BALEIKE162. ZENBAKIA. DOHAINIK2008ko URTARRILA

www.baleike.com

ZU

MA

IAK

O H

ILA

BE

TEK

AR

IA

R A F A E L D E L P I L A R , I R A G A N A G O G O A N

JOSEBE ZARAUTZ“Eskalada gozatzeko kirola da”

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A �

BALEIKE162A

ZA

LA g

. zab

alet

a

herri aldizkariaJuan Belmonte, 29 beheatel.: 943 86 15 45e-maila: aldizkaria@baleike.com

ArgitaratzaileaBaleike kultur elkarteae-maila: elkartea@baleike.com

Administrazio batzordea: Xabier azkue, Gurenda Serrano

Erredakzio taldea: Xabier aizpurua, imanol azkue, abelin linazisoro, ainara lozano, aitor Manterola, Juan luis romatet, Miriam romatet, Peio romatet eta Gorka zabaleta

Diseinua eta maketazioa: roberto Gutierrez

Hizkuntz zuzenketa: imanol azkue

Publizitateatel. 943 86 15 45gurenda@baleike.com

Inprimategiaantza inprimategia(lasarte-Oria)Tirada1.000 alelege gordailua: SS-405/94iSSN: 1136-8594

Baleikek ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik.

Argitalpen honen edizioko laguntzaile:

4baleike+

Rafael del PilarArrangoletako oihartzunak

15erretratuaJOSEBE ZARAUTZ

18ipuinaITZURUNGO ZALDIAKPedro Alberdi

21txokorik txokoJADARRETIK ARRIDOKIETARA

25gure zumai zarraKARMELO ZENDOIA BARRUTIA

BALE

IKE+

BALE

IKE+

RAfAEL DEL PILAR ZUfIA

ARRANGOLETAKO OIhARTZUNAKArbustaingo garabiaren historia Arbustain: garabia gogoan / recuer-dos de una grúa: 1931-2000 liburuan jaso ondoren, bere haurtzarora itzuli da Rafael del Pilar (Zumaia, 19�7) Arrangoleta auzoaren histo-ria kontatzeko. Aitzakia ezin hobea auzoak eta, aldi berean, Zumaiak bizi izan duen aldaketez hitz egiteko

JUAN LUIS ROMATETARGAZKIAK: GORKA ZABALETA eta RAfAEL DEL PILARREN ARTxIBOA

Rafaelek eta biok sarritan egin dugu topo Parolbidean edota moila berrian. Gauza batez edo besteaz hizketan hasi eta,

ia konturatu gabe, denborak aurrera egiten du. Gero, bere anaia Javier eta iloba Karlosekin hitz eginda,

orain urte batzuk egin zituen bidaiez edota men-dira egindako espedizioez jakin izan dut. Banuen hizketaldi luze hauetako bat paperera eramate-ko gogoa, baina horretarako aitzakia bat behar

nuen. Orain bizpahiru hilabete Rafael berak eman zidan aitzakia hori, Arrangoleta

auzoari buruzko historia jaso nahian ari zela aipatu zidane-an. ‘Hauxe da nirea!’, pentsatu nuen. Adiskidetasunagatik edo, ez zitzaidan asko kostatu konbentzitzea. Gauzak horre-la, goiz batean Arrangoletako eskola zaharra zegoen lekuan elkartu eta auzoaz, Zumaiaz eta beste zenbait gaietaz luze hitz egin genuen.

Aurreko batean Arrangoletari buruzko liburu bat idaz­ten ari zarela komentatu zenidan. Nolatan hasi zara, gogo bihotz, proiektu honetan?

� B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

BALE

IKE+

Garabiaren liburua argitaratu ondoren bi egitasmo nituen: bat, orain lantzen ari naizen hau, hain zuzen, Arrangoleta au-zoaren historia, gazte garaiak eta umetako oroitzapenak arnas-berritzen dituen lana. Oso auzo interesgarria zen Arrangoleta. Arbustaindik Itzuruna doan errepidea da muga. Iparraldera da-goen guztia da Arrangoleta. Beti izaten dira istorio bitxiak kon-tatzeko, eta inork kontatu ezean galdu egiten direnez, liburuxka hau egitea pentsatu nuen. Xumea izango da, egia esan.

Horixe bera esan zenuen garabiari buruz egin zenuen liburuari buruz, eta xumea baino gehiago, lan mardula izan zen hura.

Garabiaren liburuak arazo bat zuen: planoak ezinbestean jaso behar ziren. Planorik ez bada, garabirik ez dago. Mila azalpen eman ditzakezu nolakoa zen garabia adierazteko, bai-na planoak hizkuntza unibertsalean mintzo dira. Oraingo lan honetan, ordea, idatzian, hitzetan dago mamia. Noski, ma-rraz ditzakezu plano batzuk garai hartan auzoa nolakoa zen erakusteko, zer zegoen eta zer desagertu den; izan ere, dena desagertu baita. Nire kontakizunean jasotakotik ez dago ezer zutik. Azkeneko aztarna, Arrangoletako eskola, duela urte ba-tzuk suntsitu zuten.

Bi proiektu dituzula diozu. Bat Arrangoletakoa da, bai­na… zein da bestea?

Auzoari buruzko liburua amaitzen dudanean, marea erro-tari helduko diot. Lan hori zailagoa izango da arrazoi nagusi bategatik: ez dagoelako aztarnarik. Imajinazioa landu beharko dugu. Dena den, badira marea errota aipatzen duten erreferen-tzia historikoak, datuetan aberatsak, gainera. Kontuan hartu behar da errota XVI. mendekoa dela. Mareen gorabeherak az-tertuz eta garai hartan lan egiten zuten beste errota batzuetan oinarrituz, zantzu bat har liteke. Baina beti izango da asmatua, eta ez erabat zehatza. Nolanahi ere, uste dut hobe dela zerbait egitea, ahazten lagatzea baino.

Nola murgiltzen zara halako… esan dezagun, Kixote proiektuetan? Lan handia eskatzen dute liburu horiek, eta, gainera, zuk argitaratzen dituzu, zeure kontura.

Benetan diot, uste dut egin beharrekoa dela, historiarik gabe geratuko gara, bestela. Historia ez da soilik hor pareko eraikina; haren atzean dauden bizitzak eta bizimoduak ere historia dira. Nahiko nuke nire adineko jendea, zaharragoa edo gazteagoa, egongo balitz lan hau gorputz-arima egingo lukeena. Hartara, ez nuke lan hauetan ibili beharko. Baina ikusten dut ez dagoela borondate askorik, eta nik ez badut egiten, galdu egingo dela hau guztia. Eta ez dut halakorik gertatzea nahi. Ez dut ino-lako ordainik, egitearen poza besterik. Sentimenduz egiten dut, sentimenduak bultzatuta. Oroitzapenak dira. Azken batean,

adinean aurrera goazenok, oroitzapenen iturritik edaten dugu nolabait bizirik jarraitzeko.

Ezagun da aspaldi honetan hitzetik hortzera aipatzen den memoria historikoak garrantzia handia duela zure­tzat.

Memoriarik ez bada, herria hilda dago. Memoria historikorik ez edukitzea da herri bati gerta dakiokeen okerrena. Memoria-rik ez izatea hilda egotea bezala da, eta horrelakorik ez gertatze-ko ahalegina egin behar dugu.

Goazen Arrangoletara. Auzo hartako zer oroitzapen duzu?

Javier anaia eta biok Ibarra etxea deitzen genuen hartan jaio ginen. Umetako oroitzapenak, horiek geratzen dira barne-bar-neraino iltzatuta. Eskolako oroitzapenak, obrenak, hemen zeu-den ontziolenak… Beste mundu batera itzultzea da. Galdu den mundu batera. Oso oroitzapen atseginak dira. Eskolara joaten ginenekoak. Gerra amaitu berri, etsaitasun handia zegoen. Ez dut esango maisuak erregimenaren aldekoak zirenik, baina haien soldatapekoak zirenez eta nolabait erantzun egin behar zutenez, baldintza batzuk bete beste biderik ez zuten. Gero, umeon bizkarrean dantzatzen zuten makila.

Eskola erlijiosoa zen?Ez. Eskola Nazional Graduatua zen. 6 urtetik 14 urtera bitar-

teko umeak hartzeko antolatua zegoen, hiru gelatan banatuta. Zumaia osoari ematen zion zerbitzua eskola hark. Mertzedarioen eskola ere hor zegoen, eta mojena, neskentzat. Eskola Primo de Riveraren diktadurapean eraiki zen. Gizonezko batek 1.114 metroko lursaila eman zuen eskola eraikitzeko eta 1928an hasi zituzten lanak. 1929ko martxoaren 19an eman zitzaion esko-la herriari eta berehala hasi zen martxan. Eraikin sendoa zen, oso ondo eraikia. Gerora, 1969. urtean, umeak ugaritzean, Zu-maian ez zegoen, antza, hala-moduzko sailik beste eskola bat eraikitzeko. Han eta hemen sakabanatzen zituzten umeak. Ba-teren bati bururatu zitzaion eskolari hegal berriak atxikitzea, eta halaxe hondatu zen jatorrizko eraikina. Masustondoak ebaki zituzten, atea eta hesia kendu zuten... Beste eskola bat bihurtu zen. 2001ean bota zuten arte. Oraindik ezin dut ulertu zergatik.

