ortadar - Diario de Noticias · ortadar euskal kulturaren kolore gutiak larunbata, 2019ko...

ortzadar euskal kulturaren kolore guztiak

larunbata, 2019ko urtarrilaren 12a. 577. zenbakia noticiasdenavarra.com

EUSKARABENTURA

Uztailaren 1etik 30era egingo da euskarari lotutako gazte espe-

dizioa, Mauletik Getxora

-- 4-5. orrialdeak --

Zuzendaria: Joseba Santamaria Rekarte Koordinazioa: Julene Larrañaga Azala: Mikel Fernandez

Disenua: Jesus Santamaria Maketazioa: Janire Neches Lege Gordailua: BI 1720-06

Zeroa Multimedia SANafarroako Gobernuak lagundua

02 // Ortzadar Larunbata, 2019ko urtarrilaren 12a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA

· MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKI-

TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·euskara

Bertsolariak gogoan, hitzen amaieren arabera ordenatutako hiztegiaren ‘Atzekoz aurrera’ aplikazioa atera du UZEIk. 53.000 sarreratik gora jasotzen ditu

Hizkuntza atzekoz aurrera ikusteko tresna

DABI PIEDRA

EEDOZEIN hiztegi irekitzean, lehenengo a letraz hasten diren hitzak aurkitzea espe-ro du erabiltzaileak, ondo-

ren b letradunak... Hurrenkera horretan, euskara hitza hiztegi bai-no lehenago agertuko da, baina bertsolaritza baino atzerago. UZEIk, ordea, logika hori hankaz gora jarri du, edo, zehatzago esanda, atzekoz aurrera. Android telefonoetarako kaleratu berri duen aplikazioan, amaieraren arabera lotzen dira hi-tzak. Hiztegi alderantzikatu horren izena ezin aproposagoa da, Atzekoz Aurrera. Hiztegi bakoitzak funtzio jakin bat du: Definizioak ematea, sinonimoak, hizkuntza batetik besterako itzulpe-nak eta abar. Atzekoz Aurrera tres-na berriak ere badu berea, alegia, errimak aurkitu nahi dituenari laguntzea. Horregatik dira garran-tzitsuak hitzen amaierak. FORMATU DIGITALEAN UZEIk azal-du duenez, atzekoz aurrerako hizte-giak paperean kontsultatzea ez da batere erosoa, hiztegi arruntetan hain eraginkorra den alfabeto bidezko ordena ezin delako erabili. Hartara, formatu digitalean atera-tzea da aukerarik aproposena: Hitz bat bilatzailean sartu, eta hiztegiak berehala erakutsiko ditu amaiera hoskidea duten hitz guztiak. Atzekoz Aurrera aplikazioari esker, sakela-ko telefonotik bertatik erraz eta nonahi bilatu ahal izango dituzte erabiltzaileek errimak, Android gai-lua badaukate behintzat.

Poltsikoan eraman daiteke euskara-ren errimategi aberatsa. Atzekoz Aurrera-k 53.000 sarrera baino gehiago ditu gordeta, era askota-koak: izenak, adjektiboak, adber-bioak, determinatzaileak, izenordai-nak, aditzak, lotura elementuak, esaerak eta onomatopeiak. Oina-rrizko lexiko guztia eta egunerokoan erabiltzen diren zenbait termino sar-tu dituzte. Alabaina, beste era bateko sarrerak baztertu egin dituzte; esate batera-ko, izen propioak, forma deklinatuak eta adizki jokatuak. Testu errima-tuak sortzean ohikoa da azken horiek erabiltzea, beraz, aplikazioak ematen ez dituen errima horiek kon-

Herriko Bertsozale Elkarteak tresna honen sustapenean eta zabalkun-dean lagunduko dio UZEIri. “Atzekoz aurrerako hiztegiekin lan egin behar izaten dute, nolabait, bertsolariek beren buruan”, azaldu du UZEIk aplikazioaren aurkezpe-nean. “Horretan trebatzen dira eten-gabe, eta harian-harian eratzen dituzten hiztegi pertsonalen osaga-rri izan daitezkeen tresnak behar dituzte”. Bertsogintzan trebatzen ari

direnentzako oinarri baliotsua izan daiteke tresna hau, beraz. Hizkuntza boteretsuagoen itzalean, ingurune digitalean lekua egiteko lanean ari da euskara, teknologiaz inguratutako munduan bizirauteko ezinbestekoa baita. Bada, hizkuntza gutxik izango dute hitzen amaiera-ren araberako hiztegirik, are gutxia-go aplikazio batean. Noiznahi eta nonahi euskararekin eta errimekin jolasteko aukera paregabea da.

tuan hartu beharko ditu erabiltzai-le bakoitzak. ASPALDIKO ESKARIA Aplikazio hau ez da hutsetik jaio, mende laurde-neko ahalegin baten urrats berria da. 1994an argitaratu zuen UZEIk lehenengo hiztegi alderantzikatua, paperezko formatu klasikoan zein CDan. Izan ere, bertsolaritzak gure kulturan duen zabalkundea aintzat hartuta, errimak aurkitzeko tresnak bilatzea ez da harritzekoa. Resurrec-ción María de Azkue lehenengo euskaltzainak era horretako argital-pen baten beharra aipatu zuen 1923an. Garai modernoagoetan, Xabier Amurizaren Hiztegi errima-tua erreferentea da, UZEIren ekar-penaz gain. Bertsolari eta zaleen artean arrakas-ta izan zuen arren, urteak joan eta urteak etorri, zaharkitu samar gera-tu zen UZEIren hiztegi alderantzika-tu hura, eta bertsio berria eskatzen hasi ziren erabiltzaileak. Hala, 2017an Atzekoz Aurrera eguneratua sarean jarri zuen UZEIk. Berritua ez ezik, osoagoa ere bazen. Ohitura berrieta-ra egokitzeko asmoz, hurrengo jauzia sakelako telefonoetara egin du. BERTSOLARIEN LAGUN Atzekoz Aurrera hiztegi alderantzikatua Google Play gune digitalean deskar-gatu daiteke. Nagusiki, bertsolariak izan ditu UZEIk gogoan, euskarazko errimak lantzea ezinbestekoa baita haien jardunean. Hain zuzen ere, bertsolaritzaren mundutik heldu da aplikazioa sortzeko eskaria. Euskal

