ortadar - static.noticiasdenavarra.com · begiratuan irudi luke nostalgia batek hartu duela...

ortzadar euskal kulturaren kolore guztiak

larunbata, 2019ko otsailaren 2a. 580. zenbakia noticiasdenavarra.com

XABIER

GANTZARAIN

Euskal Herriaren historia

hurbila 23 artelanen bidez aztertu du ‘Zuloa’

saiakera bilduman

-- 4-5. orrialdeak --

Zuzendaria: Joseba Santamaria Rekarte Koordinazioa: Julene Larrañaga Azala: Ruben Plaza

Disenua: Jesus Santamaria Maketazioa: Janire Neches Lege Gordailua: BI 1720-06

Zeroa Multimedia SANafarroako Gobernuak lagundua

02 // Ortzadar Larunbata, 2019ko otsailaren 2a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA

· MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKI-

TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·musika

GASTEIZ

Montauk taldeak estudioko bigarren lana argitaratu du: ‘Geruzak’. Mimo handiz landutako zazpi kantuko diskoa ondu du talde gasteiztarrak, pop eta elektronika ukituekin

Geruzen artean aurkitu dute esentzia

ETXAHUN GONZALEZ

Aitor Garcia de Bikuña, Gorka Etxebarria, Goio Askartza

eta Beñat Goitia taldekideak. MONTAUK

EESANA zuen Montauk bere lehen diskoan, Bilaketan (Montauk, 2016): “zerbaiten bila gaude”. Estilo bat, soi-

nu mota bat, estetika zehatz bat… Buruan bueltaka zeukaten ideia musikala nola gauzatu ikasten, pentsatzen, probatzen ibili dira azken bi urteetan, “ezagutzen ez genuen mundu bat deskubritzen”, eta azkenenean, “lortu dugu buruan genuena diskora eramatea”. Horrela jaio da Geruzak (Erraia, 2018). “Lehen diskoarekin oinarria finkatu eta enbor horri geruzak erantsi dizkiogu”, dio Beñat Goitiak, taldeko abeslari eta gitarrajoleak. Kontzeptu aldetik, hori zen Mon-tauken asmoa, eta produkzio alde-tik ere, geruza ugari gehitu dizkio-te diskoari: “Sintetizadoreak, albo askotatik grabatutako gitarrak, pro-gresioak… Geruza ezberdinen bidez eraiki ditugu abestiak, eta atmosfe-ra horretan aurkitu dugu Mon-tauken soinuaren esentzia”, azaldu du Goitiak. Ben Howard kantautore ingelesa da Beñat Goitiaren inspirazio iturri nagusia, eta nabaria da Montaukek ere rock britaniarretik edan duela azken disko honetan. Hala aitortu du abeslariak berak ere, “giroa nabarmentzen duen rocka” egin dutela, “Ingalaterrako laino euri-tsuetara bidaia. Geruzak diskoko kantuak aurrekoan baino ilunagoak edo lainotsuagoak izan daitezke, baina badute xarma berezi bat, barruak eragiten dituena, ezinegon sentsazio goxo bat uzten duena”. Goitiak berak idatzi eta sortzen ditu kanten letrak eta melodiak, eta abes-

tien hezurdura landuta, entsegu lokalera eramaten ditu: “kantauto-rearen figura beti dago hor. Bakar-dadean sortutako kantak dira, gita-rra eta ahotsak biluzik, eta horrek ematen die abestiei duten kutsu introspektiboa. Kantatzeko erak, xuxurlatze horrek, laguntzen du bilatutako misterio atmosfera hori sortzen”, azaldu du gasteiztarrak. “Biluzik” jaiotako kantuak, ordea, entsegu lokalean gorpuztu ditu tal-deak, geruzen bidez, energia pro-gresibo eta itsaskorrekin: “entzulea-ri bidaia musikala proposatu diogu gure kantetan, nabarituko du geru-za ezberdinen progresioa, kantek nola hartzen duten indarra. Senti-tuko du sintetizadoreek eta elektro-nika elementuek eragiten duten goxotasuna eta intimitatea”. ROCK LITERARIOA New York ondo-ko lurmuturra da Montauk, edo Max Frischen nobela, baita Ramon Saizarbitoriarena ere. Hamaika pelikulen eszenatokia, eta Estatu Batuetako gerra konspirazio baten izena ere bai. “Saizarbitoriaren nobelan ezagutu nuen Montauk eta harek Frischengana eraman nin-duen. Taldean izen bila ari ginen eta izen polita iruditu zitzaidan Montauk. Haren inguruan araka-tzen hasi nintzenean misterio eta xarma handiko hiria zela kontura-tu nintzen, taldea izendatzeko ego-kia”, kontatu du Goitiak. Literatu-rak eman zion izena Gasteizko tal-deari eta literaturak jantzi ditu ora-in diskoa osatzen duten zazpi kan-tuak: “bereziki zaindu dugu musi-ka eta hitzen arteko oreka. Rock literarioa egin dugula esan daiteke, abestiak narratiba kutsuarekin. Hi-tzei merezi duten balio eman nahi