“Memoriarik ez izatea hilda ego­tea bezala da, eta horrelakorik ez gertatzeko ahalegina egin behar dugu”

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 7

BALE

IKE+

Goian, ezkerrean, 1944-1945 ikasturteko argazkia. Eskubian, ama eta anaia Javierrekin. Azpian Arrangoletako eskolaren argazkia.

� B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

BALE

IKE+

BALE

IKE+

PUBLIZITATEA

1970eko hamarkadaren amaieran, bidaiatzeari ekin zion Rafael del Pilarrek. “Bidaia haiekin beste leku ba­tzuk, beste jende bat ezagutzeko jakin mina ase nahi nuen. Abentura kutsu bat ere eman nahi nien bidaia haiei, motxileroen gisara noiznahi eta noranahi atera eta mugitu nahi hori”. Hasiera batean, kirol aldeak bultzatuta, mendiko irteerak egin zituen, baina hark ez zuen asebete­tzen: “Berehala konturatu hori ez zela niretzat aberasgarri. Mendian egon zara, hilabete eman duzu mendi ar­tean, baina zer ezagutu duzu? Non dago jendea? Zertan da herri horren historia? Orduan erabaki nuen beste modu batera bidaiatzea, jendea eza­gutzeko asmoarekin”.

Hamar bat urteren bueltan mundu­ko hainbat leku bisitatu zituen: “Indo­nesia, Filipinak, Thailandia, Kenya eta Peruko bidaiak, adibidez, oso interes­garriak izan ziren. Lurralde haiek eza­gutzeak, bertako jendea ezagutzeak munduaren erabat bestelako ikuspe­gia eskaintzen dizu”. Bidaia guztiak atsegin handiz gogoratzen dituela dio, baina bat bereizten du, Papua Ginea Berrira egindakoa. “Harri Aro­tik atera berri diren jaun­andre ba­tzuekin egotea, hara joan eta haiek bizi diren ibarrean barneratzea, haiek zuregana gerturatzea, zu begiratzea, ukitzea eta, larruaren kolorea salbu, haien berdinak garela konturatzea… Barre egiten zuten, baina ez gure biz­kar, baizik eta haiek bezalakoak garela deskubritu zutelako. Nahiz eta Lurrean egon, beste unibertso batean egote­aren parekoa zen. Txundituta utzi nin­duen bidaia hark”.

Talde internazionalista baten bidez, Nikaraguan eskola bat eraikitzen ere aritu zen. “1986ko udan izan zen. Hila­bete eta erdi pasa nuen herrialde hartan eta esperientzia polita izan zen oso. Gogorra ere bai niretzat, malaria hartu bainuen. 80 bat lagun bizi ziren gu egon ginen herrixkan, eta denek zituzten begi gorriak, gaixotasunarenak. Baina harekin bizi direnez, hobeto pairatzen dute. Hamabi la­gun ginen taldean eta denok hartu genuen malaria; Gas­teizko neska bat, gainera, hona etorri eta hilabete gutxira hil egin zen”.

2007ko udan atentatu batean Yemenen hil zen Mikel Essery ezagutu zuen horietako bidaia batean. “Luis Mari Aristegiren bidez ezagutu nuen Mikel. Egun batean etorri zitzaidan Amerikako Estatu Batuetara bidaia antolatu zu­ela esanez, kostatik kostara autobusean, New Yorketik San Franciscora, parke entzutetsuenak bisitatuz. Hilabete iraun zuen bidaiak eta denbora izan genuen elkar eza­

gutzeko eta bion artean adiskideta­sun polita sortzeko. Mutil noblea zen, oso abenturazalea. Noiz edo noiz elkar ikusten genuen Donostian eta nire kezkak eta bidaiak azaltzen niz­kion. Aurrez ere egona zen Yemenen. Hitz onak zituen herrialde harentzat eta oso gustuko zuela zirudien. Hara, gehien maite zuen herrietako batean bukatu zuen”.

1995ean beste mota bateko aben­tura bat hasi zuen: “Oinez joan nintzen Algecirastik Kordobara, mendilerroz mendilerro. 40 bat egun behar izan nituen ibilia osatzeko. Astebete pasa nuen mendi­an galdutako baserri batean, artzain batekin eta haren semearekin. Tratu bat proposatu nien: eurek ostatua eta jatekoa eman eta nik, trukean, lagundu egingo nien. Oinez Zumaiara iristeko asmoa nuen, baina bero handiko garaia zen, uda betea, eta Kordoban amaitu nuen bidaia”.

Munduan zehar bidaiatzen

“Bidaia haiekin beste leku ba­tzuk, beste jende batzuk ezagutu nahi nituen”

BALE

IKE+

Ameriketako Estatu Batuetan zehar egindako bidaian parte hartu zuten lau zumaiarrak, Monument Valley-en.

10 B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

Azken batean, jatorrizko eraikina Zumaiako historia hurbilaren zatia da. Uler dezaket zaila dela zaharra eta premia berriak uz-tartzea, baina oreka bilatu behar da. Ezin duzu zaharra suntsitu premia bat sortzen den bakoitzean. Lege horri jarraiki, egunen batean Parrokia, Ubillos edo Foronda eraitsiko ditugu.

Berriketan aritu izan ginen batean aipatu zenidan ume zinetela ez zenietela beste auzoetako umeei Arrangoletan sartzen uzten. Hainbestekoa zen aurkakotasuna?

Bazen mutil kozkorren artean nork bere lurraldea defenda-tzeko sen hori, aurkakotasun hori. Gu Arrangoletakoak gine-nez, hauxe zen gure lurraldea. Ezagunekin eta lagunekin ez zegoen halako arazorik, baina eskolan-edo liskarren bat edu-kitako inor gerturatuz gero, haiekin harrika bukatzen genuen normalean. Batzuetan, bota egiten genituen eta bestetan guk atera behar izaten genuen korrika, gehiago zirelako. Baina lehia hori Zumaia osoan zegoen. Goiko kalean bizi zirenak zeuden, Odietakoak ere hor ziren beren eremuan, Andre Ma-rikoak, Ardantzakoak, San Telmokoak, Estaziokoak… Mutil kozkorretako kontuak. Heziketa gehiagorik ez eta… zer egin-go genuen, ba?

Erriberako ontziolei buruzko erreportaje bat egin nue­nean, zurekin harremanetan jarri nintzen eta Arrango­letan ontziola batzuk zeudela esan zenidan. Horietatik zenbat ezagutu zenituen?

Gure ume denboran bi zeuden, Arrapax-ena eta Kerejetare-na. Arrangoletan, dena den, izan ziren aurreragoko ontziolak ere, nik ezagutu ez nituenak. 1920ko eta 1930eko hamarkadez ari naiz. Ez ditut liburuan aipatzen, ez bainituen ezagutu. Arra-pax-ena, uste dut 1969. urtera arte aritu zela lanean eta bestea lehenago itxi zen. Arrapax-ek, normalean, arrantza ontziak egi-ten zituen. Egurrezko ontzi oso onak, sendoak, kategoriakoak. Kerejetarenak karga ontzi arinak egiten zituen, kabotajekoak. Egurrezkoak, horiek ere. Kerejetak nahiko azkar itxi zuen. Ber-tan eraikitako ontzi bakarra dut gogoan, Tauro entzutetsu hura. Entzutetsua lehen bidaian Santiago hondartzara joan zelako. Lehen bidaia hartan porlanez beteta joan zen Asturiasa. Han, ikatza zamatu eta Zumaiara bueltan zetorrela, ekaitzak astin-du eta hondoa jo zuen Santiago hondartzan. Ezin izan zuten salbatu.

Inoiz esan zenidan anaia eta biok egur puskak biltzera joaten zinetela ontzioletara. Hainbestekoa al zen beharra garai haietan?

Bazen, bai. Jose Maria Egaña Arrapax-enera heze-heze iris-ten ziren enborrak, eta han uzten zituzten lehortzen. Zuhai-tzaren azala harrotzen joaten zen eta guk hartu egiten genuen. Primerakoa zen etxean sua pizteko. Behin aurreneko su hori

piztuta, gero ikatza sartzen genuen. Ontziolari berari ere mese-de egiten genion harrotutako azal horiek kenduta. Zaborretara joaten zen azala, ez baitzuen ezertarako balio. Beraz, egurra garbitzen mesede egiteaz gain, enborra bera ere errazago eta azkarrago lehortzen zen, azalik gabe. Hilabeteak behar zituen egurrak lehortzeko.