Hitz bat bilatzailean sartu, eta hiztegiak berehala erakusten

ditu amaiera hoskidea duten hitz guztiak.

UZEI, lexikoan bide-urratzaile

Euskararen lexiko espezializatua

nahiz arrunta da UZEIren lehen-

gaia. Noranahiko euskara batua sor-

tzeko prozesuak asko zor dio erakun-

de horren ekarpenari. Izan ere,

‘Atzekoz Aurrera’ hiztegi alderantzika-

tua ez da, inondik ere, UZEIk gizartea-

ri eman dion tresna berritzaile bakarra.

Hainbat alor tekniko, zientifiko eta pro-

fesionaletako hiztegi berezituak atera

izan ditu, Euskalterm terminologia ban-

kuaren bultzatzailea da, eta Eusko

Jaurlaritzaren Terminologia Batzordeko

partaide. Lexiko orokorraren alorrean,

gainera, Euskaltzaindiaren laguntzaile

esanguratsuenetako bat da.

Ortzadar // 03Larunbata, 2019ko urtarrilaren 12a



TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·saski-naski

M

IRITZIA

Itzulpenak (eta amaierak)IBAN ZALDUA

MAIZ ez gara ohartzen zein garai pozgarriak diren euskaldun iza-teko. Ados, gure

hizkuntza hilzorian dago, ezagutzan aurrera egin arren hizkuntzaren era-bileraren joerak penagarriak dira, etab. Baina euskarara egindako itzul-pen literario bat esku artean har-tzen dudan ia bakoitzean ahaztu egi-ten naiz, pixka bat sikiera, berezkoa dugun agonismo linguistikoaz. Batzuetan kontrastez gertatzen zait. Neguko opor hauetan, adibidez, bigarren eskuko liburu denda batean Leonardo Sciasciaren Itsaso ardo kolorea ipuin liburuaren euskararako itzulpenarekin topo egin (Erein, 1991), eta berehala pol-tsikoratu nuen, egilearen ezer aspaldi irakurri ez nuela gogoan hartuta. Oso zalea izan bainintzen gaztetan, nire liburutegiko apalate-giak salatzen duen bezala: El archi-vo de Egipto, El contexo, Todo modo, Las parroquias de Regalpe-tra… Guztiak Bruguerako Libro Amigo sail merke hartakoak. Liburua atseginez irakurri dut, eta bi gogoeta eragin dizkit. Lehenen-goa, eta zutabe honen gai nagusia-rekin lotuta, akordura ekarri dit zen-

bat egin duen aurrera, 1991 harta-tik, euskal itzulpengintzak. Ez Josu Zabaletaren itzulpena gaizki dagoe-lako, urrun baitago jasan behar izan ditugun itzulpen ortopediko haie-tatik: kontua da oraindik nabaritzen zaiola ez doala gaur egungo gehie-nak bezain koipeztatua, une batzue-tan jatorrizkoa ez –italierarik ez dakidalako, noski–, baina gaztela-niazko itzulpenari begiratu bat ema-teko tentalditxoa sortzen zaizulako, traba egiten dizun –eta berriraku-rriz berehala ebazten duzun– esaldi edo paragrafo hori argitzeko. Hala-ko bulkadarik batere ez, ordea eta esaterako, Zabaletak berak errusie-ratik itzulitako Lev Tolstoiren Had-ji-Murat irakurtzean (Meettok, 2017), nobela ezin gozagarriago bat, bide batez esanda, gure artean merezi zuena baino oihartzun gutxiago izan duena, literaturaren historiako lan handi horietako bat izan arren. Eta bigarrena, hau askoz ere albo-koagoa, Sciasciaren literaturarekin atzera topo egin izanak eragin dit, hainbeste urteren ostean. Liburu haiek guztiak bata bestearen ondoan irakurri ondoren izandako inpresio bera berretsi baitit honek: badaude idazleak, handiak izan

arren, ez dakitenak beren lanak ondo errematatzen, hots, amaiera ahulak ematen dizkietenak beren obrei. Sciascia zorrotza delako, darabilen gaia izugarri ondo plan-teatzen eta garatzen duelako, Sizi-liaren eta, azken finean, gizakia-ren/gizartearen alderdi ilunenak ironiaz disekzionatzeko trebezia berezia duelako… baina ez daki amaiera biribilak sortzen, edo hori iruditzen zait behintzat: nobelekin gertatu zitzaidan, eta are gehiago orain ipuinekin –Julian Barnesi buruz antzeko pentsatzen dut, sal-buespen batekin: ingelesak hobeto azkentzen ditu ipuinak; nire hipo-tesia da Barnesen berezko sena ipuingilearena zela, eta profesiona-lizazioak bultzatu zuela, halabeha-rrez, eleberrigintzara…–. Amaierarena arte bat baita, zaile-netako bat akaso. Artikulu hone-nak erakusten duen bezala, lekurik gabe geratu bainaiz benetan biribi-la izango litzatekeen bat gauzatu ahal izateko –adibidez, zirkulua ixteko, hasierarekin bat egingo lukeen bat, edo itzulpenen gai nagusiarekin lotutako bat, eta ez, bistan denez, Sciasciaren edo Bar-nesen amaierena bezalako off topic batekin–. Tamala benetan.

