MUNDU HIRITARTUA

4. GAIA DBH 2

ZER DA HIRIA? Iraganean:

Hirigune txikiak

Azoka egiteko lekua

Administrazio gunea

XX. Mendean: Jende askoren bizileku bihurtu

1900 aldera planetako %14 bizileku

Mendearen amaieran %40

Herrialde askotan %80 baino gehiago

Hiritartze-tasa: lurralde bateko biztanle guztien eta

hirietako biztanle kopuruaren arteko erlazioa da.

HIRIAREN KONTZEPTUA

Irizpideak: Zenbakizko irizpideak:

Gutxieneko biztanleria aldatu herrialde batetik bestera Espainian 10.000

Japonian 30.000

Frantzian 2.000

Ekonomia Jarduera: 2. + 3. sektoreak nagusi

Landa eremuan 1. sektorea nagusi

HIRIEN FUNTZIOAK Bizitegi-funtzioa:

Pertsona askoren bizileku

Merkataritza-funtzioa:

Antzinarotik azoken gune

Gaur egun, nazioarteko transakzio gune

Administrazio-funtzioa:

Administrazio publikoen egoitzak, epaitegiak…

Industria-funtzioa

XIX. Mendeaz geroztik fabrikak hiriko paisaian

Kultura-funtzioa

Unibertsitateak, museoak, monumentu nagusiak, ikerkuntza-

zentroak…

HIRIEN MORFOLOGIA

Hirien planoak: hirien irudikapen

grafikoak dira, eskalan eginak.

Hiriko espazioa nola antolatzen den

Forma: kaleen eta beste komunikazio-

bide batzuen trazadurak…

Morfologia: eraikinen forma,

berdeguneen banaketa…

PLANO IRREGULARRA

Kaleak eta eraikinak

planifikaziorik gabe

Alde zaharretan gehien bat

Harresiz inguratuta

Erdi Aroan sortutako hiri

kristauak

PLANO ORTOGONALA

Argi antolatutako planoa Grezia eta Erromako hirietan

jatorria

Antolatutako hiria:

Kaleak paraleloak

Kaleek angelu zuzenak osatzen

dituzte gurutzatzean

Etxeak multzoka elkartuta

Gehienetan, kale diagonal bat

zirkulazioa errazteko

XIX. Mendean, zabalguneetan

erabilia

PLANO ERRADIOZENTRIKOA

Kale guztiak erdiko puntu

batetik abiatu (Plaza) Egitura erradiala osatuz

Bide erradialetik hiriaren

erdialdera bizkor iristeko

Periferiarekin komunikazio

zaila (erditik pasatu behar)

Topografia konplexuetara

egokitzeko

HIRIAREN BILAKAERA

Industrializazioaren aurretik

Hiririk zaharrenak

Ibai handien haranetan

Egipto (Nilo)

Mesopotamia (Tigris eta

Eufrates)

Hiri harresidunak: nekazarien,

merkatarien eta eskulangileen

bizileku

Greziako hiriak

Planorik gabe hasieran

Plano hipodamikoa

(ortogonala) V.mendean

Bi gune ardatz

Agora edo Plaza

Akropolia edo Tenpluen

kokalekua

Erromatarren garaikoak

Kanpamendu militarretan

+ Erromatarren hirietan

Plano hipodamikoa

(ortogonala)

Lauki-sareko trazadura

Bi kale nabarmendu:

Cardoa (I-H)

Decamusa (E-M)

Bi kaleak foroan

gurutzatzen ziren

Erdi Arokoak

Trazadura

irregularra

Harresiz inguratuta

Lekurik garaienean

Katedrala

Gaztelua

Aro Modernoan

Plano erradiozentrikoa

Handitasuna adierazten

zuten eraikin ederrak

Eraikinen inguruak

diseinatu

Etorbide handiak

Plazak

Lorategiak…

XIX. Mendeko hiriak Industrializazioa Europa

osora hedatu Eraikin berriak egin

behar: Fabrikak Tren-geltokiak Biltegiak…

Nekazari-exodo handiak Burgesia-auzoak

Zabalguneetan Langile-auzoak sortu

Fabriketatik hurbil Kalitate txarreko etxebizitza txikiz

Hiria harresitik kanpo hazi Osasunerako kaltegarria Heriotza kopuru handia

Ez zegoen estoldarik Langileak etxebizitza txiki-txikietan

XIX. Mendean, arazoak konpontzeko: Azpiegiturak eraikitzen hasi

XX. Mendean Hiriak etengabe handitu

GAUR EGUNGO HIRI-FENOMENOAK

Gaur egun Hiri asko aldatzen

Inguruan hiri txikiak pilatu

Megalopoli-area = Hiri-multzo jarraitua

Konurbazioak = Metropoli-sareak batzean Amsterdam-Roterdam

Megalopoliak = Konurbazioek 20 milioi

biztanle baino gehiago dutenean

GAUR EGUNGO JOERAK

Etorbide zabalak,

ingurabideak, autobiak eta

aparkalekuak Airearen kutsadura

Kutsadura akustikoa

Industria-eremuak lekuz aldatu Etxebizitzak, parkeak eraikin

publikoak sortzeko

Hirigune berriak agertu

Finantza, merkataritza eta

administrazio gune

Hirien hazkundea

Hiriaren inguruan hiritartzea

Landa eremua hiritartzea

Landa eremua inbaditu

Hiritartzea eta kontzentrazioa

Hiriaren inguruan hiritartzea Landa-eremua hiritartzea

HERRIALDE GARATUERAKO HIRIAK Europako hiriak (Antzinaroan sortuak)