izan diegu”, dio abeslariak. Ez dira kantu errazak, lehen entzunaldian buruz ikasten direnak. Merezi duen arreta eskainita, ordea, “zenbat gozatzen den”. Kantuetan aurki daitezke itzalita-ko Berlin, estalperik gabeko etxeak, hartzak hotzez hiltzen diren lur izoztuak edota bizirauteko ahalegi-netan dagoen munduaren alde hori. Eta irrati formularik ez: Geru-zak osatzen duten zazpi kantetatik bakarra dago bost minuturen azpi-tik. Kantu bakoitza ilustrazio batekin lagundu dute diskoan, Goi-tiak jakitera eman duenez: “Abes-tiak idazterakoan buruan nituen pertsonaiak, tokiak eta espazioak erabili ditut, geruza abstraktu batez inguratuta. Entzuleek aukera dute kantuetako bakoitzean beren pertsonaiak eta tokiak txertatzeko”. ERRAIA ZIGILUAREKIN Autoekoiz-penaren bidez argitaratu du talde

gasteiztarrak bere bigarren lana, Izaki Gardenak eta Joseba B. Lenoi-rekin batera Montaukek abiatuta-ko elkarlanerako Erraia zigilu musi-kalaren bidez. “Esperientzia konpartituek errazagoa egiten dute autoekoizpena, denbora gehiago uzten dizute musikaren sorkuntzan zentratzeko”, uste du Goitiak. Erraiak-en ondutako hurbiltasunak eta laguntasunak Izaki Gardenak taldeko Libe Garcia de Cortazar eta Jon Basagurenen ahotsak ekarri ditu Montauken diskora: “Modu naturalean sortu da elkarlana, ez zen gure hasierako asmoa. Niretzat biak dira erreferente, eta ilusioa egin dit haien kolaborazioak”, azal-du du abeslari gasteiztarrak. Hain zuzen ere, elkarrekin emango dituzte Montauk eta Izaki Gardenak taldeek hurrengo kontzertuak. Otsailaren 8an, Durangoko Plate-ruena Antzokian; eta, martxoaren 16an Donostiako Dabadaban.

Entzuleari bidaia musikala proposatu diogu, nabarituko du geruza ezberdinen progresioa kantetan”

BEÑAT GOITIA Abeslaria eta gitarrajolea

“

Ortzadar // 03Larunbata, 2019ko otsailaren 2a



TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·saski-naski

I

KRITIKA

Oroimenaren elipsietan barna

HASIER REKONDO

IRAGANAK badu hori, bere ahazturekin eta asmakizu-nekin, zaila oroimen txatal batek nornahirentzat balio

izatea”. Iñigo Aranbarriren ipuin liburu eder eta paregabe honetan aurkitu oroimen-txatal bat erabili beharrean nago, 2018ko urteko libu-rurik onenak jaso duen oihartzun eskasa salatzeko. Zenbaitzuk arra-zoitu dute, erdi txantxetan edo, Aranbarrik ipuingintzan eginiko lehen barneratze hau (bitxia bada ere) urteko zerrendetan agertu ez izana, eta honekin batera hiru kriti-ka besterik ez jasotzea, gerontofo-bia-ren aitzakiarekin. Jonas Poisson (Susa, 1986) poesia liburu hartatik asko igaro da eta ezer ez da igaro. Euskal literaturan, antza, zaharra edo esperimentatua den oro bazter uzteko joera arriskutsua baitago. Aranbarriren liburu hau kasik oharkabean igarotzeko arrazoi nagusia litzateke, hortaz, azkoitia-rra 1963. urtean heldu zela munduko toki honetara. Kontuan izanda, Jor-ge Luis Borgesek esan zuela ez zue-la inoiz 100 urte bete gabeko liburu-rik irakurtzen, Aranbarrik 100 urte itxaron beharko ditu zor zaion tra-tamendua jasotzeko.

TITULUA: ‘MUNDUKO TOKIRIK EDERRENA’ EGILEA: IÑIGO ARANBARRI ARGITALETXEA: SUSA, 2018

Munduko tokirik ederrena (Susa, 2018) honetan Aranbarrik hobekien egokitzen zaion narrazio moldea aurkitu duelakoan nago. Berandu bada ere, inoiz ez da berandu litera-turak kalitatea eta sakontasuna uztartzen dituenean. Askotan aipa-tu izan dira Aranbarriren trebeziak elipsiak testuan txertatzeko, haren literaturaren marka gisa aipatu ere. Baina ahaztu egiten da sarri azkoi-tiarrak gauzak esateko modu pare-gabea duela, estiloa eta ikuspuntua direla haren dohain nagusiak. Nire aburuz, apika ez du beti asmatzen gaiekin, iritzi oso pertsonala da, badakit, baina gaiarekin asmatzen duenean ez du parekorik euskal lite-raturan. Hizkera heterodoxo eta sin-taxi konplexu batetik abiatuta betie-re, oraingo honetan bizitzaren patuak kolpatu pertsonaiak dakar-zkigu Urola bailaran kokatu -baina balio lezake edozein geografia itoga-rrik ere- 10 istorio laburretan. Lehen begiratuan irudi luke nostalgia batek hartu duela narratzailea, 70-80. hamarkadetan kokatzen baitira isto-rio ugari. Batzuk ildo autobiografi-koari jarraiki, idealizaziorako arrisku nabarmena zegoen. Narra-zioetan barneratu ahala, guztiz kon-

