99. zenbakia (2010eko azaroa)

aarrttzzaappee99. zenbakia - 2010eko azaroa

]SAN MARTINAK

HITZA ETA BERRIARI BABESA]

GE

TAR

IAR

RO

NT

OP

AG

UN

EA

ARRANTZA-TRESNEN BILKETA

Aitor Irigoien

Hilabete Bolivia barnetik ezagutzen

]]5/Txapakalezka: + / = / -

]]6-7/Getarian zer berri?

San Martinak AskizunHitza eta Berriari babesa

]]8-9/Elkarrizketa:

Pello Iribar

]]10-11/Argazki-txokoa:

Santa Zezili Eguna

]]12-14/Getariarrak atzerrian:

Aitor Irigoien

]]23/Akordatzen:

Plaieroak

artzape99. zenbakia

2010eko azaroa

“Bostak eta iluna txerria hiltzeko eguna”

[argitaratzailea] Gure Txeru Elkartea [koordinazioa] Amaia Iribar eta Maider Ostolaza [lan taldea] Izaskun Larrañaga, Monika Uzkiza, Ane Azkue, Jon Illarramendi, Josune Urresti,Kepa Iribar, Imanol Iribar, Zigor Saizar, Amets Etxabe, Irantzu Ezenarro, Aitor Irigoien, Beñat Gereka,Mikel Mugika, Getariako Bertso Eskola, Getaiko Gaztetxia [kolaboratzaileak] Miren Fuldain eta Amaia

Ubigain [argazkiak] Artzape [publizitatea] Artzape[inprimaketa] Gertu [tirada] 1150 ale [lege gordailua] SS-504/01 [ISSN] 1578-469X

Getariako Udalak, Foru Aldundiak eta Eusko Jaurlaritzak diruz lagundutako aldizkaria

artzapeEskualtxeta kulturguneaKrixketaneko Iturrigaina

Tel.: 943 00 05 [email protected]

2010eko azaroa artzape-3

Gure Txeru Elkartea

4-artzape @topagunea.com

gutunak] lehiaketa]

Zure gutuna Artzapen argitaratzea nahibaduzu, Txeruko postontzian utzi, Eskualtxetaraekarri edo [email protected] helbiderabidali zure izen-abizenekin. Gutunak gehienez200 hitz izan beharko ditu eta luzeagoak direnakmozteko eskubidea izango du Artzapek. Ez dugutestu iraingarririk onartuko eta Artzapek ez dubere gain hartuko argitaratzen diren iritziengaineko erantzukizunik.

aarrttzzaappee Lehiaketa berria

Eskainitako otar eder bat

SARIA:

Artzapen bazkidea bazara eta erantzuna bal-

din badakizu, e-mailez (artzape@topagu-

nea.com), gutunez (kale nagusia 1-3 z/g) edo

deitu (943 000 548) AZAROAREN 25a

BAINO LEHEN.

AZAROKO GALDERA:Zer urtetan hil ziren lau getariarrak?

URRIKO IRABAZLEA:Uxue Etxaniz

URRIKO ERANTZUNA:Garate mendian

“Artzape” postontzitik kendu

spaldian “Artzape” aldizkaria banatuostean, hainbat harpidedun kexatu izanda postontzian aldizkaririk jaso ez due-lako. Horrenbestez, gogorarazi nahidugu orain aldizkaria harpideduneibakarrik banatzen diegula; hau da,Artzape diruz laguntzen dutenei baka-rrik. Horregatik, mesedez eskatzendiegu herritarrei ez hartzeko besterenpostontzitik norberarena ez den aldizka-ririk. Artzape-ko harpidedun izan nahidutenek horretarako aukera dute:urtean 20 euro ordainduta urtean hamarhilabetetan aldizkaria jasoko dute eurenetxeetan, eta zorion-agurrak doan jar-tzeko aukera izango dute. Artzape-koharpidedun egin nahi duten herritarrek943-000548 telefono-zenbakira hots eginbehar dute, [email protected] idatzi edo Txeruko poston-tzian beren datuak utzi.

Artzapeko lan taldea

A

Txapakalezka (atal berria) Aitor Irigoien, Beñat Gereka eta Mikel Mugika ]]


Agurra

Hemen gara berriro! Aurreko hilabetean, INKESTA atalaren azken orrialdeak osatu ostean esan bezala,ilusioa piztu digun atal berritzaile batekin gatoz.

TXAPAKALEZKA izen orokorra eman diogun hau, atal dinamikoa izango da, hilero eduki desberdinaizango duena, ordena zehatzik gabe, sorpresa-faktorea medio. Irakurleei hilabetetik hilabetera zerbaitberria eta desberdina eskaintzea da asmoa. Horrela, atalarekin gustura sentitzea eta gozatzea nahikogenuke, bai guk atala lantzen, bai zuek, herritarrok, egindakoa irakurtzean.

Horretarako, herritarren parte hartzea ezinbestekoa izango da. Ideia berriak edota proposamen des-berdinak jasoz, hastera goazen atal hau osatu, zuzendu edota hobetu ahalko baitugu. Beraz, lehenunetik, denok animatu nahi zaituztegu atal honen parte izatera…

Berdura plazan egiten hasi diren hobekuntza-obrak benetan beharrezkoak zirela iruditzenzaigu. Honen baitan, berdura plaza itxi eta,horrez gain, barnean hobekuntzak egin eta bero-gailu-sistema jartzea aurreikusi da. Neguan,

haur zein gurasoak egoteko, ekitaldi desberdinak antola-tzeko, herri-afariak egiteko… erraztasuna eta erosotasunaemango du honek. Eguraldi ona egiten duenerako ere,estaldura igo eta lehen bezala plaza ireki gisa geratzekoaukera ere izango da. Herrian zegoen behar bati eran-tzuna emango dion proiektu bat, inongo zalantzarik gabe.

+

Udazkenarekin batera, dagoeneko ohiko bila-katu den zerbait; itzuli dira Getaria inguruko biherriekin lotzen duten errepideetako arazoak.Oraingo honetan, marea bizien ondorioz izan-dako olatu bortitzek Getaria eta Zarautz bitar-

teko oinezkoen pasealekuaren zati bat erauzi dute. Gauzabat ez denean, beste bat izan ohi da (euriteek eragindakolur-jauziak, alarma gorriak, itsasoaren higadura…).Horrelako egoeretan, bidea itxi ohi da sarri, eta goikobidea erabili beharrean aurkitzen gara herritarrok, horrekdakartzan arrisku eta oztopoekin… Urte luzez diraueneta irtenbide bat behar duen gaia da.

=

Udalak, herriko musika-taldeei eskolako aretoaentsegu lokaltzat erabiltzeko baimena kendudie; hala, herriko hainbat talde entseguak egi-teko azpiegiturarik gabe geratu dira. Konponbi-dea bilatuko zitzaiola esan zen, baina oraingoz

ez zaie beste aukerarik eman musika-taldeei. Egoera hauherrian kultur ekimenak egiteko gune egokien faltarenbeste adibide garbi bat da.

-

Azaroaren 14an egin zuten aurtengo Behobia-Donostia lasterketa ospetsua. Urterobezala, hainbat izan dira lasterketan parte hartzera animatu diren herritarrak;horien artean, Uxoa Irigoien hirugarren sailkatu zen etorkizun oparoa duten ema-kumezkoen mailan, eta trofeoa eman zioten. Korrikalariek denbora hauek eginzituzten lasterketan:

Getariar ugari Behobia-Donostia lasterketan

] getarian zer berri?

Joan den hilaren 20an, Bertso-saioMusikatuaz gozatzeko aukera izanzen Harralde tabernan, Hamaika Ber-tute taldearen eskutik. Uxue Alberdi,Amaia Agirre, Jokin Labayen etaBeñat Gaztelumendi izan ziren bertso-lariak; gai jartzaile-lanetan Egoitz Aiz-purua aritu zen, eta musika, berriz,Unai Arzamendik eta Imanol Ugartekjarri zuten. Eguraldia kaxkarra izanarren, giro paregabea izan zen.