ZALDI EROAERAKUSLEIHOA

SALDUENAK

ITURRIA: Katakrak.

1. Black is beltza F. Muguruza, H. Cano, J. Alderete. Talka.

2. Errepidean Jack Kerouac. Pasazaite.

3. Hondamuinean Zerocalcare. Farmazia Beltza.

4. Azalberritze bat Esti Martinez. Balea Zuria.

5. Lohia M. Mutuberria. Pepitas de Calabaza.

6. Bihotz handiegia Eider Rodriguez. Susa.

Fikzioa

Ez Fikzioa

1. Feminismoa denon kontua da Bell Hooks. Katakrak.

2. Bizitzea ez al da oso... Joseba Sarrionandia. Pamiela.

3. Kartzelako gutunak... Rosa Luxemburg. Katakrak.

4. Emakumeak, kultura eta politika Angela Davis. Katakrak.

5. Ezagutzaren matazak Emagin. Susa.

Euskarara eginda-ko itzulpen literario

bat esku artean hartzen dudan ia aldiro ahaztu egi-ten naiz, pixka bat sikiera, berezkoa dugun agonismo

literarioaz

LITERATURA

‘Hariak’

Yoseba Peña. Susa. 352 orr. 21 euro.

Hiru garai, hiru emakume

Euskal Herriaren 50 urteko historiari erre-

paratu dio Yoseba Peñak ‘Hariak’ nobelan.

Hiru belaunalditako emakumeen bidez,

memoriaren transmisioan, justizian eta kul-

pan arakatu du idazleak. Aita aberatsaren

nahiaren kontra, Zarautzera ezkonduko da

Irene, eta hantxe biziko du 36ko gerraren

aurreko giro nahasia. 50eko hamarkada

bukaeran, oihartzun urrun bat da gerra

Xexilirentzat. Txiki fusilatzekotan direla pan-

fletoak banatzea izango da Olatzen lehen

ekintza politikoa. Tortura, ihesaldia, tiroketa,

hilketa eta kartzela ohiko hitz bihurtuko

zaizkio ordutik aurrera.

POESIA

‘Batzuen ametsak ber-tzeen zelai...’

Hasier Larretxea. Pamiela. 96 orr. 13 euro.

Itzulera, zamak arintzeko

“Idaztea da gibelera begiratzea. Burua

bueltatzea. Begirada antzaldatzea”. Horixe

egin nahi izan du Hasier Larretxea idazleak

‘Batzuen ametsak bertzeen zelai zulatuak

dira’ poesia liburuarekin. Hamabi urtez

Madrilen bizi ostean, jatorrira itzuli da

Larretxea: haurtzarora, Baztanera. Euska-

raz idaztea ere sorterrira itzultzea da

Larretxearentzat. Izan ere, 2014an

‘Larremotzetik’ narrazio liburua idatzi

zuenetik, gaztelaniaz baino ez du argita-

ratu egile nafarrak. Atzera begira jarrita,

iraganeko mamuak, itzalak eta konben-

tzioak astindu ditu oraingoan.

04 // Ortzadar




Larunbata, 2019ko urtarrilaren 12a

Uztailaren 1etik 30era egingo da EuskarAbenturaren bigarren espedizioa, Mauletik Getxora. Euskal Herriko zein diasporako 120 gazte batuko ditu egitasmoak, euskararen erabileraren inguruan sakondu eta haien arteko harremanak saretzeko helburuz

Euskarak piztu du abentura

ETXAHUN GONZALEZ

EEUSKARAREN ezagutzak aurrera egin bitartean, haren erabileraren inguruko kezka piztu zitzaien euskal-gintzaren inguruko zenbait pertso-

nari. Ideia horri tiraka, iaz burutu zuten lehe-nengoz EuskarAbentura espedizioa. Lurral-de bat benetan ezagutzeko ez dago bide hobe-rik oinez ibiltzea baino. Hizkuntza, paisaia, izaerak... horiek denak bertatik bertara adi-tzea eta ikustea bezalakorik ez dago Euskal Herrian barneratzeko. Hori da EuskarAbentura: 483 kilometro oinez eta orotara 783 km Euskal Herrian zehar, hila-bete batez euskararen erabilera sustatuz, euskaldun gazteen sarea sortuz, Euskal Herri-ko txoko ezberdinak bisitatuz eta hizkuntza-ren garrantziaz kontzientzia piztuz. Done Jakue bide ezberdinak jarraituz, Mauletik Getxora arteko bidaia egin zuten pasa den urteko uztailean 130 lagunek. Iazko espedizioa-ren balorazio onaren ondoren, bigarren edizioa jarriko dute martxan datorren uztai-lean, 2002. eta 2003. urteen artean jaiotako gazteei zuzenduta. Errioxako Yuso monaste-rioan agertutako euskararen lehen glosetako bat hartu du EuskarAbenturak lelo bezala, Jzioqui dugu: “Piztuko dugu. Ez gaitu inork laguntzen”. HAZIA, BOISEN EuskarAbenturaren lehen hazia 2015eko udan landatu zen, txoko ezber-dinetako hainbat gaztek Boiseko Jaialdian bat

