Unidade didáctica 1:O contexto da intervención educativa

ÍNDICE

1. O contexto da intervención educativa

• 1.1. Unha perspectiva histórica: evolución da atención á infancia ao longo da

historia (MÓD. INTERV. CON FAM…. )

• 1.2. Características dos protagonistas: as nenas e os nenos (MÓD. DESENV.

COG. E MOT. e DESENV. SOCIOAFEC.)

• 1.3. Características dos coprotagonistas: as familias na sociedade actual

• 1.4. O Estado do “benestar”

2. Modalidades de “viaxe” ou tipos de educación

• 2.1. A educación formal

• 2.2. A educación non formal

• 2.3. A educación informal

3. As “regras do xogo”: lexislación fundamental na atención á infancia

4. O voso papel como educadoras e educadores infantís nesta travesía

Francesco Tonucci: “A máquina da escola”

1. O CONTEXTO DA INTERVENCIÓN EDUCATIVA

INTERVENCIÓN = conxunto de accións destinadas a previr

ou corrixir aspectos insatisfactorios.

A INTERVENCIÓN EDUCATIVA é un tipo de intervención que

utiliza recursos e prácticas de tipo educativo.

CONTEXTO = conxunto de circunstancias nas que se

desenvolve un feito.

Algúns aspectos importantes do CONTEXTO DA INTERVENCIÓN

EDUCATIVA son as características das nenas e os nenos, as

características das familias, as características máis amplas da

sociedade no seu conxunto (Estado do benestar), o tipo de

institución no que se leva a cabo a intervención e a lexislación

vixente en materia de atención á infancia.

1.3. AS FAMILIAS NA SOCIEDADE ACTUAL (I)

A incorporación da muller ao mundo laboral fixo que a educación

dos fillos xa non se considerase como unha responsabilidade

exclusiva das nais, dando lugar a unha redistribución de papeis.

Sen embargo, en lugar dunha organización simétrica das

tarefas, moitas veces a muller realiza unha “dobre tarefa”: o

traballo fóra da casa e os labores domésticos e de coidado dos

fillos.

Xunto coa familia nuclear tradicional (pai, nai e fillos), conviven

novos modelos de familia: familias monoparentais, familias

reconstituídas, familias homoparentais...

No noso contexto rexistrouse nas últimas décadas un aumento das

familias procedentes doutros países como consecuencia da

inmigración.

1.3. AS FAMILIAS NA SOCIEDADE ACTUAL (II)

Outros cambios importantes que afectan ás familias son:

Diminución no nº de fillos: a maioría das familias españolas actuais

teñen 1-2 fillos.

Cambio de valores: a maioría dos proxenitores actuais queren

reservar unha parcela da súa vida para si mesmos e demandan a

presenza de servizos profesionais de atención á infancia.

Cambio das pautas de crianza: dun estilo de crianza baseado na

disciplina pasouse a un estilo de crianza máis permisivo.

Redución do tempo para a convivencia familiar debido ás presións

laborais: os proxenitores dispoñen de pouco tempo para os seus

fillos e moitas veces teñen que delegar nos avós (sobre todo nas

avoas) → falta de medidas de conciliación da vida familiar e

laboral.

1.4. O ESTADO DO BENESTAR

ESTADO DO BENESTAR = modelo político no que as Administracións

garanten a protección social das cidadás e os cidadáns.

Papel intervencionista do Estado: o Estado intervén na actividade

económica, social e cultural e contribúe á redistribución da riqueza a

través do sistema impositivo.

Catro piares fundamentais: a educación, a sanidade, as pensións e os

servizos sociais.

Nas sociedades europeas o Estado do benestar apareceu trala II Guerra

Mundial, mentres que en España non se consolidou ata a chegada da

democracia (Constitución de 1978).

Consecuencias para as educadoras e educadores infantís → a atención

á infancia non é xa unha cuestión privada senón que adquire unha

dimensión social.

2. TIPOS DE EDUCACIÓN

EDUCACIÓN FORMAL

EDUCACIÓN NON FORMAL

EDUCACIÓN INFORMAL*

NOTA: * O asterisco significa que non aparece no libro.