Harritan blai,bertsoz blai

Azken hilabetean, “Txakolina” izenda-penaren eztabaida pil-pilean dago;izan ere, Burgos iparraldeko zenbaitardogilek haien edariak Chacolí izen-dapenarekin merkaturatzeko asmoaazaldu dute. Euskal Herriko txakolin-gileak Eusko Jaurlaritzako Ingurumeneta Nekazaritza Saileko ordezkariekinbildu ostean, Burgosko ardogileek txa-kolina izendapena erabiltzea legezkanpokoa izango litzakeela gogorarazidiote Espainiako Kongresuari zein Bur-gosko Diputazioari. Gainera, “Txako-lina” izendapena 20 urteko lanarenemaitza izan da; beraz, Euskal Herrikotxakolingileen ustez, Burgosko ardogi-leek prozesu bera jarraitu beharkolukete euren ardoak txakolina izenare-kin merkaturatu ahal izateko.

“Txakolina” Vs.“Chacolí”

Getariako Guraso Elkarteak antola-tuta, azaroaren azken asteburuanospatu zen Alkate Txikiaren eta Hau-rren Eguna. 2010eko alkate txikiaaukeratzeko zozketa Lehen Hezkun-tzako 6. mailako ikasleen artean eginzen, eta, aurten, Kattalin Zubizarretaritokatu zitzaion. Zinegotziak, berriz,Leire Campos, Mila Aranguren,Agoitz Zubizarreta, Iñigo Rodriguezeta John Willy Insausti izan ziren.

Kattalin Zubizarretaalkate txiki

Dagoeneko martxan dira Hitza etaBerria egunkarien proiektu berriak;hori dela eta, Zarautzen zein Azpei-tian herritarrak eta eragileak kalerairten ziren egunkariei babesa ema-tera. Aurrerantzean, Berria eta UrolaKostako Hitza elkarlanean aritukodira, Interneten zein paperean aurre-rapausoa emateko bidean; gainera,ostiralero, 16 orrialdeko GipuzkoakoHitza banatuko da, Gipuzkoakoinformazioa zein herri mailakoauztartuko dituen egunkaria. Interneten, berriz,urolakosta.hitza.info helbidean bil-duko da eskualdeko informazioa;gainera, herri bakoitzak bere webgu-nea izango du, gurea:getaria.hitza.info [email protected].

Proiektu berriak martxan

Olatuak gogor kostaldeanAzaroaren hasieran, agerian geratu zenhainbat lekutan itsasoak duen indarra;esaterako, Zarautz eta Getaria artekopasealekuan, hogei metro baranda etahamabost metro zoru eraman zituenitsasoak. Horrez gain, Gaztetape hon-dartzan ere eskaileren zati bat hautsizuen, eta baita pasealekuko beste zati-ren bat ere. Edozelan ere, aukera izanzuenak itsaso txarrak utzitako hainbatirudi zoragarriz gozatu ahal izan zuenegun horietan.Olatuak hautsitako pasealekuko zati bat.

Zarauzko plazan elkartutako guztiak.


Iraitz Legorburu: 1:19:13Pedro Ayestaran: 1:19:24Zigor Saizar: 1:20:21Ander Iribar: 1:20:58Aitor Irigoien: 1:24:03Bernar Urresti 1:24:15Jose Manuel Arregi 1:24:50Myriam Urbieta: 1:26:25Francisco Javier Alonso: 1:27:07

Iban Aranguren: 1:27:27Fernando Campos: 1:28:46Iker Etxabe: 1:32:23Uxoa Irigoien: 1:34:51Pedro Uzin: 1:35:59Patxi Larrañaga: 1:37:10Aitor Lete: 1:37:55Gorka Silvan: 1:44:27Eneida Etxabe: 1:45:51

Argazkia: HITZA

Azaroaren 10ean, Mus Txapelketarekin eman zitzaien hasiera Askizuko sanmar-tinei, baina festek beste hainbat egunetan ere jarraitu zuen, Festa Batzordeak eki-men ugari antolatu baitzituen; esaterako, hainbat trikitilariek girotutako errome-riak, musika taldeak, Perurena aita-semak herri-kirolen jaialdian, aizkola-riak, Gorriti eta bere animaliak, bailarako ezkonduen eta bikoteen afaria, eta gazteen afaria. Hona hemen, aurtengo sanmartinek utzi dizkiguten iru-diak: ARGAZKIAK: A.Manzisidor


Tokiko iraunkortasuna

Hona hemen nola definitzen den tokikoiraunkortasuna: ingurumen-, ekonomia-eta gizarte-garapenaren arteko orekaudalerri-mailan, betiere orainaldikobeharrizanak asetzeko bidea ematenbadu, etorkizuneko belaunaldiek berenpremiei erantzuteko izan dezaketenahalmena arriskuan jarri gabe.

Euskadin, tokiko iraunkortasun-politikak Tokiko Agenda 21 nazioarteko programen baitan oinarritzen dira. Kudeaketa-tresna horrek ekintza planbat prestatzeko modua ematen duenez,tokiko, eskualdeko eta herrialdeko poli-tika iraunkorrak garatzeko aukeraeskaintzen du.

Etorkizunari begira, Udalsarea 21ekhainbat helburu jarri ditu, sendo aurreraegiten jarraitzeko:

Tokiko Agenda 21en prozesuen kalita-tea areagotzea, politika publikoak kude-atzeko tresna eraginkorrak diren aldetik.

Sarearen jarduerari eustea, kideeneskaerak bete ahal izateko eta haieksarea kudeatzeko lanetan duten inplika-zioa areagotzeko, bai lan teknikoeidagokienez, bai lan politikoei dagokie-nez.

Herritarrek parte hartzeko orain arteegin diren prozesuei balioa ematea.Parte hartzeko prozesuak planifikatzeaeta garatzea, kalitate-irizpideak aintzathartuta eta berrikuntzak sartuta lan egi-teko moduei eta tresnei dagokienez;hala, herritarrek beren ingurunearenhobekuntzan inplikazio handiagoaizango dute.

Ekintza eta berrikuntza bultzatzenjarraitzea udaletan, eremu sortu berrie-tan eta eremu estrategikoetan, baitajakintza partekatzera bideratutakoetanere (bioaniztasuna, airearen kalitatea,ura, klima aldaketa).

Agenda 21ekiko inplikazioa etaapustu politikoa indartzea administra-zioaren maila guztietan.

Informazioa gehiago:Tel.: 943 896024www.ihobe.net

[email protected]

] bi hitzetan

San Martinak Askizun

Aizkolariak, eta Gorriti eta bere animaliak.

Perurena aita-semeak eskainitako erakustaldien bi irudi.

Trikitilariak giroa alaitzen eta San Martin Elkartean barrua berotzen.


Amaia Iribar ] elkarrizketa

Getariako Udalak eskatuta beste hainbaterakusketa egin izan ditut. Lehorrekotresnekin egindakoaz aparte, beste guz-tiak arrantzarekin lotuak izan dira:Pasaian, Zumaian, Orion, Logroñon,Zarautzen eta Getarian.

Hamasei urtetan tresna ugari biltzealortuko zenuen, ezta?Bai, ikaragarri.

Eta non gorde izan dituzu?1994ko erakusketaren ostean hori izanda etengabeko arazoa, gordetzeko lekufalta. Hainbat lekutan gorde izan dituttresnak, atzera eta aurrera ibili izanditut, eta egia esan, buruko min handiaksortu izan dizkidan arazoa izan da.Hasierako erakusketaren ostean, lokalbat eskatu genion Udalari, eta 1995ekoudazkenean Indaux zaharreko txoko bat

Noiz hasi zinen arrantza tresnen bilke-tarekin?1994an Arrantzaleen Emazteen Elkar-teak deitu zidan arrantzarekin zerikusiazuen erakusketa antolatzen ari zirela etaea laguntzerik ba ote nuen. Ideia gustatuzitzaidan, eta halaxe, elkarteko emaku-meek eta gehienbat Enrike San Martinek

hainbat tresna lortu zituzten. Enrike SanMartinek lan pila egin zuen tresnak kon-pontzen, berritzen… Tresna horiekinguztiekin maiatza bukaeran eta ekaina-ren hasieran erakusketa antolatu zenUdal Aretoan. Bertan Untzi Museokoekidatzizko panel batzuk jarri zituzten, etaUntzi Museoko zuzendari SocorroRomano andreak izugarrizko altxorrageneukala esan eta biltzen jarraitzeraanimatu gintuen.