trakoa dela ohartuko da ahalegindu beharra izango duen irakurlea: pertsonaiek aurrera egin beharko dute egoera sozio-ekonomikoak, bidegabekeriak edo patu madarika-tuak horrelakorik nahi ez badu ere. Uhala ipuin gogoangarrian, Aran-barrik goia jotzen du. Azpeitiko baselizako kupularen arazo arki-tektonikoak erretreta hartutako Ipa-rraldeko polizia baten iraganeko gerra-zikinaren arazoekin ekartzeak ez du parekorik, ene ustez, euskal ipuingintzan. Neurriak, moldeak, ekarpenak, elipsiak, pertsonaien arteko zubiak ezin hobeto ehunduak dira, Aranbarri bere paradisuan. Gerra zikinaren garai ahaztuetan, errealitatean pitzatutako kupulek behar duten uhalaren lana egiten du poliziak, ezinbestez. Horrek zenbait bizitza bidean uztea eskatzen badu ere. Ametsetako pertsonaiak eta desagerrarazi militanteak bat egi-nen dute gin-tonicak lausotu polizia erretiratuaren memoria izoztuan. Iraganak eta orain iheskor batek gauza bakarra behar baitute beste-rik, oroimena. Oroimen hori jasan-gaitza bada ere, eta nornahirentzat balio ez badu ere.

Liburu hau kasik oharkabean igaro-tzeko arrazoi nagu-

sia litzateke Iñigo Aranbarri 1963an

heldu zela munduko toki honetara

ZALDI EROAERAKUSLEIHOA

LITERATURA

‘Bihotzean daramagun mundua’

Maite Darceles. Alberdania. 230 orr. 17 euro.

Kontakizun distopikoa

Atzean utzi du XXI. mendeak lehenbiziko

erdia. Teknologiaren aurrerapenak erabat

erraztu du jendearen bizimodua, baina

sistemaren kontrolpean bizi dira gizakiak.

Lorea da etorkizun hurbilean kokaturiko

eleberri distopiko honetako protagonista.

Maite Darcelesek (Hondarribia, 1971) plan-

teatzen digun kontakizun honetan, gaurko

irakurlea eta bere mundua gara benetako

gogoetagaiak. Bizi dugun munduaz eta

honek hartu duen martxaz hausnarketa

egiteko bidea ireki nahi izan du egileak

orrialdez orrialde. Gaur egungo munduari

begirada bat, etorkizun ez hain urrunetik.

LITERATURA

‘Ez erran deus’

Jon Arretxe. Erein. 176 orr. 16 euro.

Toureren urratsen atzetik

Bilboko San Frantzisko auzoko kameren

arduradunak hamaika bider errepasatu

ditu irudiak; baina alferrik, ez dago Toureren

arrastorik. Sa Kene, Osman eta Xihab lagu-

nek badakite ihesi joan dela, poliziaren han-

kapean egoteaz eta irainak jasateaz

nazkaturik. Burkinafasoarrak Nafarroako

Pirinioetan ezkutatzea erabaki du, herri gal-

du batean. Protagonistak bere arazoetatik

ihes egin eta bakea bilatzen du beste leku

batean, baina horrek ez dio migratzaile gisa

aurrez aurre topatzen dituen zailtasunak

konpontzen lagunduko. Horixe deskribatzen

du Jon Arretxek eleberri beltz honetan.

SALDUENAK

ITURRIA: Elkar.

1. Amek ez dute Katixa Agirre. Elkar.

2. Fakirraren ahotsa Harkaitz Cano. Susa.

3. 33 ezkil Miren Gorrotxategi. Elkar.

4. Arotzaren eskuak Alberto Ladron Arana. Elkar.

5. Bizitzea ez al da oso... Joseba Sarrionandia. Pamiela.

6. Aulki-jokoa Uxue Alberdi. Elkar.

Fikzioa

Ez Fikzioa

1. Carlos Garaikoetxea. Lider bat lehendakari Elixabete Garmendia. Elkar.

2. Erne eta bare, igela... Eline Snel. Kairos.

3. Kartzelako gutunak... Rosa Luxemburg. Katakrak.

4. Euskal Herriko historia ilustratua 3 - 1 Joseba Asiron. Txalaparta.

5. Hitzen ahairea Gotzon Barandiaran. Susa.

04 // Ortzadar



TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·artea

Larunbata, 2019ko otsailaren 2a

argazki hori nahi nuela portadara-ko eta azkenean izenburua erabaki-tzerakoan pentsatu nuen zuloak ematen zidala jokoa, Ibonen obra-ren izena delako, lehenengo kapitu-lua, baina zuloa beste gauza asko ere bada: memoriaren zuloa, zenbat gauza galtzen diren… Iraganak irautera egiten duela dio-zu hitzaurrean, eta galdera egiten duzu: “Noiz hasten da iragana his-toria izaten?”. Ez dakit erantzunik topatu duzun dagoeneko... Historia hurbila aztertzeko beka bat izanik, non jartzen duzu muga? Noiz

arte da historia hurbila? Galdera dezente nituen eta horiek guztiak liburuari marko bat egiteko hitzau-rrean jarri ditut, nire abiapuntua zein izan den ikusteko. Hau da, historia-ri nola begiratzen zaio, iraganari, his-toria hurbilari… zer da bakoitza? Non daude mugak? Azkenean, memoria ariketa bat da liburua, hau da, hartu ditut 23 artelan, batzuk zaharragoak beste batzuk berriagoak, baina nola-bait historia hurbila lantzeko tresna gisa balio izan didatenak. Artelan horietan zer agertzen den, guri zer esaten diguten, kasu honetan niri zer esaten didaten, nahiz eta saiatu nai-

