landareen nutrizioa

landareen nutrizioa

IKASKETAHELBURUAK

. landareek oxigenoa hartuz eta karbono d ioxi-doa kanporatuz arnasa hartzen dutela jaki-tea.. landareak izaki bizidun autotrofoak direlaulertzea.

. landareen egitura eroaleetatik nutrienteaknola garraiatzen diren ulertzea.. Fotosintesiaren prozesua ulertzea.. landareen nutrizio propietateak suntsitzend ituzten ingurugiroko bald intzak identifika-tzea.

. Bilatu erantzunaktestuan.0 ZeineJalaneJareeneta

animallen 3rteko

eJesbereJintasunnagusla?

, Non sortzen eJituzte

laneJareekelikagaiak?

arnasketa

oxlgenoa karlJonodio,idoo

fotosintesia

karbonodloxidoa

oxrgenoa

MOTIBAZIOA

Eskatu ikasleei aipa ditzatela banan-banan zeindiren beraien ustean landareek haztekoeta arna-sa hartzeko behar dituzten elementuak. Ziurre-nik, ikasleaskok ura, lurzoruaeta argia aipatukodituzte. Ondoren, azaldu landareek beren bizifuntzioak egiteko oxigenoa, argia, uretan disol-batutako gatz mineralak eta abar behar dituz-tela.

ArnaskHako eta lotosintesiko gas "okeeo eskema

konparatiboak.

eguzkiaren argra

karbonodiQxrdoa

GARAPENDIDAKTIKOA

Azalpena. 1. epigrafea irakurtzean, erantzun animalien

eta landareen arteko desberd intasunei buruz-ko galderari.

. 2. epigrafean,landareeksustraien bidez lur-zorutik ura eta gatz mineralak xurgatzen di-tuztela azaltzen da. Uraren eta gatz minera-len nahasteari izerdi landugabea deitzen zaio.

. 3. epigrafean, bigarren galderari erantzutenzaio: landareek beren elikagaiak hostoetansortzen dituzte fotosintesiaren bidez. Jarrarazi

ikasleei arreta fotosintesia prozesuari buruzdagoen irudian eta eskeman (testuaren osaga"rri dira).

Zientzien txokoa ataleko azalpenean, saiatuikasleei ulertarazten elikadura piramideek eko-sistemen funtzionamenduaren berri ematen du-

tela, horien arteko harreman trofikoak irudika-tzen baitituzte.

Hitz egin dezagun atalean, azpimarratu bitami-nak garrantzitsuak direla osasunerako. Azalduikasleei nola eskura daitezkeen hainbat barazki-

tatik. Izan ere, gizakiok animalia heterotrofoakgara eta horrexegatik ez gara bitaminak sortzekogal.

Landa..en elikaduraren eskema.

48 111IZAKI BIZIDUNAK ETA INGURUNEA

1. landareek amasa hartu eta elikatu beharra dute.landareek beren elikae:aiak sortzen dítuzte.

« LaneJareekanimaliek bezalaxe hartzen dute amasa,oxlgenoa bartzen dote airetik era karbona dioxidoabatallen eJute.Gas t!uke barí bastoetan egiten eJa,egunez era gauez.

LaneJareenelikatzeko modua era animallena guztízdesberdinak dira Landareak autotrofoak dira; hau eJa.ez dure bestelako ízaki bizidunik Jan bebar, beraiek sortZEdituzlelako beren elikagaiak. Horretarako, airea, ura, gatzmíneralak era eguzkiaren argia bebar dituzte.

2. Landareek. sustraien bídez, ura eta gatz míneralakdituzte. Nahaste herí izerdi landue:abea da.

Sustraienbldezlandareekoraxurgatzendote lurzorutik.Suslralekere lurzorukobastesubstanlziabatzukbartzendltu¡urelandisolbatutadaudelako.SubstanlziokgatzmineralakdieeragarrantzitsuakeJlralaneJareenelikadurarako.

Urarencta gatzrnlnera!ennabasteariizerdilandugabeadeltzenzara.Izerdi landugabeazuriolneangafajoatendaelhostoetarainoIristenda. BasozurkarakizenekobodietangaigotzeneJa.

3. landareek izerdi landugabea ízerdi landubihurtzen dute. Izerdi landua uraren eta elíkagaiennahastea da.

Hostoetara iritsi era gero, ilerdí landugabea alreko karbonodioxidoarekín nabasten da era aldaketa ugari izaten dítuizerdilandu blburtzen den arte. Izerdi larrdua uraren era

elikagalen nahastea da Landareek, ¡lerdi landugabeaizereJilandu blhurtu ahal izateko, eguzkiaren sIgla bariobehar dure. Horregatrk, eraldaketa bon egunez bamo ez eJaegiten.

Ura, substantzia mineralak, karbono dioxidoa eta eguzkiarersrgía bario era elikagaiak sorizeko prozesu barrí fotosintesiaesaten zaio Fotosintesiaren oneJoríoz,landareek oxigenoabatallen dure.

IzereJllanduahostoelatiklaneJareguztianzebarbanatzendaLiber basoakizeneko hodletan zebar banatzen da. Hodi han

era Ilerdi landugabea eramalendutenak desbereJinakeJlra;horregatik el dira inoil nabasten ilerdl íandugabea era landu

Informazio osagarriaSarraskijaJeak.Azalduikasleeibatzuetanekosistemenelika-dura piramideek maila bat gehiago dutela, animalia sarraski-jaleek osatua, halanola, saiek, sai zuriek eta ugatzek osatua.Animalia horiek belarjale zeln haragijaleak jaten

Horiek egotea beharrezkoa da ekosistemak orekatzeko,ekosistemaren garbiketan egínkizungarrantzitsua baitute.