Lehendik antzekorik egina al zenuen?Ez, baina niri beti gustatu izan zaitgauza zaharrak gordetzea, biltzea…Pena ematen dit trasteak botatzeak, etabeti bildu izan ditut itsasoko tresnak.

1994tik 2010era; erakusketa gehiagoegin al dituzue?Bai, tarte horretan kanpoko elkarteek eta

Arrantza-tresnen bilketari buruz ari garenean, kultur materialaren bilketari buruz ari gara, itsas herri baten kul-tur materialari buruz mintzo gara. Horrek guztiak duen balioaz jabetu behar da, gai horien ezagutzaren garran-tziaz hausnartu, bai gure barne garapenerako eta baita gure nortasuna kanpotarrei adierazteko ere. Horixe egindu Pello Iribarrek azken hamasei urteetan: herriaren ezaugarriak eta materialak bildu, adituen informazioa jaso,eta haien lekukotasunarekin Getariako ondarea sortuko litzateke. Berak dion bezala, altxorra daukagu eskuar-tean, bildutako altxorra.

Pello Iribar “Niretzat altxorra da”

Garai bateko partilla zaharra.

] elkarrizketa ] Pello Iribar


utzi zidaten. Gero, Kofradiako armado-reen batzordera jo, gure asmoen berrieman, eta beren tresnak eskaini zizki-guten. Ondoren, 1996ko urtarrilean etaotsailean bigarren bilketa-saioa eginnuen, beti ere Udalaren izenean. Maia-tzaren bukaeran egin zen erakusketa,Alondegian, eta orudko hainbat arran-tzale zaharri erakusketan zeuden tres-nei buruz galdetzeko aukera paregabeaizan nuen.

Eta non gehiago gorde izan dituzu?Udalak Alondegiaren aldameneanduen lokalean, Kofradia zaharreangarai batean eskola izandako gelan,Zarauzko tailer zahar batean, eta orain,berriz, Fermin Larrañagak Kale Nagu-sian utzi didan lokalean… Egia esan,tresnak non gorde beti izan da arazoa,latza gainera. 2009an, ordea, Getariakohistoriari buruz izan ziren hitzaldiakzirela eta, Xabier Alberdik (indusketaarduradunetako bat) egiten ari nintzenlanarekin jarraitzeko animatu ninduen,gaur egun arte…

Izan ere, aurten beste erakusketa bategin duzu uda aldean?Bai, Udalak eskatuta eta “ArrantzarenUberan” ekimenarekin lotuta, erakus-keta antolatu zen Kaia/Kaipe jatetxearen parean.

Orain kale Nagusian jarri dituzu erakusgai; zer asmo duzu?Batez ere 60/70 urtetik gorako arrantza-leei bertan dauden tresnei buruz galde-

tzea, informazioa jasotzeko, beti erehamaiketako batekin lagunduta. Bes-talde, Iturzaeta Eskolako haurrekin ereekimen bat egin dugu; izan ere, arran-tzaren gaia lantzen dute eskolan, etahemen aukera paregabea daukate itsa-soko tresnak ikusteko eta horien izenakikasteko. Eskolarekin hainbat lan egindaitezkeela iruditzen zait: bapore bateandauden izen ezberdinak, adibidez, 50izen ezberdin izan daitezke Getarianerabiltzen direnak.

Zein izan daiteke bildu duzun tresnarikzaharrena?Ia tresna guztiak joan den mendearen40ko hamarkadakoak dira gutxi gorabe-hera, baina badira batzuk besteak bainozaharragoak: espaldeatzeko arrauna,artelatzaren azalarekin Getarian egin-dako kortxoak, Ganbaran bilatutakomilaotar zaharra, angaila, egurrezkoitsas botak, partilla zaharrak…

Eta gustukoena?Niri tresnak guztiak gustatzen zaizkit,baina espaldeatzeko arrauna eta milao-tar zaharra oso gogokoak ditut.

Urte hauek guztien ostean, esperientzia ona?Egia esan, lan honek buruhauste han-diak eman dizkit. Izan ere, bakarrik jar-dun dut beti, tresnekin atzera etaaurrera… Nire ustez hau lagun taldebatentzako lana da, ez batentzat baka-rrik. Orain antzeko zerbait lortzen arigara, lagun talde bat elkartu gara etaguztioi interesatzen zaigu ekimen hone-kin jarraitzea; gure asmoa horixe izangoda, tresnak biltzen jarraitzea, zaharberri-tzea eta ondo katalogatzea, eta horieiguztiei buruzko ahal den informaziogehien biltzea.

Gelditzen al da tresnarik jasotzeke?Bai, oraindik traste gehiago dago bil-tzeko lonjetan, eta horretan jarrai-tuko dugu.

“Espaldeatzeko arrauna eta milaotar zaharra osogogokoak ditut”

Goian, egurrezko itsas botak; behean,itsas aparatoak.

Milaotarra: mila sardin handi kabitzen zen otarra.


Ekimenez jositako Santa Zezilia Urtero bezala, musika izan zen protagonista bai SantaZezilia egunean eta baita aurreko nahiz ondorengo egu-netan ere. Eguraldia lagun izan ez zuten arren, hainbatizan ziren antolatu zituzten ekimenak: Salbatore Deuna-ren parrokian ONCEko Alaia abesbatzaren kontzertua,Gazte Alaiak txistulari taldearen emanaldia, GetariakoAbesbatza, Musika Eskolako txistulariak eta trikitilariak,dantzariak, txokolatada, Musika Bandaren Kalejira etakontzertua…

Amaia Iribar eta Maider Ostolaza

Argazkia: Erun Argazkia: A. Manzisidor

Argazkia: Erun Argazkia: A. Manzisidor

Argazkia: Erun


Amaia Iribar] Getariarrak atzerrian

Zer da brigadista moduanjoatea?Euskal Herrian, urtero antola-tzen dira brigadak mundukohainbat herrialdetara; adibi-dez: Mexiko, Uruguay, Argentina, Venezuela, Bolivia, Palestina, Eskozia, Kuba….Brigadista joatea ez da ONGbaten moduan laguntzera joa-tea edo lan zehatzak egitea;hau da, Euskal Herritik anto-latzen direnak elkartasun-brigadak eta informazio-trukaketarako brigadak izatendira. Normalean, uztailean etaabuztuan izan ohi dira, etahilabete inguru irauten dute.

Helburua?Helburua bikoitza da: bate-tik, beste herrialdeen egoeraezagutzea, harremanak egi-tea, eta, bestetik, nazioarteanEuskal Herriaren berri ema-tea. Aukeratzen direnherrialde horiek, batez ere,Euskal Herriaren ikuspegitikinteres berezia daukatenherrialdeak izan ohi dira,aldaketak gauzatzen ari direnherrialdeak. Elkarrengandikikastea da xedea, batez ere.Horrenbestez, bertako eragi-leekin biltzen da, informa-zioa trukatzen da eta, gero,

konpromisoa hartzen da hanikusitako dena hemen zabal-tzeko eta izan daitezkeenelkarlan-bideak irekitzeko.

Nork antolatzen ditu brigadak?Euskal Herrian internaziona-lismoa lantzen duten bielkarte ezagutzen ditut: bata,Askapena eta, bestea, KomiteInternazionalista. Ni aurtenAskapenarekin joan naiz,kontaktu bat neukalako etadatak ondo etortzen zitzaizki-dalako.