zen ez izaten ni bat, baizik eta ni kolektibo bat, garai bat, jende bat, belaunaldi bat edo. Liburuan diozu, memoria bezala, artelanak ere badirela tranpatiak, desegituratuak… Niri asko interesatzen zait arteak eskaini dezakeena. Hitzaurrearen bukaeran galdera bat egiten dut: “Artea fikzioa da?”. Niri artea horre-gatik interesatzen zait asko, ez da fikzioa edo ez fikzioa, arteak dikoto-mia hori hautsi egiten du eta beste zerbait proposatzen du. Arteak gau-zak nola ekartzen dituen erakutsi

nahi nuen ere, eta niretzat zein inte-resgarria den hori. Ez baita gaia bakarrik edo historiako gertaera batekin lotura edukitzea. Nola ekar-tzen dizkigun gauzak eta nola dauka-gun horri begiratzea. Irakurketak ez dira hain itxiak eta ikusleak bere aldetik jarri behar du artelan baten aurrean zerbait sentitzeko, zerbait pentsatzeko, gozatzeko, sufritzeko edo dena delakoa. Irekia da. Artea ulertua izateko egiten da? Hor arazo bat dago artearekin. Ez dakit noiztik datorren, baina arteari buruz ari garenean esaten dugu artea ez dela ulertzen. Baina beste gauza batzuei ez diegu hori eskatzen. Inork ez du esaten musika ez da ulertzen edo nobela hau ez da ulertzen. Kon-tua beharbada ez da ulertzea, baizik eta denbora pixka bat hartzea, begiak eta burua irekita, gauzak ikusteko, eta norbere buruari galdetzea: zer da hau? Zer ikusten dut nik hemen? Zer esaten dit? Zerekin lotu dezaket?

Tene Mujika bekaren laguntzaz kaleratu du lana. RUBEN PLAZA

JONEBATI ZABALA

XABIER GANTZARAINIDAZLEA ETA ARTE KRITIKARIA

“Artea erabat loturik dago gizartearekin”Euskal Herriaren historia hurbila 23 artelanen bidez aztertu du Xabier Gantzarainek ‘Zuloa’ saiakera bilduman. “Memoria ariketa” pertsonala egin du, hogei euskal artista garaikideren obretatik abiatuz

SSAUTRELA saioko gidoilari lanak bukatzean Madrilera joan zen Xabier Gantzarain (Azkoitia, 1975), arte garaiki-

deari buruzko masterra egitera. Ber-tan, lehenagotik ezagutzen zituen Euskal Herriko artista batzuen lanean gehiago sakontzen eta eurekin erla-zionatzen hasi zen. Gero eta argiago zuen artista garaikideen lana ez zela ezaguna Euskal Herrian. Halaber, hedabideetan agertu eta erakusketak antolatu arren, ohartu zen ez zegoe-la euren lanen inguruko irakurketa-rik artearen mundutik kanpo. Horrez gain, “aspaldiko kezka bat” batu zitzaion Gantzaraini: “zertara-ko da artea? Zertarako erabiltzen da? Zertarako balio digu guri gaur arteak?”. Zalantza horiei batu zi-tzaien 2011n borroka armatua behin betiko uzteko ETAren iragarpena eta Gara egunkariak berria iragar-tzeko erabili zuen azala. 2012an Elkar argitaletxeak eta Debako Udalak histo-ria hurbilari buruz idazteko antolatzen duten Tene Mujika beka irabazi zuen azkoitiarrak. Gantza-rainek hogei euskal sortzaile garaikideren lanak hartu eta saiakera bat ondu du bakoitzetik abiatuta, hala, Zuloa osatuz. Ibon Aranberriren obra da ‘Zuloa’, izen hori jarri diozu liburuari, eta lehen kapituluaren izena ere bada. Hasieratik argi nuen gauza bakarra zen azala zein izango zen. Banekien Ibon Aranberriren lan horren

“Artea ez da

fikzioa edo ez fikzioa, arteak

dikotomia hori hautsi egiten du eta beste zerbait proposatzen

du”




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·artea

23 artelan, 80ko hamarkadatik gaur egun arte

Itziar Okariz, Bixente Ameztoi,

Amable Arias, Jose Luis Zume-

ta... ‘Zuloa’ liburua osatzen duten

artelanen aukeraketa “intuizioz” egin

duela kontatu du Xabier Gantzarai-

nek. Gustuko zituenak, kontatu nahi

zuena kontatzeko bidea ematen zio-

tenak, ezinbestean sartu beha-

rrekoak… “Aukeraketa ikusi nue-

nean konturatu nintzen modu inkon-

tziente batean nire bizialdiko lanak

hartu ditudala, 80ko hamarkadatik

gaur egunera artekoak, hain zuzen”.