egin ostean, Idahon. Elkartea lau helburu nagusiren bueltan jaio zen: gazteen artean euskararen erabileran eragitea, mundu mai-lako gazte euskaldunen sarea sortzea; Euskal Herriaren ezagutzan sakontzea; eta balore positiboak lantzea, genero ikuspegia, turismo jasangarria eta ingurugiroarekiko errespetua, besteak beste. Ia hiru urte eman zituzten egi-tasmoari forma ematen, borondatez, eta haziak fruitu itxura hartu zuen iazko udan, udaleku esperi-mental gisa. Egunero goiz esnatu, 20 kilometro inguru ibili, tai-ler, hitzaldi eta jolas ezberdinak burutu eta herri ezberdinetan lo egin, aterpe batean zein izarren azpian. Horra EuskarAbenturaren dina-mika. Iazko ibilbide bera jarraituko dute aurten: Maulen elkartuko dira parte-hartzaileak. Done Jakueko Bide Frantsesa hartuta, Donibane Garazi eta Iruñeatik igaro eta Via-nara helduko dira. Hortik Errioxako Donemi-liaga Kukulara joango dira, euskarazko lehen idazkiak jasotzen dituen monastegira. Añana-ko gatzagetara joko dute handik, Barnealdeko Done Jakue bidea alderantzizko norabidean eginez Txingudiraino heltzeko. Baionara joko dute ondoren, Kostaldeko Done Jakue Bidea

egiteko. Gipuzkoa igaro eta Bizkaian barna sartuko dira, Gernika eta Bilbo zeharkatu eta abentura Getxon amaituko da, Bizkaia Zubian. Espedizioko ibilbidaren zatirik handiena oinez egingo den arren, zati batzuk autobusez eta trenez egingo dira. IZEN-EMATEA ZABALIK EuskarAbenturaren

bigarren espedizioaren parte izateko 2002 edo 2003 urteetan jaiotako

gazte euskalduna izan beharra dago, hau da, 16-17 urte bitar-

tekoa. Iaz bezala, hauta-gaiek lan bat eta motiba-zio gutuna aurkeztu behar dituzte eta horiek oinarri hartuta herrialde ezberdinetako 120 gazte aukeratuko dituzte aben-

turarako, Ruta Quetzalen antzera.

Lanen artean, hiru gai ezberdin

dituzte aukeran: Maite ditut maite gure bazterrak, Joan-etorriak: migra-

zioen testigantzak edo Errimak eta erritmoak. Sei formatutan aurkeztu ahalko dira lanak: lan literarioak, musikalak, historikoak, ikus-entzunezkoak, plastikoak eta, aurten lehen aldiz, sormen digitalekoak. Eusko Ikaskun-tzak eta .eus Fundazioak ebaluatuko dituzte lanak. Izen-ematea www.euskarabentura.eus webgunean egin behar da, martxoaren 10a

baino lehen, eta parte-hartzaileen behin-behi-neko zerrenda apirilaren 15ean argitaratuko dute webgunean. Andrea Abasolo zornotzarra EuskarAbentu-raren lehen edizioko parte hartzaileetako bat izan zen. Poz-pozik bueltatu zen etxera: “Lagun piloa egin nituen eta ez nuke eginda-ko txangorik kenduko, denak izan ziren bereziak. Erabat gomendagarria da, eta ahal izanez gero, berriro egingo nuke, dudarik gabe”, kontatu du bizkaitarrak. Inor ezagutu barik, bakar bakarrik batu zen Abasolo espe-diziora: “Hasieran urduri nengoen, baina las-ter uxatu nituen beldur guztiak. Ni bezala zeu-den gehienak, eta monitoreen eta ekintzen laguntzaz azkar egin ginen elkarren lagun”. 72 neska eta 38 mutil elkartu ziren iaz, bizkai-tarrak gehienak, ia erdia. 23 nafar, 20 gipuzkoar, 14 arabar eta Zuberoa, Lapurdi eta Nafarroa Beherako beste gazte bana ere batu ziren. Euskal diasporatik bi gazte heldu ziren: Washingtoneko bat eta Patagoniako beste bat. “Herrialde guztietako lagunak ezagutu nituen, horietako bi amerikarrak. Galdera piloa egin genizkien: euskaraz zelan dakiten, zergatik...”, azaldu du zornotzarrak. HIZKUNTZA ABERASTASUNA Partaideak euskararen inguruan bildu ditu EuskarAben-turak, eta gazte adina hizkera ezaguru ahal izan dute parte-hartzaileek: “Azpeitiako, Zube-

“EuskarAbentura ez da barnetegi edo

udaleku arrunta, espedizio kulturala baino”, dio Iker Goñi

sustatzaile eta begiraleak





roako edo Gernikako euskara entzun ahal izan ditut. Dibertigarria izan da lagunak egin aha-la hitz berriak ikastea. Gogoan dut askaltzeko madariak ekarri zituztenean nire Azpeitiako lagunak txermena esaten zuela. Uste dut ordu-tik hitz hori erabiltzen dudala nik ere”, konta-tu du barre artean zornotzarrak. Bisitatutako tokietan ere tokiko euskara, ohi-turak eta paisaia bertatik bertara ezagutzeko aukera izan dute gazteek. Euskal Herriko Giza-teriaren Ondareak jarraituz, Baionako kate-drala, Ospitalepeko eliza eta Donibane Gara-ziko Done Jakue atea ezagutu zituzten iaz Ipa-rralden; Ekaingo eta Altxerriko haitzuloak Gipuzkoan; eta Santimamiñe eta Bizkaiko Zubia Bizkaian. Esparru ezberdinetako aurpegi ezagunek ere lekua dute EuskarAbenturan. Iaz, adibidez, Asisko Urmeneta komikilari nafarra, Patri Espinar pilotako txapeldun usansolotarra, Odei Barroso bertsolaria, Ander Lipus an-

