MUNDU HIRITARTUA
4. GAIA DBH 2
ZER DA HIRIA? Iraganean:
Hirigune txikiak
Azoka egiteko lekua
Administrazio gunea
XX. Mendean: Jende askoren bizileku bihurtu
1900 aldera planetako %14 bizileku
Mendearen amaieran %40
Herrialde askotan %80 baino gehiago
Hiritartze-tasa: lurralde bateko biztanle guztien eta
hirietako biztanle kopuruaren arteko erlazioa da.
HIRIAREN KONTZEPTUA
Irizpideak: Zenbakizko irizpideak:
Gutxieneko biztanleria aldatu herrialde batetik bestera Espainian 10.000
Japonian 30.000
Frantzian 2.000
Ekonomia Jarduera: 2. + 3. sektoreak nagusi
Landa eremuan 1. sektorea nagusi
HIRIEN FUNTZIOAK Bizitegi-funtzioa:
Pertsona askoren bizileku
Merkataritza-funtzioa:
Antzinarotik azoken gune
Gaur egun, nazioarteko transakzio gune
Administrazio-funtzioa:
Administrazio publikoen egoitzak, epaitegiak…
Industria-funtzioa
XIX. Mendeaz geroztik fabrikak hiriko paisaian
Kultura-funtzioa
Unibertsitateak, museoak, monumentu nagusiak, ikerkuntza-
zentroak…
HIRIEN MORFOLOGIA
Hirien planoak: hirien irudikapen
grafikoak dira, eskalan eginak.
Hiriko espazioa nola antolatzen den
Forma: kaleen eta beste komunikazio-
bide batzuen trazadurak…
Morfologia: eraikinen forma,
berdeguneen banaketa…
PLANO IRREGULARRA
Kaleak eta eraikinak
planifikaziorik gabe
Alde zaharretan gehien bat
Harresiz inguratuta
Erdi Aroan sortutako hiri
kristauak
PLANO ORTOGONALA
Argi antolatutako planoa Grezia eta Erromako hirietan
jatorria
Antolatutako hiria:
Kaleak paraleloak
Kaleek angelu zuzenak osatzen
dituzte gurutzatzean
Etxeak multzoka elkartuta
Gehienetan, kale diagonal bat
zirkulazioa errazteko
XIX. Mendean, zabalguneetan
erabilia
PLANO ERRADIOZENTRIKOA
Kale guztiak erdiko puntu
batetik abiatu (Plaza) Egitura erradiala osatuz
Bide erradialetik hiriaren
erdialdera bizkor iristeko
Periferiarekin komunikazio
zaila (erditik pasatu behar)
Topografia konplexuetara
egokitzeko
HIRIAREN BILAKAERA
Industrializazioaren aurretik
Hiririk zaharrenak
Ibai handien haranetan
Egipto (Nilo)
Mesopotamia (Tigris eta
Eufrates)
Hiri harresidunak: nekazarien,
merkatarien eta eskulangileen
bizileku
Greziako hiriak
Planorik gabe hasieran
Plano hipodamikoa
(ortogonala) V.mendean
Bi gune ardatz
Agora edo Plaza
Akropolia edo Tenpluen
kokalekua
Erromatarren garaikoak
Kanpamendu militarretan
+ Erromatarren hirietan
Plano hipodamikoa
(ortogonala)
Lauki-sareko trazadura
Bi kale nabarmendu:
Cardoa (I-H)
Decamusa (E-M)
Bi kaleak foroan
gurutzatzen ziren
Erdi Arokoak
Trazadura
irregularra
Harresiz inguratuta
Lekurik garaienean
Katedrala
Gaztelua
Aro Modernoan
Plano erradiozentrikoa
Handitasuna adierazten
zuten eraikin ederrak
Eraikinen inguruak
diseinatu
Etorbide handiak
Plazak
Lorategiak…
XIX. Mendeko hiriak Industrializazioa Europa
osora hedatu Eraikin berriak egin
behar: Fabrikak Tren-geltokiak Biltegiak…
Nekazari-exodo handiak Burgesia-auzoak
Zabalguneetan Langile-auzoak sortu
Fabriketatik hurbil Kalitate txarreko etxebizitza txikiz
Hiria harresitik kanpo hazi Osasunerako kaltegarria Heriotza kopuru handia
Ez zegoen estoldarik Langileak etxebizitza txiki-txikietan
XIX. Mendean, arazoak konpontzeko: Azpiegiturak eraikitzen hasi
XX. Mendean Hiriak etengabe handitu
GAUR EGUNGO HIRI-FENOMENOAK
Gaur egun Hiri asko aldatzen
Inguruan hiri txikiak pilatu
Megalopoli-area = Hiri-multzo jarraitua
Konurbazioak = Metropoli-sareak batzean Amsterdam-Roterdam
Megalopoliak = Konurbazioek 20 milioi
biztanle baino gehiago dutenean
GAUR EGUNGO JOERAK
Etorbide zabalak,
ingurabideak, autobiak eta