“Arteak

badauka gaitasuna

gauzen ordena

naturala desnatura-

lizatzeko eta

erakusteko eraikita

dagoela”

ez da Picassoren ‘Guernica’ Madril-go Reina Sofian egotea, Txomin Badiolaren ‘Homeland’ ere hantxe egotea baizik”. Aspaldi buelta nahiko eman dizkiot horri eta argi dut museo batek bere bildumaren bidez egiten badu erre-latoa bilduma horren nolakotasunak markatu egiten duela erabat errela-to hori. Euskal Herrian zenbat museok dauzkate bildumak? Nola-koak dira? Artista garaikideen obrak badauzkate? Zein obra? Horrek denak egingo du egunen batean gure garai honen errelatoa, bildumaren araberako errelatoa egin beharko da. Aipatzen zenuen bekara aurkezteko bultzadetako bat izan zela ‘Gara’ egunkariak Zumetaren artelana aukeratu izana ETAk behin betiko borroka armatua eten zueneko albistea emateko. Bai. Ez dakit zergatik aukeratu zuten artelan hori, egin dezaket hipotesi bat motiboei buruz. Horrelako zerbait egiten dut liburuan; baina, berez, niretzat interesgarriena zen koadro bat egotea azalean eta kontrazalean. Artea, normalean, egunkari batean kulturako orrietan doa eta bestelako funtziorik ez zaio ematen, baina kasu honetan koadroa portadan zioan eta beste funtzio bat betetzen zuen, funt-zio sinbolikoa. Arteak berezkoa due-na. Sinboloa etimologikoki da batu ezin dena batzen duena. Egunkari batek koadro bat aukeratzen du por-tadarako, funtzio sinbolikoa daukan lan bat. Zergatik ematen diegu horrenbes-teko garrantzia sinboloei? Zerbaiti heldu beharra daukagula-ko, seguru asko. Nahiz eta guk ez dugun sinetsi nahi, gure pentsatzeko moduarentzat oso inportanteak direlako sinboloak. Leku askotan erabiltzen ditugu, ia konturatu gabe. Denok konpartitzen dugun zerbait da. Horren arriskua da gauzak sinplifikatzea. Euskal Herrian eta euskal kulturan arteak ez duela presentzia handi-rik diozu. Esango nuke garai batean izan zue-na baino gutxiago daukala. Beti konparatzen da 60-70eko hamarka-darekin, Gaur taldea, Ez Dok Amai-ru eta garai hartan arteak gizartean zuen presentziarekin, baina garaiak asko aldatu dira. Artea askoz espezia-lizatuagoa da, bere zirkuituak dauzka, bere lekuak, dinamikak… Ia gauza autonomoa da, besteak diren bezalaxe, noski. Baina beharbada lehen eduki zuen presentzia ez du orain, Euskal Herrian eta euskal kul-turan beti hitzari eta hizkuntzari garrantzia berezia ematen zaiolako, euskarak bizi duen diglosia egoera-gatik. Hitza erabiltzen duten adieraz-pide artistikoak lehenesten ditugu. Gainera, lehen aipatu dugun artea ulertzeko zailtasunak ez du lagun-tzen, errazagoa da nobela bat irakur-tzea edo pelikula bat ikustea.

Askotan galdera horiek ez dira kon-tzienteki egiten. Tristea da zenbat gauza geratzen diren hor guk jada aurretik egindako eskemen arabera ikusten ez ditugulako. Orduan, badago artelan bat uler-tzerik artelanaren testuingurua edo artista ezagutu gabe? Zer ulertzen dugu ulertu hitzagatik? Zuk artelan bat ikus dezakezu eta dis-frutatu dezakezu, horri buruz ia ezer jakin gabe. Beste kontu bat da arte-lan horri bueltaka hasten zarenean garrantzitsua dela jakitea artista nor den, non ikusten ari zaren, zein garai-tan egindakoa den, etab. Baina hasie-ra baterako beharbada ez da hain era-bakigarria hori guztia jakitea. Txomin Badiolaren ‘Malas formas’ erakusketa lehen aldiz ikusi zenue-nean, ezer ulertu gabe liluratu egin zintuela diozu liburuan. Imajinatu, ni Arte Ederretako ikas-lea nintzen eta pentsatzen nuen

banekiela zerbait arteari buruz. Bat-batean konturatzen gara proposa-men artistiko-estetiko bat ikusi eta beti ez dela erraza hori datorren bezala jasotzea, nahiz eta irekita egon. Baina ez ulertzeak ez du esan nahi ez zaizunik gustatu edo beste zerbait ez dizunik sorrarazi. Kontua da nik erakusketa horretan biak sen-titu nituela: ez nuela ulertzen, gau-za piloa zegoen ihes egiten zidana; baina, bestetik, gauza piloa egoteak ere sortzen zidan lilura ere. Zatiz osatutako gauza absolutu bat irudi-tzen zitzaidalako. Dena lotuta, egi-turatuta, nahiz eta batzuetan zen-tzurik ez topatu, badakizu elemen-tu horiek ez daudela debalde. Ia uni-bertso paralelo bat iruditzen zitzai-dan. Gero, artelanak aztertzen hasi nintzenean, beste mundu batera sar-tu nintzen. Zertarako da artea, orduan?