Zergatik aukeratu duzu brigadista joatea eta ezbeste modu batean?Aspalditik neukan gogoa bri-gadista joateko. Besteherrialde batzuetara joanizan naiz, adibidez, IparIrlandara, Kubara… Bainaturista gisa joanda, norma-lean, ez da benetako errealita-tea hain gertutik ezagutzekoaukera izaten. Brigadista joa-tean, hango eragileekin bil-tzeko sarbidea egina dago,lanean gauden jendea bezalaikusten gaituzte, eta ezturista “dolar ibiltari”moduan. Elkartasuna sortzenda, eta azkenean bertako

Uztailaren 11 eta abuztuaren 9 artean Bolivian izan zen bri-gadista. Urtero antolatzen dira brigadak Euskal Herritik mun-duko hainbat herrialdeetara, eta bertan parte hartzen dutenbrigadistek herrialde horietako errealitatea gertutik ezagu-tzeko aukera izaten dute, eta, bide batez, baita Euskal Herrikoerrealitatea herrialde horietan zabaltzeko aukera ere. Espe-rientzia ugari bizi izan ditu: Boliviako errealitatea ezagutu du,bertako jendearen apaltasunaz eta zintzotasunaz gozatu,talde-lanean aritu, pazientzia izaten ikasi, paisaiaz gozatu,gizarte-mugimenduen garrantziaz jabetu eta, nahiz eta elka-rrengandik urrun egon, Euskal Herriak eta Boliviak dituztenantzekotasunez ohartu.

Bolivian brigadista

Aitor Irigoien

Cochabambatik Vallegranderako 12 orduko bu bidaiari ekitear brigadakideak.

Cochabamba herriko merkatuko postu ugarietako batean bertakosopa bazkaltzen.

] Getariarrak atzerrian ]Aitor Irigoien


errealitatea sakonago ezagu-tzeko aukera izaten da.

Aurretik lotuta al zeneuka-ten norekin elkartu? Guri dagokigunez, aurretikelkar ezagutzen ez genuen seilagun joan ginen (26-41 urtebitartekoak); brigadak 4-15lagun bitartekoak izan ohidira, herrialdearen arabera.Joan aurretik prestakuntza-saioak izaten dira, hiruzpalauasteburutan bilduz: Boliviakoegoera aztertu, zer txertohartu, han zein talderekinbildu…jakiteko. Nahiz etaegutegirik lotuta ez izan,aurreko urteetan egon zirenbrigadekin harremana izangenuen… Gure helburua,beraz, aurreko urteetanelkartu ziren erakundeekinharremana sakontzea etatalde berriekin harreman-sareak irekitzea zen.

Norekin elkartu zinetenzuek?Gobernuko jendearekin,gizarte-mugimenduetako jen-dearekin, kaleko jendeare-kin… Adibidez, TrabajadoresSociales Comunitarios (TSC),MST Bolivia… Ikuspuntuezberdinak jasotzeko aukeraematen du horrek; hau da,horien guztien informazioajaso eta nolabait puzzlea osa-tzen joatea.

Zergatik aukeratu zenuenBolivia?Hainbat izan dira arrazoiak:paisaia (Hego Amerikan biho-tzean dago, parke natural pilabat, 4.000 metroko altuera… );“indigenen berrindartzea”mugimendua ezagutzekonuen gogoa… Evo Moralesenbidea ezagutzeko interes han-dia nuen, hots, egun edozeinlekutan baliagarri den Salva-dor Allenderen bidea. Erademokratikoan gobernura iri-tsiz, bertatik aldaketa estruk-turalak bideratzea. Evo MAS(Movimiento Al Socialismo)mugimendukoa da: ez da

alderdi bat, baizik askotarikoeragileek osatzen duten mugi-mendua: marxistak, Teologiade la Liberacion-ekoak, indi-genen aldekoak, nekazariak,sindikalistak…

Zein izan zen abiapuntua?Boliviako altitude baxukozonaldetik hasi ginen, eta,gero, pixkanaka, gorantz joanginen. Guk oinarrizko egutegibat egin genuen, baina, bage-nekien aldaketak egin beharizango genituela. Gure bidaiaSanta Cruzen hasi zen; han,egun gutxi batzuk egin geni-tuen, batez ere kokatzen joa-teko. Handik, Cochabambarajoan ginen, eta bertan elkartebatzuekin bildu ginen; hangeundenez, Vallegrandera

joateko aukera izan genuen,“Che Guevararen ibilbidea”egitera. Ondoren, La Paz-erantz jo genuen.

Zailtasunik topatu al zenuten?Garraiobideak nahiko eskasakdira, eta bi herriren artekobidaia egitean ez da distan-tziaz galdetu behar, baizik etadistantzia hori burutzekobehar den denboraz.

Alde batetik bestera desber-dintasunak handiak al dira?Bai, Boliviak 9 departamentuditu, 3 zonatan banatuta.Lehenengoari “El altiplano”deritzo, eta Potosik, Oruroketa La Pazek osatzen dute.Zonalde hori 3.000 metrotik

“Bertako errealitateasakonago ezagutzekoaukera izaten da”

La Higuera herrixkan Che Guevararen omenezeraikitako estatua ospetsua.

La Paz hiri handiko panoramika: mendi artean,ia 4.000 metrotara.

Boliviako MST (Movimiento de los Sin Tierra)elkarteko liderrekin bileran.

MAS mugimenduko Chimoreko zinegotzienbulegoan buruturiko bilera luzea.


] Getariarrak atzerrian] Amaia Iribar

gora dago (Potosi 4.050metrora dago) eta zonaldehorretan daude indigenagehien. Bigarrenari, “losvalles” esaten zaio, eta Cocha-bambak eta Chuquisacak osa-tzen dute; zonalde hori 1.800eta 3.000 metro artean dago.Azkenik, “la media luna”famatua dago, Boliviakoekialdean; Tarijak, Santa Cru-zek, Benik eta Pandok osatzendute. 200 metrora dago, etaSanta Cruz da departamendu-rik dirudunena; han dagoenergia-baliabide gehien etaoligarkia guztia. Zonaldehorretako biztanleriarengehiengoarentzat, EstatuBatuak eta Europar Batasunadira ispilu; oro har, oso arra-zistak dira indigenekiko, etaez zuten onartu Evoren garai-pena. Hori dela eta, autono-miaren gaia bultzatzen hasiziren Evoren politika nolabaitezegonkortzeko. Bolivian sek-tore eskuindarra indarrikgabe dago ordea, ez dute lide-rrik eta herriaren babesagaldu dute; hala ere, botereekonomikoa dute, baitakomunikabideena ere.

Fisikoki desberdinak al dira?Bai; gainera, Santa Cruzen

nahiko erraz aurki daitezkezuritzeko tratamenduak egi-teko lekuak; ez dute nahi indi-genen kolore beltzarana. “ElAltiplano” zonaldean, berriz,urte askotan lotsatuta egonostean, 2000. urteaz geroztik,haien nortasunaz harro ager-tzen hasi dira indigenenberrindartzea dela eta, haienhizkuntza, dantzak nahiz jan-tzi tradizionalak bultzatzendituzte. “Indigena naiz etaharro nago” esaten hasi dira.

Hainbat hizkuntza egongodira, ezta?Bai, guztira 36 nazio edo etniadaude, eta baita 36 hizkuntzaezberdin ere. Espainiako kolo-nia izan zenez, gaztelania ialeku guztietan hitz egiten da,baina quechua ere oso zabal-duta dago; horiez gain, bestehainbat hizkuntza aurki dai-tezke: aymara, guaraniera, txi-kitaniera…. Evoren garaipe-naren ondoren izaten ari denaldaketa-prozesuan, estatukoloniala izatetik nazio ani-tzeko estatu komunitario iza-tera pasatu nahi da; etnia edonazio guztiak onartu dira, eta,hizkuntza guztiak dira ofizia-lak.

Beraz, aldaketa dezente aridira gertatzen?Bai, Konstituzio berria etahori garatzeko bost LegeOrganiko egin berri dituzte;aldaketak pil-pilean daude,eta une kritikoa bizi duteegun. Asko kostatu da egungoegoerara iristea, eta, orain,erreforma egin edo guztizeten erabaki behar da; hau da,lehengo sistemarekin jarrai-tzea aldaketatxo batzukeginda, edo guztiz etetea.Evoren hasierako apustua

guztiz etetea izan zen, etamugimendu sozialek horixeexijitzen diote; baina dirudie-nez, Gobernuko hainbat lagunerreformistago bihurtzen aridira agintean jarri zirenetik...Hala ere, ezin uka daitekealdaketak gertatzen ari direla.