tzerkigilea, Piter Ansorena pailazoa, Kike Amonarriz umoregile eta telebista aurkezlea edota Martxelo Otamendi kazetariaren bisi-tak izan zituzten. “Nire ustez, aukera ezin hobea da Euskal Herria fisikoki zein arlo kul-turalean ondo ezagutzeko, giro apartan eta lagun artean gure herria deskubritzeko”, azal-du du Andrea Abasolok. ABENTURAREN ATZEAN Hilabeteko espe-rientziak urtetako lana darama atzetik. “Lan ikaragarria dago hau guztia aurrera eroateko, baina ilusio handiarekin heldu diogu”, dio Iker Goñik, abenturaren sustatzaileetako eta espedizioko begiraletako batek. EuskarAben-tura izen bereko irabazi asmorik bako elkar-tea Euskal Herriko txoko ezberdinetako 10 gaztek osotzen dute eta espediziorako beste 20 heldu batzen zaizkie begirale lanetan: “Muxu-truk ari gara lanean, kasu askotan lanotan eszedentziak edota oporrak eskatu-ta. Bizkaiko hiru, Gipuzkoako bi, Arabako lau eta Nafarroako kide bakarra gaude taldean

eta Skype bidez moldatzen gara antolaketa lanak egiteko. Oraingoz hauxe da gure zere-gin nagusia eta bakarra, EuskarAbentura espedizioa aurrera eramatea”, azaldu du Goñik. Espedizioa egiteak asko eskatzen du, Goñiren esanetan: “Alde batetik, euskaldun gazte piloa elkarrekin harremanetan jartzea. Bestetik, gure herriaren ezagutzan sakontzea, geogra-fia, kultura eta gizateriaren ondareari errepa-ratuta. Azkenik, halako esperientzietan ema-ten diren balioak azpimarratu eta bultzatzea, genero ikuspegia, turismo arduratsua eta elkarbizitza”, dio begiraleak. “Gurea ez da bar-netegi edo udaleku arrunta, espedizio kultu-rala baino”. EuskarAbenturak espedizio bat piztu du, gaz-teen garra piztu nahi duen espedizioa, eta hala, gazteek Euskal Herria piztea du helburu. Eta, esan ohi den bezala, gogoz pizten dena, nekez itzaliko da.

PARTE HARTZEKO

AURKEZTU BEHARREKO

LANAK

Formatuak: historikoa, literarioa, ikus-entzu-

nezkoa, musikala, plastikoa edo digitala.

Lanak aurkezteko epea: martxoak 10.

Informazio guztia: www.euskarabentura.eus

Gaiak: Lanetan hiru gai hauen artean

aukeratu beharko da:

1. “Maite, ditut maite gure bazterrak –

Euskal Herria eta bere aztarna ekologikoa”

Lurralde baten bizi diren bizidunek baliabide

naturalak kontsumitzen dituzte eta hondaki-

nak sortzen dituzte. Posible da baliabide

horiek sortzeko eta zabor hori asimilatzeko

behar den azalera neurtzea. Azalera honi

aztarna ekologikoa deritzo. Gaur egun, giza-

kiaren kontsumo mailarekin, bizi garen beza-

lako beste 1.5 planeta gehiago beharko geni-

tuzke orekan egoteko, lurrak sortzen duen

erritmo berean kontsumitu ahal izateko. Ideia

horri helduta, zure inguruari lotutako istorioa

edo proposamena azaldu behar dituzu.

2. “Joan-etorriak: migrazioen testigantzak”

Azken hamarkadetan nazioarteko migrazio-

fluxuak gehitzen ari dira eta etorkizunean ere

joera horrek jarraituko omen du, horixe diote

bederen hainbat ikerketa lanek. Mugimendu

horiek dituzten eraginak gure errealitate hur-

bilean atzeman ditzakegu, eta maiz, komuni-

kabideek errealitate horren isla txiki bat era-

kusten dute. Dena dela, migrazioak ez dira

fenomeno berri bat gure herrian, eta belau-

naldi askotan aurki ditzakegu, arrazoi desber-

dinak direla bide, atzerrira joandakoen testi-

gantzak.

3. “Errimak eta erritmoak”

Ziurrenik gizakiak berezkoen duen artea,

oinarrizkoena, organikoena, erraietatik atera-

takoa, bihotz taupaden perkusioa, erritmoa,

ahots korden dardara: musika. Pentsa, melo-

dia batek, kadentzia batek eragin ahal dizki-

gun barne sentimendu edo sentsazio fisikoak;

horri buruz badaki doinu batekin negar egin

duenak edo bozgorailu baten uhinek bularra

indarrez bibrarazi diotenak. Nola aldatu da

musika historian zehar? Eta musikak historia

aldatzeko gaitasunik al du?

Done Jakue bide ezberdinak jarraituz, Mauletik Getxora arteko bidaia egin zuten iazko uztailean 130 lagunek. EUSKARABENTURA




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·bideo-jokoak

EEUSKAL kultura anitza eta aberatsa da, eta Durangoko Azoka errealitate horren isla dugu. Urteak dira ekimen honek liburu eta disko azoka soila

izateari utzi ziola, eta antolatzaileek hori nabarmendu nahi izan dute azokaren 53. edizioan, DA! asko dira! leloaren bidez. Aniz-tasun horren adibide dugu Azokako Kabi@ gunea, euskal kultura digitalaren plaza dena. Teknologia eta eduki libreen inguruko gaiak lantzen dira Kabian, eta horien artean, bideo-jokoek toki nabarmena hartu dute azken urteotan. Aurten ere, laugarren aldiz, Game Erauntsia bideo-jokalarien elkarteko kideek Gamer Gela antolatu zuten Kabi@ gunean. Bideo-jokoak euskal kulturaren parte ere badirela aldarri-katzeko, egun osoko egitaraua antolatu zuten: goizean, azken urtean euskaratutako jokoak erakutsi zituzten; eguerdian, kirol elektroni-koei buruzko mahai-ingurua izan zen, eta, arratsaldean, azokara hurbildutako ume zein helduei aukera eman zitzaien euskarazko jokoetan aritzeko.