Batek daki. Kontua da arteak badue-la gaitasuna gauzak beste era bate-

AZKOITIA

ra planteatzeko eta, bere material-tasunagatik ere, mundua normalean ikusten ez dugun moduan aurkez-teko; eta, seguru asko, gure eskemak, aurreiritziak eta egunerokoan

dugun pentsamolde hori zartatzeko. Zirrikitu bat irekitzeko. Badauka gai-tasuna gauzen ordena naturala des-naturalizatzeko eta erakusteko erai-kita dagoela. Euskal Herriaren historia hurbila gatazkarekin egon da lotuta eta liburuan hautatu dituzun artelane-tako askotan argi geratzen da hori. Gizartea eta artea batera doaz? Badago diskurtso bat oso zabaldua gizarteak eta arteak ez daukatela loturarik, edo azkenaldian behin-tzat galdu egin dutela lotura hori eta amildegi bat dagoela bien artean. Nik ezagutzen ditudan artisten lana erabat lotuta dago bizi dugun garaia-rekin, gatazka politiko-armatua-rekin, feminismoarekin… Hori ere bazen liburua egiteko beste bulka-da bat, nire terrenora ekarri eta kon-tatzea nik nola bizi dudan. Errelatoa bilduma duenarena dela esan duzu. “Euskaldunon tragedia




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·arkitektura

Denden etorkizunaDatozen hamarkadetan erosketak egitea, kalean ibiltzea edo google-en nabigatzea izango al da? Galdera horien bueltan dabiltza ‘retail’ diseinatzaile izeneko saltokien profesionalak: salerosketa espazioekin batera, dendek beste funtzio batzuk izango dituztela uste da

EEKAR dezagun gogora berri-ki bizitutako Gabon jaieta-ko kale esperientzia, kale zabalak estu bilakatzen

direnean eta gure ibilkera eta errit-moa jende masari egokitu behar dizkiegunean. Kale esperientzia kontsumoari lotua dagoela egia bada ere, egun sareko salerosketen aukerarekin etxea, bulegoa edo autobus geltokia kontsumo-espazio ere izan daitezke. Kontsumitzeko espazio dibertsifikazio honek, merkatuan ez ezik, denden arki-tekturan eragin zuzena du. Kontzep-tualki, online salmentak erosketa-rako espazioaren espezializazioa eta fisikotasuna kolokan jartzen du edo denda bat zer den birpentsatzera eramaten gaitu, behinik behin. Errealitate honek denda eredu berriak ekarri ditu kaleko esperien-tziara, eta beraz arkitekturara. Beze-roari denda birtual edo fisikoan erosteko aukerak zabaltzen zaizkio, produktua itzultzeko erraztasun handiekin. Salerosketa eredu hau zenbait negozio ereduetan oso errentagarria da, ekoitzitakoa zuze-nean saltzen badute. Denda birtua-lean oinarritutako negozioek berriz, pop up denda aukera sortu dute, non denda birtualak epe labur bate-rako fisikotasuna eskuratzeko auke-ra duen. Denda eredu honek koka-pen estrategikoa eta zentralitatea behar du hiri traman, eta erakus-leihoa beirate handiekin, pro-duktuen behin behineko erakuske-ta ahalik eta ikusgarrien izan dadin. Beste denda eredu garaikidea online erositako produktuen jasoketarako espazio-denda da; edo 24 orduz ireki-ta, arreta pertsonarik gabeko eta pro-duktu-makinez osaturiko denda, ale-gia. Denda-espazio hauetan, maki-nak pertsonen ordezkapen osoa egin duenez, ez zaio espazioaren espe-rientziari erreparatzen –oraingoz–, eta zaindu gabeko ez-leku goibelak izan ohi dira. BALIO ERANTSIA Retail diseina-tzaileen artean “dendaren esperien-tziari” erreparatzen diote etorkizu-neko komertzioa irudikatzeko garaian eta, honenbestez, arkitektu-rak produktuaren erakustaldiaren pareko garrantzia hartuko du. Pro-duktu-marka baten denda fisikoak online aukerak ematen ez dituen kasuan, beste eginkizun batzuk beteko ditu: markarekiko sentimen-

du edo lotura bat bultzatu, markak lekuarekin komunitatea egiteko aukera eta beraz kokatzen den tes-tuinguruan lotura sendoagoak era-gin –betiere markaren irudi bat lor-tze aldera– edo bezeroak, dendan sartzen denean, berezi sentiaraz-teko zaintza jasoko du. Denda fisi-koak produktu bakoitzaren arabe-ra ukigarriak diren egoerak pentsa-tu behar ditu, denda birtualaren osagarri izateaz gain, markari balio erantsia gaineratzeko. Bilbon kokaturik dagoen Flow Retail enpresak ibilbidea du negozioen denda fisikoetan “espe-rientzia bizitzeko” ideia landu eta eraikitzen. Horietako bat, Woop Rugs binilozko alfonbra pertsona-lizatuen denda da. Marka honek web orrialdearen bidez alfonbra pertsonalizatuak diseinatzeko auke-ra eskaintzen du. Negozioaren funtsa sareetako web orrialdean oinarrituta ere, dendaren fisikota-sunak alfonbraren emaitza erakus-teko balioa du, eta gainera, ezeza-guna den marka baten aurkezpena egiteko aukera ere bai. Erakusteko funtzioak garrantzi berezia jasotzen du denda honetan, eta horregatik ikus-entzunezko pantaila asko dau-de paretetan integraturik –museo itxura hartu geniezaioke–. Dendan produktuari buruzko informazio gehigarria eskuratu daiteke, eroske-tan eragina izan dezakeena: filoso-fia, ekoizpen bideak, etab. Flow Retail enpresak burututako

beste denda-kontzeptu berezia Neinor Homes higiezinen

enpresarako egindakoa da. Enpresa honek etxebizi-tza promozioak eraiki-tzen ari diren bitartean saltzen ditu, eta beze-roari segurtasuna eman nahi dio bere