Libururako informazioa bilatzen artxiboak arakatu dituzu eta aurkitu duzu informazio kontrajarria ere, Zu­maiako Parola eraiki zen urtea, adibidez.

Lourdes Odriozolak Zumaiako historiari buruz idatzi zuen liburuan deigarria egin zait ez aipatzea ez eskola, ezta Parola ere; deskuiduren bat izango zen. Azken batean, Arrangoletako eraikin finko zaharrena da Parola. Parolari buruz jaso nituen datuak ez datoz bat itsasargiei buruz lortu dudan liburu batean agertzen direnekin. Pasa zizkidaten datuek diote Parola 1884an hasi zela argi egiten, eta datua okerra da. Paroleko faroa 1870ean piztu zen aurrenekoz. Badirudi karlistadetan faroa hautsi egin zutela, etsaien nabigazioa zailtzeko. Izan ere, gauez nabigatzen zuten ontziek, etsaia ezustean harrapatzeko, eta, argiak itzalita, harkaitzetan buka zezaketen. Azken karlistada amaitzean, be-rritu egin zuten eta 1883 edo 1884an hasi zen berriro martxan. Harritzekoa da ustez Zumaiako historia agertzen duen liburu batean halako gertaerak ez aipatzea.

Aipatzen duzu Talaimendi inguruan harrobiak zeudela eta harriak trenez garraiatzen zituztela. Nik behintzat ez nuen horren berririk.

Arrangoletan bi tren izan dira, baina nik bakarra ezagutu dut, Malparajetik, Inpernupeko harrobitik zetorrena. Eskoilera erai-kitzeko erabili zuten harria Talaimendiko hegaletik zetorren. Garraio horretarako, meatze tren bat jarri zuten, 60 zentimetro zabaleko burdinbidea zuena. Garabi batekin zamatzen zuten harria bagonetetan eta makina baten bidez –lagun baten bidez lortuak ditut makina horren planoak– Yeregiko etxeen pare ho-rretan dagoen irtenguneraino garraiatzen zuten. Trenari bidea egiteko, mendia moztu behar izan zuten, gaur egun Inpernu-perako bidea dagoen horretan. Urte batzuk geroago, 1950eko hamarkadan, trena ordurako geldirik zegoela, luizi handi bat izan zen eta burdinbidearen zati bat lurpean geratu zen. Gaur egun ez dira ikusten, baina inguru hartan izango dira nonbait burdinbide horren arrasto batzuk. Lanak amaitu zirenean, den-bora joan zen burdinbideak kentzerako, eta gogoan dut umetan bagonetekin jolasten ginela. Herdoildutako txapaz egindakoak ziren. Arrapax-etik, Yeregi paretik, Inpernupera joateko ebaki-ra zihoan burdinbidea han zen artean. Aldapatxoa zuen han, eta hiruzpalau lagun bagonetara igo eta trastea bera hasten zen abailan. Normalean, amaierara iristean salto egiten genuen, irauli baino lehen. Behin, mutil kozkorretako bat harrapatu

BALE

IKE+

BALE

IKE+

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 11

12 B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A12 B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

“Soldadutza bukatu ondoren hasi nintzen mendira maiz joaten, baina nik goi mendia probatzeko grina nuen. Hala, Legazpiko batzuekin Pirinioetara joan nintzen. Hura beste gauza bat zen, eta eskalada ikastaro bat egiteko premian ikusi nuen neure burua. Club Vasco de Camping elkarteak ikastaroak ematen zituen eta izena eman nuen haietako batean. Bat­batean Atxarten, Durangaldean, ikusi nuenean neure burua, haiekin 120 metroko horma bertikaletan, emate zuen Everest baino gorago igo nintzela. Hasieran beldurra sen­titu nuen, baina azkenerako gustatu egin zitzaidan. Aurreneko eskalada ona Pirinioetan egin genuen, 800 metroko horma batean. Egia bihurtu­tako ametsa izan zen eskalada hura. Zoroaren pare gozatu nuen. Gerora, istripu bat izan nuen Durangaldeko harkaitzetan eskalatzen eta min handia hartu nuen. Gero­ztik apaldu egin nuen pixka bat jarduera.

Asmoa nuen Kilimanjaroko espediziora joateko (Ba-leike, 98. zenbakia), baina hepatitisaren erruz Zumaian geratu behar izan nuen. Bitartekari lanak egin nituen her­rian. Guascorren telex bidez jasotzen zuten informazioa eta ni etxez etxe joaten nintzen berriak ematera. Gailur­rera igo zirenean, Joakin Zubeldiari bururatu zitzaion Aconcaguara joateko asmoa. Ni ere tartean sartu nin­

tzen, ez mendira igotzeagatik bakarrik, baita Amerikara joateagatik ere. Ondo prestatu nintzen bidaia hartarako, baina azkenean pot egin nuen; 5.000 metrotik gora, buelta hartu behar izan nuen, altuera gaitzak erabat jota.

Granadako mendizale batekin arazoak izan genituen: menditik atera behar izan genuen, hantxe hilko zen bes­tela. Everesterako prestatzen ari zen argentinar talde bat mugiarazi behar izan genuen, granadar hori jaisteko. Armadako mando batekin igo behar izan zuten haren bila; goiko Plaza de Mulas deritzan aterpera jaitsi eta han, Kepa Urruzuno gure medikuari eta beste mediku estatubatuar bati esker, onik atera zen azkenean. Ni medikue­kin eta argentinarrekin geratu nintzen ergel hari laguntzen, eta beste zumai­arrak mendiko destakamendura jaitsi ziren helikoptero bat eskatzera. Halaxe

salbatu zen. Sinets dezakezu esker txarreko hark oraindik ez duela lagundu zien zumaiarrei eskutitz bat idazteko barrurik izan!

Aconcaguarik zitalena topatu genuen eta azkenean gailurrik gabe itzuli ginen. Bi geratu ziren gailurreko saiorako, Joakin Zubeldia eta Jabier Odriozola. Behe­rako bidea hartu behar izan zuten gailurrerako 300 metro besterik falta ez zitzaizkienean; hainbesteko elurtza erori zen, eta hain ustela!”

Aconcaguako espedizio hura...

“Aconcagua zita­lena topatu ge­nuen eta gailurrik gabe itzuli ginen: hainbeste elurtza erori zen!”

zuen bagonetak, baina ez zen ezer gertatu. Akabatu ez zenean! Handik laster kendu zituzten burdinbidea eta bagonetak.

Industria jarduera biziko auzo izatetik bizitoki huts iza­tera pasa da Arrangoleta. Asko aldatuko zen auzoa, bai itxuraz, bai jende aldetik.

Gai hauei buruz hitz egitea harrian iltzea sartzen aritzea be-zala da. Ulertzen dut lurzorua dagoen lekuan eraikitzea. Baina ikusi egin behar da Arrangoletan nola eraiki duten. Gauza bat da etxeak egotea, eta oso bestelakoa da masifikatzea. Hiltegiko eraikinetik Parolera auzoak apenas duen eraiki gabeko lekurik. Erriotik gertuen dauden inguruetan, txalet itxurako eraikinak daude, Unanue, Kresala eta abar, lorategi eta guzti. Eta horrek bizitza gehixeago ematen du, baina gainerakoa zatar-zatarra da. Beldur naiz, oso beldur ere, ez ote diren egunen batean Talai-mendin eraikitzen hasiko. Oso pastel gozoa da askorentzat. Eta zer esan espazio berdeei buruz. Eskola botatzeko barrabaskeria egin zuten eta haren lekuan hormigoizko plaza bat egin zuten. Lorategia egin izan balute, behintzat… Aldaketa handiak ikus-

tea egokitu zaigu guri. Beharbada, Arrangoletako zaharrenak gara garaien aldaketa gordinena ikusi dugunak. Beste garai ba-teko etxe batzuk salbu, beste guztia akabo, joan da. Desagertu zen Amaia hotela, desagertu zen Villa Angeles, ume kozkor gi-nela mamuen istorioak kokatzen genituen etxe hura… Ematen du beste herri batean, beste leku batean, beste nonbait gaudela; hain izan da bortitza!

Nahiz eta ez gustatu nola aldatu den, ezagun da orain­dik ere maite duzula auzoa.

Sentimendu asko elkartzen da. Atzean utzitakoaren, ezagutu duzunaren eta izandakoaren iragan min hori eta gaur egun bi-hurtu den auzoa, biak nahasten dira nire barruan. Tristura edo pena sortzen dit auzoak, bizi izan dituen aldaketa bortitz horiek hondatu egin dutelako.