2.1. A EDUCACIÓN FORMAL

EDUCACIÓN FORMAL = aquela que está integrada no

sistema educativo (educación regrada).

Estruturada xerarquicamente en etapas (desde a educación

infantil ata a universidade).

Actuación planificada na que o currículo, as instalacións e a

duración están previamente establecidos→ certa rixidez.

Impartida por profesionais cualificados.

2.2. A EDUCACIÓN NON FORMAL

EDUCACIÓN NON FORMAL = toda acción educadora de

carácter intencionado realizada fóra do sistema educativo.

Lévase a cabo a través de proxectos.

Aínda que está planificada, os contidos, as instalacións e a

duración adáptanse en función dos usuarios → flexibilidade.

Desenvolvida por distintos grupos e asociacións.

ELEMENTOS DUN PROXECTO

1. Que? DENOMINACIÓN A idea, o nome.

2. Por que? XUSTIFICACIÓN Necesidades que resolve.

3. A quen? DESTINATARIOS Persoas ás que vai dirixido.

4. Para que? OBXECTIVOS Finalidade, metas.

5. Como? METODOLOXÍA Métodos de traballo e actividades.

6. Cando? TEMPORALIZACIÓN Duración e cronograma.

7. Onde? LOCALIZACIÓN Lugar e espazos necesarios.

8. Con quen? RECURSOS HUMANOS Profesionais implicados.

9. Con que? RECURSOS MATERIAIS Orzamento e materiais necesarios.

10. Como valoralo? SEGUIMENTO E AVALIACIÓN Análise da eficacia do traballo.

PROXECTOS DE EDUCACIÓN NON FORMAL

ÁMBITO PROXECTOS

CULTURA Museos para a infanciaTalleres en museosAnimación en bibliotecas

MEDIO AMBIENTE Granxas escolaAulas da natureza

LECER E TEMPO LIBRE LudotecasCampamentos urbanosCentros abertos de tardeActividades deportivasTalleres de psicomotricidade

SAÚDE Animación en hospitais

ALGÚNS PROXECTOS DE EDUCACIÓN NON FORMAL (I)

GRANXA ESCOLA = espazo

educativo que ofrece ás nenas e

aos nenos que habitualmente

viven nun contexto urbano a

posibilidade de ter contacto coa

natureza e un conxunto de

experiencias relacionadas co

medio rural (coidado dos animais

da granxa, cultivo da

horta, elaboración de comidas a

partir de produtos naturais...).

ALGÚNS PROXECTOS DE EDUCACIÓN NON FORMAL (II)

LUDOTECA* = espazo educativo

que persegue o desenvolvemento

integral das nenas e os nenos a

través dos valores formativos do

xogo: desenvolvemento da

capacidade sensorio-

motriz, estimulación da imaxinación

e a creatividade, potenciación da

comunicación e a convivencia

con outros nenos e cos adultos...

ALGÚNS PROXECTOS DE EDUCACIÓN NON FORMAL (III)

ANIMACIÓN EN HOSPITAIS = proxectos que ofrecen ás nenas e

nenos hospitalizados a participación en actividades recreativas

que lles permitan distanciarse da súa enfermidade e expresar os

seus temores e desexos.

2.3. A EDUCACIÓN INFORMAL*

EDUCACIÓN INFORMAL = aquela que se produce de

forma espontánea en interacción co medio.

Adquisición de coñecementos mediante as experiencias

cotiás.

Non planificada (non se definen obxectivos nin estratexias

metodolóxicas).

Exercida a través de distintos axentes: FAMILIA, barrio, medios

de comunicación...

3. LEXISLACIÓN FUNDAMENTAL NA ATENCIÓN Á INFANCIA (I)

FINALIDADE: garantir os dereitos das nenas e os nenos.

3. LEXISLACIÓN FUNDAMENTAL NA ATENCIÓN Á INFANCIA (II)

LEXISLACIÓN INTERNACIONAL:

I Declaración dos Dereitos do Neno (Sociedade de Nacións,

1924).

II Declaración dos Dereitos do Neno (ONU, 1959).

Convención sobre os Dereitos da Infancia (ONU, 1989).

LEXISLACIÓN ESTATAL:

Constitución Española (1978).