Landareharagijaleak.Aipatu ikasleeioso lurzorupobreetanbizi diren landareek garatu dituzten estrategiak. Bitxia daikustea landare espezie horiek"'hostoen morfologia moldatudutefa intsektu txikiak harrapatzeko, eta hala, aparteko nu-triente kantitatea lortzeko. landare mota horien adibide gisaIberiarPenintsula~odroserakaipaditzakezu.

48

-=:~.

,j:!!

L~- _1

"j,\~ ZIENTZIENTXOKOA

BiziarenpiramideakLandareakizaki bizidunak jira

etaberenellkagaíaksortzendituzte Harregatik,elikadurakatealandare batetik abiatzen

da;ondaren,belarjaleaklandareaJangado.etaazkenlk,haragljaleakbelarjaleajanga duo

Urtxintxa hazia jaten.

Gratlkohoni

elikadurapiramideaesatenzalo.

Mailabakoltzeanbehekomailako

ízakíak¡atendltuztenak

ageridira.

@ Haragijaleak.Besteammalla

batzl1k latendltuzte

(2) Belarjaleak.Landareak

¡aten ditulte.

HITZ EGIN DEZAGUN

Barazkien bitaminak kontserbatzen ditugu

Barazkiekbitaminarik ez galtzeka, eguzklaren argitik babestubehardíra, eta galnera, ahallk eta egosi behar diraArglaketa beroak hondatu egiten bitaminak

Zergatikdituzte bttamina gutxlagO egositako barazkiekgordlnek baino?

Loturak

Erantzunak

1. Beraiek sortzen dituztela beren elikagaiak.2. lehen aukera.

3. Izerdi landuari.

4. . Bai, elikatzeko beharra dute eta beren eli-

kagaiak sortzen dituzte argiaren, gatz mi-neralaren, uraren eta airearen bitartez.

. Ez, hodi desberdinek garraiatzen baitituz-te.

. Baso zurkarak. ,landare osoan zehar dau-de.

5. Gatz mineralak agor ez daitezen. loreon-tzietako lurra neguan aldatzea komeni da,landarea sasoi horretan ez dagoelako hainakti boo

1. Landareak autotrofoak dira.ler esan nahi du horrek?

2. ler da fotosintesia? Kopjatuesaldi zuzena.

Ellkagaíak substantzia

mlneraletatik eta eguzkiarenargitik abiatuta sortzea.

Hasta berrrak sortzea.

Argia ur bíhurtzea.

3. Jarraiandefinizio bat duzu.

Irakurri eta esan zeri dagokjon:izerdi landugabeari ala izerdilanduari.

Uraren eta elíkagaien nahasteada. Hostoetan sortzen da.

4. Erantzun hurrengo galderei,arrazoiak emanez:

, Elikatzeko beharrik al dutelandareek?

Nahas al daitezke !zerdí

landugabea ata izerdl landua?Zergatik?

* Nola dute llena Izerdi

landugabea garraiatzen dutenhodlek? Landarearen zeinatalelan daude?

IKASKETATEKNIKAK

Esperimentua egitea. landareen hodi eroaleeknola funtzionatzen duten eta horiek nola bana-

tuta dauden egiaztatzekor honako esperimentuaegitea iradokitzen dugu: koloreztatu loreontzibateko ura tinta gorriz edo urdinez, hartu hosto-ak eta lorea dituen landare zurtoin bat (ahalizanez gero, hobe krabelin edo arrasa zuria).Ondorengo egunetan, landarearen atal guztiaktindatzen ari direla ohartuko zara, koloreztatu-tako ura hodi eroaleetatik barrena hedatzenbajía.

5. Pentsatuetaazaldu.

Landareapaingarriakzaintzekoorduan,ezinbestekoadaloreontzietakolurraaldatzea.Lurraagortuzgero,landareakezrngodu bizinkjarraitu

* Zergatlkaldatzendugualdlanbellin lurra?UrtearenzelnsasoitanegrnOtlldaaldaketahori?

ZEHAR LERROAK

Ingurugiroa

Azaldu ikasleei ekosistema batean, askotan hu-ra desorekatzen duten elementuak sor daitezke-ela eta normalean gizakiek eragiten dituzteladesoreka horiek. Aldaketa horietako batzuk eli-kadura piramidea haustean gertatzen dira. Adi-bidez, piramideen funtzionamendua desoreka-tzen duten espezie berriak sartzen direnean,elikadura piramidea hautsi egiten da.Kontsumorakohezkuntza

Adierazi ikasleei askotan luxuzko objektu batzukkontsumitzen ditugula, beharrezkoak ez direnaketa herrialde tropikaletako basoetatik lortutakozur nobleeki n eginak. Zur horietako asko desa-gertzeko arriskuan dauden espezie babestuetatiklortzen dira.

49

Matematika. Esan ikasleei biziaren piramideetan landare kopu-ruak eta horien pisuak edo biomasak belarjaleena baino askozhandiagoaizan behar duela, eta belarjaleeqa haragijaleena bai-no.fuandiagoa.EsKatugertaera hPri¡arraZOttzeKO,~~a..fuorreta.rakoerabilieJikadt.rrapíramide pirarnidea.ore kan.ego.teko behar aireo; Jandareetaanimé1liiakali!tilateegokiá adieraZi!,

~ ~ ..:; --.;, .

IKASKETAREN SEGIMENDUA

Eskatu ikasleei elikadura piramide bat egin de-zatela ondorengo terminoekin: argia, haragijale-ak, ura, landareak, gatz mineralak, belarjaleak,karbono dioxidoa, lurzorua, oxigenoa.

49