EUSKARATUTAKO JOKOAK 2018an euskara-tutako jokoen aurkezpenak eman zion hasie-ra egunari. Oraindik oso estudio gutxik argita-ratzen dituzte bideo-jokoak euskaraz. Hori da, hain zuzen ere, komunitateko kideak jokoak euskaratzera bultzatu dituen arrazoi nagusia. Gaur egun, hogeita hamar bideo-joko inguru daude euskaraz, eta horietako gehienak komu-nitatearen lan gogorraren emaitza dira. Haien esanetan, ez da lan erreza izaten joko batzuk itzultzea. Izan ere, garatzaile batzuek errazta-sun guztiak ematen dituzte horretarako; bes-te batzuek, berriz, ez dute nahi izaten euren jokoak inork ukitzerik. Zailtasunak zailtasun, aurten bi joko euskaratu dituzte: Wonder Boy eta Foundations. Wonder Boy 1989. urtean argitaratu zen, eta The Dragons Trap jokoaren erremasterizazioa edo bertsio berritua da. Akzio abenturako pla-taforma-jokoa da, eta bere grafiko koloretsu eta soinu-banda itzela direla-eta, zeresan han-dia eman zuen bideo-jokoen munduan. Gai-nera, antzinako grafiko eta soinuekin jolas-teko aukera ere ematen du.

BINGEN GALARTZA

Bideo-jokoen erakusleihoGame Erauntsiak Gamer Gela antolatu zuen Durangoko Azokan, liburu eta diskoez gain, bideo-jokoak ere euskal kultura digitalaren parte direla erakutsiz

erabilita, Euskal Herriko benetako orografia jokoan txertatzea lortu dute. Horrek esan nahi du zerbitzariko jokalariek herriak eta etxeak benetako kokapenetan eraiki ahal izango dituztela. Antolatzaileen esanetan, mapa txukuna eta kalitate handikoa da, oso errea-la. Europar Batasuneko Copernicus sateliteen datuak erabili dituzte, eta mapa 1:8 eskalan egotea lortu dute. E-KIROLAK MINTZAGAI Kirol elektronikoei buruzko E-Kirolak, bertan ditugu jada izeneko mahai-ingurua ere izan zen Durangon, Kanal-duderekin elkarlanean. Kirol elektronikoen sektoreak azken urteetan izan duen goraka-dari buruz hitz egin zuten gonbidatuek, eta, besteak beste, gorakada horren arrazoiak aztertu zituzten. Kirol elektronikoen goraka-da mundu mailako fenomenoa bada ere, gurean izan duen eragina ere aztergai izan zen. Gainera, Kanaldude web telebistarekin lankidetzan zuzeneko emisioa egin zuten Internet bitartez. Mahai-ingurua ikusi nahi duenak Kanaldude-ren webgunean dauka eskuragarri. Aurkezpen eta mahai-inguruen ostean, arratsalde partean, bideo-jokoez gozatzeko tarte irekia izan zen Game Erauntsian urtean zehar bildutako euskarazko jokoekin. Gaz-tetxoenek ezin izan zuten itxaron goizean iku-si zituzten jokoak probatzeko eta ilara luzeak izan ziren Kabia gunera sartzeko. Hurbildu zen jende kopuru handia ikusita, antolatzai-leek bost minutuko txandak ezarri behar izan zituzten. Besteak beste, Minecraft, Revolt, Shattered Pixel Dungeon eta Wonder Boy jokoetan jokatzeko aukera izan zuten azoka-ra bertaratu zirenek. Zalantzarik gabe, azken honek lortu zuen arrakasta handiena.

Nobedadeak:

‘Resident Evil 2 Remake’

(www.gamerauntsia.eus)

Saga ospetsu honen 20. urteu-rrena baliatuta, sagako biga-rren jokoaren ‘remakea’ datorkigu. “Survival horror” estiloa izango du, arlo artistiko eta teknikoan hobekuntza nabariekin. (PS4, PC, Xbox One).

‘New Super Mario Bros U Deluxe’

WiiU-rako atera zen Marioren 2D jokoaren erremasterizazioa Swi-tcherako datorkigu. WiiU kontsola izan ez zutenentzat aukera ezin hobea da Mario saga klasikoaren platafor-ma joko entretenigarri hau ezagutzeko. (Switch).

‘Kingdom Hearts III’

Square Enixen pertsonaiak Dis-neyko Goofy, Donald eta Mickey-rekin gurutzatzen dituen Action-RPG joko ezaguna-ren hirugarren atala 2006an hasi ziren garatzen eta urtarrilean kaleratuko da. (PS4, Xbox One).

‘Tales of Vesperia: Definitive Edition’

Xbox360-rako kaleratu zen jokoaren erremasteriazioa. Isto-rio pasarte berrikusiak, esploratzeko gune berriak, ziegak edota jantzi alternatibo berriak izango ditu-gu. (PS4, PC, XboxOne, Switch).