etxebizitza aukeraketan. Dendaren espazioa hel-

buru horretarako bideratu dute: gela batean sartuta, ero-

siko duzun etxeko gela batetara trasladatu zaitezke birtualki, pan-tailek sortutako simulazioen bidez. Beste gela batzuetan etxebizitzaren material errealak ukitu daitezke. Informazio gehigarri asko eskura-tzeaz gain –pertsonekin eta pantai-lekin–, irudi pertsonalizatuak sor-tzen dizkizute eta espazioek simu-latzaile funtzioa lortzen dute, etorkizuneko egoerara gerturatuz. Retail espezialisten lanak ikusita, etorkizuneko dendak honela irudi-ka genitzake: denda-espazioan ero-si eta bestelako aktibitate edota esperientziak bizitzeko aukerak izango ditugu. Esperientziak erre-pikagarriak izango ez direnez, den-da fisiko bakoitzak produktuari eta markari –eta testuinguruari, espe-ro– estuki lotutako arkitekturak izango ditu, gaurko paisaia komer-tziala aberastuz.

ULA IRURETAGOIENA

Goian, Woop Rugs binilozko alfonbra pertsonalizatuen denda, ikus-entzunezko pantailak

paretetan integraturik dituena. Lerroon gainean, Neinor Homes dendako gela bat. IBAN MONTERO

‘Retail’ diseinatzaileek

“dendaren esperi-entziari” erreparatzen

diote etorkizuneko komertzioa

irudikatzeko garaian




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·antzerkia

‘Macbeth’ eta William Shakespeare mintzagai

Antzezlana eszenaratzearen harira, otsailaren 7an, 9an, 10ean, 11n eta 12an, euskarazko emanaldiak hasi baino

ordu erdi lehenago, Macbeth eta bere autore William Shakespeare mintzagai izango dituen solasaldia eskainiko

du Zenbat Gara Elkarteko Xabier Monasteriok. Arriaga Antzokiko foyerrean izango da eta 20 minutu iraungo du, ondo-

ren eskenatoki gainean gertatuko denaren aurrerapen gisa.

BILBO

‘Macbeth’ garaikideaShakespeareren lan klasikoaren bertsioa estreinatuko du Arriaga antzokiak datorren ostegunean eta euskaraz taularatuko da obra, hilaren 12rarte. Alex Gerediagaren zuzendaritzapean, Belako taldearen doinuek girotuko dute antzezlana

AARRIAGA antzokiak William Shakespeareren Macbeth lan klasikoaren bertsio berri bat dakarkigu.

Historian gehien antzeztu diren kla-sikoen artean da Macbeth, eta orain Alex Gerediaga zuzendari bilbota-rrak bere egin eta modernizatu egin du testua, geure garaira ekarriz, Macbeth garaikide bat osatuz. Gere-diagak eta bere lantaldeak tragedia “azkar, aztoragarri eta odoltsua” eszenara eramateko erronkari aurre egin diote, klasiko honen “sorkun-tza ildoa traizionatu barik”. Iazko apirilean hasi zen Gerediaga proiektu honetan lanean: “lehenen-go bertsioa idatzi nuen, ondoren Jon Gerediagak euskarara ekarri du, irai-lean bideo grabaketak egin eta lan talde osoarekin lanean hasi ginen” kontatu du zuzendariak. Azken txanpan dira honezkero, otsailaren 7an estreinaldia izango baitute. ZINEMARI SO Arriaga antzokiaren eskariz landu du proiektua Geredia-gak. Enkargua sorpresaz hartu zue-la kontatu du: “gure taldeak ez ditu testuen moldaketak egiten, norma-lean sormen propioak egiten ditugu eta horregatik harridura, zer eta, gai-nera, klasiko baten moldaketa egi-tea”. Harridura gaindituta,erronka eta aukera paregabea zela pentsatu eta lanean hasi ziren. Moldaketa egin eta gidoia lantzeko hainbat irakur-keta egiteaz gain, zinemara ere jo du zuzendariak: “Roman Polanski, Aki-ra Kurosawa edo Orson Welles esta-tubatuar zinema zuzendariak egini-ko zine moldaketak ikusi ditut”. Macbeth Shakespeareren tragedia handietako bat da, merezimendu pro-pioz. Istorio liluragarri bat izateko

osagai guztiak ditu: botere gose neu-rrigabea, gerrak, sorginkeriak, mamuak, amarruak, traizioak eta indarkeria asko. Testua 1606koa da, klasikoa, askotan taularatu izan dena, baina bertan jorratzen diren gaiak gaur egunekoak dira, zuzendariaren esanetan: “Erdi aroko testu bat da, baina gaur eguneko gizartean erraz topatzen ditugu gai horiek ere. Zen-tzu horretan, oso testu garaikidea izan daiteke aldi berean”, dio Gere-diagak. “Macbeth-en bertsio hau ez dago garai batean kokatuta, ezta leku konkretu batean ere, baina gaur egu-

nera ekarri dugu”, gehitu du Geredia-gak. Hala ere, azpimarratu duenez, bertan kontatzen dena zintzoki erres-petatzen saiatu dira, beren ohiko sor-tzeko erari eutsiz, kode eszenikoak eta zinematografikoak uztartuta. BELAKOREN MUSIKA Belako taldea-ren abestiek pisu garrantzitsua izan-go dute antzezlanean. Mungiar tal-dearen abestiek hasieratik amaiera-ra soinu euskarria emango diote an-tzezlanari. Une batzuetan lehen pla-noan izango dira, beste batzuetan atmosfera gisa eta, une oro, elemen-