Hemendik joan zaratenon-tzat, eguneroko bizitza mer-kea izan al da?Bidaia osoa eta hango egonal-dia norberak ordaindu dugu.

Hegazkineko bidaia nahikogarestia da; baina, gero,hango eguneroko bizitza oso-oso merkea da; hango mone-tari pesoa deritzo, eta eurobaten truke 9 peso inguru lordaitezke. Adibidez, taxibidaiak oso merkeak ziren;eguneko menu dezente bathiru eurotan zegoen… Aldiz,han bizi direnek soldatabaxuak dituzte eta eurentzatez da gauza bera.

Hara joateko txertorik hartuduzue?Bai, sukar horiaren aurkakotxertoa ezinbestekoa da, eta,horrez gain, sukar tifoideareneta A hepatitisaren aurkakotxertoak hartu nituen, oiha-neko guneetara joatea gertabaizitekeen. Bestetik, Boli-viara joateko, hemengo udada garairik onena; izan ere,han negua da, baina neguaurtaro lehorra da. Goiz ilun-tzen du eta gauetan freskuraizaten da, baina egunez, egu-

raldi epela. Aldiz, hemengoneguan joanez, han uda da,urtaro hezea, eta euri askoegiten du; batetik besteraerrepidez mugitzeko ez daegokiena.

Altuera handian egotekoaukera izan duzu; eraginiksumatu?Bai, pixka bat bai; izan ere,sarritan, goizago esnatu etakorrika egitera joaten nintzen.200 metroko altueran ondomoldatzen zara; gero, 2.800metrotara, altuera nabaritzenduzu; eta, jada, 4.000 metrotan,batzuetan gelditu egin beharizaten nuen, arnasarik hartuezinda. Altueran, nekea etaoxigeno falta nabaritzen da.

Fededunak al dira?Bai, Bolivia oso herrialdesinestuna da; hango jato-rrizko erlijioen eta kristauta-sunaren arteko fusioa nor-maltzat hartzen da egun.Erlijio Katolikoa espainiar

“Guztira 36 nazio edoetnia daude, 36

hizkuntza ezberdin”

Komunitateko labean, harriz eta lurrez egindakoan, papak (patatak)erretzen.

La Paz probintziako goi lautadako komunitate bateko llama taldea.

konkistarekin inposatu zuten;Eliza, kolonizatzaileen aliatuaizan baitzen. Bestalde, Jesui-ten misioek konkistatzaileenjarrerak salatu eta horienaurka egin zutenean, herri-ekintzak bultzatuz, jesuitakBoliviatik kanporatu zituzten.Horrez gain, naturari ere izu-garrizko errespetua diote:Pacha Mamari (Ama Lurra).Lurra bizitzaren jatorria da,sakratua, eta hura suntsitzeaedo kaltetzea nork bere buruakaltetzea da. Naturarekinarmonian bizitzea bultzatzendute. Ama Lurrarekiko erres-petua aldarrikatzen dute,baina horrek ez du esan nahidenboran atzera egin nahidutenik; alderantziz, honekinetorkizuna bermatu nahidute. Beraz, teknologiaberriak bai, baina lehentasunaAma Lurrari emanik; haien-tzat, Lurra izaki biziduna da,ez baliabide soil bat.

Nolakoa da hango paisaia?Natur inguruneak izugarriakdira; adibidez, 3.800 metroradagoen Titikaka Lakua. Parkenaturalak ere ikaragarriak dira.

Eta La Paz?Izugarria da, nola daitekeenhalako altueran halako hiri

erraldoia eraikitzea. InguruaEkialde Hurbila bezain leho-rra da, eta, halako batean,erdian, hiri erraldoi bat dago,zerutik erori balitz bezala.Metropoli bat da: kotxe pilabat, etengabeko zarata, jen-dea… Bertan dago gainera,munduko aireportu garaiena,El Alto, 4.030 metrora.

Hilabete horretan, izan alzenuten zuentzako denboralibrerik?Bai, bilera-egunetan tartetxobatzuk izaten genituen, etaegun libreak ere izan genituenturismo pixka bat egiteko:Titikakara joan, bizikleta-jaitsierak egin…

Eta janaria?Joan aurretik, gaizki jaten zelaesan ziguten; baina ez da halaizan, oso ondo jan dugu. Zopaasko, baita pasta (arroza) etaoilaskoa ere; eta frutak ikara-garrizkoak dira. Arraina ereona da: izokina, surubia…

Lehengaiak bikainak dira, hannekazaritza eta abeltzaintzagarrantzitsuak dira eta.

Zer da Wiphala?Wiphala herri indigenen ban-dera da; ortzadarraren kolore-ekin dago egina, eta kolorebakoitzak esanahi jakin batdauka: ura, lurra, mendia,elkartasuna… Evo aginteraigo zenetik, nazio-sinboloabihurtu da, eta, orain, Boli-viako bandera dagoen lekuguztietan dago. Lehen, garaigogorretan, Wiphala zeramanjendea gogor zigortzen zuten,Santa Cruzen batez ere; gauregun, poliziak berak ere Wip-hala eraman behar du unifor-metan, Boliviako banderare-kin batera.

Che Guevararen ibilbideaegin duzue; nolakoa da?Bai, Vallegrandera joan gine-nean, aukera izan genuen ibil-bidea egiteko. La Higueran,esaterako, Che hil zuten

eskola dago; bestalde, La Que-brada del Churon ere egonginen, Che harrapatu zutenlekuan; azkenik, Vallegran-den, haren omenezko mauso-leoa egin dute. Oso ibilbideinteresgarria da historikoki.

Zu zeren bila joan zinen Boliviara?Aspalditik neukan Boliviaezagutzeko gogoa, eta, horrezgain, baita brigadista izatekoaere; herrialde bat ezagutzerajoan naiz, batez ere ikastera.Hango errealitatea ikusi etanire burua ere proban jarrinahi nuen, jakiteko ea nolamoldatuko nintzen hilabetezbeste bost lagun ezezagune-kin toki ezezagunean. Ea ino-rekin haserretu gabe moldatueta gauzak pazientziarekinhartzeko gai izango nintzenere jakin nahi nuen… Eta aur-ten trena parean tokatu zitzai-danez, hartzea erabaki nuen.

Eta emaitza?Oso gustura, oso. Pertsonalkijarritako helburu guztiak beteditut.

Zer eman dizu Boliviak?Asko, beste errealitate bat eza-gutzeko aukera izan dut, hangoaldaketa-prozesua barnetikikusi eta ikasi ahal izan dut.

“Wiphala herri indigenenbandera da; Boliviako bandera dagoen leku guztietan dago”


] Getariarrak atzerrian ] Aitor Irigoien

Comunitateko familiarekin: Ezer gutxirekin, baldintza gogorretan, baina zoriontsuantzematen zaie.

Cochabambako TSC (Trabajadores Sociales Comuni-tarios) taldearekin buruturiko bilera adeitsua.

] harritarten txutxupeka / herri eskola

Azaroaren 8tik 12ra Elkarbizitza asteaospatu genuen. Bertan, kultur anizta-suna izan zen landutako gaia.

Lehen hiru egunetan, hamar herrialde-tako pertsonek hartu zuten parte.Beraien herrialdea nolakoa den kontatuziguten, eta, horretarako, irudi eta tes-tuez baliatu ziren.

Lehen egunean, Ameriketako hiruherrialde aurkeztu zizkiguten: Kuba,Txile eta Venezuela. Bigarrenean, Kame-run, Senegal eta Aljeriako (Afrika)ordezkariek eman ziguten hango berri.Asteazkenean, berriz, Europako Geor-gia, Alemania, Portugal eta Errumaniaezagutzeko aukera izan genuen.

Hizlariek azalpen guztietan alderdiberak jorratu zituzten: kokapena eta aza-lera, biztanleria, ekonomia, kultura etaohiturak, txanpona, kirola, elikagaiak,flora eta fauna, paisaia, jantziak... Azal-penaren ostean, gure txanda izan zen:galderak egin genizkien eta eurak saiatuziren erantzunak ematen.

