Izaki bizidunak

Zelulea

Izaki bizidun guztiak zelula izeneko egitura mikroskopiko batzuez osotuta dagoz .Zelulek hiru bizi funtzino euren

kontura egiteko gaitasuna daukie .

·Nutrizioa: Nutrizioaren bidez,biziteko behar dabezan ura eta elikagaiak lortzen dabez ingurutik,eta hondakinak kanporatzen dabez.

· Erlazino: funtzinoaren bidez,inguruan gertatzen diran aldaketei antzemoten deutsie (argia,tenperatura…)eta horren arabera erantzuten dabez .

·Ugalketa:Ugalketearen bidez,zatitu egiten dira,eta zelula amen ezaugarri berberak daukiezan zelula umeak sortzen dabez.

Zelulearen atalak

Mota askotako zelulak dagozan arren,hainbat elementu komun daukiez gehienek :mintza,nukleoa,organuluak eta zitoplasma.

· Mintza:zelula inguratzen dauan geruza da.

·Nukleoa:zelulearen garuna da.

·Organuluak:era askotakoak izan daitikez,elikagaiak dijeritzen dabez,eta beste batzuk hondakinak botatzen dabez.

·Zitoplasma:mintza eta nukleoa inguratzen daben substantzia da.

Landara zelula askok klorofila izeneko substatzia bat daukie zitoplasma.Klorofileari esker,landarak kolore berdea dauka.

Animalia zelula

Landara zelula

Zelula batetik mila milioi zelulara

Lurreko izaki bizidun guztiak,osotutako organismoei zelulabakar deitzen jake,eta modu antolatuan behar egiten daben zelula bik edo gehiagok osotutakoek,ba-rriz,zelulaniztun daukie izena.

Organizmo zelulabakarrak

Organismo zelulabakarrak izakirik bakunenak dira,mikroskopio bidez baino ezin daitekez ikusi.Hainbat formatakoak izan daitekez,adibidez,luzan-gak edo biribilak;hainbat ingurutan bizi daitekez;uretan edo lehorrean;eta batzuk mogitu egiten dira,flgeloa izeneko egitura luzanga batzuen bidez.Zelulabakarrak dira,bakterioak,onddoak,eta algak.

Bakterioak

Onddoak

Algak

Organismo zelulaniztunak

Izaki zeluluniztunak zelula batez baino gehiagoz osotu-ta dagoz.

Organismoak bizi funtzinoak bete daizan,batu eta modu koordinatuan behar egiten dabe .

Hainbat organismo zelulaniztun begi hutsez ikusuzinak dira,eta mikroskopioak edo lupak erabili beharra dago beste batzuk,inongo tresna barik ikusi daitekez.

Izaki zelulaniztunen antolaketa

Izaki bizidun zelulaniztunetan,ehunak,organoak,siste-mak eta aparatuak sortzen dabez.Haibat motatako ehunak dagoz:muskulu ehuna,nerbio ehuna,ehun epiteliala,eta hazur ehuna.

·Nerbio ehuna,estimuluak joso eta eta horreei erantzu-teaz arduratzen da.

·Muskulu ehuna:mogimenduaz arduratzen da.

·Ehun epiteliala:organismoen gainazala estaltzeaz arduratzen da.

·Hazur ehuna:eskeletoari sendotasuna emoten deutso

·Mota guztietako ehunak organoak sortzen dabez.

·Funtzino berbera beteteko batera behar egiten daben organoek aparatuak edo sistemak osotzen dabez.

Izaki bizidunen sailkapena

Bost taldetan edo erreinutan handitan sailkatzen dira:animalien errenua,landareen erreinua,onddoen erreinua,prostitoen erreinua eta moneroen erreinua.

Animalien erreinua

Animaliak izaki bizidun zululaniztunak dira,beste izaki bizidun abtzuez elikatzen dira,eta lekuz aldatzeko ahalmena daukie.Animalia ordunak eta ornobakoak bereizten dira.

·Animalia ornodunek barruko eskeletoa eta bikarrazurra daukiez,euren gorputzari formea emoteko eta barruko organoak babesteko.Bost taldetan banatzen dira:arrai-nak,anfibioak,narrastiak,hegaztiak eta ugaztunak.

·Animalia ornobakoak ez daukie ez barruko eskeletorik ez bizkarrazurrik.

Askok oskolez edo makorrez babestuta daukie gorputza.Ornobako ugari dagoz:antropodoak,molus-kuak,ekidermatuak,anelidoak,knidarioak eta poriferoak.

Ornoduna Ornobakoa

Landareen erreinua.

Landarak izaki bizidun zelulaniztunak dira,euren elikagaia sortzeko ahalmena daukie,mogitzeko ahalmena ere badaukien arren ezinezkoa jake lekuz aldatzea,lurzoruari lotuta bizi dirilako.Lorarik badaukien kotuan hartuta…

·Lorak daukiezan landarak edo fanerogamoak hazien bidez ugaltzen dira.

·Lorarik ez daukiezan landarak edo landara kriptogamoak ez daukie ez hazirik ez lorarik.

Fanerogamoa Kriptogamoa

Onddoen erreinua.

Onddoak izaki bizidun zululabakarrak zein zelulaniztunak dira,beste izaki bizidunen hondakinez elikatzen dira eta,mogitzeko ahalmena badaukien arren ezinezkoa jake aldatzea.

·Onddoak zelulabakarrak,legamia

·Onddoak zelulaniztunak dira,perretxikoak.

Onddo zelulaniztunak Onddo zelulabakarrak

Protistoen erreinua

Prostitoen erreinua izaki zelulabarrez nahiz zelulaniztunez osotuta dago,elikatzeko moduaz arabera,algak eta protozooak.

·Algak elikagaiak sortzeko ahalmena daukie

·Protozooak beste izaki bizidun batzuez elikatzen dira,eta batzuk parasitoak dira,beste organismo baten barruan edo itsatsita bizi dira.

Protozooak Algak

Moneroen erreinua.

Moneroak izaki bizidun zelulabarrak dira,eta lurreko ia inguru guztietan bizi dira.Bakterioak erreinu horretan sartzen dira

Bakterioa(Escherichia coli)