Etorkizunean, nolakoa nahiko zenuke Zumaia? Txikia nintzenean, 3.000 edo 3.500 biztanle izango zituen

Zumaiak. Herria asko hazi da demografia aldetik azken 20 ur-

BALE

IKE+

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 1�

BALE

IKE+

teotan eta gaur egun 9.000 ditu. Bada zerbait. Nire nahia litzate-ke gaur egungo bizilagun kopuru horretan geratzea, ez gehiago haztea. Baina badira batzuk besteei bizkarreratzen diotenak etorkizuneko ikuspegirik ez edukitzea; Zumaiak 40.000 biztan-le izatea nahiko lukete horiek. Beste Zarautz bat bihurtzea. Nik, behintzat, ez dut eredu horren aldeko apusturik egingo. Erabat gizatasunik gabea iruditzen zait.

Azken urteotan nahikoa kritikoa izan zara Udalak har­tutako erabakiekin. Ez zara beldur ‘petraltzat’ hartuko zaituzten?

Pixka bat bai, badirudi-eta mamua naizela. Gustatuko litzai-dake jendea gehiago mugituko balitz, gehiago eragingo balu. Pertsona bakarra kexatzen denean, edo bi edo hiru baino ez direnean, horiek eramaten dute bazter-nahasle, gogaikarri eta petralaren ospea. Mingarriena da, ordea, azaltzen ari zarena ez aintzat hartzea. Ni ez noa inori enbarazu egitera, baizik eta arazo bati irtenbidea ematen saiatzera, ez beste ezertara. Baina kasurik ez badizute egiten, akuiluarekin ziztaka jarraitu behar duzu, ha-serretzen jarraitu behar duzu eta, akaso, eurak ere euren onetik aterarazten. Udaletik beti entzun dut kopla bera, kritikak entzu-teko eta Zumaia hobetzeko iritziak jasotzeko zabalik daudela. Horixe ari naiz, ba, egiten. Hori eraikin, ekipamendu, lursail eta abarrei dagokienez. Baina, nolabait, bizidunei eragiten dieten erabakiak direnean, berdin pertsona, animalia edo zuhaitz, ho-rrek are gehiago haserretzen nau.

Bistan da ekologia bultzatzeari garrantzia handia ema­ten diozula.

Hezkuntza eta ekologia bultzatu behar da gazteenen ar-tean, bestela hau dena pikutara joango da. Zenbait kontu oso bitxiak iruditzen zaizkit. Adibidez, egun bat antolatzen

da zigarrokinak, paperak eta bestelako zaborrak jasotzeko. Bikain. Baina hara non hurrengo egunetan berriro ere bota-tzen dituzten hondakinak lurrera. Non geratu da bezperan ikasitakoa? Gauza bera gertatzen da animaliekin ere. Zeze-nen gaiarekin, idi probekin eta Lekeitioko Antzar Egunare-kin sutan jartzen naiz. Hilda daudela esaten didate. Baina, zer da hau: animalia batzuk izorratu dituzte, zanpatu dituzte eta, gero, dibertsio moduan, lepoa kendu behar diete. Hori gaizki dago, baina hori baino okerragoa da gaztetxoekin Lekeitioko moilara joatea, nola egiten duten ikas dezaten. Nola ez da, ba, tradiziorik egongo txikitatik ari badira barrabaskeria ho-riek jasotzen? Nik ahate batzuk ditut etxean; seme-alabatzat dauzkat. Bat hamaika urte bizi izan da nirekin; nire bizitzako hamaika urte eman ditu nirekin. Nik badakit zer den animalia hori. Jendeak jakingo balu zer diren animaliak, ziur asko ez genukeen batere jango.

Ez zara oso baikorra etorkizunari begira…Gure belaunaldiek ez badute munduaren norabidea zuzen-

tzen, oro har kulturari dagokionez, era guztietako gizarte gaiei, irakaskuntzari, osasun edo arloari dagokienez… Hori guztia ez badugu zuzentzen, giza duintasunaren maila batzuetara, elkar joka bukatuko dugu. Zer gizarte ari gara bultzatzen! Sasoi txa-rrak ari gara bizitzen.

Bi ordu eta erdi pasa aritu gara hizketan eta beste pare bat ordutan arituko ginatekeenaren susmoa dut. Ez dugu hitz egin bere irakurzaletasunaz edo zenbait aldizkari eta egunka-ritarako idatzitako iritzi artikuluez. Beste batetarako utzi be-harko dugu. Oraingoz zorte onena opa diogu jorratzen ari den lan honetan eta ia hurrengo batean berriro ere hitz egite-ko geratzen garen.

Rafael del Pilarrek ahate batzuk ditu etxean eta hauetako bat hamaika urtean bizi izan da berekin.

14 B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 15

ERRE

TRAT

UA

“Eskalada gozatzeko kirola da niretzat”. Horrela definitu du Josebe Zarautzek hainbeste gustatzen zaion kirola. Hor-metan edo haitzetan gora eta behera ibiltzen gozatu egiten du, eta gozatzen jarraitu nahi du. Eskalada eta gozame-na. Biak ederki uztartzen daki berak, eta biak ondoen uztartzeko aukera ematen dion lekuetako batera eraman gaitu be-rehala: Juan Belmonte kaleko etxabe batean dagoen rokodromora. “Hemen aritzen diren lagunak bezalakoa izan nahi dut. Haiek ditut erreferente. Ez dut nahi izan Josune Bereziartu eta Patxi Usobiaga bezalakoa. Ez dut nahi egun

osoa eskaladan pentsatzen igaro”, esan du Zarautzek.

Duela lau urte hasi zuen eskaladako bidea, eta goranzkoa zen. Ezin zuen bes-telakoa izan. Hasi orduko egin zuen gora, gainera, berehala hasi baitzen garaipenak kateatzen. Txapelketa asko irabazi ditu: Espainiakoa eta Espainiako Kopa, bes-teak beste. Lau urteko ibilian hamaika garaipen. Ibili oparo baten hasiera zela ematen zuen, baina, oraingoz, gelditu egin da goranzko bidea. Berak erabaki du soka askatzea: “Lehiaketetako presioa ez zait gustatzen, eta txapelketetan ibiltzeko asko entrenatu beharra dago. Oraindik

ZINTZILIK BAINA hANKAK LURREAN

Josebe Zarautz 13 urterekin hasi zen eskaladan. 17 egingo ditu laster. Txapelketa asko irabazi ditu lau urte hauetan, eta adituen ustez, oso etorkizun ona dauka. Baina berak beste bide bat hartuko du. Txapelketak uz­tekotan da, lehiaketetako presioa ez zaiolako gustatzen. Eskalatzen gozatu nahi du, bere kasa aritu, eta beste kirol edo jarduera batzuk probatu ere bai.

AITOR MANTEROLAARGAZKIAK: GORKA ZABALETA

Josebe Zarautz Eskalatzailea

Jaio: 1991ko otsailaren 28an jaio zen.Eskalatzen: Duela lau urte hasi zen eskalatzen, eta hainbat txa­pelketa irabazi ditu. Orain, baina, txapelketak uztekotan da.

BI hITZETAN

1� B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

oso gaztea naiz eskaladan buru-belarri murgiltzeko, eta oraingoz, behintzat, txapelketak utziko ditut”, azaldu du Za-rautzek.

Zumaiatik DonostiaraEntrenamenduetako etenik gabeko

nekea zer den badakielako hartu du erabakia, besteak beste. Izan ere, eskala-

tzen hasi orduko, Donostiako Fortuna taldean sartu zen. “Astean hiru aldiz joaten nintzen hara, hiru orduko en-trenamenduak egitera. Etxera itzuli eta

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 17

eskolako lanak egin behar izaten nituen, eta gogorra egin zitzaidan. Azkenean, aspertu ere egin nintzen”, gogoratu du iragan hurbila. Jakin badaki, ordea, lan hura gabe ez zituzkeela hain emaitza onak lortuko. Ez zuela emaitza onek eragiten duten “poza sentituko”. Bai-na hartu berri duen erabakia gerrian eramaten dituen sokak bezain sendoa da: “Emaitzak emaitza, ez dakit merezi duen urte guztian hainbesteko lana egi-tea”.