Iturzaetako Elkarbizitza astea

Herrialde horietako zenbait jaki dasta-tzeko aukera eduki genuen: anana, dati-lak, papaia, kakahueteak...

Ostegunean, urtero bezala, gaztainaerreak jan genituen.

Azken egunean, ostiralean, Kiriku etabasapiztiak filma ikusi genuen aretoan.

Oso interesgarria izan da eta besteherrialdeetako zenbait ohitura ezagu-tzeko parada izan dugu.

5. maila

2010eko azaroa artzape-172006ko azaroa artzape -17

Fermin Etxegoienen lehe-nengo nobela dakarkizuethilabete honetan: Autokara-bana. Lan honek urte hone-tako Euskadi Literatur Sariairabazi du, baita EspainiakoKritika Saria ere. Etxegoie-nen produkzio literarioa ezda zabala izan orain arte;Neurona eta zeurona saiakera-liburua eta gaur aurkeztendizuedana bakarrik ditu,baina bere bizitza, kazetari-tzara eta gidoingitzara, hitze-tara bideratuta egon da beti-danik.

Nobela honetako protago-nista berrogei urteko gizonada. Bere alabaren amagandikbananduta dago, eta bereherriko kooperatiba bateanegiten du lan. Bizi berria hasinahian, erlazio berri bati eki-ten dio. Neska-lagun berriaEuskara teknikaria da eta

literatur txokoa / Izaskun Larrañaga]] moniren errezeta [[

Autokarabana

Osagaiak:

400 gr zainzuri berde

piper beltza (gustora)

2 tipula

2 berakatz-ale

2 kutxa kaneloi

1 l bexamel

50 ml oliba olio

75 gr irin integrala

1 l esne

Olioa

Gatza

Gazta birrindua

Zainzuri berdeen kaneloiak

horrekin zenbait arazoizango ditu; familia eta exis-tentzia krisiak pairatukoditu. Arazo horiez gain,bikote-harremanei, sexuari,lanari eta laguntasunariburuz ere hitz egingo diguFermin Etxegoienek berelehen eleberri honetan.

Azken batean, idazlea gauregungo euskal gizartearenargazki zehatza egiten saiatuda, eta, horretarako, errealis-moaz nahiz fikzioaz baliatuda. Gizartearen erretratuaegitean, errealismoaz balia-tzen da; baina, bere barne-gatazkei eta -hausnarketeiburuz hitz egitean, fikziorajausi egiten du. Ironiaz bete-riko lan interesgarria delaesan genezake.

Idazlea: Fermin Etxegoien (Oñati, 1966)Argitaletxea: PamielaArgitalpen urtea: 2010Orri kopurua: 323

Prestaketa:

Tipula, zainzuriak eta berakatzatxikitu eta potxatu, piper beltzanorberaren gustura bota. Kane-loi xaflatxoak egosi. Xaflak ura-rekin hoztu, eta trapu bateanluzatu. Xafla baten gaineanaurreko nahasketa pixkat ipinieta kaneloia kiribildu. Laberakoontzi batean jarri. Bexamelaegiteko: su baxuan olioa berotu,beroa dagoenean irina gehitueta espatula batekin bueltakeman. Pixkanaka esnea gehi-tzen da, baita gatza ere, etaespatularekin bueltak ematenjarraitu. Irakiten hasten deneanpare bat minutuz eduki. Bexa-mela kaneloien gainean jarri,baita gazta ere. Labean egin: 200gradura 20-30 minutuz

On egin!

18-artzape @topagunea.com18- artzape @topagunea.com18-artzape @topagunea.com

] Historiaren katebegiak/ Xabier Alberdi eta Suso Perez

Askotan irakurri eta entzungo genituenArmada Garaitezinari buruzko berriak.1588an izandako guda-espedizio harkondorio negargarriak eragin zituengarai hartako itsasbazterreko ekono-mian eta gizartean, eta orduko getaria-rrek ere latz sufritu zituzten. Haien adie-razle garbiena dugu, ziurrenik,Domicuça de Iceta eta haren errainMaria Joanes de Erquiciak sendian jasanzutena.

Munduko inperio boteretsuena zenFelipe II.aren Espainia, XVI. mendekobigarren erdialdean; gero eta areriogehiagoren aurka borrokatu beharreanaurkitu zen, zeukan nagusigoa manten-tzeko. Alde batetik, Flandrian, geroraHolandako estatua osatuko zuten zen-bait probintzia matxinatu ziren Espai-niar inperioaren aurka, 1568an; horrelaeman zitzaion hasiera laurogei urteiraungo zuen gudari. Bestetik, Ingalate-rrako Isabel I.a erregina protestanteakerlijioz protestanteak ziren Flandriakoprobintzia horien alde egin zuen, eta,hala, Espainiaren aurkako beste gudabat hasi zen. Ingalaterraren erasoeiamaiera emateko helburuarekin, FelipeII.a, Espainiako erregeak hura inbadi-tzea erabaki zuen. Horretarako guda-roste boteretsu bat antolatu zuen Flan-drian, Mantxako kanala zeharkatuzIngalaterran lurreratuko zena. Guda-roste horren itsas zeharkaldia babesteko,Iberiar Penintsulan Armada Garaitezinaizenez ezagutzen den ontziteria handibat osatu zuten.

Garai hartako erreinuek oraindik ezzituzten gerora izango zituzten guda-ontziak edo armada boteretsuak, eta,ondorioz, gudaldietan, erregeek berenmende zeuden portuetako merkataritza-

Felipe II.a

DOMICUÇA DE ICETAREN ETA

MARIA JOANES DE ERQUICIAREN PENAK

GETARIARRAK

MENDEETAN ZEHAR:

] Domicuça de Icetaren eta Maria Joanes de Erquiciaren penak

ontzi handiak bahitzen zituzten guda-ontzi bezala erabiltzeko. Ontzi horietan,behartuta eramaten zituzten portuetatikbeharrezko marinelak ere. 1588koArmada Garaitezina osatzeko 14 merkataritza-ontzi bahitu zituen erregeakGipuzkoan; haietako bat Francisco de Elo-rriaga zumaiarraren Sant Estevan izenekogaleoia. Bertan ontziratu ziren, besteakbeste, Joan Saez de Basurto, Domicuça deIçetaren semea, haren sasiko bi seme,Domingo Martin eta Juan de Basurto ize-nekoak, eta haren suhi Joanes de Echaniz;denak getariarrak.

Armada Garaitezinaren espedizioakporrot egin zuen, ontziteria Mantxakokanalera iritsi zenean ez baitzen garaizaurkeztu Ingalaterrara pasa behar zuengudarostea. Horren ondorioz, ontziterianoraezean geratu zen, eta, azkenean,ingelesekin garrantzirik gabeko zenbaitborrokaldi izan eta gero, Britainia Han-diko uhartea inguratuz itzultzea erabakizuten. Bidean, Irlandako kostaldeanjasandako denboraleen eraginez, zenbaitontzi galdu ziren. Gipuzkoatik joandakohamalau ontzietatik, bat ingelesek atze-man zuten eta beste bat Irlandako kos-

tan ondoratu zen. Azken hori, hainzuzen, Francisco de Elorriagaren SantEstevan galeoia zen, eta bertan ito zirenontzian zihoazen marinel denak. Beraz,1588ko gertakari negargarri hartan hilziren, besteak beste, lehenago aipatu-tako lau getariarrak.

Etxean utzitako egoera ez zen bateregoxoa. Gizonik gabe geratu zen familiaeta diruz ere oso egoera larrian aurkituziren Maria Joanes de Erquicia, JoanSaez de Basurtoren alarguna, eta harenama, Domicuça de Içeta. Emakumehorien penak ez ziren horrela amaitu...Ia bost urtean jardun behar izan zutenerregearen gortean, espedizio hartan hildako gainontzeko marinelen senitar-tekoekin batera, erregeak marinel giza-gaixo haiei zor zizkien soldatak eskura-tzeko. 1592an hasi zen erregea zorhaiek ordaintzen, eta Domicuça de Içetak eta Maria Joanes de Erquiçiak ere kobratu zuten zerbait. Diru hark,ordea, ez zien poz handirik ekarri,kobratu eta berehala areagotu baitzi-tzaizkien arazoak.