ANE ZABALA

Miren Gaztañaga Lady Macbethen azalean arituko da. ARRIAGA ANTZOKIA

tu garrantzitsu moduan. “Musikak ere gaur egunera ekarriko du isto-rioa”, azaldu du Gerediagak. Bela-kok grabatutako material guztia-rekin lan egin dute, hau da, hiru diskotan argitaratutako kantuez gain, grabazio argitaragabeak ere erabili dituzte antzezlanaren soinu banda eratzeko, atmosfera, energia eta unibertso bat sortzeko. “Belako-ren B aldeak entzuteko aukera ere izango da antzezlanean” gehitu du Gerediagak. Horrez gain, ikuspegi zinematografikoa izango du Mac-beth-ek eta horretarako zinemako

hiru eszena grabatu dituzte: “Bide horretatik gure egiteko era topatu dugu, esaterako, sorginen eszenak zinemara eraman ditugu”. 12 AKTORE Oholtza gainean Miren Gaztañaga, Mikel Losada, Iosu Flo-rentino, Arrate Etxeberria, Na Gomes, Gabriel Ocina, Maria Urce-lay, Leire Ucha, Sandra Fernandez, Kepa Alesso, Iñigo Aranbarri eta Pako Revueltas aktoreak arituko dira. Gerediagaren esanetan, “hori ere erronka izan da; 12 aktore dira, lan talde handia, hori gauza berria izan da niretzat”. Euskaraz eta gaz-telaniaz jarraian estreinatuko dute obra, hiru eguneko tartearekin eskai-niko dituzte bi estreinaldiak. “Zail-tasunak sortzen dira, hizkuntza bakoitzak bere emozioa baitu, den-bora aldetik ezberdinak dira eta hori akzioarekin eta mugimenduarekin lotu behar da”. Horregatik, lana bikoitza izaten ari dela onartu du. Macbeth eta Lady Macbeth dira pro-tagonista obra honetan. Hala ere, beste hamar aktoreek hainbat pertsonaia gorpuztuko dituzte. “Sha-kespeareren antzezlanean 27 pertso-naia agertzen direnez, aktore batek rol bat baino gehiago egin beha-rrean, hiru pertsonaia bakar batean elkartu ditut”, kontatu du Geredia-gak. Shakespeareren testurik antzez-tuena esku artean izateak eran-tzukizun puntua ematen dio zuzen-dariari, “baina guk gure Macbeth egingo dugu, konplexurik gabe”, dio. Ostegunean (otsailak 7) egingo dute lehen emanaldia euskaraz, 11:30ean. Eta beste lau saio ere egingo dituzte euskaraz: hilaren 9an, 10ean, 11n eta 12an. Gaztelaniaz ikusi ahal izango da ondoren, otsailaren 14tik 17ra.

Lantaldeko zenbait partaide eta Belako musika taldeko kideak, Arriaga antzokian. ARRIAGA ANTZOKIA




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·Euskararen Herri Hizkeren Atlasa

08070. mapa: ‘remolino de viento’ / ‘tourbillon de vent’

Euskaltzaindiaren Euskararen Herri Hizkeren Atlasak (EHHA) ahozko euskararen aldaerak mapetan jasotzea du helburu. Egitasmoa 1984an jarri zen abian, galdeketa puntuen sarea, galdesorta eta lan metodolo-gia finkatu zirelarik. Galdesorta horrek hizkuntzaren datu guztiak biltzen

ditu: lexikoa, fonetika, morfologia eta sintaxia. Datuak biltzeko Euskal Herri osoko 145 herri hautatu ziren: Araban herri 1, Bizkaian 36, Gipuzkoan 36, Nafarroako Foru Erkidegoan 27, Lapurdin 15, Nafarroa Beherean 18 eta Zuberoan 12 herri.

Lekuko frankok elkarretarik bereizten dute ure-tan gertatzen den mugimendu lasterra eta mapa honetan aipatzen dugun haize bortitza-rena. Horra erantzun motak: - Erremolino mailegu gordina Bizkaian eta erre-muli Iparraldean (fr. ‘remous’) - Zurrunbillo eta zirimol, lehena Gipuzkoan gehie-nik, bigarrena Lapurdin. Antza eta egitea badu-te bi hitzek. - Khübilo Zuberoan baizik ez da biltzen eta hau ere -bilo batez bukatzen. - Tirurite Nafarroa Beherekoa da eta agian ono-matopeia da.

- Beste izendapen batzuk ere badaude, pertso-na beldurgarri edo kaltegarri baten arabera-koak eginak. Lamina bat: iratxo; sorgin bat: sor-giñaize (Nafarroan, berdez) eta metonimiaren bitartez akelarre hitza, akelarre hartan sorginak biltzen omen baitira; deabrua: askaot; eta ekial-dean profeta baten izena: mahumet. - Azkenean, haize mota honek egiten duen azantz eta zaratarengatik bohorbiltzale izena hartu bide du, duen mugimendu biribilarenga-tik karakolaixe izena, eta bere gaiztotasunaren-gatik axebior eta aixoker izenak. Pertsonifika-zioan ere sartzen da maritxiker izena.

ortadar - static.noticiasdenavarra.com · begiratuan irudi luke nostalgia batek hartu duela...

Documents

Transcript of ortadar - static.noticiasdenavarra.com · begiratuan irudi luke nostalgia batek hartu duela...