Gozatzea du helburu. Gozatu nahi du. Nolabait esateko, eskaladan hasi be-rritan sentitu zuen zerbait hura sentitu nahi du berriz. Duela lau urte izan zen hasiera hura. “Nahigabe”, esaten du be-rak. “Eskolatik eskaladako ikastaro bat egitera joan ginen kiroldegira, eta asko gustatu zitzaidan. Gogoan dut bertan gelditu nahi nuela, ez neukala etxera joateko asmorik”, jarraitu du azalpena. Hantxe hasi zen guztia. Gero, eskola-tik bertatik, pare bat eguneko egonal-dia egin zuten “gogoratzen ez” duen leku batean, eta rokodromo bat zegoen bertan. “Maisuak esan zidan probatze-ko. Oso ondo eskalatzen nuela azaldu zidan, eta Donostiako Pio Baroja ikas-tetxera joateko gomendatu, ikastaroa zegoela-eta”. Joan zen, eta bertako mo-nitorea ere zur eta lur utzi zuen: “Ea be-rak ni entrenatzea nahi nuen esan zidan, eta Fortuna taldean sartzeko eskaera ere egin zidan”. Baietz esan zion, eta hor hasi zen Donostiako istorioa.

Donostiatik ZumaiaraBaina aspertu egin zen Zarautz. Eta

Zumaiara itzultzea erabaki zuen. Ora-indik ere entrenamenduetan serio de-

monio jarduteko indarrak bazituen, eta Pedro Pons prestatzaileak egindako entrenamenduei jarraitzen eman zuen aurreko urteko uda. “Lan gogorra egin nuen, eta oso ondo ibili nintzen gero. Baina nekatu egin naiz”, azaldu du. Beraz, orain “gutxiago” eskalatzen du, eta “lasaiago” dabil. Lasaitasun horren babesean, beste hainbat gauza proba-tzeko gogoa dauka: “Beste kirol batzuk probatzeko gogoz nago, eta dantza ere gustatzen zait”. Ezin ahaztu, gainera, la-gunekin egoteko denbora gehiago izan-go duela.

Baina eskalada gehiegi gustatzen zaio egun batetik bestera uzteko. Horrega-tik, eskalatzen jarraituko du; batez ere, haitzetan. Oso gustura ibiltzen dela dio. Horrez gain, “beharra” ere ba omen dauka: “Haitzetan gehiago ibili behar dut, indarra hartzeko eta beldurra ken-tzeko”. Behin baino gehiagotan aipatu duen hitza da beldurra. Horixe senti-tzen baitu behetik gora doala: “Berez, pentsatu beharko litzateke igo zaitezke-ela eta indarra daukazula. Pauso batetik bestera igarotzeko zer egin behar den ere buruan izan beharko litzateke. Bai-na ni beldurrez joaten naiz. Haitzetan, komeni da beldur pixka bat edukitzea, baina nik gehiegi daukat. Ba al dakizu behin ere zaidala gustatu alturetan ibil-tzea?”, arrazoitu du.

Beraz, hemendik aurrera rokodro-moan eta haitzetan ibiliko da. Rokodro-moari dagokionez, gustatuko litzaioke Udalak “ondo jarritako bat egitea, orain arte ez digu eta asko lagundu”. Haitze-tan, berriz, hobetzeko eta ikasteko go-goa dauka. 7b+ da bere marka. Araotz (Oñatin) eta Atauri (Araban) ditu gus-tuko leku, eta haietan ibiliko da. Gora eta behera. Igo eta jaitsi. Berak dioen bezala, “poza sentitzen; batez ere, gora igotzea lortu eta behera jaisten zarenean sentitzen duzun poza”. Horrek ez omen dauka parekorik. Zintzilik jarraituko du Josebe Zarautzek. Baina baita hankak lurrean dituela ere.

ERRE

TRAT

UA

"Oraindik oso gaztea naiz eskaladan buru­belarri murgiltzeko"

"Beste kirol batzuk probatzeko gogoz nago, eta dantza ere gustatzen zait"

1� B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

ITZURUNGO ZALDIAK

IPU

INA

Itzurungo azkenengo obrak 1993­94 urteetan egin ziren eta obra haiekin hondartzako sarbidea dexente aldatuko zen. Batetik, aldapako lurra, eta, bestetik, hondartzako zerbitzugunea erabat berrituko ziren. Obren ondorioz, hala kantina eta sokorristen pos­tuak, nola komunak eta bainuetxea izandako tokiak beste itxura bat hartuko zuten. Egindako lan handien erremate gisa, bi zaldik osa­tutako busto eskultoriko bat ezarriko zen Itzurun gainean, itsasoari begira. Artistaren izen­abizenak Koldobika Jauregi, eta beraren jaioterria Alkiza. Bi zaldion presentziak harrituta utziko zuen jende asko eta asko. Ni neu bat, besteak beste.

• • •

2007ko iraila. Arratsaldeko lau eta erdiak. Amarekin atera naiz pa­seora, ohi bezala. Eguzkia garesti dago aurten eta haren agerraldi urriak aprobetxatu egin behar. Arranpla atzean utzi eta Parolbi­detik segitzen dugu. Askizu aldeko mendian artaldea goxo­goxo belarretan.– Ikusten al dituzu ardiak?– Zer?– Ardiak ikusten dituzun?– Zein ardi?– Egunero ikusten ditugunak.– Ah, bai. Baina gaur gorago zaudek, ala?– Bai.

Eguzkiak ez dauka indarrik. Hala ere, biok betaurrekoak jantzita da­ramatzagu; txarrena ez baita eguzkia bera, haren bristada baizik. Poliki goaz. Amaren belaunek ez dute lehengo bizkortasunik.– Aizak, hi. Gure aita gazte hilko zuan, ezta?– Bai. Laurogeita lau urterekin.– Zer gutxi!– Bai.– Eta nik zenbat urte zauzkat?– Laurogeita hiru.– Asko!

Gustura goaz eguzkitan, baina badakigu errepidea zeharkatu eta beste espaloira desbideratu behar dugula. Izan ere, usadio beti­berdineko animaliak gara eta kafea behar dugu zainetan. Hurrean dugu kafetegia.– Noiz bukatzen zaizkik jaiak?– Oraindik ez.– Datorren astean?– Ez. Geroago.

Kafetegiko terrazan bi mahai besterik ez, biak hutsik, biak eguzki­zirrikitu erdian kokatuak. Bertan eseri gara, Askizuko ardiak bezain goxo.– Zer bazkaldu duzu gaur?– Zera... – ...– Ezin nauk akordatu.

Eguzkiak bete­betean ematen digu eta une batez bero larregi ere sentitu dugu. Orduan, mahaiaren bestaldean eseri gara, burua eta bularraldea itzaletan gordez. Handik gutxira, berriz, itzaletan hoztu eta lehengo lekuan eseri gara, eguzkitan. –Noiz esan duk hasi behar duala lanean?– Oraindik ez. – Datorren astean?– Ez. Geroago.

Eguzki­zirrikitua itxi denean, itzala egin da terraza osoan. Silletatik altxa eta Parolbidera atera gara ostera. Haize fina badabil ere, eguzkiak ederki berotzen digu bizkarra. – Nik hemendik nora joan behar diat?– Etxera.– Zein etxetara?–Z eure etxera.– Zeinekin bizi nauk, ba, ni?– Zeure alaba Asunekin.

Parola baino lehen egin dugu buelta. Eguzkiak orain aurretik ema­ten digu. Ez da arazo, hala ere. Guk eguzki­betaurrekoak jantzita daramatzagu. Eskola­umeak ugaritzen hasi dira kaleko paisaian.– Hire umeak ere hasita egongo dituk ba eskolan?– Bai.– Eta hi noiz?– Ni oraindik ez.

Seietako kanpaiek Arranplara iristen harrapatu gaituzte. Paseoa luzatzen saiatu behar dugu. Goiz samar da etxean sartzeko. Erdiko kalean barrendu gara.– Jakin litekek nora goazen?– Hor aurrean eseriko gara.– Nire belaunak oraintxe ez zaudek ederki.– Plazoleta horretan sillak egoten dira kanpoan.

Suertea izan dugu. Hutsik aurkitu dugu mahai bat. Amak umeekin eta jubilatu pare bat ditugu inguruan. Mostradorera hurbildu naiz edatekoen bila. Euskal aldizkari bat hartu dut publikazioen saskitik. Aldizkaria besapean eta edatekoak eskutan atera naiz plazoletara.

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 19

– Zer edari­klase duk hau?– Mostoa.– Izotzik gabe?– Bai, izotzik gabe.

Aldizkaria zabaldu dut. Erdiko orrialdeetan justu Zumaiako flysch­ari buruzko erreportaje bat. Itzurungo paisaia zabal­zabal. Argazkiak izugarriak dira. Handiak eta ederrak. Batez ere bat, erdiko bi orrialdeak hartzen dituena. Kantina paretik dago aterata, baina ur­ertzetik lehorrera. Lehen planoan, hondartzako bi itsasla­bar handienak ageri dira. Bata, behetik gora, Zelaiaren etxaurreko lurmuturreraino heltzen da, eta bestea, San Telmoko ermitaraino. Biak ala biak garaiak eta zorrotzak dira. Harrizko bi paretatzar naturaren biluztasun guztian. Bi erraldoi itsas zabalari so. Amari erakutsi diot argazkia.– Ezagutzen al duzu paraje hau?