Lei Orgánica 1/1996 de protección xurídica do menor.

LEXISLACIÓN AUTONÓMICA:

Lei 3/2011de apoio á familia e á convivencia*.

DECLARACIÓNS DOS DEREITOS DO NENO

Dúas Declaracións:

I Declaración dos Dereitos do Neno (Sociedade de Nacións,

1924) → dereito a un desenvolvemento físico e espiritual

normal.

II Declaración dos Dereitos do Neno (ONU, 1959) → dereito á

educación.

Principios xenéricos.

Unha Declaración é unha manifestación colectiva de

principios pero non é un documento xuridicamente

vinculante (non é de obrigado cumprimento para os

Estados que a asinan).

CONVENCIÓN SOBRE OS DEREITOS DA INFANCIA (ONU, 1989)

Eleva o neno á categoría de cidadán.

Asinada e ratificada por 193 Estados (excepto EEUU e Somalia,

que só asinaron).

PRINCIPIOS:

Principio de interese superior do neno: en caso de conflito de

intereses, o interese do neno prevalece sobre os demais.

Principio a favor da familia: a familia é o medio natural para o

crecemento dos nenos e debe ser obxecto de protección.

Principio de protección especial: pola súa falta de madurez, os

nenos necesitan protección e coidado especial.

Unha Convención ten rango xurídico: é de obrigado

cumprimento para os Estados que a ratifican.

CONSTITUCIÓN ESPAÑOLA (1978)

Principais artigos con implicacións sobre os dereitos da

infancia:

ARTIGO 27:

Dereito á educación.

Desenvolvemento da personalidade humana como fin da

educación.

ARTIGO 39:

Protección social, económica e xurídica das familias.

Protección dos fillos (independentemente da filiación) e das nais

(independentemente do estado civil).

Deber dos pais de prestar asistencia aos fillos.

Compromiso cos acordos internacionais sobre os dereitos dos nenos.

LEI ORGÁNICA 1/1996 DE PROTECCIÓN XURÍDICA DO MENOR

PRINCIPIOS

Interese superior do neno.

Carácter educativo das medidas que se adopten.

Algúns aspectos salientables:

Prohibición da difusión de datos e imaxes de menores de

idade cando sexa contrario ao seu interese.

Deber de toda persoa (e especialmente daquelas que

traballan con nenos) de comunicar á autoridade

competente as situacións de risco ou desamparo que se

detecten, sen prexuízo de prestar auxilio inmediato se é

preciso, así como deber de comunicar as ausencias

habituais do centro educativo sen xustificación.

LEI 3/2011DE APOIO Á FAMILIA E Á CONVIVENCIA*

PRINCIPIOS:

Interese superior do neno.

Carácter educativo e socializador das medidas que

se adopten.

Mantemento do menor no seu medio familiar

sempre que sexa posible.

OUTRA LEXISLACIÓN DE INTERESE

UE (28 Estados):

Carta Europea dos Dereitos do Neno (Parlamento Europeo, 1992) → documento

prográmatico sen valor xurídico.

Carta de Dereitos Fundamentais da UE (Parlamento Europeo, Consello da UE e

Comisión Europea, 2000) → valor xurídico.

Consello de Europa (47 Estados):

Convención europea sobre adopción de nenos (1967).

Convención europea sobre repatriación de menores (1970).

Convención europea sobre a situación xurídica dos nenos nacidos fóra do

matrimonio (1975).

Convención europea sobre o recoñecemento e execución de decisións sobre

custodia dos nenos (1980).

Convención europea sobre o exercicio dos dereitos dos nenos (1996).

Convención do Consello de Europa sobre a protección dos nenos contra a

explotación e o abuso sexual (2007).