aparkalekuak Airearen kutsadura
Kutsadura akustikoa
Industria-eremuak lekuz aldatu Etxebizitzak, parkeak eraikin
publikoak sortzeko
Hirigune berriak agertu
Finantza, merkataritza eta
administrazio gune
Hirien hazkundea
Hiriaren inguruan hiritartzea
Landa eremua hiritartzea
Landa eremua inbaditu
Hiritartzea eta kontzentrazioa
Hiriaren inguruan hiritartzea Landa-eremua hiritartzea
HERRIALDE GARATUERAKO HIRIAK Europako hiriak (Antzinaroan sortuak)
Erdigune historikoa (alderik zaharrena) Katedralaren edo eraikin politikoen gune Merkataritza, turismoa eta aisia jarduerak
Zabalguneak Erdigune historikoaren inguruan Gehienak XIX. Mendekoak Plano antolatua Gehienbat, aberatsen bizileku gisa sortu
Gaur egun, merkataritza eta ekonomia jarduera gune
Periferian Goi klaseen bizitegi-auzoak Behartsuen auzoak edo lotegi-hiriak Industrialdeak, merkataritza-guneak eta zerbitzuak
Unibertsitateko fakultateak, ospitaleak…
LONDRES
PARIS
Ipar Amerikako hiriak XVIII-XIX. Mendeetan sortuak Hiriaren inguruan errepide eta autobideen sare
trinkoa Hiriaren erdigunea (CBO)
Merkataritzaren eta negozioen gune Etxe-orratz garaiak
Erdigunearen inguruan Bazter-auzoak / ghettoak
Chinatown (NY) Periferian
Bizitegi-auzoak Lorategidunak Banakako etxeak Hirigintza horizontala nagusi
BOSTON
NUEVA YORK
HIRUGARREN MUNDUKO HERRIALDEETAKO HIRIAK Orain dela hamarkada gutxi sortuak Hazkunde azkarra Inolako ordenarik gabe Paisaia aldakorrak
Erdigunea Eraikin ofizial modernoak
Bankuak, bulegoak eta etxe-orratzak
Txabola-auzoak Biztanleek eraikinda Zerbitzurik eta azpiegiturarik gabe
Bizitegi-auzoak (aberatsenak) Hesiz inguratuta + zaindariak (latinoamerikan…)
LAGOS (NIGERIA)
HIRIEN PLANOAK: PARIS
HIRIEN PLANOAK: AMSTERDAM
HIRIEN PLANOAK: LYON
HIRIEN PLANOAK: ERROMA
HIRIEN PLANOAK: FLORENTZIA
HIRIEN PLANOAK: PALMA
HIRIETAKO ARAZOAK Ingurume-arazoak
Baliabide kontsumo izugarria Ura, energia…
Hondakin asko sortu Airearen kutsadura Kutsadura akustikoa Hiriko mikroklima: berotegi-efektua
Gizarte-arazoak Gizarte desberdintasun handiak
Laugarren mundua
Etxebizitza urriak + oso garestiak
POPULATZEA ETA HIRIA
5. GAIA DBH 2
POPULATZEA
Biztanleak lurralde batean kokatzea eta
hedatzea Faktoreak
Naturala
Ibaia, klima epelak eta erliebe lauak
Historikoa
Garrantzitsuak, aintzina-aintzinakoak direlako
Sozioekonomikoa
Meategiak, fabrikak…
POPULATZE LANDATARRA
Bi mota: Bildua
Herri handi nahiz txiki Gehienbat lurralde lehorretan + ibaien inguruan Etxeak multzokaturik Herri muinoa mendixketan (gaztelua) Herrigunean:
Udaletxea, dendak, ospitaleak, epaitegiak…
Sakabanatua Herri txiki-txikiak Gehienbat eskualde hezeetan + orografia malkartsua Etxe banaka batzuk Herrigunean:
Laborantza-lurrak, basoak eta larrak
POPULATZE HIRITARRA
Bi mota: Hiri txikiak
10.000-50.00 biztanle
Zerbitzu batzuk: institutua, ospitalea…
Ekonomia-jarduera gehiena 1. sektorea
Hiri handiak
Metropoli-sareak
Zerbitzu asko
Ekonomia-jarduera gehiena 3. sektorea
2. sektorean ere aritzen dira
ORAINGO HIRIEN JOERA Hiri tertziarizatuak
3. sektoreak gero eta garrantzia handiagoa Fabrikak desagertu = periferia aldatu
Etxebizitzak, merkataritza-guneak, bulegoak… Turismoa, kultura eta aisialdi zerbitzuak eskaini
Hedatzen Periferiak eta metropoli-areak
Hiri txikiagoetara = prezio + bizi-baldintza hobeak Landa-eremua hiritartu
Aldaketa handiak paisaian Puntako orduetan auto-ilarak
Arazoak Bizilekuaren eta lantokiaren arteko urruntasuna
(automobila) Zerbitzurik ez edo gainezka Ingurumen-arazoak