5. INGURUNE

1.gaia

ZELULA

• Izaki bizidun guztiak zelulaz osaturik daude.

• Zelulak likido lodi batez betetako zakutxo modukoak dira. Hiru zati dituzte: mintza (membrana), nukleo eta zitoplasma.

• Zelulak bizirik daude eta, nutrizio, harreman eta ugalketa-funtzioak egiten dituzte.

Zelularen zatien izenak: Mintza – nukleoa – zitoplasma

• Nukleoa: Zelularen funtzionamendua kontrolatzen du.

• Zitoplasma: Zati honetan organuluak daude.

• Mintza (membrana):Zelula eta kanpoaldea bereizten ditu. Sartzen diren elikagaiak (ura eta oxigenoa) eta hondakinak.

ANIMALIEN ZELULEN ETA LANDAREEN ZELULEN ARTEKO DIFERENTZIA.-

• Animalienak, batzuk erregularrak dira: esferikoak, kubikoak, izar-formak...Beste batzuk irregularrak dira.

• Landareenak erregularrak dira: prismatikoak. Horma gogorra dute. Bere organuluak KLOROPLASTO izena dute.

Animalien zelula

Landareen zelula

• ZELULANIZTASUNAK ( muchas células): zelula asko dituzte: sagua, elefantea, landareak, gizakiok...

• ZELULABAKARRAK: zelula bat dute: ameba, adibidez.

AMEBA

IZAKI ZELULANIZTUNAK. ANIMALIAK ETA LANDAREAK

Izaki bizidunak 5 erreinutan biltzen dira:

• Animalia: Izaki bizidun zelulaniztunak dira. Beste izaki bizidun batzuez elikatzen dira. Leku batetik bestera mugitzen dira.

• Landarea: Izaki bizidun zelulaniztunak dira. Haiek sorteen dute bere elikagaia. Ez dira lekutik mugitzen.

Zelulak ehunetan biltzen dira. Ehunak eñlkartzen dira funtzio berean lan egiteko eta organo bat sorteen da. Organoak elkartzen dira eta sistemak eta aparatuak sorteen dira. Aparato eta sistema guztien elkartzeak organismo bat sorteen du. zelula... ehuna.... organoa....sistema aparatuak.....organismoa

BESTE ERREINUAK

• Onddoak: Gehienak zelulaniztunak dira. Ez dira mugitzen. Izaki bizidunen hondarrak jaten dituzte. Adibidez: zizak, perretxikoak...

• Bakterioak:

Izaki bizidun txikienak dira. Zeluñlabakarrak dira. Bizi dira: lurrean, airean, uretan… Batzuk onak dira: jogurta egiteko erabiltzen direnak. Beste batzuk, txarrak dira: gaixotasunak sorteen dituztelako.

• Protozooak eta beste guztiak.

Gehienak zelulabakarrak dira. Adibidez: protozoa, ameba, paramezioa…

ALGAK: Uretan bizi dira. Beren elikagaia sorteen dute.

Birusak:

Gaixotasunak sortzen dituzte.

Gripe birusa.

ARIKETAK

Hurrengo izen hauek kokatu: Birusak, algak, animaliak bakterioak, protozooak, onddoak eta landareak.

ARIKETAK

Zer dira zelulak?

Zergatik esaten dugu zelulak bizirik daudela ?

3. Izenak jarri : mintza, zitoplasma eta nukleoa

3. Zer desberdintasun dituzte landare-zelulek eta animalia-zelulek?

Azaldu.

4. Lotu.

5. Ordenatu bakunenetik konplexuenera.

paramezioa

sagua elefantea ameba

zelulaniztuna zelulabakarra

sistema organoa

zelula organismoa ehuna

6. Lotu.

7. Izaki zelulabakarrak izaki bizidunak al dira? Azaldu.

8. Idatzi izaki bizidun zelulaniztun baten eta izaki bizidun zelulabakar

baten adibide bana.