Euskaratutako bigarren jokoa Foundations da, eta indie estudio batek garatu du. Erdi Aroan kokatutako eraikuntza jokoa da, eta bere berezitasun nagusia “eraikuntza organi-koa” duela da: eraikuntzak txukun-txukun zuk eraiki beharrean, eremuak marraztu eta zure herriko biztanleek eraikitzen dituzte modu natural batean. EUSKAL HERRI BIRTUALA Game Erauntsiak eta Izarkom telekomunikazio operadoreak elkarlanean landuriko Minecraft zerbitzarian egindako berrikuntzaren berri ere eman zen Durangoko Azokan. Zenbait teknika berezi




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·literatura

IDURRE ESKISABELKAZETARIA ETA IDAZLEA

“Adoleszente irautea bihurtu dugu bizi eredu”‘Goseak janak’ bere lehen poema liburuan inozentziaren galera eta nortasunaren eraikuntza ditu ardatz Idurre Eskisabelek. Kontzeptu bi behin eta berriro ageri dira olerkietan: bezpera eta gosea

MARTA MORALES

AAZKEN urteotan EHUko Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultatean ira-kasle lanetan ari da Idu-

rre Eskisabel (Beasain, 1970). Hala ere, idaztea ohiko praktika izan du betidanik. Urte askotan, Egunka-ria-ko eta Berria-ko erredakzioe-tan aritu izan da. Dena den, aspal-ditik idatzi izan ditu bestelako tes-tuak ere, eta halakoetan poesiara jo izan du gehienetan. Ahots pro-pioa topatu duela sentituta, poe-mategi baten bidez bere bizi ibilbi-dea besteekin partekatzea erabaki du orain. Poemaz poema, haurtza-roa eta inozentzia era kolektibo eta politikoan berreskuratzeko alda-rrikapena luzatzen dio irakurleari Goseak janak (Susa) bere lehen poema liburuan. Zein da liburuaren mamia? Bizi ibilbide bat da poemategian proposatzen dudana, haurtzaroa galtzeko unetik guraso izatean bes-te haurtzaro galtze baten lekuko izateraino luzatzen dena, eta bide hori zeharkatzen duten min eta poz pertsonal zein kolektiboak jasotzen dituena. Liburuari izena ematen dion Goseak janak ideia oso presente dago ibilbide horre-tan, uste dudalako hemengo eta egungo jendeon ezaugarri nagusie-takoa dela ase ezina den gose batek janda egotea: geure buruaren eta bizitzen zentzua gauza eta bizipen berrien kontsumoan oinarritzea. Zure lehenengo poema liburua da,

bizitza oso baten isla. Ibilbide zai-

la izan da?

Ez nuke esango bereziki gogorra izan denik. Egia da poemategian haurtzaro mina presente dagoela, eta egia da, halaber, nire bizitzan, bizipenetan, badagoela nolabai-teko une iniziatiko bat ohartzen naizenean ume izateari utzi dioda-la: bada lilura galtze bat, desengai-nu bat… Nigan beti iraun duen sen-tipena da. Neure burua bete-betean errekonozitzen dut lilura eta desliluraren arteko tentsio horretan… Baina tentsio berdin-tsua ikusten dut inguruko jende gehienarengan. Haurtzaroa eta inozentzia berresku-

ratzeko aldarrikapena al da liburua

hau? Umezaroa atzean uzteak inozen-tziaren galera dakar, hori da desli-lurarik handiena. Inozentzia, funtsean, besteak eta mundua begi garbiz eta aurreiritzirik gabe begi-ratu eta ikusteko gaitasunarekin lotzen dut, posibilitate berriak iru-dikatu eta marraztekoarekin, ezezko prebentiborik ez erabiltzea-rekin, utopiak sortzeko dohaina-rekin. Uste dut ez dela kasualitatea egun-go produktu kultural nagusi eta arrakastatsuenak distopiaz gai-nezka egotea, ezezko prebentiboa-ren sustatzaile… badirudi egungo eta hemengo jendeok adoleszente jaiotzen garela, eta adoleszente irautea bihurtu dugula bizi eredu. Bai, horren aurrean haurtzaro mina aldarrikapen bat da ia-ia, bai-na, ez haurtzaroan geratzeko baizik eta posibilitate berrietarako

bilatu dudan zerbait, baizik eta hala sortu dena. Gerora ohartu naiz gorpuztasun horrek lotura zuzena duela emakume izatea-rekin. Emakume izateak gizon iza-teak dakarren subjektutasun uni-bertsaletatik apartatzen zaitu; murrizketa bat da. Gorputzak har-tzen dizu gaina, eta badirudi sub-jektibotasun unibertsalaren arda-tza, aldiz, apenas gorpuztasunik gabeko ahotsa dela. Horregatik, oso presente dago liburuan gorputz izatearen eta ahots izan nahiaren tentsioa. ‘Autorretratua’ poema irakurri

ostean, zalantza: bidea gure baitan

dago? Bai, ezinbestean. Baina, aldi berean, ez, inola ere ez. Edozein irudikapen eta proposamen kolektibo egiterakoan, oinarrizkoa iruditzen zait pertsona bakoitza-ren bakartasuna eta beregaintasu-na aintzat hartzea, hori izatea abia-burua. Egun, eztarriko zuloraino sartuta daukagun pentsamoldea, ordea, justu kontrakoa da: mutu-rreko indibidualtasuna. Autorretratua poema joera eta jokabide horren irakurketa ironi-ko bat da. Hain zuzen ere, poema-tegi guztian oso presente dagoen beste ideia bat indibidualkeria horren kontrakoa da: besteekin eta besteengan erabateko osotasuna erdiestea eginkizun zaila eta gora-beheraz beteriko bidea dela onar-tuta ere, azpimarratzen da atseden eta ongizate posible bakarra bes-teekin eta besteengan dagoela.