Erdigune historikoa (alderik zaharrena) Katedralaren edo eraikin politikoen gune Merkataritza, turismoa eta aisia jarduerak

Zabalguneak Erdigune historikoaren inguruan Gehienak XIX. Mendekoak Plano antolatua Gehienbat, aberatsen bizileku gisa sortu

Gaur egun, merkataritza eta ekonomia jarduera gune

Periferian Goi klaseen bizitegi-auzoak Behartsuen auzoak edo lotegi-hiriak Industrialdeak, merkataritza-guneak eta zerbitzuak

Unibertsitateko fakultateak, ospitaleak…

LONDRES

PARIS

Ipar Amerikako hiriak XVIII-XIX. Mendeetan sortuak Hiriaren inguruan errepide eta autobideen sare

trinkoa Hiriaren erdigunea (CBO)

Merkataritzaren eta negozioen gune Etxe-orratz garaiak

Erdigunearen inguruan Bazter-auzoak / ghettoak

Chinatown (NY) Periferian

Bizitegi-auzoak Lorategidunak Banakako etxeak Hirigintza horizontala nagusi

BOSTON

NUEVA YORK

HIRUGARREN MUNDUKO HERRIALDEETAKO HIRIAK Orain dela hamarkada gutxi sortuak Hazkunde azkarra Inolako ordenarik gabe Paisaia aldakorrak

Erdigunea Eraikin ofizial modernoak

Bankuak, bulegoak eta etxe-orratzak

Txabola-auzoak Biztanleek eraikinda Zerbitzurik eta azpiegiturarik gabe

Bizitegi-auzoak (aberatsenak) Hesiz inguratuta + zaindariak (latinoamerikan…)

LAGOS (NIGERIA)

HIRIEN PLANOAK: PARIS

HIRIEN PLANOAK: AMSTERDAM

HIRIEN PLANOAK: LYON

HIRIEN PLANOAK: ERROMA

HIRIEN PLANOAK: FLORENTZIA

HIRIEN PLANOAK: PALMA

HIRIETAKO ARAZOAK Ingurume-arazoak

Baliabide kontsumo izugarria Ura, energia…

Hondakin asko sortu Airearen kutsadura Kutsadura akustikoa Hiriko mikroklima: berotegi-efektua

Gizarte-arazoak Gizarte desberdintasun handiak

Laugarren mundua

Etxebizitza urriak + oso garestiak

POPULATZEA ETA HIRIA

5. GAIA DBH 2

POPULATZEA

Biztanleak lurralde batean kokatzea eta

hedatzea Faktoreak

Naturala

Ibaia, klima epelak eta erliebe lauak

Historikoa

Garrantzitsuak, aintzina-aintzinakoak direlako

Sozioekonomikoa

Meategiak, fabrikak…

POPULATZE LANDATARRA

Bi mota: Bildua

Herri handi nahiz txiki Gehienbat lurralde lehorretan + ibaien inguruan Etxeak multzokaturik Herri muinoa mendixketan (gaztelua) Herrigunean:

Udaletxea, dendak, ospitaleak, epaitegiak…

Sakabanatua Herri txiki-txikiak Gehienbat eskualde hezeetan + orografia malkartsua Etxe banaka batzuk Herrigunean:

Laborantza-lurrak, basoak eta larrak

POPULATZE HIRITARRA

Bi mota: Hiri txikiak

10.000-50.00 biztanle

Zerbitzu batzuk: institutua, ospitalea…

Ekonomia-jarduera gehiena 1. sektorea

Hiri handiak

Metropoli-sareak

Zerbitzu asko

Ekonomia-jarduera gehiena 3. sektorea

2. sektorean ere aritzen dira

ORAINGO HIRIEN JOERA Hiri tertziarizatuak

3. sektoreak gero eta garrantzia handiagoa Fabrikak desagertu = periferia aldatu

Etxebizitzak, merkataritza-guneak, bulegoak… Turismoa, kultura eta aisialdi zerbitzuak eskaini

Hedatzen Periferiak eta metropoli-areak

Hiri txikiagoetara = prezio + bizi-baldintza hobeak Landa-eremua hiritartu

Aldaketa handiak paisaian Puntako orduetan auto-ilarak

Arazoak Bizilekuaren eta lantokiaren arteko urruntasuna

(automobila) Zerbitzurik ez edo gainezka Ingurumen-arazoak