Ama eguzki­betaurrekoak erantzi eta irakurtzekoak janzten ari da. Aldi berean aldizkarira begiratu du. Zalaparta gehiegi ezer taxuz ikusteko. Hala ere, bat­batean barrez hasi da. Argazkiari begiratu eta barrez segitu du denbora batez. Sosegatu denean, galdera egin diot:– Zer ikusi duzu, ba, hain barregarria?– Ezer ez, motel. Neure buruari ari ninduan barrez. Bi zaldi zirela ez zaidak ba iruditu! Pentsa nola nabilen ni!

Pedro Alberdi

20 B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 21

TxO

KORI

K Tx

OKO

11. ibilbidea

Jadarretik Arridokietara

Jadarre auzotik errepide bat abiatzen da goialdera, aldapa piko-pikoan, eta hortik gora joango gara, Iparragirre base-rrira. Garai batean, hau zen Na-rrondora joateko bide zaharra eta baserriaren ondotik jaisten zen behera. Baserriaren eta errepi-dearen artean Iparragirrealdea lursaila dago, eta hauxe 1865eko agiri batean ageri dena, kolera gaitza dela eta: “Que se extraigan de la población todos los pulpos podridos que hubiese en las casas que para el sistema de fumigación se construya en el punto llamado llamado Iparraguirre-aldea una casa o humilladero”. Errepideak eskuinaldera egiten du, gora, Urainen txaletaren ondoren gain batera iritsiko gara, bi sakonen gainean: ezkerraldera, Narrondo geratzen da, eta eskuinaldera Jadarre. Laster bi baserritara iritsiko gara, biak ere eskuinaldean: Sarrondoaz­pikoa, Zestoarako, eta metro batzuk gorago Sarrondo­goikoa, Debarako, hurrengo baserri gehienak bezala. Esan beharra dago baserri hauek guztiak (eta Narrondoko asko ere bai) lurrez Debakoak edo Zestoakoak izan arren bizi-

modua Zumaia aldera egin izan dutela: azokara, elizara, gaixoal-dietan… Nahi izanez gero, gur-dibide batek Narrondora jaitsiko gaitu, gasolindegiaren ondora, baina guk errepidetik aurrera ja-rraituko dugu.

Aurrera eginda, Indañeta ba-serriak daude bidearen eskuinal-dean: Indañetaberri, Indañe­tazarra eta Indañetaerdikoa. Agian norbait harrituko da ha-sierako “I” horrekin, baina esan beharra dago antzina-antzinakoa dela eta badaudela antzeko bes-te batzuk: Indamendi, Indo ba-serria... Aurrera jarraituta, San Martin baserria, garai batean

ermita izana. Hortik aukera daukagu Billabier baserrira jaisteko edo gurdibide batetik Etarte mendilepora irteteko, Ollaostagaña eta Saskarategaña artean, Elorriaga bidean. Baina hurrengo batean joango gara horra, Elorriagarako bi-dea egiten dugunean.

San Martinen, errepideak bihurgune itxia egiten du eskui-naldera, eta mendi baten magaletik doa: Saskarategaña da (189 m). Eskuinaldera, sakona geratzen da: Txindrukazu­

xABIER ETA IMANOL AZKUE

1. Jadarretik gora. Aldapa pikoan, errepidea doa gora Jadarretik Iparragirre baserri aldera. Euskal Herriko itzu-liko etapa bat ere hementxe izan zen, San Martina igoera.

1

Azken ibilbidean, Forondatik Jadarrera iritsita, esan genuen buelta ederra egitea zegoela Iparragirre ba-serrira doan errepidetik gora hartuta, eta gaurkoan hortik joango gara.

Oinetakoak batere lokaztu gabe, beti asfaltoaren gainetik, Jadarretik abiatu eta Zumaiaren mugak gaindituta, ibilaldia egingo dugu inguruko baserri ba-tzuetatik eta Arridokieta ermitara bueltatuko gara.

22 B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

2. Iparragirre baserria. Lehengo Narrondorako bidea ondotik pasa eta behera egiten zuen hortik.3. Sarrondoazpikoa. Edo base-rriaren aurrealdean jartzen duen bezala, “bekoa”. Pare honetan, gutxi gorabehera, sartu gara Zestoako mugetan.4. Narrondo. Bidean gora egin dugu eta horretaz are gehiago konturatuko gara Narrondo han, behean, ikusten dugunean.

5. Indañetak. Harri jasotzaile handien jaiolekua, lurrez Itziarkoak edo Debakoak dira.6. San Martin. Gaur egun baserria, baina ermita ere izan zen garai batean, Indañe-takoek zaindua; frontoia ere ba omen zen, gaur egun ukuilua den horretan; kanpoalde-ko txabolan erromeria egiten omen zen…7. San Martin eta Billabier. Elorriaga aldeko mendi gainen biribiltasuna nabarmen ageri da Uraingañetik.8. Andikarako Mugarria. Andikarazar baserriaren ondoan, bide bazterrera begiratuz gero, ederki ikusten da mugarria.9. Andikarako zabala. Ordekan doa bidea, erdi-erditik. Ezkerraldera, Jadarre; eskui-naldera, Andikaraerrekaren sakona.10. Arrikieta. Arridokieta inguruan harriaren garrantzia nabarmena da, baita izenetan ere, eta batzuetan lurrean agerian geratzen dira haitz geruzak.

5

7

loa. Hor erreka bat jaiotzen da, gero Jadarrera doana, eta alberga ere badauka.

Bidetik jarraituta, eskuinaldean Saskarate baserria dago, eta aurrera jarraituta, Andikara baserrietara iritsiko gara. Ezke-rraldean, itsasaldean, Andikaraberri dago, eta eskuinaldean, Andikarazar. Azken horren ondoan, bidearen alboan, muga-rria, eta Zumaiako lurretara sartuko gara berriz ere. Polita da ikustea nola aldatu den baserri hauen izena paperetan, nondik datorren; gaur egun, “Andika” esaten dugu, baina beti ez da hala izan: besteak beste, “Andicara” dago idatzita 1935ean, “Andikara” 1889ko mugarriztaketan, “Andicara” 1834an, eta “Antequera” 1766an, 1671n eta 1584an.

Bidea zelai handi baten erditik doa (Andikarako za­bala) eta eskuinaldera geratzen da Jadarre; ezkerraldera, sakonean, Andikaraerreka doa itsasaldera. Bideak Agirre (Agerre) baserrietara garamatza, eskuinaldera: Agirrega­raikoa eta Agirreazpikoa. Beherago, Amezmendi men­diaren gainaldean (106) Amezmendi etxea ikusten da. Agirre baserrien ondotik bidexka batek Iturriko zulora, Arroakalera, joateko aukera ematen du, baina ez gara jai-

2

6

9

3

8

4

10

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 2�

TxO

KORI

K Tx

OKO

Galdera:Gaur egun “Andika” esaten dugu, baina zein da baserri horien jatorrizko izena? Arrastoa: Andaluziako herri baten izena da.

Txapartegik emandako tarta eder bat zozketatuko dugu.Erantzunak elkartea@baleike.com helbidera bidali. Erantzunekin batera, izen abizenak eta telefono zenbakia adierazi.

Aurreko zenbakiko erantzuna: Jadarre

Irabazlea: Arantza OstolazaZorionak!

tsiko, errepidetik jarraituko dugu. Aurrera eginda, bidearen azpialdera Karmen baserria geratzen da eta ezkerraldera, goian, Santa Klara. Seguru asko, egongo da oraindik hor egon ez den zumaiarrik, eta jakin beharra dauka: Zumaia berez polita da, baina hortik ikusita zoragarria. Hortik dago Zumaiaren bista ederrenetako bat.

Santa Klara eta Karmen baserrietara joateko bideguru-tzean, aukera daukagu Ardantza aldera zuzenean jaisteko, Aitzalde mendi maldatik. Bide ondoan geratzen zaigu, he-skai edo seto batez inguratuta, Lazkarraga lursaila. Aurre-raxeago, eskuinaldean ur-biltegia dago, eta ikusten ez badu-gu ere, mendi magala Iturriko zulora aldera doa, Arrikieta izeneko parajean.

Arridokieta ermitara iritsi aurretik, Kanposantuko erai-kin berria hasten da, horma hilobiak (nitxoak) dituena. Ga-rai batean, hilerria txikiagoa zenean, santuen izenen arabera zegoen antolatuta, kaleka: San Raimundo, Santa Cruz, San Ignacio… Halaber, Gerra Zibilean, Kanposantuan leku be-rezia izan zuten faxista italiarrek, “cementerio de los italia-nos” izenekoa: “le sean concedidas las sepulturas número

1-2-3 del Cementerio Municipal en la parte que sirvió de enterramiento a los legionarios Italianos caídos en nuestra Guerra de Liberación” (1944).

