IZAKI BIZIDUNAK

Zer daukagu komunean izaki bizidunok?

• Hiru bizi-funtzioak betetzen ditugu: nutrizioa, ugalketa eta harremana.

• Osagai kimiko berdinak ditugu: bioelementuak eta biomolekulak

• Zelula batez edo gehiagoz osaturik gaude.

Bizi-funtzioak: nutrizioa

Nutrizioaren bidez, izaki bizidunok substantziak eta energia trukatzen

ditugu ingurunearekin.

Bizi-funtzioak: ugalketa

Ugalketaren bidez, izaki bizidunok gure ezaugarri bereko

ondorengoak sortzen ditugu

Bizi-funtzioak: harremana

Erlazioaren bidez, izaki bizidunok inguruneko aldaketak hauteman

eta erantzun egokiak ematen dizkiegu

Izaki bizidunen ezaugarriak

Bizi-funtzioak

Harremana

Ugalketa

NutrizioaHeterotrofoak Autotrofoak

Sexu bidezko ugalketa

Ugalketa sexugabea

Ariketak: Izaki bizidunen nutrizioa, harremanak eta ugalketa

BIOELEMENTUAK

BIOMOLEKULAK

GlukosaGlukogenoa

Ura

ADNa

BIOMOLEKULEN SAILKAPENA

Biomolekula

mota?

Nolakoak dira molekulak,

bakunak ala konplexuak?

Karbono atomoen katez osaturik daude

molekulak?

Adibideak

Izaki bizidunetan soilik topatu ditzakegu?

EZ-ORGANIKOAK

MOLEKULA BAKUNAK DIRA EZ

•URA ( H2O)

•GATZ MINERALAK

EZ, MATERIA

BIZIGABEAN ERE TOPATU DITZAKEGU

ORGANIKOAKMOLEKULA

KONPLEXUAK DIRA

BAI

•GLUZIDOAK (glukosa, glukogenoa eta zelulosa)•PROTEINAK•LIPIDOAK•ADNa

BAI, SOILIK

IZAKI BIZIDUNETAN

TOPATU DITZAKEGU.

Zenbat gramo ur eta zenbat gramo karbono ditu zure gorputzak?

Lurra Lurrazala Izaki bizidunak

Uraren portzentaia

%80 %60 %50

Izaki bizidunen konposizio kimikoa

karbonoa (C), hidrogenoa (H), oxigenoa (O), nitrogenoa (N)

substantzia ez-organikoak substantzia organikoak

ura gatz mineralak gluzidoak lipidoak proteinak azido nukleikoak

Landareak Animaliak

% 74 % 60

% 19% 0,6

% 0,8 % 20

% 3,2

% 3,4% 3,2 % 16

bitaminak

Zer da zelula?

Osatu zelularen definizioa honako hitz hauek erabiliz: UNITATE, IZAKI BIZIDUN, TXIKI eta BIZI-FUNTZIO.

Zelula da izaki bizidunek duten eta bizi-funtzioak bete ditzakeen unitaterik txikiena.

Zelula prokariotoa eta eukariotoa

Zitoplasma

Mintz plasmatikoa

ADNa (nukleoan)

ADNa (zitoplasman)

Zelula guztien oinarrizko egiturak

• Mintz plasmatikoa zelula inguratzen duen bilkin mehea da. Inguruarekin substantzien trukeaz arduratzen da.

• Zitoplasma zelularen barrukoa da: likidoa gehi organuluak.

• Material genetikoa (ADN) zuntz-itxurako substantzia da. Zelularen funtzionamendu osoa kontralatzen du. Zitoplasman dago zelula prokariotoetan.

Nukleoaren barnean dago zelula eukariotoetan.

Landare-zelula

Bakterioak

Zelulen konposizioa

Animaliak Landareak

Zelula eukariotoak Zelula prokariotoak

EzBaiBaiBaiZelula prokariotoak

BaiBaiBaiBaiZelula eukariotoak

NukleoaMaterial genetikoaZitoplasmaMintz plasmatikoa

Mintz plasmatikoa

Animalia-zelulaZitoplasma

Material genetikoa

Nukleoa

Zitoplasma

Mintz plasmatikoa

Material genetikoa

Ikusi desberdintasunak

Animalia-zelulen eta landare-zelulen arteko desberdintasunak

ZELULA-PARETA(gogorra)

ANIMALIA-ZELULA LANDARE-ZELULA

NUKLEOA

KLOROPLASTOA(fotosintesia)

BAKUOLOAK

ZITOPLASMA

MINTZ PLASMATIKOA

MITOKONDRIOAK

Animalien eta landareen zelulak

Zelularen organuluak: zelularen funtzioak betetzen dituzten egiturak dira. Adibidez, kloroplastoak eta mitokondrioak.

Organulua EskemaMikroskopiozko

irudiaFuntzioa

Kloroplastoa Fotosintesia

Mitokondrioa Arnasketa

Birusak bizidunak dira?

MIKROSKOPIOA

PRAKTIKA: Zelularen behaketa

Ekin

1.- Zerba hosto baten azpialdetik epitelioa askatu.

2.- Porta garbi bat hartu eta epitelioaren zati bat jarri.

3.- Metileno-urdinezko tanta batzuk bota itzazu.

4.- Siku dagoenean, ur tanta batzuk bota itzazu, soberako koloratzailea ken dadin.

5.- Azkenean, estalkiz tapatuko duzu prestakina.

6.- Prestakina mikroskopioan jarri eta begiratu. Lehenengoz, gutxien handitzen duen objektiboaren bidez; gero, objektibo ertainaren bidez; eta, azkenean, objektibo handienaren bidez.