ELABORACIÓN DUN COMPENDIO LEXISLATIVO

1. NOME DO TEXTO LEGAL Constitución Española

2. DATA DE ENTRADA EN VIGOR 1978

3. ÁMBITO DE APLICACIÓN Estado español

4. ASPECTO/S QUE REGULA Dereitos fundamentais dosespañois

5. OBSERVACIÓNS DE INTERESE Artigo 27 → dereito á educación

Artigo 39 → protección social,económica e xurídica das familias

Francesco Tonucci: “Os dereitos do neno”

4. O PAPEL DA EDUCADORA OU EDUCADOR INFANTIL (I)

Caspar David Friedrich:

“Camiñante sobre o mar de néboa”

4. O PAPEL DA EDUCADORA OU EDUCADOR INFANTIL (II)

COMPETENCIA XERAL DO TÉCNICO SUPERIOR

EN EDUCACIÓN INFANTIL (TSEI)

(Real Decreto 1394/2007 no ámbito estatal e

Decreto 226/2008 no ámbito galego)

Deseñar, pór en práctica e avaliar proxectos e programas educativos de atención á infancia no

primeiro ciclo de educación infantil no ámbito formal,

consonte a proposta pedagóxica elaborada por un

mestre ou unha mestra coa especialización en educación infantil, e en toda a etapa no ámbito non

formal, xerando contornos seguros e en colaboración

con profesionais e coas familias.

4. O PAPEL DA EDUCADORA OU EDUCADOR INFANTIL (III)

CAMPO PROFESIONAL OU SAÍDAS PROFESIONAIS

1º CICLO DE EDUCACIÓN INFANTIL(0-3 anos) → escolas infantís.

INSTITUCIÓNS CON MENORES EN RISCO SOCIAL (0-6 anos) → casas

de acollida, residencias infantís, fogares infantís...

PROGRAMAS DE EDUCACIÓN NON FORMAL (0-6 anos) →

programas de lecer e tempo libre (en ludotecas, campamentos...),

programas culturais (en bibliotecas, museos...), programas de

animación infantil (en centros comerciais, espazos abertos...),

programas de educación ambiental (en granxas escola, talleres de

natureza...), programas relacionados coa saúde (en consultas

pediátricas, hospitais...), programas de atención á infancia en

zonas rurais, etc.

4. O PAPEL DA EDUCADORA OU EDUCADOR INFANTIL (IV)

FUNCIÓNS E TAREFAS

Tarefas de atención directa ao GRUPO DE NENOS: o TSEI debe

favorecer o progreso individual e colectivo dos nenos.

Tarefas en relación coas FAMILIAS: debe haber unha relación fluída

familia-escola que permita o intercambio de información para

mellorar a intervención educativa e evitar contradicións.

Tarefas como membro dun EQUIPO DE TRABALLO: a comunicación

e o intercambio con outros profesionais son fundamentais para

ampliar coñecementos, facer máis significativas as experiencias e

acadar unha maior seguridade profesional e persoal.

TAREFAS DE ATENCIÓN DIRECTA AO GRUPO DE NENOS

Organizar o ambiente.

Establecer as rutinas diarias.

Atender as necesidades básicas dos nenos.

Promover a autonomía e confianza.

Iniciar determinadas aprendizaxes.

Ensinar xogos, contos e cancións do folclore infantil.

Incorporar novas actividades e crear novos

intereses.

Crear situacións de comunicación e intercambio.

Axudar e orientar aos nenos.

4. O PAPEL DA EDUCADORA OU EDUCADOR INFANTIL (V)

CARACTERÍSTICAS PERSOAIS E PROFESIONAIS

COÑECEMENTOS PROFESIONAIS.

CUALIDADES PERSOAIS: empatía, paciencia, estabilidade

emocional, seguridade nun mesmo, expresividade, creatividade,

interese pola infancia, apertura a novas ideas, disposición para o

traballo en equipo...

ÉTICA PROFESIONAL: respecto á persoa e aos dereitos humanos,

respecto e valoración da diversidade cultural, responsabilidade,

competencia profesional, interese superior do neno,

interdisciplinariedade.

4. O PAPEL DA EDUCADORA OU EDUCADOR INFANTIL (VI)

FORMACIÓN CONTINUA

FORMACIÓN CONTINUA = proceso encamiñado á revisión e

actualización dos coñecementos, habilidades e actitudes do

profesional coa finalidade de adaptalos aos cambios e avances da

sociedade.

FORMACIÓN

CONTINUAINNOVACIÓN

EDUCATIVA

MELLORA DA

CALIDADE

BON VOYAGE!