Horrela, iritsi gara Arridokietako Andre Maria ermi-tara iritsi gara. Eta idatzi ere “Arridokieta” jarri dugu, eta ez “Arritokieta”, agiri zaharrenetan “d”-rekin idazten delako eta berriagoa delako “t”-rekin idaztea. Lasai, orain ez gara eta ha-siko “Arridxu” esaten edo idazten… Ermita oso antzinakoa da; Martínez Kleiserren arabera, 1540ko agiri batean azaltzen da, eta ordutik hainbat aldiz berritu behar izan dute zumaia-rrek, batzuetan katastrofe naturalengatik (tximistak jota, erreta edo ekaitzek hondatuta, adibidez), beste batzuetan utzikeriaga-tik. Ermita inguruan edo ondoan egon zen, halaber, agirietan hainbeste aldiz azaltzen den “hospital darriba” edo garai bateko bidaiari edo erromesentzako aterpetxea.

Arridokietatik, errepideari jarraituz gero, Fielato ingurura irtengo gara, Zubitxikira. Nahi izanez gero, ordea, beste auke-ra batzuk ere badauzkagu: Kastorrenekotik Ardantzara jaitsi, Arridokieta kalean behera joan, San Juan egoitzaren albotik Ubillosa irten…

2

3

5

1

4

6

7

8

9

10

24 B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A24 B A L E I K E 2 0 0 7 U Z TA I L A

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 25

Soldadutzan zigorrik jaso al huan?Bai. Hori Alcazarquivil-en huan. Lara-txetikan 36-40 kilometrora. Arjelia alde-ra. Bialdu zie lau morokin zaztarkei bila. Sastraka eta agar bila sua eiteko. Han lau mila moro edo gehixok eiten zien lana, Regulares Cuatron. Teila eiteko-eta surtako egur bila. Bidian, kargakin-eta, zakuakin, moruak ibiltzen hitxuan. Zokoeta juteko kargakin. Zoko izen hori hamengo perixa bezelakoa izaten huan. Eamango nei?, galdatzen zien. ¿Cuanto pagas?, nik. Haixei dirua aurretik kendu, e? Aileatuta geo ez zien emango-ta. Ko-bratzen hasi ezkeo ateatzen zien marrua! Hik ihesi ein behar. Prohibituta ginien-da kobratzia. Egun batian gizon bat hartu nian aldamenian, eta, atia gaixki nitxikan, Ford-8 kamioia huan, atia ireki eiten huan. Hasi gaittuk aldapan prun-pan, prun-pan, zulua eta harri kozkor artian, eta goitik behera goazela, ireki dek atia, eroi dek hau eta nik as-tirik ez nian euki frena-tzeko. Atzeko kurpilak harrapatu eta lehertu ein zian. Hala, hainbes-te denbora han eon gi-txuan, baten batek etorri behar zian-da. Halako batian kuarteletik etorri hitxuan, gor-putza jaso, eta, bueno, ordurako mendi batetik bestea moruak pu, pu, pu, kor-neta jotzen zien, jode!, nei bai garbituko

nauela oaintxe! Hala, etorri hitxuk, jun gitxuan Alcazarquibileko Regularreta eta han guardixan zeon tenientiak, igual edozer disparate eingo nula eta barruan sartzeko, agindu zian, kalabozuan, zor-tzi eguneko kontua izango zala-eta. Gero, juzgadoko brigada etorri zikan eta: Tú no te apures, vasco, que esto será cuestión de 10 o 15 días máximo. Jode, 15 días máximo! Pasa ittuk egu-nak eta egunak eta han ez huan inor etortzen. Halako batian apaiza bixitan. Balentziaga apaiza. Arruakua. Hiru anai apaiz hitxuan eta hoietako bat, gu bai-no zaharro, prorroga eskatuta zian eta gurekin tokatu huan. Oain inor ere ez

dek juten soldautza, bai-na orduan abariak ere jute hitxuan, baina hori merkantzia hartako le-henbiziko bagoian jun huan, biajeruen bagoian apaiza, tenientia, sarjen-tua eta hoixekin batea eta gu txarrixak bezela. Hala, Karmelo Zendoia! Tie-ne visita! Beitu diat zein datorren eta abaria bere kapote eta guzti. Anda-dios! Hau konfesatzera zetorrek! Ordurako bi hi-labete pasa nian barruan, jode!, abaria zertara? Ba-rrura sartu eta hixketan hasi gaitxuk. Zuk zer nahi

dezu?, galdetu zian. Nik zer nahiko det, pa, hamendik ertetia. Eta esan zian: Hospitaleko kapitaina es da eleiztaxa, baina aber zeoze eiten deun. Zuk ein

KArMELO ZENdOIA BArrUTIA( e ta 4)

GU

RE Z

UM

AI Z

ARR

A

ABELIN LINAZISORO

“Jode! Nik ez zekiat mediko izeneko hura zer zan, trorroskileroa-edo, aceite ricino kriston ba-soka goraino beteta bere aurrian hartzeko esan ez

zian, ba!”.

2� B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

behar dezuna hau da: Bixar gaixo beze-la apuntatu botikiñian eta kapitain bea medikua da, zuk alegatu, beak atendi-tuko dizu eta nik nola oain hitz eingo dixoten, ospitalea juteko papela eingo dizu. Ospitalian han eerki eongo zea. Jardinero-edo. Apuntatu nauk eta bi moron artian kalabozotikan botikiñe-ra, 400 metroko bidia-edo baziuan eta ospitala izugarri haundixa huan, 4.500 soldau zibela uste diat. Danak moruak. Ilaan, jarri, nire txanda tokatu dek eta aber zer alegatzen deten. Egun asko ziala oso triste nabilela, ez nula kakik eiten eta oso triste nebilela. Medikuak mingaina ateatzeko. Jode!, nik ez zekiat mediku izeneko hura zer zan, txorroski-leroa-edo, aceite ricino kriston basoka goraino beteta bere aurrian hartzeko esan ez zian, ba! Ven mañana otra vez. Jode! Arratsaldian etorri zikak berriz abare hori eta esan zikan: Dios! Suerte txarra izan degu, e! Ze pasa da, ba? Zuri atenditu dizuna ez zan nik hitz egindako kapitaina. Tenientia zan. Kapitainak komandante baten andrien partura jun behar izan du. Eerra kontua. Nik ez ni-txikian atenditu ziana tenientia edo kapi-taina zen bata txurixakin graduazixua ez ziuan ikusten-da. Han donostiar betera-no bat ziuan, hiru urte-edo bai soldau zeola eta hark esan zian: Nik ekarriko diat eta hik heurekin eaman zak azukria, aceite ricino hartu eta segituan azukre pila jan zak. Ez dik efektua eingo. Es-kerrak. Aurreneko basokadakin nahiko ur bihurtuta nitxuan-da. Hala, lau hila-bete eta hemezortzi egun ein nitian, ez zien ez juizixorik eta ez ezer ein, ez zien responsabilidaderik bilatu, azidente bat izan zela, neure kulpa ez zela eta bale, baina ni 140 egun kalabozuan, hi!

Soldadutzatik bueltan pilota erabat laga al huen?Bai. Eskuak ondo ez, desentrenatuta... Xeoxe jardutzen nian, baina astirik ba al nitxikan, ba? Egigurenenian egunian hamabi ordu eiten huan lanian-da!

Zuen mutil gazte garaian San Pe­droak gauza haundixa izango huan, ezta?Hiru egun jai, hi! Kuadrilan-da, ondo. Geo, neskaakin hasi nitxuan, jo!, arrat-saldia etortzeko amorratzen neskaakin pasian ibiltzeko. Etxetik erten, afaldu eta berriz ere erten, bueno, hori afalt-zea juten baginan, askotan Bautistan denda jun, fruteira, platanuak-eta erosi, moilako amarradorian jarri eta haixe-txek jatia izaten huan gure afaixa.