Erantzun

a.- Ikusi duzuna marraztu.

b.- Zer dira zelula horiek?

c.- Ze funtzio dute landare-epitelioko zelulek?

d.- Ze funtzio dute estomek?

Prozedura1.Ebaki tipula bi zatitan, eta hartu matxardekin barrualdeko mintz zatitxo fin bat.2.Moztu, labana erabiliz, 1 cm2-ko azalera duen laukitxo bat.3.Jarri porta batean ur tanta pare bat, eta jarraian kokatu, tolestu barik, prestatu duzun mintz zatitxoa.4.Bota gainean tanta bat edo bi metileno urdin. Itxaron minutu batzuk lagina urdinez tindatu arte. 5.Ipini estalkia, eta behatu mikroskopioan.6.Aldatu objektiboak, txikienetik handienera, eta jarraitu behaketarekin.

Galderak1. Marraztu erabili duzun handipen bakoitzari dagokion irudia2. Identifikatu duzu unitate edo zelula horien barnean dagoen egituraren bat?

Zein?3. Identifikatu eta bereiztu dituzun zelulak oinarritzat hartuz, definitu ehuna.

PRAKTIKA: Zelularen behaketa

IZAKI BIZIDUNEN ANTOLAKUNTZA MAILAK

Atomoak

Molekulak

Organuluak

Zelula

Ehunak

Organoak

Aparatuak eta Sistemak

Izaki zelulanitza

SIN

PLE

EN

ET

IK

KO

NP

LE

XU

EN

ER

A

Antolaketa-mailak

IZAKI BIZIDUNAK

Zelulabakarrak

zelula bat

koloniak

Bakterioa

Alga zelulabakarra(Volvox)

Zelula-elkarketa (zelula bakoitzak bere kabuz egiten ditu funtzioak)

Zelulaniztunak

Zelulak

Ehunak

Organoak

Sistemak

Aparatuak

Lokomozio-aparatua

Hezur-zelulaGihar-zelulak

Hezur-ehuna

Zelulek elkarren beharra dute bizi

ahal izateko

Organoa: hezurra

Eskeleto-sistema

Gihar-ehuna

Organoa: giharra

Gihar-sistema

atomoa

molekula

makromolekula

organulua

zelula

ehuna

organoa

aparatua

izaki zelulanitza

Kategoria taxonomikoak

XVIII. m.

Taxonomia: izaki bizidunen sailkapen hierarkikoa

ERREINUA

FamiliaTipoa

Tipoa

Tipoa

Tipoa

Klasea

Ordena

Ordena

Ordena

Familia

Generoa

Generoa Generoa

Generoa

Espeziea

Carl von Linné

Klasea

Ikerkuntza-lana: Izaki bizidunen erreinuak

SARRERA:Lurrean, mota askotako izaki bizidunok bizi gara, eta ikasitako 3 ezaugarri komunean izan arren, alde handiak ere baditugu gure artean. Horrexegatik, izaki bizidunak taldekatu egin behar ditugu komunean dituzten ezaugarrien arabera. Horrela sortzen dira ezagutzen dituzuen 5 erreinuak:

Izaki bizidunen erreinuak

Moneroak Protoktistoak Onddoak Landareak Animaliak

ErreinuaZelulakopurua

Zelulamota

Nutriziomota

Adibideak

Moneroak

Protoktistoak

Onddoak

Landareak

Animaliak

Bost erreinuak

Onddo-erreinua

• Zelulabakarrak• Prokariotoak• Autotrofoak / heterotrofoak

Monero-erreinua Protisto-erreinua

• Zelulabakarrak / zelulaniztunak• Eukariotoak• Autotrofoak / heterotrofoak

• Zelulabakarrak / zelulaniztunak• Eukariotoak• Heterotrofoak

• Zelulaniztunak• Eukariotoak• Autotrofoak

Animalia-erreinuaLandare-erreinua

• Zelulaniztunak• Eukariotoak• Heterotrofoak

Espezieak

Dimorfismo sexuala

Hibridoak sortzeaNomenklatura binomiala

Izen arrunta:

Panda gorria

Izen zientifikoa:

Ailurus fulgens

generoa

emea

arra

Astoa Behorra

Mandoa

Espeziea:Elkarren artean ugaltzen diren eta ondorengo ugalkorrak ematen dituzten antzeko banakoen multzoa.

Ariketak: Izaki bizidunen bost erreinuak

Bioaniztasunaren jatorria

Duela milioika urte Gaur egunBILAKAERA

Aniztasun biologikoa

Bioaniztasuna galtzea

Bioaniztasuna galtzearen arrazoiak

Habitatak hondatzea eta zatitzea

Uren, lurzoruen eta atmosferaren kutsadura

Espezie exotikoak sartzea

Kontrolik gabeko ehiza

Presak

Meatzaritza

Hondakinak Industriak

Ibai-karramarroa

Bioaniztasunari eutsi beharra

Bioanistasunari eusteko arrazoiak

Zientifikoak

Estetikoak eta aisialdiarekin loturikoak

Merkataritza-arrazoiak

Etikoak

- Lehengaiak

- Antibiotikoak

Neurriak, bioaniztasuna ez galtzeko

- Naturagune babestuak sortzea.

- Galtzeko arriskuan dauden espezieak ugaltzea.

- Galtzeko arriskuan dauden espezieak babestea.

Doñanako Parke

Nazionala

Iberiar katamotza(Linx pardinus)