Izan ere, Francisco de Elorriagaren,

hau da, Irlandan urpera joandakoontziaren jabearen, egoera ere ez zenbatere ona. Dirudienez, gertakari harkeragindako galera handien ondorioz,diru-premia larrian zegoen, eta horrekere ez zuen lortu ia bost urtean bahitu-tako bere ontziari zegokion soldata.Gogorra behar zuen Elorriagaren ego-era ekonomikoak, edo, bestela, harenbihotzak; izan ere, Domicuça de Icetaketa Maria Joanes de Erquiciak erregea-rengandik dirua jaso zutela jakinorduko, auzipetu egin baitzituen.Lehenengoari 18 eta bigarrengoari 63dukat emateko eskatzen zizkien, erre-geak ordaindutako diruetatik. Zeraargudiatzen zuen Elorriagak bere eska-kizuna sendotzeko, espedizioan itsaso-ratu aurretik berak aurreratu zizkiolaJoan Saez de Basurtori erregearengan-dik kobratu behar zituen soldatak.Auzipetutako bi emakume getariarrek,kobratu zituzten diruak ez galtzeko,frogatu behar izan zuten kopuruhoriek espedizio hartan hildakoDomingo Martin eta Joan de Basurtori,Joan Saez de Basurtoren sasiko semeei,eta haren suhi Joanes de Echanizizegozkien soldaten ordaina zirela.

Armada Garaitezina.

2010eko urria artzape-19

20- artzape @topagunea.com20-artzape @topagunea.com

Ile bakoitza (guztira 100.000 ile inguru ditugu) ile-papila basetzat duten tutu txiki batzuetan sortzenda, ile-folikulua deritzona. Ile bakoitza, gutxi gorabehera, 4,5 urtetik behin sortzen da, eta, tarteka,erori eta beste batek ordezkatzen du. Prozesu hori ziklikoa da: folikulua trantsizio-garaian dagoe-nean zelulak sortzeari uzten dio eta ilea ez da hazten (fase katagenoa). Gero, folikulu hori kizkurtuegiten da eta inaktibo bihurtzen da (fase telogenoa edo deskantsu-fasea), eta, fase horretan, ileaerori egiten da. Denbora igaro eta gero, folikulu inaktibo hori bizitu eta hazkuntza-fasean sartzen da(fase anagenoa). Ziklo bakoitzaren iraupena adinaren eta gorputzeko atalaren araberakoa da.

50 eta 100 bitartean: egunero ile-kantitate hori eroriz gero, normaltzat hartzen da. Baina zer ger-tatzen da gehiago erortzen denean?

Ile-erorketa, kantitate handiagoan edo txikiagoan, guztioi gertatzen zaigun prozesu naturala da;eroritako ilea ordezkatzen ez denean edo hazkuntza baliokide bat gertatzen ez denean bihurtzen daarazo. Ez da patologia larritzat hartzen, baina kontutan izan behar da horrek gaixoarengan izandezakeen eragin psikologikoa. Ile-erorketa garrantzitsua bada eta bi hilabetean ez bada hobetzen, dermatologoarengana joan beharda; izan ere, arrazoi ugarik eragin dezakete eta batzuetan ez da erraza asmatzea.

Bakoitzaren ezaugarri genetikoa eta hormonen akzioa dira ile-erorketaren funtsezko bi arrazoiak; baina, beste egoerabatzuek ere eragin dezakete:

1.) Esaterako, egoera jakin batzuen ondorioz gerta daiteke: shock emozionala, istripua, sukar altua, ebakuntza, anemia…Horietako zerbait gertatuz gero, hilabete batzuetara ilea eror daiteke; baina, beti, aldi bateko gertaera izango da, denbora gutxira bere egoera normalera bueltatzen baita.

2.) Estresa. Ezta funtsezko faktore bat, baina lehendik ile-erorketaren arazoa izanez gero, egoera aktibatu eta okertu dezake.

3.) Emakumeei dagokienez, ile-erorketa faktore hormonalekin erlazionatuta dago: aborturen batek, menopausiak eta batez ere erditzeak eragin dezakete.

4.) Pisua galtzeko dieta zorrotzek eta dieta desorekatuek ere eragina izan dezakete, bitaminen eta mineralen gabezia eragin baitezakete.

5.) Zenbait gaixotasun: hipotiroidismoa, anorexia eta zirrosia.

6.) Zenbait medikamentu: kolesterolaren aurkakoak, aknearen aurkakoak eta hipertentsioaren aurkakoak, esaterako.

]] Fuldain farmazia[[

Ile-erorketaFolikuluaren garrantzia

Ile-erorketan eragina duten faktoreak

Aipatzen diren mito faltsuak- Puntak sarritan mozteak edo ilea zerora mozteak ilea erortzea ekiditen du. FALTSUA. Ile-erorketak folikuluan du

sorrera; beraz, puntak mozteak edo gainerakoan egiten denak ez du eraginik.

- Udazkenean ilea gehiago erortzen da. FALTSUA ETA EGIA. Ilearen hazkuntza ziklikoa da: hazkuntza-faseak neguarekin egiten du bat, eta deskantsu-fasea uda bukaeran eta udazken hasieran ematen da. Beraz, udazkenean, ile gehiago erortzen dela esatea baino egokiagoa da garai horretan ilea gutxiago hazten dela esatea.

- Ile fina errazago erortzen da. FALTSUA. Ilea zenbat eta finagoa izan, errazagoa da hori haustea. Beraz, hori ez da ileaerotzea, apurtzea baizik.

] elan-euskadi

Giza Garapenari buruzko Txostena,aurrenekoa, 1990. urtean argitaratu zen,eta hasiera-hasieratik premisa soil batizan da haren oinarri: “Nazio batenbenetako aberastasuna han bizi den jen-dearengan dago”. Ideia horrek gidatudu abiapuntutik beretik txostenaren egi-teko osoa. Baieztapen hori hainbat datuenpirikorekin eta garapena ulertzeko etaneurtzeko beste ikusmolde batekinberretsi du Txostenak eta, alde horreta-tik, eragin nabarmena izan du munduosoko garapen-politiketan.

Hogeigarren urteurrena oroitzen duenedizio berezi honetan Amartya Sen eko-nomialari eta Nobel Saridunaren hitzakjasotzen dira sarreran. Giza Garapenariburuzko Txostenaren sortzaile Mahbubul Haq-ekin batera egin zuen lan Seneklehen txostena prestatzen, eta, orobat,ondorengo hainbat ediziotan ere hartuzuen parte.

2010eko Txostenak, ohiturari leial, gara-penaren paradigmatik haratago jotzendu. 1990. urteaz geroztik lehen aldiz,azken hamarkada hauetako atzera begi-rako zehatza eta zorrotza egiten du2010eko edizioak eta joera eta jarraibideaskotan ezustekoak bereizi ditu urteotanguztiotan; etorkizunera begira ikasgaigarrantzitsuen iturri izan diren joera etajarraibideak. Bide askotarikoak daude,beraz, giza garapena lortzeko, eta horrekerakusten du ez dagoela formula bakarbat garapen iraunkorrerako, eta lor lite-

keela garapen iraunkor hori, emandirela aurrerapauso izugarriak epeluzera, baita ekonomiaren hazkunde-maila handirik gabe ere.

2010a baino urrunago jarri du mira aur-tengo txostenak eta giza garapenarenfuntsezko alderdiak aztertu ditu; halanola, askatasun politikoak, jabetzea,iraunkortasuna eta pertsonen segurta-suna, eta, era berean, ikerketa eta politi-ken egitarau zabalagoa zehaztu duerronka horiei aurre egiteko.

Hala idatzi du Amartya Senek: “Lehe-nengo Giza Garapenari buruzko Txos-tena argitaratu zenetik hogei urtera, etaegin diren lorpenak ikusita, bada zerospatu; asko, hobeto esanda. Baina, aldiberean, tentu handiz jarraitu behardugu, garai bateko ezbeharrak ebalua-

tzeko modu hobeak aurkitzeko, eta giza-kien ongizatea nahiz askatasuna arris-kuan jartzen dituzten mehatxu berriakhautemateko nahiz horiei erantzun ahalizateko”.