bidean heltze prozesu batean mur-giltzeko gonbidapena. Nolakoa izan da poemak biltzearen

prozesua? Etxe zokoan poemak zirriborra-tzea aspaldiko jarduna dut eta, nik neuk publikatzeko erabakia har-tzean, ordura arte idatzitakoak bes-te begi batzuekin hasten naiz berri-rakurtzen, eta halaber, poema berriak beste begirada eta bulkada batekin idazten. Bigarren fasea neure nahi hori beste batzuekin elkarbanatzean hasi zen, haien begirada eta iruzkinak jasotzean. Noski, bigarren fase horretan mugarria izan da Susa argita-letxeak publikatzeko emandako baiezkoa, eta hortik aurrera Leire Lopez Ziluaga editorearekin egin-dako bidea. Zutabegintzan aritu izana lagunga-

rria izan zaizu? Esango nuke baietz. Izan ere, zuta-begintza da kazetaritza generoen artean ahots propio baten lanketa gehien baimentzen duena. Are, baimendu ez ezik, eskatu egiten du. Une batean poemak publikatzeko gogoa sentitu nuen libreago ari-tzeko, ahots propioagoz. Baina libre aritzea eta ahots propioa baliatzea ez da gauza erraza, eska-tzen duelako, batetik, zeure buruan asko sinestea, eta, bestetik, zarena erakustea, eta, ondorioz, zaurgarri bihurtzea. Gorputzak presentzia handia du

zure poemetan… Ez da berariaz eta kontzienteki

‘HARREZKERO’

Egun batean

arbolatik jaitsi nintzen

Barraketako

azukrezko kotoia

lau hozkadatan

irentsarazi zidan

erraietako gose aseezin batek,

arrosa, urdin, odol eta ubel

okatu nuen gero

Panpinei

begiak atera nizkien,

nireak

margotu egin nituen

Zuekiko jolasa

joko bihurtu nuen

Bezperaren bila nabil,

aspaldian

Idurre Eskisabel. AINARA LASA

BEASAIN




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·Euskararen Herri Hizkeren Atlasa

09010. mapa: ‘granizo’ / ‘grésil’

Euskaltzaindiaren Euskararen Herri Hizkeren Atlasak (EHHA) ahozko euskararen aldaerak mapetan jasotzea du helburu. Egitasmoa 1984an jarri zen abian, galdeketa puntuen sarea, galdesorta eta lan metodolo-gia finkatu zirelarik. Galdesorta horrek hizkuntzaren datu guztiak biltzen

ditu: lexikoa, fonetika, morfologia eta sintaxia. Datuak biltzeko Euskal Herri osoko 145 herri hautatu ziren: Araban herri 1, Bizkaian 36, Gipuzkoan 36, Nafarroako Foru Erkidegoan 27, Lapurdin 15, Nafarroa Beherean 18 eta Zuberoan 12 herri.

Pedrisco / grêle galderan izen bat baizik ez da ageri euskararen eremu osoan: (h)arri. Aldiz, gal-dera honetan beste fenomeno meteorologiko baten izena bildu da; hots, elurrez edo izo-tzez egindako kristalezko bihi txikien erortzearena. Erantzun desberdinak daude, eta badaude eremu bat baino gehiago dituzten hitzak; hala nola, baazuza / abasuse edo kaskabur / kazkarabar. Hitz horiek ez dira euskalkietako ohiko mugen arabera emanak. Bizkaian, txotor eta txokor hitzek ere-mu txikia hartzen dute. Leioan, txotor hitza-ren ondoan, kaskaragar ere ezagutzen da, erauntsia indartsua den ala ez eta noiz egiten den kontuan hartuta.

Abasus / baazuza hitzak hiru eremutan ageri dira. Lehena, Bizkaiko sartaldeko hamar bat herritan (abasus), bestea Aian, Gipuzkoan (abazuz) eta,

azkenik, Lapurdi eta Nafarroa Behereko parte handia hartzen duen eremuan

(baazuza). Lehen elementu bera ematen da Garazi inguruan, non baazizkor bildu baita. Hiru eremu-tan agertzeak hitz zaharra sala-tzen du.

Bizkaiko erdialdean baizik ez da eza-gutzen iñetazi hitza. Txingor hitza

Bizkaiko ekialdean eta Gipuzkoako sar-taldean eremu handi batean dago.

Kazkarabar Gipuzkoako zerrenda batean eta Nafarroako parterik handienean bildu da: kaska-

bar, kaskar aldakiekin. Ataunen kaxkabiko, Zega-man kaskapito eta Larrainen (Zuberoa) kaska-burra hitzek lehen elementu bera ematen dute (kazkarabar). Azkenik Ekialdean, Nafarroan barne, xixtar, ziz-ter, txitxer, txitxor, zizerkor lema bildu da. Eremu honetatik kanpo daude Mañariko txirkol, Orozko-ko txirgora eta Oñatiko kixkora, betiere kontuan hartuz txingor eta zitzer jatorriz elkarrengandik hurbil izan daitezkeela. Beste hitz batzuk ere bildu dira, hala nola antxiar eta ahuntz-hiltzale. Baigorrin bildu da ahuntz-hiltzale honek gaztelaniazko iparreko haize baten izena kalkatzen duela: matacabras. Ardien eta ahuntzen esnea denbora batez murriztu egiten omen da baazuza erauntsiaren ondotik.

ortadar - Diario de Noticias · ortadar euskal kulturaren kolore gutiak larunbata, 2019ko...

Documents

Transcript of ortadar - Diario de Noticias · ortadar euskal kulturaren kolore gutiak larunbata, 2019ko...