Zer festa izaten ziren orduan?Onak. Oain baino hobiak. Dirurik ez ziuan, hoixe txarra. Tiropitxonian-eta jardutzen ginien eta behin lurrian kor-txua bilatzen ari nitxala erlojua bilatu

nian. Erlojo-pultsera. Aibadio! Tente jartzean erlojo hau zeinena da?, nik, eta, da!, hau neria da!, Txikito de Irae-ta huan. Txikito de Iraetakin partidua jokatu nun egunian huan, eta hau nes-kaakin ziuan. Kriston emakumia. Beria zala eta eskutik kendu ein etzian, ba! Perrotxiki bat eman gabe. Nik neure artian: Nahixo nian erlojua hartu eta ihes ein banu! Bestela festak Amaiako Plazan ere eiten hitxuan, baina Ama-yako Plazan bigarrengo egunian jende gogotik bankuetan periodikua letzen, batak besteai kenduta. Batek erosi eta hamarrek letu. Hi utzi iak. Utzi iak. Ba al dakik ze eiten zuen batzuek? Batzuek bahitxuan itsasoa juten zianak, arrantza ekartzen zien eta hamaiketakua-edo ei-

GU

RE Z

UM

AI Z

ARR

A

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 27

“Afaita etxea eaman zian eta eta guk atze-

tikan: Joxe! Ogi pusketa bat baere ekarri! Koxkor bat baere! Ez koxkor eta

ez ezer.”

ten zien. Motorrak zizkenak-eta. Hoixe festa haundixena. Bestela guk, dirurik pe, zer? Begira, anekdota bat konta-tuko iat. Donostira Abelino Goikon erremonte partidua ikustea jun nitxuan. Hurrengo egunian partidua zian berriz, Urumean, eta esan zian: Hi, Karmelo, eaman zak maletiña etxea, bixar ere partidua iat eta erropa zuriak aldatze-ko. Nik banitxikian Xeberiano eta Joxe Bonbilo Zautzen zabela. Zautzen baja-tu nitxuan, juntatu gaitxuk hirurok, ma-leta taberna batian laga nian, faborez eukiko al diazu hau?, eta patrikan pe-rrotxikirik ez. Xeberiano? Perrotxikirik ez. Joxe? Perrotxikirik ez. Hiruron ar-tian bi perrotxiki ere ez. Zer nezesidade ginien guk han bueltaka ibiltzeko diru-

rik pe? Fuego artifizialak ikusi behar txeula eta hantxe gu bueltaka. Halako batian ikusi dik Joxe kalian bere osaba Martxelok: Ze habilek hi hamen?, esan ziuan. Ba, hamentxe, fuego artifialak ikusi behar txeula-ta. Fuego artifizialak oaindikan lekutan zaudek, benga nere-kin afaita. Afaita etxea eaman zian eta guk atzetikan Joxei: Joxe!, Ogi puske-ta bat baere ekarri! Koxkor bat baere! Ez koxkor eta ez ezer. Hura afaltzea eaman eta guri kasuik ez. Akordatzen nauk geo Getairaino oinez etorri ginala. Han, Bibi Ixpixuak eta Jexux Urangak andregaixak Getaixan zitien, eta haixen bizikeleten kuadruan ekarri ziun Zu-mairaino. Txandaka. Bat saltaka eta beste bi kuadruan.

2� B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A 29

Lehen esan dek Amaiako Plazan ere egiten zirela festak.Bai. Oso politta izate huan. Asto karre-ra, zaku karrera, zinta karrera… Guk patrikan dirurik ez, baina ikustekoa izaten zanez… Geo, Amaiako Plazan atletismua ere eiten huan. 100 metro saltaka, salto altura, bolak botatzen… Uno de Mayo batian, atletismua ikusten ari ginala, akordatzen nauk Kañizal hil zala. Bere kontura lana eiten zian eta periodikuan eskribitzen zian. Zumaiko karta. Tachínen eskolakua zala esaten zien. Tachín Zumaiko kontuak-eta es-kribitzen zitun gizon famosoa huan. Madriko periodiko batian. Hil zanian hamen enterratzeko eskatu zian. Han-txe zeok bere sepultura kanpo santuan. Gero arte, jartzen dik, beste ezer ez. Festa polittak eiten hitxuan.

San Telmo egunean lana egiten al zen orduan?Alemanenian nabilela permisua eskatu behar huan. Jai eman eiten zien. Juten hitxan San Telmo kaletik behetik gora eta goitik behera eta Carmelo Unanue-nian jo ta suan lanian! Yereginian uste diat jai eiten zala, normala huan barkuen

motorrak eiten zitien-da. Bueno, Car-melok ere bai, baina…

Orduan nahiz eta urte osoan dan­tzarik egin ez, San Telmotan dan­tzan egin behar izaten zela, esaten huan. Hik egiten al huen?Nik dantzan ez nian ikasi ere ein. Ez sueltuan eta ez agarrauan.

dantzan­eta ez bahintzen ibiltzen, nola egin huen andregaia?Neria, fletxazoa izan huan. Gu plaira goazela, Arantxa bizikeletan goitik be-hera zetorrian, jo niñun, barkatu, hark, ez da ezer, nik, eta orduantxe igarri nian gure artian zeoze bazeola. Hau neska politta!, pentsatu nian. Arantxa Zautza juten huan lanea eta ni Zubi Txikixan zai eoten nitxuan, Aperribaieneko neska polit hura ikusteko amorratzen, eta ho-rrelaxe, egun batian galdetu nitxuan: Er-tengo al deu datorren jaixan alkarrekin. Bai, Arantxak. Balekua. Guria fletxazo izan huan. Pelikuletan bezelakoa.

Bueno Karmelo, nahiko hitz egin diagu, ezta?Baietz esango nikek.

“Bizikeletan goitik be-hera zetorrian, jo niñun,

barkatu, hark, ez da ezer, nik, eta orduantxe igarri nian gure artian zeoze bazeola. Hau

neska politta!, pentsatu nian.”

GU

RE Z

UM

AI Z

ARR

A

�0 B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A

AG

END

A UrtarrilaIgandea, 13:­ 12:00etan haur antzerkia Magia

teilatuan.Asteazkena, 23:­ 17:30ean Ipuin kontaketa saioa

liburutegian Maite francorekin 5 urtetik gorako haurrentzat.

Ostirrala 25­ 22:00etan Aita Marin, antzerkia El

jefe de todo esto.

Zine forumAita Mari aretoan, 22:15ean.­ Urtarrilak 24, Lucio.­ Otsailak 7, Jindabyne.­ Otsailak 21, The haunting (klasikoa)­ Martxoak 6, Caótica Ana.­ Martxoak 27, Naturaleza muerta.

Material bilketa bigarren eskuko azokarakoLiburuak, diskoak, komikiak, DVDak eta beste Turismo Bulegoan utzi daitezke

Baleike Kultur Elkarteak laugarrenez antolatuko du bigarren eskuko kultur produktuen azoka, otsailaren 9an eta 10ean. Kulturzaletasuna sustatzea eta lankidetza proiektuak diruz laguntzea dira azokaren helburuak. Oraindik ez dugu erabaki dirua norentzat izango den, baina zumaiarrek bultza-tutako lankidetza proiektu batentzat izango da (abenduko Baleiken duzue erreportaje zabala).

Azoka aurrera atera dadin, baina, ezinbestekoa da guztion parte hartzea. Etxean hamaika liburu, disko, dvd, komiki eta beste izaten ditugu hautsa jaten, eta azoka aukera polita da apaletan leku pixka bat egin eta, bide batez, premia dutenei laguntzeko. Hori bai, kontuan izan beste norbaitek erosteko modukoa behar duela izan. Horregatik, egoera onean daudenak bakarrik onartuko ditugu. Materialarekin lagundu nahi baduzu, Turismo bulegoan utzi dezakezu, otsailaren 6a arte.

Aurrekariak2004ko abenduaren 26an, Gabon garaian, tsunami batek hondamendia eragin zuen Asiako hego-ekialdean. 200.000 lagun hil eta herri eta eskualde osoak irentsi zituen itsasikarak. Tragediaren ondotik etorri zen herrialde haiei lagundu beharra, eta Baleike Kultur Elkarteak bigarren eskuko liburu eta diskoen azoka antolatzea erabaki zuen. Lehen azokak izan zuen arrakasta ikusirik, ekime-nari segida eman eta urtero lankidetza proiektu bati ematen zaio bildutako dirua.

2005eko azoka Norentzat: Batticaloa (Sri Lanka)2004ko abenduaren 26ko itsasikarak kaltetu zituen eskualdeen artean, hondatuenetakoa izan zen Batticaloakoa, Sri Lankako ekialdeko kostaldean. Gasteizko eta Municheko Udalek jarri zuten mar-txa laguntza ekimen bat eta hara bideratu zen azokan jasotako dirua: 4.028,67 euro.

200�ko azokaNorentzat: Mendebaldeko SaharaTindoufeko kanpalekuetan bizi dira erbesteraturik milaka saharar, basamortuaren erdian, baldintza oso gogorretan. Zumaiako ikastetxeek bultzatutako lankidetza proiektuaren bitartez, azokan bildu-tako 4.780 euroak Tindoufera bidali ziren.

2007ko azokaNorentzat: Santa Cruz (Bolivia)Boliviako Santa Cruz eskualdean ari da lanean Ramon Gurrutxaga zumaiarra, kalean bizi diren haurrekin. Eskualde hartan dagoen ospitale-onkologiko baterako diru behar zela eta, hara bideratu ziren azokan bildutako 4.284,65 euroak.

B A L E I K E 2 0 0 8 U R TA R R I L A �1