Txostenaren hogeigarren edizioa gizagarapenaren beharrizan horri emandakoerantzuna da.

UNESCO Etxeak Txostenaren Labur-pena euskaratu du, Eusko JaurlaritzarenGarapenerako Lankidetzarako zuzenda-ritzaren laguntzaz. Euskarazko bertsioaNazio Batuen itzulpen ofizialen barnehartzen da, beste hizkuntzen argitalpe-nekin batera agertuz.

Txostena Euskal Herrian aurkeztuko daazaroan Isabel Pereira UNDPko aditua-ren parte hartzearekin.

Giza Garapenari buruzko 2010eko txostena


] abenduko agenda

FULDAIN farmaziaren zaintza egunak:

abenduaren 13tiktik 19ra (biak barne)

Udal bulegoa ....943 896 024Faxa ............943 140 190e-mail: [email protected]

Kiroldegia ........943 140 432Kirol-portua ......943 580 959Taxiak

Segundo ......607 720 242Jose Mari ....607 403 498

Udaltzaingoa ....943 896 146Liburutegia ......943 896 147Anbulatorioa ....943 140 653Botika ..............943 140 441 Herri Eskola.......943 140 729SOSdeiak ......................112Kofradia............943 140 200

artzape aldizkaria943 000 548

[email protected]

Telefono interesgarriak

KULTURA SAILAK DIRUZ LAGUNDUTAKO HEDABIDEA

[Abenduaren 12a eta 19a]ZINE EMANALDIANoiz: 17:00etanNon: Gure Txeru aretoanAntolatzailea: Guraso Elkartea

[Abenduaren 20ko astean]MUSIKA ESKOLAkoENTZUNALDIAKNoiz: 19:00etanNon: perkusio-gelan

[Abenduaren 18a, larunbata]Eguerdian: festa giroa!!! SANTO TOMAS eguna ospa-tzeko, txorixo jana, taloak,musika ...Arratsaldean:GAZTAIN ERREAK!!! Antolatzailea: Gure Txeru

[Abenduaren 19a, igandea]GABONETAKO KANTALDIANoiz: 12:30eanNon: Salbatore Deunaren elizanAntolatzailea: Musika Eskolaeta herriko musika taldeak

[Abenduaren 23a, osteguna]“XURDIN. GABONETAKOKONTZERTUA”,haurrentzako ikuskizunaNoiz: 18:30etanNon: herriko plazanAntolatzailea: Getariako UdalaKutxa Kultur Ekintzaren ekimena

[Abenduaren 24a, ostirala]OLENTZEROArratsaldez, herriko taldeakkalez kale kantari.

* Gure Txeruko Olentzero:entseguak, , abenduak 11 eta18, 18:00etan, Gure Txerun

[Abenduaren 26a, igandea]Getariako Musika BandarenGABONETAKO KONTZERTUANoiz: 12:30eanNon: Salbatore Deunaren elizan

[Abenduaren 31, ostirala]San Silbestre KROS HERRIKOIAMailak:Benjaminak (800 m) Alebinak (1.200 m) Infantilak eta kadeteak (2.000 m)Helduak (5.000 m)Noiz: 12:00etanAntolatzailea: “Sahatsaga” kiroldegia

] GaztelekuaOrdutegia: ostirala 17:00eta-tik 20:00etara/ larunbata etaigandea 16:00etatik 20:00etara

Abenduak 21, 22, 23, 27, 28,29 eta 30 – 10:30etatik13:30etara / 16:00etatik20:00etara

] KZguneaNoiz: Abenduaren 1etik 22ra17:00etatik 20:00etara (aben-duaren 23tik urtarrilaren 7ra,itxita). Tutorearen abenduko bisitak: 3, 10 eta 17 (09:00eta-tik 13:00etara).

] Gaztetxia[ABENDUA]-ZINE ZIKLOANoiz: igandeetan, 18:00etan-ASANBLADANoiz: ostegunetan, 18:00etan

[Abenduaren 11, larunbata]KONTZERTUAK

[Abenduaren 27, 28 eta 29]POKER TXAPELKETAAntolatzailea:Getariako Gazte Asanblada

[Abenduaren 1a, asteazkena]HIESAREN AURKAKONAZIOARTEKO EGUNA* Kultur Etxeko balkoianLAZO GORRIA jarritaegongo da. Animatzen zaituztegu zuen etxeko balkoietan ere jartzera

[Abenduaren 2a, osteguna]HITZALDIA: “AZAL-ZAINKETA”Noiz: 16:00etatik 18:00etaraNon: Alondegian (Gaglo gaztelekua)Antolatzailea: FULDAIN farmazia

[Abenduaren 3a, astelehena]EUSKARAREN

NAZIOARTEKO EGUNAAHOTSAK EGITASMOArenAURKEZPEN-EKITALDIANoiz: 11:00etanAntolatzailea: Getariako Udala

Iturzaeta Herri Eskolako EKITALDIANoiz: 12:00etanNon: Herriko plazan

[Abenduaren 13a, astelehena]"POSADA CARRILES:TERRORISMO MADE IN USA" dokumentalaren emanaldia Noiz: 19:00etanNon: AlondegianAntolatzailea: ELAN-EUSKADI

[Abenduaren 12a eta 19a]PAGOETAra MENDIIRTEERA (goiz buelta)Antolatzailea: Gure Txeru


] akordatzen

] lehiaketa

Hondartzako futbola

Atal honetan jartzeko moduko argazki zaharren bat baduzu,deitu 943000548telefonora edo [email protected] helbidera bidali.

Zarauzko hondartzako irudi batekin gatoz hilabete honetan; gaur egun ere,haur eta gazte ugarik jokatzen du hondartzako futbolean, bai Zarautzen, baiZumaian. Goikoa duela 40 bat urteko argazkia da, eta Zarauzko hondartzakofutbolean gazte mailako txapeldunak izan ziren. Hona hemen argazkiko prota-gonistak:

Zutik, ezkerretik hasita: Pedro Mari Ituarte, Jose Antonio Arregi, Jose Inaziode la Hoz, Valentin Larrañaga, Luis Berasaluze, Jose Mari Lazkano eta Patxi dela Hoz.

Behean, ezkerretik hasita: Jose Luis Saizabal, Damian Etxeberria, Patxi Susta-eta, Jose Jabier Mendizabal, Luis Alkorta eta Patxi Etxabe. Norbait zoriondu nahi izanez gero,

argazkia bere testutxoarekin Txerukopostontzian utzi edo eta Eskualtxetaraeraman. Gogoratu! bazkideok doan dau-kazue eta bazkide ez zaretenok 4 €ordaindu beharko dituzue argazki bakoi-tzagatik.

Adei MiguezAbenduak 20

Amatxo eta aitatxoren partez zorionak

txapeldun!!!

Monika UrkizaAbenduak 6

Zorionak, Moni! Datorrenbileran, tartaren zain

izango gara!

Mari Fran BerasaluzeAbenduak 16

Zorionak etxeko denen partetik. Ondo ospatu zureurtebetetze eguna. Muxuak.

Maialen Larrañaga eta MªKarmen AlkortaAbenduak 19 eta 1

Zorionak bioi eta muxu handi bat familia guztiaren partetik.

zorion agurrak

Zer pisu izan dezake

irudiko kalabazak?

ERANTZUNA: 43,78 Kg

Irabazlea (gehien gerturatu dena):

Asier Mujika Ibarguren

(41 kilo)

Izaskun Larrañagak utzitako argazkia.

Izen-deiturak:..................................................................................................................................................................................

Helbidea:...........................................................................................................................................................................................

Herria:.......................................P.K....................Telefonoa:..............................................................................................................

Kontu zenbakia:....................................................................................................................................................................................

Sukurtsala:........................................................................................................................................................................................

Getariatik kanpo bizi bazara eta aldizkaria etxean jaso nahi baduzu, EGIN BAZKIDE eta bilaliko dizugu!

Bazkide-kuota: urtean 20 euroaarrttzzaappee

99. zenbakia (2010eko azaroa)

Documents

Transcript of 99. zenbakia (2010eko azaroa)