•

•

9. Esan zer izen duten izaki bizidun hauen erreinuek.

• Izaki bizidunen hondarrak jaten dituzte, eta lurrean finko bizi dira. �

• Izaki bizidunak jaten dituzte, eta mugitu egin daitezke. �

• Hainbat zelulaz osatuta daude, eta beren elikagaia

egiten dute. �

• Izaki bizidun txikienak dira. �

10. Erantzun.

• Zergatik ez daude birusak inongo erreinutan?

• Zer erreinutakoak dira algak?

Zelula berdinen lotura.

Hainbat ehunen lotura.

Hainbat organoren lotura.

Aparatu eta sistema guztien lotura.

Ehunak.

Organismoa.

Sistemak eta aparatuak.

Organoa.

ARIKETAK

Zer dira zelulak? Izaki bizidunen zati txikienak dira zelulak. Zelulak ere bizirik daude. Zergatik esaten dugu zelulak bizirik daudela ?

Zelulak bizirik daude, nutrizio-, harreman- eta ugalketa-funtzioak egiten baitituzte.

3. Izenak jarri : mintza, zitoplasma eta nukleoa

3. Zer desberdintasun dituzte landare-zelulek eta animalia-zelulek?

Azaldu. Landareen zelulak animalienak baino handiagoak izan ohi dira, eta haiek baino forma

erregularragoa izaten dute.

4. Lotu.

5. Ordenatu bakunenetik konplexuenera. zelula, ehuna, organoa, sistema eta organismoa.

6. Lotu.

paramezioa

sagua elefantea ameba

zelulaniztuna zelulabakarra

sistema organoa

zelula organismoa ehuna

Zelula berdinen lotura.

Hainbat ehunen lotura.

Hainbat organoren lotura.

Aparatu eta sistema guztien lotura.

Ehunak.

Organismoa.

Sistemak eta aparatuak.

Organoa.

7. Izaki zelulabakarrak izaki bizidunak al dira? Azaldu. Bai, zelula batez osatuta baitaude. Zelulak izaki bizidunak dira, nutrizio-, harreman- eta

ugalketa-funtzioak egiten baitituzte.

8. Idatzi izaki bizidun zelulaniztun baten eta izaki bizidun zelulabakar

baten adibide bana.

Sagua, gizakia, landarea...

Ameba, paramezioa

9. Esan zer izen duten izaki bizidun hauen erreinuek.

• Izaki bizidunen hondarrak jaten dituzte, eta lurrean finko bizi dira. �

Onddoak

• Izaki bizidunak jaten dituzte, eta mugitu egin daitezke.Animalia

�

• Hainbat zelulaz osatuta daude, eta beren elikagaia

egiten dute.Landarea �

• Izaki bizidun txikienak dira. Bakteria �

10. Erantzun.

• Zergatik ez daude birusak inongo erreinutan? Hain txikiak eta bakunak direnez,

zientzialariek ez dakitelako izaki bizidunak diren edo ez.

• Zer erreinutakoak dira algak? Algak bosgarren erreinuko izakiak dira.

Azterketa

Izena:....................................................................... Data......................................................................... 1.- Zelula baten atalak idatzi:

nukleoa, mintza eta zitoplasma

2.- Lotu.

3. Esan zer izen duten izaki bizidun hauen erreinuek.

-------------------------- -------------------- --------------------- ------------- Landareak Onddoal Bakterioak Animaliak 4.- Zergatik esaten da zelulak bizirik daudela?

• Hiru izen dutelako.

• Nutrizio, ugalketa eta harreman funtzioak dituztelako

• Leku batetik bestera joaten direlako.

paramezioa

sagua elefantea ameba

zelulaniztuna zelulabakarra

5.- Zein da izaki bizidun txikiena?

• Animaliak

• Landareak

• Bakterioak

• Onddoak

6.- Zuk marraztu zelularen bat: