BALEIKE167. ZENBAKIA. DOHAINIK2008ko EKAINA

www.baleike.com

ZU

MA

IAK

O H

ILA

BE

TEK

AR

IA

E L K A R R I Z K E T A : I M A N O L A Z K U E

BIOTOPO BABESTUA (II)

Jaurlaritzaren araudia aztergai

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A �

BALEIKE167A

ZA

LA g

. zab

alet

a

herri aldizkariaJuan Belmonte, 29 beheatel.: 943 86 15 45e-maila: aldizkaria@baleike.com

ArgitaratzaileaBaleike kultur elkarteae-maila: elkartea@baleike.com

Administrazio batzordea: Xabier azkue, Gurenda Serrano

Erredakzio taldea: Xabier aizpurua, imanol azkue, abelin linazisoro, ainara lozano lasa, aitor Manterola, Juan luis romatet, Miriam romatet, Peio romatet eta Gorka zabaleta

Diseinua eta maketazioa: roberto Gutierrez

Hizkuntz zuzenketa: imanol azkue

Publizitateatel. 943 86 15 45gurenda@baleike.com

Inprimategiaantza inprimategia(lasarte-Oria)Tirada1.000 alelege gordailua: SS-405/94iSSN: 1136-8594

Baleikek ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik.

Argitalpen honen edizioko laguntzaile:

12baleike+

Biotopo babestuaren araudia

4elkarrizketaIMANOL AZKUE

22baleike.comDIScOvEry chANNELEKIN ALgOrrIN

25erretratuaJOKIN UrKIDI

29gure zumai zarraALIZIA PErEZ ETXABE(1)

BALE

IKE+

Herriko mila izen eta beste hainbat istorio jaso ditu Imanol Azkuek argitaratu be-rri duen ‘Zumaia, izena eta izana’ liburuan. Izenak eta izanak, toponimoak eta haien atzean ezkutatzen diren bizipenak. Iraganeko Zumaia batekin topo egin eta haren historia eta istorioak biziberritzeko aukera. Altxorra? Zalantzarik gabe.

Itzurun kafetegian elkartu gara elkarrizketa egiteko. Sartu eta berehala, tabernako hormetan zintzilik dauden argazki zaharrak ikusi eta eseri aurretik irudiak aztertzeko denbo-ra hartu du. “Nonahi aurki daitezke horrelako argazkiak. Begira, hemen, gure aurrean, lau daude eta bakoitza infor-mazio iturri bat da”. Liburua atera berri du, baina nabari da ‘birusa’ ondo barneratua duela oraindik.

Zumaiako toponimoak edo leku izenak biltzeko beka bat sortu zuen orain urte batzuk Udalak. Zeuk eta anaia Xabierrek egin zenuten ikerketa hura. Li-buruaren hazi modukoa izan zen beka hura?

Herriko leku izenak jaso, aztertu eta arautzeko sortu zen beka hura. Leku jakin batek izen bat baino gehiago izan ditzake, eta horrelako kasutan zein erabili behar den eraba-kitzeko baliagarria zen. Material asko bildu genuen, 2.000 izen baino gehiagoko datu base bat dago. Baina ez ziren izenak bakarrik, argazkiak eta grabazioak ere bazeuden. Ikerketa kaleratu nahi bazen, gehiegizkoa zen; beste modu bat aurkitu beharra zegoen.

Ikerketako emaitzak ezagutarazteko orain urtebete mapa toponimiko bat aurkeztu zenuten.

Bai. Orain liburua argitaratu da eta etorkizunean auskalo zer etorriko den. Nahi izanez gero erakuske-

ta bat egin daiteke, ibilbide toponimikoak sortu, web gune edo blog bat… mila gauza egin daitezke gai honen inguruan. Gaia ez da liburuarekin amaitzen, etengabe elikatzen doa eta.

Liburuari dagokionez, nola enfokatu duzu? Non-dik abiatu zara?

Zailtasun nagusia zer eduki izan behar zuen eta ikerke-tako materiala nola bideratu erabakitzea izan zen. Beste azterketa batzuen ondoren ateratako liburuak, kasu bat-zuetan, ‘ladrillo’ hutsak izan dira. Xabierrek eta nik argi ge-nuen liburu honek zerbait berezia izan behar zuela: liburu erakargarri, goxo eta irakurterraza egitea izan da nire hel-burua. Gainera, leku izenez gain, ahal zen neurrian horien atzean zer dagoen eta nondik datozen esplikatzea erabaki genuen. Liburuko kapituluak edo tarteak erabakita, tarte horiek jostea izan zen hurrengo pausoa. Batzuetan ibilbide baten forma eman zitzaion, hasiera eta bukaera batekin. Beste batzuetan, berriz, alde zaharrean esate baterako, deskripzio hutsak erabili ditut, etxeak, iturriak, gauzak no-lakoak diren azalduz. Erakargarria ere izan behar zuen eta horretarako argazkiak erabili dira, gaur egungoak eta antzi-nakoak. Roberto Gutierrez diseinatzaileak egindako lana nabarmendu nahiko nuke, liburua begietatik sartzen bada, haren lanagatik delako neurri handi batean.

Imanol Azkue ‘Zumaia, izena eta izana’ liburuaren egilea

TESTUA: JUAN LUIS rOMATETArgAZKIAK: gOrKA ZABALETA

ZUMAIAKO IZENAK, hErrIArEN IZANA

� B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

BALE

IKE+

Materiala biltzeko artxiboetan arakatzen aritu zara. Erraza izan al da?

Material bilketa bekaren garaien egin nuen, Udal artxiboa eta Zumaiari buruz egindako liburuak erabilita. Zumaiako ar-txiboan badago toponimoen arabera bilaketa egitea eta jakitea dokumentu bakoitzean zein toponimo azaltzen diren. Alde horretatik ondo sailkatuta dago eta bilaketa egitea nahiko erraza izan da. Beste iturri batzuk ere erabili ditut; Baleike aldizkaria bertan, adibidez, ontzigintzari buruzko erreportaje batean Rafael del Pilarrek primeran azaltzen zuen botadura bat nola egiten zen. Parolaldeko kontuak azaltzeko primeran etorri zitzaidann zati hura.

Elkarrizketak ere egin dira.Bekako garaian Xabierrek egin zituen elkarrizketak, baina

liburua egiteko beste zenbait elkarrizketa ere egin ditut, per-tsonaia batzuen biografia osatzeko, etab. Lehen elkarrizketa haien helburua iturri dokumentalean aurkitutako informazioa

baieztatzea edo osatzea zen. Gehienbat lurren jabeak eta ba-serritarrak elkarrizketatu ziren. Ez zitzaien toponimoei buruz zuzenean galdetzean, zeharka baizik. Zuzenean galdetuta gai horri buruz ezer ez dakitela esango dute, baina kontakizu-nean, gero, gauza asko kontatzen dituzte, eta hor erne egon behar da.

Egindako ikerketan zehar sorpresarik izan al duzu?Batzuk bai, bereziki hitz generikoekin, hau da, bereziak ez

direnekin. Adibidez, ez nuen espero ‘konpuerta’-ri tronpa edo uratea deitzea edo garo-sailari garamana. Izenekin baino, izen hauen atzean zer dagoen jakitean izan dut sorpresa ugari. Sor-presa izan zen jakitea, Rafael del Pilarri esker, Arrangoletan tren bat ibili zela bere garaian edo Santiagoko eskoilera nola egin zuten jakitea. Edo Puntarroiaren kasua. Narruondora joan nintzenean Bitarteri galderak egitera, Puntarroia atera zuen hizketaldian. Txikierdi paren errepidea pasatzen zen lekua zen Puntarroia; Puntarroiko errebuelta zegoen, Puntarroiko iturria, eta

Imanol Azkue liburuarekin, aurkezpenaren egunean.

“Goiko tabernan sartu eta informazio pila bat duzu ber­tan zintzilik dauden argazkitan. Argazki horietan agertzen diren pertsonak mundu bat dira. Hauetako pertsona bakoi­tzak sekulako biografia emango luke, eta merezitakoa, gainera. Amona Pakarena jasota dago, Bixente Tximo eta Pako Ratarena ere bai. Emeteriorena ere jaso daiteke.

Goikon bertan Zumaiako mapa bat ere badago, XIX. mendekoa. Itzurunen, hondartza eta piszina banatzen di­tuen tokian, Itzuruntxiki deitzen denean, brankada luze bat dago itsasoan barrena sartzen dena. Horrek ez du ora­in izenik, baina Goikon dagoen mapa horretan Uriarrieta agertzen da.

Edozein lekutan aurki daiteke informazioa. Adibide be­zala, artxiboko dokumentu batean jartzen du udal langile batek treneko tunelean lanetan ari ziren bi ‘kastellano’ gera­tu zituela. Lerro batean jakin dezakezu trena noiz egiten ari ziren eta kanpotik jendea ekarri zutela lanak egiteko. Jakin dezakezu, gainera, non harrapatu zituzten, Muniosoroko bidegurutzean, lehen benta zegoen baserri batetik buel­tan zetozenean. Zita txiki batean informazio pila bat aurki daiteke. Ondo irakurtzen jakinez gero, sorpresa handiak hartzen dituzu. Alde horretatik, lan oso polita izan da.”

Informazioa nonahi

abar. Nik ez nekien errepide zaharra zegoenik ere! Beste aur-kikuntza bat izan zen jakitea orain 40 urte inguru arte Oikian tabakoa egiten zutela, edo harraldean Palankamugarri izeneko lekua dagoela. Toki horrek Zumaia eta Deba arteko muga egi-ten du. Burdinazko palanka bat sartu zuten mugarri bezala, eta hortik dator izena. Gaur egun ez dago, baina dokumentuetara joanez gero, bertan deskribatzen da zein altuera eta diametro zuen. Liburuari esker herriko mugarriak non zeuden ere jakin dut. Pozgarria izan da horrela gauzak aurkitzea.

Zumaia eta itsasoaren arteko harremana jasotzen duen kapitulu batekin hasten duzu liburua. Gero, berriz, mugei buruz hitz egiten duzu herrian bertan murgildu aurretik.

Liburuaren sarreran azaltzen dudan bezala, zirkulu zentro-kideen moduan antolatu dut liburua. Baleikeko Txokorik txoko atala barrutik kanpora doan bezala –alde zaharretik hasi ginen eta pixkanaka kanpora goaz–, hemen alderantziz da. Zumaia oso-osorik hartzen da –Zumaia eta itsasoa, Zumaia eta mu-gak, Zumaia eta Urola, Zumaia eta auzoak– eta pixkanaka ba-rrura goaz, Goiko kalean edo alde zaharrean amaitzeko. Esan daiteke Txokorik txoko entrenamendu bezala hartu dudala li-burua egiteko. Biak ere antzekoak dira, baina liburuan ez dut izan aldizkariak duen orri kopuruen mugarik.

Herrian sartuta, alde zaharreko leku izen asko aurki daitezke.

Baina Zubitxikitik poligono alderako izenak ere jasotzen dira: Basadizarra, Basadiberria, Estaziobidea… alberga ere bazegoen garai hartan. Bertako istorioak ere jasotzen dira, Estaziora trena lehen aldiz etorri zenekoa, adibidez. Kontuan hartu behar da gaur poligonoa dena lehen lubakiak zirela eta horiek izen berezirik ez zutela. Baina, hortik bide bat zihoan eta bide horrek bazuen bere izena: Bidezabaleta. Oso desberdi-na da Basadi ingurua orain berrogei urte nolakoa zen eta orain nola dagoen.

Liburua irakurtzean asko gustatu zaizkit tartean bil-tzen diren istorio txikiak: Beheko Plazako dantzak, he-rriko jendearen biografiak, eta abar. Horrek gertutasuna ematen diola esango nuke.

Xabierrek hitzaurrean dio ez dela historia liburu bat, baina istorio ederrak biltzen dituela; ez da biografia liburu bat, baina herriko pertsona berezi batzuen bizitzen berri ematen duela; ez da ohituren bilduma-liburu bat, baina ohitura bitxi batzuk azaltzen dira.

Historia ‘txikia’ biltzeko ere balio du, bestela galduko lirateke. Denok entzun dugu Aita Mariren historia, bai-na ez hainbestek Pako Ratarena.

Amona Pakarekin antzeko zerbait gertatzen da. Horrelako pertsonaiak bereziak izan dira herrian, baina orain arte ez dira

BALE

IKE+

� B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

BALE

IKE+

� B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

BALE

IKE+

BALE

IKE+

BALE

IKE+

PUBLIZITATEA

ZOZKETA BALEIKE.COM-ENBost ale ditugu zozketatzeko. Begiratu webgunean.

BALE

IKE+

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A �

inon argitaratu. Liburu batean jasoz gero, historia hauek gor-deta geratzen dira.

Toki izen batzuk familietako ezizenekin lotutakoak dira. Gogoratzen dut orain urte batzuk, Divergentes pro-gramaren baitan, artista batek herriko ezizenak bildu zituela panel batean, eta sekulako polemika piztu zela.

Ezizenak herrian guztiz zabalduta daude. Ia denok ditu-gu ezizenak, eta etxeekin berdina gertatzen da. Zanbulloneko etxea dago, Putreenekoa, Papaitonekoa… Etxe batzuk, adibi-dez, lauzpabost izen izan ditzakete, bertan bizi ziren fami-lien ezizenen arabera. Paxkuelenekoa bezala ezagutzen dena, Patxipatxienekoa zen aurreko mende hasieran. Portalekoa (Portekoa edo Portenekoa hortik dator), berriz, Errexilenekoa eta Aramendikoa izenez ere ezagutzen zen. Ezizenak kontu handiarekin hartu behar dira, batzuk politak badira ere, bes-te batzuk familiakoentzat mingarriak dira eta. Liburuan jaso ditut ezizen batzuk, baina ez dut uste mingarriak direnik. Papaitoneko etxea, adibidez, Villa Aladrenen ondoan, kole-giorako bidean dagoena da. Berez Nicolas Morgaren etxea zen, Morganekoa. Gure aitak kontatu zigunez, etxe hartako semeak behin eta berriz “mi papaito” esaten zuen, eta etxea izen horrekin geratu zen.

Arridokieta, Narruondo, Agirre eta Andikara base-rriak… Batzuek pentsatuko dute, agian, akats ortogra-fikoak direla.

Andikara Antequeratik dator. Antequera Andikara bihurtu zen eta geroago ahoz Andika. Izen horiek dokumentutan hala agertzen dira eta zerbaitegatik izango da, garai batean horre-la zirelako edo horrela esaten zirelako. Toponimoak biltzeko lana egin da, bai, baina ez dut uste derrigor aurreko izenetara bueltatu behar denik. Nire lanaren helburua, behintzat, ez da hori. Baina bueltatu nahi bada, jendeak hala nahi duelako izan-go da. Hor egon daiteke lan honen alde polemikoa. Liburua-ren sarreran esaten dut edozein iradokizun onartuko dudala, baina beldur pixka bat ere ematen du, azken batean denok gara eta adituak. Norbaitek esan dezake berak ez duela izen jakin bat horrela esaten. Baina inork ba al daki orain 50 edo 100 urte nola ezagutzen zen? Har dezagun Txikierdiren kasua. Bere ga-raian Irubide izenarekin ezagutzen zen, baina urteak pasa ahala galdu egin da. Eta horrelako pila bat adibide daude.

Zumaia eta itsasoaren arteko harremana jorratzen du-zun atalean arrainen Zumaiako izenen zerrenda ere ja-rri duzu. Zumaiako hizkerak ez al du azterketa propioa merezi?

Oraingo eta lehengo argazkiekin osatu dute testuko informazioa.

10 B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

Liburuaren beste helburuetako bat Zumaia zerk egiten duen berezi azaltzea zen. Berezitasunetako bat hizkera da. Zumaian bakarrik erabiltzen diren hitzak daude. Itsas trikua aipatzeko, adibidez, ostarrena erabiltzen da. Arrantzako tresna, esaldi eta hitz ugari daude. Baina ez arrantzakoak bakarrik, baita base-rrietakoak ere. Ba al dakizu zer den kopotarra? Otar berezi bat izendatzeko gure amari entzundako hitza da. Alberga ere hor dugu. Berez erdarako alberca hitzeko dator eta ura gordetzeko tokia izendatzen du; zumaiarrontzat, berriz, arropa garbitzeko lekua da. Hori ez da beste inon errepikatzen, eta horregatik jaso nahi izan ditut berezitasun horiek, baina modu nahiko arinean, hizkera hori ere aztertu behar dela adierazteko. Bes-tela, horiek ere pixkanaka galtzen joango dira.

Aurrez aipatu duzu hiruzpalau izen zituen etxeak ba-zeudela. Une honetan bada ekipamendu bat herrian izen ofiziala eta herrikoia duena: Alondegia edo Oxford. Hitz bat noiz bihurtzen da toponimo?

Horretarako irizpide batzuk daude: erabilera, antzinatasuna, izenaren oinarria, zergatik jarri zitzaion izen hori edo izena nondik datorren. Alondegiko kasuan jakin beharko litzateke Oxford nondik datorren. Baina nik ez du uste izen ofiziala eta herrikoia baztergarriak direnik. Hor ditugu Goiko plaza eta Beheko plaza. Bakoitzak bere izen ofiziala du –Foruen enparantza eta Eusebio Gurrutxaga plaza–, baina beste era batera ezagutzen ditugu gehiago. Hala ere, Alondegiaren ka-suan, ez dut uste Udalak Oxford hitzaren erabilera bultzatu be-

BALE

IKE+

Toponimiako liburuak azken urtebeteko opor, asteburu eta tarte libre ia guztiak hartu badizkio ere, literatura idazteko denbora ere atera du Imanol Azkuek. Bizi,Bixitxo! izenburua du bere azken lanak, eta haurrentzako ipuin bat da. "Errealitatea du abiapuntu, anaia Xabierri gertatutako pasadizo bat: Igande goiz batean garajera jaitsi da, autoa hartzera, eta ‘miau’ entzun du, autoaren motor aldetik. Katakume bat zen". Gertaera bitxi hura abiapuntu, pertsonaia bakoitzaren ikuspuntua erabili du istorioa josteko. Liburua jadanik salgai dago liburudendetan.

'Bizi, Bixitxo!'

Zubitxikia dugu, zubiaundia eta baita zubi berria. Baina, herrian badago beste zubi bat, Moila berrira pasatzeko an­bulatorio parean dagoena. Zubi horrek ez du izenik; zubi jorobatua, anbulatorioko zubia, puente de Venecia… era askotara deitzen zaio. Bere garaian Balonzestoko zubia ere deitzen zitzaion. Langileei lana noiz bukatu behar zuten galdetzen zitzaionean ‘falta personal’, erantzuten zuen ar­duradun batek. Baina zubi horrek ez du izenik. Antzekoa gertatzen da Urola ibaiaren alboko zabalgunearekin; horrek ere ez du izenik.

Uste dut Udalarik dagokiola proposamenak egitea leku horientzat. Zabalgunea dagoen tokiak badu toponimo bat; orain arte itsasontzi gorria zegoen lekuak Saraunea izena zuen (Goikon dagoen mapan hala agertzen da). Toponi­moa berreskuratu nahi bada, izen aproposa izan daiteke leku horrentzat: Sarauneko zabalgunea. Zubi jorobatu­arekin berdina gertatzen da. Nahiko erraza da, gainera, zubiarentzat izena jartzea: hura Moila berria bazen, Moila berriko zubia; edo bestela Gernika parkeko zubia.

Zubiak eta izenik gabeko lekuak

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A 11

BALE

IKE+

harko lukeenik. Izenen kontu honetan badago gauza bat asko gustatzen zaidana eta da zenbateraino ikusten den historia islatuta tokien izenetan. Guretzat Parolbidea denak Julio Beobide ibiltokia du izen ofiziala, baina aurretik Alameda de Menendez Pelayo bezala ezagutzen zen –oraingo Amaiako plazak Plaza de Menendez Pelayo izena zuen hasiera batean–, eta gero Aveni-da de Alfonso XIII, Avenida de la República, Avenida de Navarra eta Avenida del Conde de Vallellano. Beste adibide bat: oraingo Erribera kaleak Francisco Gorostidi izena zuen lehen. Gorostidi garaiko politiko liberal bat zen eta une hartan bere etsaiek ize-na aldatu zioten kaleari. Egoera politikoaren arabera, lekuen izenak ere aldatu egiten dira.

Liburuan jasotzen dituzun toponimo asko dagoeneko existitzen ez diren lekuenak dira.

Izen hauek jasotzeko beste modu batzuk ere egon daitezke. Adibidez, herriko zenbait etxe edo izkinetan plaka batzuk jar daitezke lehengo izenarekin. Orain Ondartxo plaza izena jarri diote Amaiako plazaren alboan egindako etxe berrien ingu-ruari. Zergatik? Lehen hor Ondartxo izena zuen paraje bat

zegoelako, paduran hondarra egoten zen lekua. Izen hori as-paldi joan zen, baina jasota geratu zen. Herriko beste txoko batzuekin antzeko zerbait egin daiteke. Errotako izkina, Bonifa-zionekoa… lekuak banan-banan aztertu beharko lirateke, toki denek ez dute eta garrantzi berdina.

Liburua amaitu eta aurkeztu duzu. Orain zer?Bederatzi hilabete baino gehiagoko lana izan da. Hasie-

ran, bekaren garaian betetze fasea izan bazen, liburua egi-tea hustuketa izan da. Amaitutakoan hustuta, nekatuta eta indarrik gabe amaitu dut. Lan handia izan da, baina gustura egin dut. Emaitza ikusita, gainera, merezi izan duela ikusi dut. Gai honekin jarraitu egin behar da. Ez dakit nik egin-go dudan, Xabierrek edo beste norbaitek, baina segi behar da. Haur eta gazteekin badago dibulgaziozko lan bat egitea. Helduekin ere bai, ez bakarrik erakusteko, baita jasotzeko ere. Helduek informazio asko dute eta hori jaso behar da, bestela galduko da eta. Orain arte nahiko lan ona egin da gai honen inguruan eta uste dut, edo fio naiz, jarraipen bat izango duela.

TESTUA ETA ArgAZKIAK: gOrKA ZABALETA

ArAUDIArEN BIDEZIDOrrETAN EZ gALTZEKO OINArrIZKO gIDA

Duela urtebete erreportaje luzea argitaratu genuen Baleiken, biotopo babestuaren inguruan herrian sortutako zalapartari argi pixka bat jartzeko helburuarekin. Iritziak, asmoak eta nahiak bildu genituen orduan gure orrietan. Urtebete geroago, Eusko Jaurlaritzak publiko egin du biotopo babesturako landu duten araudia. Edukia ulertzeko moduan esplikatzen saiatu gara.

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A 1�

BALE

IKE+

Zertaz ari garen ulertzeko, komeni da lehenik eta behin zen-bait kontu azaltzea, labur bada ere. Jaurlaritzak maiatzean aurkeztu duen dokumentuari NBAP deitzen zaio: Natur Ba-liabideen Antolamendu Plana. Dokumentu horrek, lehenik eta behin, arautuko den lurralde eremua mugatzen du eta bere ezaugarrien berri eman. Ondoren, ingurune horretan dauden natur baliabideen egoera aztertzen du. Azkenik, eta hemen dago dokumentuaren muina, babestutako eremuan zer egin daitekeen eta zer ez zehazten du; zer jarduera bult-zatuko diren, zer onartu eta zer debekatu.

Bere mugen barruan hartzen duen lurralde eremurako maila goreneko araua da NBAPa. Berebiziko garrantzia du, beraz, hor esaten denak. Baina aurrerago ikusiko denez, bada nabarmendu beharreko kontu bat: dokumentu honek esaten du zer egin daitekeen eta zer ez, baina ez du esaten araudia praktikara nola eraman, idatzitakoa nola aplikatu. Zergatik? Hori Gipuzkoako Foru Aldundiaren ardura delako. Jaurla-ritzak erabakitzen du zer naturgunek merezi duen babesa, zer izango den natur parke edo biotopo babestu; Jaurlaritzak idatziko du naturgune horiei aplikatu beharreko araudia, be-rak esango du arrantzan edo ehizan egin daitekeen edo ez. Hori kudeatzea, baina, Aldundiaren eskumena da.

Eta Jaurlaritzak emandako arau nagusi hori praktikara eramateko, BNAP delako hori benetan gauzatu ahal izate-ko, bere tresna propioa landu behar du Aldundiak, hau edo bestea nola egin behar den zehaztuko duena. Horretarako,

EKPE izeneko planak erabiltzen dira –Erabilera eta Ku-deaketa Plan Eraentzaileak–. Hor zehaztu behar da arrantza kontrolatzeko zer neurri jarriko diren, zaindaririk behar ote den, zenbat behar diren, nolako zaintza egingo den, ehiza nola egingo den bateragarri oinezkoen txangoekin, hesiak ja-rriko ote diren, nolako seinalizazioa jarriko den…

Hori guztia, noski, egin gabe dago, besteak beste, lehen urratsa Jaurlaritzaren NBAPa onartzea delako. Uztailera arte erakusketa publikoan dago eta helegiteak aurkezteko auke-ra du edonork. Behin helegiteei erantzun ondoren, Jaurla-ritzako hainbat bulegoren oniritzia behar du dokumentuak. Jaurlaritzako Biodibertsitaterako zuzendari Elisa Sainz de Murietak espero du abendurako prest egongo dela, “dena ondo joanez gero”. Horraino ez da aparteko zailtasunik au-rreikusten. Hortik aurrera, Aldundia noraino iritsiko den, ikusteko dago.

Izan ere, babestutako eremuen artean ere kategoriak dau-de. Alde batetik, Natur Parkeak daude. Hauek nahitaez be-har dute beren NBAPa eta hori praktikara eramango duen kudeaketa plana. Naturgune txikiagoetarako sortu zen bioto-po babestua. Legeak ez du horietarako NBAPrik agintzen, eta, horrenbestez, ez eta kudeaketa planik ere. Baina Eusko Jaurlaritzak erabaki zuen ezin zela babesa bermatu araudirik gabe eta NBAPa egitea erabaki zuen. Orain Aldundiak ku-deaketa plana egin beharko du, ez derrigor EKPE bat, baina bai NBAPa praktikara eramateko plan bat.

Eranskinak kontuan hartuta, 115 orrialdeko dokumen-tua da biotopo babestuaren NBAPa. Edukiaren muina lerro gutxitan laburtzea ez da lan erraza. Alea lastotik bereizten laguntzeko eskatu diogu Gontxalo Torre biolo-goari, esperientzia handia baitu horrelako dokumentue-kin. Hona hemen, xehetasunak alde batera utzita, arau-diak zer dioen:

Helburu nagusiakEremu horretan dauden balio geologikoak babestea da

biotopo babestuaren helburu nagusia, mundu mailako ga­rrantzia dutelako. Horrekin batera, kosta tarte horretan ga­ratu diren ekosistemak eta gaur egun arte kontserbatu den paisaia babestu nahi dira. Baina ez hori bakarrik: paisaia­ren itxurari eusten lagundu duten giza jarduera tradizionalak babestu eta bultzatu nahi ditu; eta arrantzaren kasuan, ba­

liabideen kudeaketa iraunkorra lortzea izango da helburua, gehiegizko ustiapena saihestea. Azkenik, astialdiarekin ba­teragarri egitea eta heziketa eta ikerketa sustatzea aipatzen dira.

Nola arautzen du?Lehenik eta behin, biotopo babestuaren barruan zazpi ba­

bes eremu definitzen ditu, ezaugarrien eta eskatzen duten babes mailaren arabera. Gero, kasu bakoitzean baliabideak nola kudeatu behar diren zehazten du, eta, azkenik, jardue­rak arautzen ditu –zer egin daitekeen eta zer ez–.

Babes eremuak (ikus mapa)Erreserba eremua Alde batetik, itsaslabarrak; bestetik, harraldean, hamar

metroko ur sakonerainoko bi tarte: Sakoneta eta Aitzuri ar­

Zer dio Jaurlaritzaren NBAPak?

14 B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

tekoa, bata, Palankamugarritik Aizbeltzera bestea –dokumen­tuan Pikote Azpia aipatzen du–.

Kontserbazioa da helburu nagusia, eta giza jarduera ge­hienak erabat debekatuko dira. Ikerketarako eta ingurugiro heziketarako guneak izango dira, beti baimenarekin. Beraz, ezingo da arrantzan egin, ezta itsaskirik bildu ere. Harraldeko partean paseatzea libre izango da.

Erabilera bereziko eremuaItzurun, Lapari eta Debako Santiago hondartzak, eta Elorriaga

eta Errotaberriko astialdirako guneak sartzen dira hemen –eta hondartzen aurrean, 500 metroko tartea itsasoan barrena–.

Biotopo babestuaren mugen barruan egonda ere, astialdi­rako gune bezala daude onartuta. Beraz, eremu hauetan arau­dia ez da hain zorrotza. Astialdiko arrantza baimenduta dago, arrantza legeak dioena betez gero.

Itsasoko eremu babestuaKostatik Barruko Uren mugaraino hartzen du, erreserbako

eta erabilera bereziko eremuak alde batera utzita.Dokumentuak bi hutsune aitortzen ditu: batetik, esaten du ez

dagoela nahikoa informazio arrantzak ekosistemetan duen era­gina neurtzeko, eta aurrerantzean ikerketak egin beharko direla; bestetik, arrantzarako indarrean dagoen legedia ez dela bete­tzen, Jaurlaritzako Arrantza Sailaren zaintza zerbitzuek eman­dako informazioa oinarri hartuta –bitxia, kontuan hartuta beraiei dagokiela legea betearaztea…–. Oro har, gaur egun indarrean dagoen legedia betearazi beharko dela dio dokumentuak, eta hori egiteko baliabidea jarri beharko direla –ez du gehiago ze­hazten, Aldundiaren esku gelditzen da lan hori–.

Nekazaritza guneetako paisaiaren babes eremua

Biotopoaren mugen barruan dauden landa guneez ari da, baratzeez, eta, batik bat, abereentzako bazka larreez. Paisaia hain berezia osatzen duten muino biribilak babestu nahi dira, azken finean. Lekuen izenak ere aipatzen ditu, Debatik hasita: Santa Katalina baseliza eta inguruak, Langaberri, Uzkanga, Arantzabekoa eta Arantzagoikoa, Elorriaga auzoaren iparrera dauden larreak, Pikote alderakoak, Santa Klara eta Ardantza, eta Talaimendi.

Leku horietan orain arte garatu diren nekazaritza eta abel­tzaintza jarduerak bultzatuko dira, paisaiak bere horretan iraun dezan. Gaur egun airetik doazen argindarraren kableak kendu eta lurrazpitik pasa beharko direla dio. Eraikinak berritu edo berriak eraiki ahal izango dira baserrien jarduera hobetzeko ezinbestekoak badira, beti baimenarekin. Ondoriozta daiteke tradiziorik ez duten nekazaritza eta abeltzaintza jarduerak ez direla baimenduko, esate baterako, txakolinetarako mahastiak, dokumentuak hainbeste zehazten ez badu ere.

Ekosistemak hobetzeko eremuaMendata eta Errotaberri erreken arroak sartzen dira hor. Ber­

tako basoak berreskuratzeko aukera ona dagoela dio. Kon­tuan hartu behar da lur horiek Aldundiarenak direla, eta horrek asko errazten duela berreskuratzeko lan hori. Bertako arbolak landatzeaz gain, erreketako ekosistemaren egoera ere hobetu nahi da bi erreka horietan.

Berreskuratu beharreko eremu hondatuaItxaspetik Deba alderantz dauden pinudiez ari da, kasu ho­

netan. Inguru hori sasiak hartuta dago, eta nahikoa hondatuta dago naturaren kontserbazioaren ikuspegitik. Paraje hura hobe­tzea da helburua. Nola? Bertako zuhaitzen landatzea sustatuko da, eta espezie inbaditzaileak desagerrarazteko neurriak har­

BALE

IKE+

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A 15

BALE

IKE+

tuko dira. Basoaren ustiapen iraunkorra bultzatuko da.

Nekazaritza eremu arruntaAipatutako aurreko eremuetatik kanpo gelditzen den guz­

tia. Oro har, balio eta interes eskaseko lurrak dira, ekologia­ren, paisaiaren eta ikerketaren ikuspuntutik. Gaur egun bertan burutzen diren jarduerak biotopo babestuaren helburu nagu­siekin bateragarri egiteko ahalegina egingo da.

Zer egin daitekeen eta zer ezEremu bakoitza definitzean aurreratu dugu, oro har, zer de­

bekatuko den eta zer den sustatuko dena. Baina garbiago gera dadin, azter dezagun dokumentuak zer dioen kezka ge­hien sortu duten jardueren inguruan.

Erabilera publikoaErabilera publikoa eta kontserbazioa bateragarri egin behar

direla dio, lehenik eta behin. Biotopo babestuaren barruan dauden ibilbideen sare bat osatuko da, oinezkoen astialdia sustatzeko. Babestutako eremuaren barruan, autoak ibiltzeko pistak saihestuko dira. Sakonetaraino eta Mendataraino iristen diren pisten erabilera mugatu egingo da.

Ehiza eta erreketako arrantzaDokumentuak dio gaur egun zazpi ehiza postu daudela arau­

tutako eremuaren barruan, bost Debako aldean eta bi Zumaian –Pikote eta Talaimendi–. Postuen erregistroan ez direla ageri dio ondoren. Horren aurrean, erregistroan sartu beharko direla –erregistrotik kanpo badaude, kentzeko agindua ere eman ze­zakeen–. Horrez gain, ibiltarientzat kaltegarria izan daitekeela eta arautu egin beharko dela, Ehizarentzako Plan Tekniko ba­tekin –beste lan bat Aldundiarentzat–. Legez kontrako ehizari

aurre egiteko giza baliabideak jartzeko agintzen du.Bestalde, erreketako arrantza erabat debekatzen du.

Itsasoko arrantzaIkus Itsasoko eremu babestua puntuan esaten dena.

Nekazaritza eta abeltzaintzaIkus nekazaritza guneetako paisaiaren babes eremua pun­

tuan esaten dena.

IkerketaIkerketa lanak sustatuko dira, baina hemendik aurrera modu

kontrolatuan egingo dira. Haitzetako laginak hartu nahi izanez gero, baimena eskatu beharko da. Horrez gain, burutzen di­ren ikerketa lanen datu base bat osatuko da. Hemen gaineratu behar da ikerlariek eta zientzialariek baino ez dutela izango labarretan fosilak hartzeko baimena. Beste guztiontzat debe­katutako jarduera izango da.

Azpiegiturak eta eraikinakAzpiegitura eta eraikin berriak egiteko aukera mugatu egin­

go da. Ezingo da azpiegitura sare berririk eraiki: aireko argindar sareak, saneamenduko hodiak, pistak, errepideak…Salbuespen hauekin: ingurunearen kudeaketari edota segurtasunari lotutako eraikinak baimenduko dira; nekazaritza eremuetan, eraikinak berritu ahal izango dira edo berriak eraiki jarduera hobetzeko ezinbestekoak badira; gaur egun dauden azpiegiturak konpon­tzeko lanak; lurrazpiko azpiegitura sareak; NBAParen helburuak bete ahal izateko beharrezkoak diren pistak eta bideak.

Hori kontuan hartuta, garbi dago biotopo babestuari esker kostalde zati hau urbanizatzeko arriskua ekiditen dela, eta hori ez da gutxi.

• Zortzi kilometroko kosta lerroa.

• 4.300 hektarea hartzen ditu –hektarea bat=futbol zelai bat–.

• 495 baino ez lurrekoak: % 11,51. Bes­te guztia, itsasoa da.

• Babestutako eremuaren % 16 baino ez Zumaiako lurretan.

• Jabegoari dagokionez, babestutako lu­rren % 52 publikoak dira.

• Eremuaren ia % 5 erabat babestuta egongo da, erreserbako eremua izen­datuko da. Zehazki, 208,6 hektarea –horietatik 140,9 itsasokoak–.

Biotopo babestuaren datuak

1� B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A1� B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

Aldundiak Gipuzkoako Plazan duen eraikinean hartu gaitu Asier Arresek (Beasain, 1972). Zumaiaren berri baduela esan digu, haurra zela, “bederatzi urte egin arte edo”, Zumaiara etor­tzen zela gurasoekin udako oporraldia pasatzera, “Algorri Eza­gutza Etxetik oso gertu dagoen etxebizitza batera”. Gogoan du hondartzatik etxera bueltan sarri eramaten zuela baldean arrain txikiren bat, hamarraren bat… Laster berak zuzentzen duen sai­lak kudeatu beharko du ingurune hori.

Jaurlaritzak du naturguneak izendatzeko eskumena, baina, behin hori eginda, aldundiei dagokie kudeatzea. erabakiak ha-sieratik koordinatuta hartzen dira, alde guztien oniritziarekin, edo Jaurlaritzak agindutakoa betetzea baino ez zaio gelditzen aldundiari?

Eskumena Jaurlaritzarena da, baina instituzio guztiek hartzen dute parte. Kasu hau adibide esanguratsua da, Deba eta Zu­maiako Udalen ekimenez abiatu baitzen ingurune hori babeste­ko prozesua. Egia da natura babesteko legea onartu ondorengo lehen urteetan natur parke asko izendatu zituela Jaurlaritzak eta gero horien kudeaketa aktiboa martxan jartzea asko kostatu zi­tzaiela aldundiei. Baina horri buelta eman zaio. Kostaldeko bioto­po babestuaren kasuan, hasieratik koordinatuta egon gara, gure teknikariek hasieratik hartu dute parte prozesuan. Prozesuaren hasieran protagonismoa Jaurlaritzarena da, baina Aldundiak ere parte hartu du. Eta aurrerantzean, kudeaketa Aldundiaren esku­mena izanda ere, Jaurlaritzaren eta udalen parte hartzea susta­tuko dugu.

Naturgune honek badu berezitasun bat: zatirik handiena itsasoa da, eta aldundiak ez du eskumenik itsasoan. Biotopo babestuaren Organo kudeatzailea den heinean, nola jokatuko du aldundiak?

Zatirik handiena eta aberatsena da itsasokoa, itsaslabarrekin batera. Hitzarmenak sinatu beharko ditugu, bai Jaurlaritzarekin itsasoko zatiari dagokionez, baita udalekin ere. Eskuduntzak Al­dundiak ditu, azpiegitura horretarako prestatuta dugulako, baina elkarlana ezinbestekoa izango da. Eta elkarte eta taldeekin beste horrenbeste. Tokiko taldeak kudeaketan inplikatzea oso garran­tzitsua da babesa benetakoa izan dadin.

Naturguneak babestu behar direla ez dugu orain zalantzan jarriko. Baina horrek dakarren kargari aurreko egiteko moduan al dago aldundia? Jaurlaritzak beste bi biotopo babestu izen-datuko balitu Gipuzkoan, horrek eskatzen duenari aurre egite-ko baliabideak ba al ditu aldundiak gaur egun?

Ba, egia da, arazo bat izan genezakeen kasu hori emango bali­

tz. Baina hori gehiegi aurreratzea da. Kostako biotopo babestuari dagokionez, ikusi beharko da NBAPak zer dioen, eta zer dagoen egiteko. Gaur egun ere Aldundiak gauza asko egiten ditu han, ez da zerotik abiatzen.

NBaPak esaten du, esate baterako, arrantza kontrolatzeko eta legez kanpoko ehiza kontrolatzeko baliabideak jarri behar-ko direla.

Eta gaur egun gure zaindariak ehiza kontrolatzen ari dira. Egia da ehizarekin kostaldean esfortzu bat egin behar dugula, hobe­to antolatzeko. Gipuzkoan uste dut oso eredu ona jarri genuela martxan, ehiztariak beraiek inplikatuta, baina egia da kostaldean gehiago kostatzen ari dela ohitura batzuk aldatzea.

NBaPak dio zazpi ehiza postu daudela erregistrotik kanpo. ez du, ordea, kentzeko proposatzen, erregistroan sartzea bai-zik. ehiza eta naturaren kontserbazioa bateragarriak al dira?

Bidea ez da santutegiak egitea. Gauzak arautu eta ondo anto­latu behar dira. Zein litzateke sakoneko arrazoia hor ehiza debe­katzeko? Norbaiti molestatzen diola? Dinamika horretan ezin gara sartu. Biotopoa deklaratu da, batik bat, ondare geologikoarenga­tik eta itsasoko ekosistemengatik.

Baina oinezkoen astialdia bultzatu nahi bada –eta NBaPak hala dio–, ez dirudi ehiza oso jarduera atsegina denik ibilta-rientzat.

Bi jarduerak gatazkan sartzen dira, egia da, baina horregatik arautu eta antolatu behar dira. Ehizak ez du arazorik planteatzen kontserbazioaren ikuspegitik. Naturaren erabateko babesa, jar­dueren debekuak eta antzeko neurriak duela hogei urte aplika­tzen ziren. Gaur egun beste egoera batean gaude, beste batzuk dira beharrak eta politikak. Kontua ez da soilik natura babestea, kudeatzea ere bada. Jarduerak ondo arautzea da giltza. Eta be­rriro diot, egia da kostaldean lana dugula egiteko ehiztariekin.

eta zergatik dago arazo hori kostaldean bereziki?Agian, kontrolatzeko zailagoa da, eta ohitura batzuk aldatzea

ere asko kostatzen ari da. Baina gure zaindariak ahalegin berezia ari dira egiten. Egia da, baita ere, jende gehien bizi den eremua dela eta jardueren arteko gatazkak errazago gerta daitezkeela. Biotopo babestuaren eremuan ehiza ondo antolatzea izan daite­ke Aldundiaren erronketako bat.

eta beste zer ekimen aurreikusten ditu aldundiak biotopo babesturako?

Ez dut uste dena hankaz gora jarri behar denik, horren pre­

“Ehiza ondo antolatzea izango da erronketako bat”

Asier Arrese Aldundiko Mendietako eta Natura Inguruneko zuzendari nagusia

BALE

IKE+

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A 17

miarik ez dago eta. Lehenik eta behin, esan behar da biotopo babestu izendatzen den unetik urbanizazioaren eta azpiegituren mehatxutik libratuko dela, eta hori, bera bakarrik, oso ona da. Bigarrenik, hor barruan egiten diren jarduerak arautzea izango da kontua: ehiza, arrantza, nekazaritza… Eta, bestetik, zenbait neurri hartu ingurunea hobetzeko, bertako zuhaitzak landatuz, adibidez.

Beste berezitasun bat ere bada kasu honetan: algorri eza-gutza etxea eraiki zela naturgunea babestu aurretik. aldundiak nola ikusten du zentro horren papera behin NBaPa onartzen denean? algorri izango al da biotopo babestuaren parketxea?

Azken urteotan herrietan interpretazio zentro, museo eta antze­ko azpiegiturak ugaldu egin dira. Orain arte Aldundiak lagundu egin du ahal izan duen neurrian, baina gaur egun gaindituta gau­de. Ezin diegu guztiei erantzun. Hausnartu eta erabaki dugu, Gi­puzkoako lurraldea bere osotasunean ikusita, parketxe sare bat osatuko dugula, bost, sei edo zazpi parketxerekin. Ez hogeirekin. Gaur egun jadanik lau parketxe ditugu. Ikusi beharko dugu sarea nola osatzen den. Eta kostaldeko biotopo babestuaren kasura bueltatuta, bai, Algorri Ezagutza Etxea izan daiteke parketxea. Erreferentzia hori, gainera, irabazia du orain arte egin duen la­narekin, lan bikaina egin da eta. Baina erabakia ez dago hartuta. Deba ere hor dago eta interes handia du.

Urte amaierarako izango dugu biotopo babestua. Gero al-dundiak kudeaketa plana egin beharko du. Noizko nabarituko dugu aldundiaren eskua naturgune horretan?

Berriro diot ez garela zerotik abiatzen, gaur egun ere gauza asko egiten ditugula. Jarduerak­eta arautu beharko dira, eta in­gurunea hobetzeko neurriak hartu, baina, esate baterako, zer egin behar da nekazaritzari lotutako paisaiari eusteko? Baserriak bizirik mantendu. Baserriak hiltzen badira, abeltzaintza galtzen bada, pinudiak eta sastrakak etorriko dira atzetik.

Bai, baina egin beharrekoen artean jarriko dizut adibide bat: labarren azpian pilatzen den zaborra jaso beharko da. hori egi-teko baliabideak aldundiak jarri beharko ditu.

Bai, hala da, eta hori gainera lehenbailehen egin daitekeen zer­bait da. Pentsatzen dut urtean behin pare bat astez­edo jar daite­keela jendea lanean, zabor hori ahal den neurrian kentzeko.

Zaindariak jarriko al ditu Aldundiak?Badaude, gure guardak hor ibiltzen dira.

Ba gutxitan ikusten ditugu…Guarda onak diren seinale… Serio hitz eginda: arrantzaren ka­

sua izan daiteke larriena eta ikusi beharko da horri nola egiten diogun aurre. Dena kontrolatzea ezinezkoa da, eta beste neurri batzuk hartu beharko dira, tokiko elkarteak­eta inplikatuz, kon­tzientzia bat sortuz. Dena beharko da.

eta bi erreserba eremu ere izendatu dira harraldean. horiek benetan errespetatzen direla ziurtatzeko neurriak hartu behar-ko dira.

Bai, hala da. Hori ere kontuan hartu beharko da.

Asier Arrese Aldundiko Mendietako eta Natura Inguruneko zuzendari nagusia “Algorri Ezagutza Etxea izan daiteke parketxea; erreferentzia hori irabazia du”

BALE

IKE+

1� B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

BALE

IKE+

err

ekas

toak

bab

este

ko e

rem

ua

Nek

azar

itza

erem

u ar

runt

a

Ber

resk

urat

u be

harr

eko

erem

u ho

ndat

ua

eko

sist

emak

hob

etze

ko e

rem

ua

Nek

azar

itzak

o pa

isai

a ba

best

eko

erem

ua

itsas

oko

erem

u ba

best

ua

era

bile

ra b

erez

iko

erem

ua

err

eser

ba e

rem

ua

NBAParen 61. orrialdean dago araudiaren edukia modu grafikoan jasotzen duen taula. Hor ageri dira eremu ezberdinak eta bakoitzean zer egin daitekeen eta zer ez. Azken finean, NBAParen muina hor dago jasota. Alboan jarri dugun mapan, berriz, NBAPak zehaztutako babes eremu ezberdinak ageri dira.

Oharra: NBAParen gaztelerazko bertsioa baino ez dago eskuragarri Jaurlaritzaren webgunean. Hemen erabiltzen den terminologia guk itzulitakoa da.

Araudiaren muina jasotzen duen taula

b

b

b

AP

b

b

b

b

b

EA

b

b

b

b

b

b

b

a

b

b

b

b

b

EA

AP

b

b

b

b

b

EA

b

b

b

b

a

b

b

a

b

a

a

b

b

EA

AP

b

b

b

b

b

EA

b

b

b

b

a

b

b

a

b

b

a

b

b

EA

AP

b

b

b

b

b

EA

b

b

b

b

b

b

b

a

b

b

b

b

b

EA

AP

b

b

b

b

b

EA

b

b

b

b

a

b

b

a

b

a

a

b

b

AP

EA

b

EA

EA

EA

EA

AP

EA

b

b

b

b

b

b

b

EA

EA

EA

b

b

AP

AP

b

b

b

b

b

EA

b

a

b

a

a

b

b

a

b

b

a

a

a

a

b

b

AP

b

b

b

b

b

b

b

b

b

b

b

b

b

b

b

b

b

NBAParen laburpen-taula. Taulan ageri ez diren jardue-rak debekaturik daude.

EREMUAK

JARDUERAK

kontserbazioa

ingumenaren hobetzea

ikerketa

astialdi estentsiboa (ibiltzea...)

astialdi intentsiboa (azpiegituraren bat behar dutenak)

astialdiko arrantza

ehiza

ingurugiro heziketa

Nekazaritza

Negutegiak

abelzaintza

Basozaintza

arrantza profesionala

Nekazaritza industria

lehengaien-erauzketa

Garraiobideak

aireko kableak

lur azpiko kableak, hodiak...

Bestelako azpiegitura teknikoak

hondakin solidoen zabortegiak

esistitzen diren azpiegituren hobekuntza eta handitzea

etxebizitza berriak

Baserriei lotutako eraikinak eta bestelako azpiegiturak hobetzeko lanak

erabilera publikoko edo interes sozialeko eraikinak

azpiegitura arriskutsuakb b b b b EA b b

Bultzatua Onartua Debekatua

AP: Araudi propioa EA: Ez da aplikagarria

Baldintzaka: Organu kudeatzailearen baimena behar da.b: Dagokion plan berezia egin arte, taulak dioenaren arabera arautuko da.

Ing

uru

men

aren

bab

esaA

stialdiko

jard

uerak

Leh

eng

aien u

stiapen

aA

zpieg

iturak

Eraiku

ntza

BALE

IKE+

Biotopo babestuaren mugak

Barneko uren muga

itsasgora handienaren muga

itsas-lehorreko jabari publikoaren muga

Babesaren menpeko kostako eremua

10 metroko ur-sakonera

25 metroko ur-sakonera

50 metroko ur-sakonera

erreserba eremua

erabilerako bereziko eremua

itsasoko eremu babestua

Nekazaritzako paisaia babesteko eremua

ekosistemak hobetzeko eremua

Berreskuratu beharreko eremu hondatua

Nekazaritza eremu arrunta

errekastoak babesteko eremua

Biotopo babestuaren eremuak.

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A 1�

PUBLIZITATEA

Geologoaren ikuspuntutik, Algorri Ezagutza Etxeko zuzen­dari Asier Hilariok begi onez ikusten du Jaurlaritzak mahai gainean jarri duen araudia. “Biotopo babestu honen helburu nagusia itsaslabarretako ondare geologikoa babestea da, eta hori oso garrantzitsua da geologoentzat. Gero, esan be­har da askoz errazagoa dela harriak babestea ekosistemak baino. Hori horrela da. Andarikak jan egiten dira eta harriak ez. Baina geologoen ikuspuntutik, oso albiste ona da”.

Itsaslabarrak babesteko Jaurlaritzak planteatzen duena egoki ikusten du. “Kontserbazioarekin batera, ikerketa eta dibulgazioa bultzatu behar direla dio NBAPak, baina modu arautu eta kontrolatuan. Behin araudia onartuta, laginen bat hartu nahi duenak baimena eskatu beharko du, eta egiten ari denaren berri eman. Azken finean, horrek balioko du ikerla­rien lana hobeto koordinatzeko, eta gune honi buruz sortzen den jakintza ezagutzera emateko. Ikerlari ez direnei debeka­tu egingo zaie labarretatik laginik edo fosilik hartzea”.

Hilariok dio gaur egun ez dagoela arazo berezirik fosil bil­tzaileekin, baina duela 20­30 urte jende asko etortzen zela atzerritik, batez ere Alemaniatik, fosilak biltzera. Eta hori berriro gertatzea ekidin nahi da. “Zumaiako fosilak mundu guztian daude zabalduta. Orain ez daukagu arazo hori,

baina leku honek izen handia hartzen badu, horko harriak biltzea modan jar daiteke eta ondo dago legeak arrisku hori aurreikustea”. Algorri zentroak hiru urte daramatza lanean, eta emaitza onak lortu ditu, Hilarioren iritziz: “Gipuzkoako natur guneen mapan kokatzea lortu dugu, eta erraza ez den zerbait ere bai: Zumaia ideia bati lotzea. Zarautz surfarekin lotzen bada eta Tolosa babarrunekin, Zumaia gaur egun flyscharekin lotzen da”.

Biotopo babestuan Algorri zentroak zer nolako papera jo­katu beharko lukeen ere garbi du: “Nik oso garbi daukat di­bulgazio lan horretan jarraitu behar dugula eta ikerketa lanak bultzatzen jarraitu behar dugula, behar bada orain arte baino indartsuago. Ziurrenik, biotopo babestu izendatuta, honek guztiak beste neurri bat hartuko du eta guk ere baliabide ge­hiago beharko ditugu aurre egiteko. Baita ere iruditzen zait Aldundiak beharko duela lantalde bat biotopo babestuan, eta gu, Algorri zentrotik, prest gaude hor parte hartzeko. Hori erakundeekin hitz egin eta adostu beharreko zerbait da, noski. Baina dibulgazioaz eta ikerketaz gain, jakinda egun osoan hemen gaudela, hau guztia zaintzeko eta dinamiza­tzeko prest gaude. Naturgune honen parketxea izan daiteke, eta uste dut instituzioetatik horrela ikusten dela”.

Asier hilario Algorri Ezagutza Etxeko zuzendaria

“Askoz errazagoa da harriak babestea ekosistemak baino”

Laburbilduz­ Atzerapen handirik ez bada, urte amaieran biotopo babestu

izendatuko dute Zumaia eta Deba arteko kosta.­ Ondoren, Aldundiari dagokio naturgune hori kudeatzea, eta

araudiak dioena benetan aplikatzeko neurriak hartu eta ba­liabideak jartzea.

­ Lan horietan, Algorri Ezagutza Etxeak protagonismo gehia­go har dezake, naturguneko parketxea bihurtuta.

Araudiak (NBAP) dioena­ NBAPa izango da biotopo babestua arautuko duen lege

gorena. Hau da, udal planeamenduetatik ateratzen dira lur horiek. Beraz, kosta zati horretan ezingo da eraiki –salbues­penak salbuespen–.

­ Itsaslabarrak eta harraldeko bi eremu –Sakoneta aldean eta Pikoteazpian– erabat babesten ditu, hamar metroko ur sakoneraino. Han ezingo da arrantzan egin. Ikerketarako

eremuak izango dira.­ Erreserbako eremuetatik kanpo, arrantzan egin ahal izango

da. Baliabideak jarriko dira gaur egungo araudia betearaz­teko.

­ Ehiza ez da debekatuko, arautu eta antolatu egingo da ibil­tariek arazorik izan ez dezaten.

­ Landaguneko paisaia ere babestu nahi denez –muinoak–, baserrietan jarduera tradizionalei eusteko neurriak hartuko dira.

­ Oinezkoentzako naturgunea izango da: ibilbide sarea osa­tuko da eta autoen sarbidea mugatu egingo da zenbait pis­tatan.

­ Neurriak hartuko dira bertako ekosistemak bultzatzeko, kontserbazio maila hobetzeko.

­ Ikerketa eta dibulgazioa bultzatuko dira, naturgunearen on­darea hobeto ezagutu dadin.

Discovery Channelekin Algorrin Dinosauroen desagerpenari buruzko erreportaje baterako etorri ziren maiatzaren 22an. Meteoritoaren teoriaren aita Jan Smit elkarrizketatu zuten, bertan lortu baitzituen datu erabakigarriak. Baleikek beraiekin izateko pribilegioa izan zuen. Baleike.comen ikus dezazue bideo­erreportajea.Azken hilean egin ditugu beste bideo­erreportaje batzuk. Esate baterako, Basustako araztegiari buruzkoa edota Lau Kirol probarena. Denak www.baleike.com­en.

22 B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

Eguraldiari buruzko blog berriaLaino guztien gainetik bloga zabaldu du Joseba

Egaña meteorologoak. Zumaian egingo duen egu­

raldiari buruzko iragarpenak, fenomeno meteorolo­

gikoei buruz azalpenak, Zumaiako datuak... Blogen

plataforma erabat berritu dugu eta laster izango dira

blog gehiago –Darahlirena, esate baterako–. Gogo­

ratu edonork zabal dezakeela bere bloga.

BALE

IKE.

cO

MINKESTA Udalak ez du Itzurunentzat eta kirol portuarentzat bandera urdinik eskatuko. Zer iruditzen zaizu? JaSOTakO BOTOak: 99

ondo %40,40

gaizki %54,55

berdin zait %5,05

Entzun Zumaiakoren himnoa webgunean.

24 B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A 25

ErrE

TrAT

UA

Eskuetan nabaritzen zaio arraunean ibiltzen dela. Ez dauzka leunak. Lakar-lakarrak dira. Sufrimendua islatzen dute. Sufrimendu fisikoa. Hamalau ur-tez bizi izandakoa. Baina ez da Jokin Urkidiri min gehien ematen diona. Bes-te zerbaitek jartzen dizkio kirioak dan-tzan. Sufritu egiten du herriko arraun-lariek arrauna uzten duten bakoitzean: “Estropadetan azkena eginda baino gehiago sufritzen dut”, aitortu du.

Bestelako kontuak ziren Urkidi gaz-tetxoa zenean. 80ko hamarkadaren ha-siera zen, eta Zumaia banderak pilatu eta pilatu ari zen. Parolaldean bizita, Urkidi aita-semeak balkoira ateratzen ziren trainerua uretan entzun orduko. Denbora asko igaro zuten biek Telmo Deun loriatsu hari begira. “Aitak sartu zidan arrauneko harra”, gogoratzen du. Balkoitik begira pasatako momentuek harra indartu besterik ez zioten egin.

80ko hamarkadako arraunlariak ai-patu orduko, aldartea aldatzen zaio Urkidiri. “Idoloak ziren niretzat. Haiek gogoan ditudala, pentsatu ere egin izan dut beraiek adinakoa izatera iritsi ote naizen”. Galdetu beharraren galdetu beharraz, zalantzan jartzen du “arraun-laria naizen” ere.

Ibilbide horretan “momentu on asko bizi izan” dituela aipatzen du. Ba-tzuk aipatzen ditu ezer galdetu gabe: “Inflexio puntua izan zen trainerille-tako Gipuzkoako Txapelketa irabaztea 2000an. ‘Zerbait ba haiz’, esan nion neure buruari. Oriotarrak adinakoa banintzela pentsatu nuen”. Ez ditu ahaztekoak traineruarekin irabazitako hainbat bandera. Bi, batez ere: “Ra-silloko bandera autobusetik atera ge-nuen Zumaian sartu orduko, eta letrak kendu zitzaizkion. Auskalo nola zeu-den itsatsita! Kolarekin itsatsi behar

ArrAUNLArIA, gOZATZEN ETA SUfrITZEN Jokin Urkidik “ziurrenik” aurten utziko du arrauna. hamalau urteko ibilbidea osatuko du hastear den traineru denboraldiarekin.

TESTUA: AITOr MANTErOLAArgAZKIAK: gOrKA ZABALETA

Jokin Urkidi Arraunlaria

1970-10-11, ZumaianBandera asko irabazi ditu, baina bat du gustukoena: Gipuzkoako trainerilla txapelketa, 2000an.

BI hITZETAN

2� B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

ErrE

TrAT

UA izan genituen”. Halaber, ez du ahaztu

Colindresen irabazitakoa: “Pintatutako bandera eman ziguten. Beste garai ba-tzuk ziren”.

Arraunaren etorkizun “beltza”Urteak joan dira harrezkero, eta ez

alferrik. Arrauna aldatu egin delako. “Onerako”, esan du Urkidik. “Lehen lagun koadrila ginen. Entrenatzen ge-nuen, baina batzuek arratsalde guztia hizketan pasatzen zuten gimnasioan”. Orain bestelako kontuak dira: “Hitzik ere ez dugu egiten askotan. Pisua altxa-tzean hizketan hasten bagara, eta gero, ergometroan hogei minutuko hiru se-rie egin behar baditugu, asko berandu-tzen da gauza”.

Onerako aldaketa izan dela onar-tu arren, kezkaz ikusten du arrauna-ren etorkizuna. “Inork ez daki nora doan. Dirua sartu da, baina ez du ezer konpontzen. Gazteak falta dira, eta hori da arazoa”. Gazteak aipatuta, Zumaiako kasua aipatu du. “Lehen, Zumaian, katea zegoen, infantiletatik helduetara, baina orain hautsi egin da. Oso gazte gutxi gelditzen da, hemen eta beste klubetan”.

Etorkizun beltz horretan non koka-tzen du Zumaia? “TKEn mantentzeko arraunlari onak ekarri behar dituzu, herriko gazteek uzi egiten dutelako hiruzpalau urte egin eta gero. Itziarko ‘astakilo’ hauek hemen jarraitzen du-ten bitartean, hor ibiliko gara. Orain, olatuaren gainean gaude, baina oinarri horrek uzten duenean, berriz ere be-hera joango gara”. Hausnarketa bi gal-derarekin bukatu du: “Orduan, behera jaistean, zer egingo dugu herriko gaz-terik ez badago? Kanpotik ekarri behar al dira?”.

Neska lagunak gogoanUrkidi jakitun da garaiak aldatu

egin direla, eta ulertzen ditu gazteak. “Arraunak gauza batzuk kendu diz-kit niri ere”, esan du. Batzuk aipatzen

hasita, “lagunekin apenas egotea, asko zaindu beharra, eta parrandak ez egin ahal izatea”, aipatu ditu. Oso lotua da. Baina “zorte ona” izan duela dio, “neska lagunak bultzatu nauelako ja-rraitzera”. Arraunlarien neska lagunk gogoan, “sekulako meritua” daukatela esan du: “Abuztuan, oporretan, hemen gelditzen dira gure ‘erruz’, eta gainera, estropada guztietara etortzen dira”.

Arraunlari izateari utziko dion arren, nola edo hala, hainbeste maite duen kirolari lotuta jarraituko du. “Goikok aipatu izan dit Luxiaren lekua hartzeko hark uzten duenean, baina asko jakin behar da horretarako. Gazteen entre-natzaile lanetan hobeto ikusten dut neure burua”.

Aurretik, baina, aurtengo traineru denboraldia egin behar du. Aurreikus-penez galdetuta, hauxe erantzuna: “Ondo gabiltza. Aurreko urtekoa adi-nakoa egiteko moduan gaude. Espe-ro dut hainbeste gorabehera ez izatea egun batetik bestera”.

Iraila gertu dago. Gertu, beraz, Urki-diren agurra. Baina arrauna utzita ere, arraunlari izaten segituko du. Arrauna duelako barru-barruan sartuta. Arrau-na maite duelako. Aitak gaztetxoa zela sartu zion harra delako. Berak beste-rik uste izan arren, arraunlaria delako. Gozatu eta sufritu egiten duen arraun-laria.

"Ondo gabiltza. Aurreko urtekoa adinakoa egiteko moduan gaude. Espero dut hainbeste gorabehera ez izatea egun batetik bestera"

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A 27

2� B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A 2�

gU

rE Z

UM

AI Z

Arr

A

Aliziaren izeko-osabak eta ama “Nikol”-enekoak ziren. 1940. hamar-kadaren hasieran jaiotakook Alizia beti parrez eta Goiko Plazan jo eta su dantzan ezagutu genuen. Mutil koxkor garaian Julio Beobide irudigileak bere estudiora pasarazten gintuen bere la-nak ikus genitzan. Han zeuden: Bixen-te Tximo, Arritxu Akertxa, Emma Es-teibar, Kepa Uranga… eta baita Alizia ere. Peasoneko Juanitorekin ezkondu zen eta familia honekin ere oso lo-tua ezagutu genuen. Bagenekien bere anaia Bitorrek, Francok gerra irabazi ondoren, makisekin elkartuta jarraitu zuela borrokan. Sozialisten familiako senide izandakoak istorio interesga-rriak izango dituelakoan jo dugu Ali-ziarengana.

Zein urtetan jaio zinen?1.929. martxoak 9-xan. 79 urte ditut.

Non?Donostixan. Kalle Usandizagan.

Haurtzaroan Donostian bizi izan al zinen?Ez. Segituan ekarri zien honea. Ze, ni jaixo nitxanian ama gaxki gelditu zan. Eskuak eta dana geldituta. Izeko Erra-muna, amandria eta danak Zumaixan bizi zian, Kalle San Josen badao , ba, bodegoia?, Alpontxona eta Ferminena zana?, ba, hor goixan bigarrengo habi-tazixuan, eta ze eintzun, ba, gure aittak, izekoi-eta deitu eta honea ekarri zien. Gure amak ezintzun ezer ein eta hobe izango zula Tudela jutia esan zixuen,

ALIZIA PEREZ ETXABE(1)

ABELIN LINAZISOrO

“Segituan etorri zian menditik, Naparrua

aldetik. Gorrixak pikoketa mendizan

eoten zian eta nazionalak arkalen.

Tap-kun, tap-kun aitzen gendun guk tiroka.

Leixuak eta danak tiroz bete zian.”

�0 B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

gU

rE Z

UM

AI Z

Arr

A

balneaxoa. Bitor ere txikixa zan, lau-bat urte-edo zizkan, eta ni Zumaira ekarri baino leheno danok Tudela jun giñan. Haixek pasiara ertentzen zuten eta, ni atzetik neskamiakin, baina han gurasoak ezin zuen aguantatu, barruan sartzen zienian kurrixka batian hasten men ni-txan-da. Aittak gure izekori esan omen zixon: Honela ezin deu segi, bi ume hauekin Zumaira juten baldin bazea, na-hixo det. Orduan hartu Bitor eta bixok, balneaxokuak zaitzeko bere andria han laga, eta etorri men giñan Zumaira. Pam-plonan-edo, trasbordua eiteko tokixan, hoztu nax eta Zumaira ekarri zien. Ge-hixo ez nitxan Donostira jun.

Eta ama?Ama sendatu zan eta bizimou norma-la eiten hasi zan, baina nei ez zien ge-hixo eraman Donostira. Ama bere gi-zonaren amaren azpixan bizi zan, han Donostixan. Gure Donostiko amama baserritarra zan, baina kollarina ibiltzen zun hoixetakua. Ze eingo nun, ba, ni Zumaiaxan. Gurasuak bixitan etortzen zian Zumaira Bitorrekin, baina amak segituan euki zun Aurori, nire ahizpa. Ama haurdun geatu zanian gure ize-ko Erramunak bere amari esaten men

zixon: Ai, ama!, nei umia segituan ea-mango die! Ixilik egon hai neska!, –amamak– nola eamango diñe umia, ba! Beaixek bazikane oain beste bat-eta!

Zumaian gustura, ezta?Ni hamen osaba danakin gustura, baina beti gaixo. Bronkixokuakin. Don José Ajuria (herriko medikua) beti gure itxian zan. Gure aittak automobila zakan, eta noixean behin, Zumaira etortzen zian. Bai, ba, gure aitta, geo, Alfa-n jarri zan lanian. Akzionista bezela Eibarren. Eta orduan “inspektor de makinas” jarri zixuen, España guztirako. Lanetik bue-ltatzen zanian, Eibarretik gure etxea etortzen zian. Eta juten zianian hamen lagatzen zien. Ni haixek etortzeko de-siatzen eoten nitxan, baina juteko ere bai. Zumaixan ni ume bakarra nitxan-da eta danak ni zaitzeko zeben. Ni beti gaixo neon eta medikuak esan men zun behin: Txiki hau… ku-kur eztula ai zako kentzen, baina hobetuena mendi batea-edo eamatia izango da. Leku aldatziak on eingo ixo. Gure izeko Erramuna jos-tuna zan eta Porteneko hauek, Joakiña eta danak han eoten zian josten, “Dia de las modistas”-en katxaperuak eta danak botatzen zituen. Oso etxekuak

zian. Bueno, ba, gure izeko Erramunak aittai deitu eta honek: La llevaremos a Gurutze Berri, a Oiartzun. Allí está de maestra mi hermana, ahora está de va-caciones y tú Ramona, lleva a nuestra hija allí. Hantxe harrapatu zian gerrak.

Oiartzunen?Bai. Arkale mendia aurrez aurre gendun. Hotela gorri-gorrixa zan gainea.

Hotel hartan egon al zineten?Gure tia hango maistra zan eta hotel hartan zekan hartuta kuartua. Barrixua zan hura. Eta eskolaren aldamenian zeon hotela. Eta geo, ba, baserrixa asko zeon han. Ba, hantxe harrapatu ziun guri gerrak. Hantxe gelditu ginan izeko Erramuna eta bixok etorri ezinikan. Za-zpi urte nittun orduan.

Gerrak Oiartzunen harrapatu zin-tuzten orduan.Bai, bete-betian. Segituan etorri zian menditik, Naparrua aldetik. Gorrixak Pikoketa mendixan eoten zian eta na-zionalak Arkalen. Tap-kun, tap-kun aitzen gendun guk, tiroka. Leixuak eta danak tiroz bete zian. Han nahiko den-bora pasa gendun.

“Ixa gabero, kank! Leixora harrixak botat-zen hasi zian. Goizeko hiruretan edo lauretan.

Leixua atzian gendukan, moja xaharren aldera.

Gu dana bildurtuta eo-ten giñan.

Atia jo eta barrura sartu ere eiten zian.”

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A �1

Larri han orduan.Bai. Nahiko. Aittaren lehengusu abaria 16-17 urteko reketiak atzian zitula eto-rri zan gurena, baina ez pentsatu guru-tziakin etorri zala, e? Eskopeta haundi batekin.

Eskopetarekin? Frankista al zen, ba?Bai. Eta gure izekori esan zixon: Don-de está el padre de esta niña? Eta gure izekok: Y yo que sé! Gure aitttak harras-taka-harrastaka etorri nahi izan zun gu-rena, baina ezinezkoa zan. Gu bi fren-tien erdi-erdixan gabezen. Hango obusa eta hango tiroa!Gure sukaldea zeon tokixan obus bat sartu zan. Ez zan lehertu. Hantxe gel-ditu zan. Geo, jende gehixo ere bazeon gurekin, eta frankistak sartu zianian gizon bat hotelian harrapatu eta: ¿Qué hace este hombre aquí? No sabemos -gure izekok eta beste emakumiak- esta-ba aquí en el hotel con nosotras jugando a cartas. Ha venido ahora, no?, frankis-tak. No, no ha venido ahora, emaku-miak.-Este hombre tiene camisa blanca y pantalones de mil rayas, y le hemos visto antes que se estaba escapando. Le tenemos que fusilar. -No! Este hombre ha estado con nosotras jugando a car-

tas! Hartan, behintzat, konbentzitu zi-tuen militar haixek eta jun zian.

Emakume kementsuak.Bai. Behin batian gure izekok frentia ikusi behar zula eta jun da beste emaku-me batzuekin mendi aldera. Bide erdi parian dagola han dator abioia! Gra-zixak zuluak zibela eta hantxe ixkutatu zian.

Egoera gogorrean bizi zineten.Bai. Han gerran, mendixan hiltzen zian, bai batekuak eta bai bestekuak, eta hil-dakuak mando gainetan jexten zituen hankak txintxilika zituela, plon, plon, zapatak kendu gabe eta gure tiaren es-kola eamaten zittuen. Gu ume asko ge-ben han eta: Ikusi ein behar diau, ba, zer daon hor barruan. Han hildakuak eoten zian, abariak estremauzixuak ematen zixonak zian. Ai, zer zan hura! Egunero tiroka, egunero hildakuak… Hala, hura bukatu zanian etorri giñan, baina hamen beste gerra bat gendukan.

Frankistak Zumaian sartuta al zeu-den itzuli zinatenerako?Bai, hamen ez zeon ezerre. Frankistak danen jabe ein zianian etorri giñan. Gure

itxia hutsa zeon, ez zaon inorre itxian, Portenekuak aldamenian eta gu. Mue-bliak itxian zaben eta eskerrak. Geo, fran-kistak, bueno, gerra hasi baino leheno lehengusu bati tiro bat bota zixuen To-losan eta Zumaira ekarri zuen sendatzea, eta, haren makuluak atien atzian kuartuan zaben, eta Zumaiko frankista hauek hiru egunetikan behin-edo gure itxian sartzen zian errejistratzea. ¿De quién son estas muletas? Sabemos que ha aquí ha estado un herido, haixek, eta gure izeko gajuak: Yo no sé nada, ahora no hay nadie.

Baina, etxea zergatik zegoen hutsa? Etxeko denak ihes egin zuten, ala…Bai, gizonezkuak frentea jun zian eta etxeko danak, amandria eta danak ea-man ein zituen.

Eraman, nork?Hamen, nunbait, ebakuazixua izan zan. Frankistak sartu aurretik jende askok ihes ein zun, Bizkai aldera, eta gure amandria bakarrik ez lagatzeatikan beaixekin eaman zuen.

Familiako danak?Bai, danak ihes ein zuen. Aittak eta amak ere bai Eibarretik. Seme-alabekin:

gU

rE Z

UM

AI Z

Arr

A

�2 B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A�2 B A L E I K E 2 0 0 7 U Z TA I L A

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A ��

Bitor, Aurori eta León, oso txikixa hau. Hamen, osaba Pedro, osaba Manuel, osaba Martin… eta danak ihes einda zeben, bueno, osaba Martin eta osaba Manuel ordurako ezkonduta zaben. Ha-men itxian osaba Pedro, amandria eta izeko Erramuna bizi zian. Bueno, ba, gu bixok itxian gabela, ixa gabero, kank!, leixora harrixak botatzen hasi zian. Goizeko hiruretan edo lauretan. Leixua atzian gendukan, moja xaharren aldera.Gu dana bildurtuta eoten giñan. Atia jo eta barrura sartu ere eiten zian.

Egunez etxean gelditzen al zineten?Batzuetan Joxe Baixonaren soura juten giñan lanea. Artajorra-eta… Joxe Baixo-na Porteneko aittatta zan eta izeko eta bixok haixen etxea juten giñan tertulira, Karmen eta hauek artian hamen zaben eta Joxe Baixonak esaten zion izekori: Erramuna, gauza bat esan behar diñat, etorri hai gure etxea lota, ze , hor ezin baldin badezue ondo lo ein… Eta ho-rrelaxe, haixen etxeko aurreko kuartura juten hasi giñan. Joxe Baixonak gu har-tu eta babestu ein giñun.

Zuen etxera zertara sartzen zian frankistak?Errejistratzera, ea armak zaben ikuste-

ra-edo. Hamenguak zian. Zumaiarrak. Dranba, dranba, hor ibiltzen zian kalian harro-harro einda, desfilian bezela. Eta, klaro, hura ikustean askotan batzuek ezin ixilik eon. Paxigueneko Trini, izekon oso laguna zan, ezin zan gajo hura ixilikan eon eta, nunbait, esan du zeoze. Hartu zuen eta “aceite ricino” eman zixuen. Nik, beheko kalian, “Cantabrico”ko1 aurrian ikusi nuan hura nola zijuan bi soldauen tartian, kalle Riberan. Ilia zero moztuta gainea. Nik banekin hura izekon laguna zala eta negarrez estratatik gora nijuala: Izeko! Izeko! Trini eraman due! Trini era-man due! Eta oain zuri eramango dizue! Izan ere, gure beheian, karlistak bizi zian eta haixek gure etxea bizitzea nahi zuten etorri, gure itxia osua zan-da eta haixe-na erdibitutakua. Gaixotu nintxanian haixen amama gora etortzen zikan kon-tuak kontatzera, baina ni behin aspertu nitxan eta esan nixon: Rafaela, ez baldin bazea hamendikan juten “Viva la repu-blica!” diarra eingo det. Jesus!, hark. Bai ba, nik ikusi eiten nun osaba Manuel-eta nola ibiltzen zian-da. Bueno, ba, Triniri ein zixuen hori eta hurrengo zein ikusiko eta, Jexuxa Rapa. Emakume batzuek lis-

1. “Bar Cantábrico” zen hau, zumaian “Bar Berrixa” bezala ezaguna. Magnoliaren aurrez-aurre zegoen.

tan zeben. Zumaiarrak eindako listan.

Lista zumaiarrak egin, baina ilea moztu eta olioa edateko eman, nor-tzuk?Falangistak uste det. Falangistak Ma-ria Jexux Lisbonak oain denda daukan goixan eon zian eta gure izeko eta bes-te emakume batzuek erropak garbitzea eamaten zituen. Debalde, ez zixuen perro-txikirik ere ematen. Eta han fa-langista asko ezagutu zittun. Geo, Zu-maiko bi emakume falangistak “Plato único”ko diru bila etortzen zian etxera.2 Guk erriala-edo ematen giñuzen. Eta hala zijuan gauza. Bonbardeoa zanian eta beaixek irabazten zuenian desfilia izaten zan. Hango bueltako kanpaiak, pinbili-panbala! eta hango katxaperua! Zumaiko emakume frankistak harro-harro margaritaz� jantzita ibiltzen zian. Danak diarka: Honelako herrixa harra-patu duela guriak!

2. hilean behin falangistak abertzale eta errepublikanoen etxeetara joaten ziren dirua kentzera, “Por haber librado a zumaya de los rojo-separatistas”. Gizon gehienak frentean ziren, dirurik ez etxeetan, eta egun hartan platerka bakarra jaten zuten.

3. emakumezko falangistei deitzen zieten Margarita.

gU

rE Z

UM

AI Z

Arr

A“Bonbardeoa zanian eta beaixek irabazten

zuenian desfilia izaten zan. Zumaiako emakume frankistak

harro-harro margaritaz jantzita ibiltzen zian”

Jarraituko du.

�4 B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A

ekaina-sanpedroak

Ag

END

A

ErakusketakEkainaren 19tik uztailaren 6ra Angel

hurtado eta Mikel Sanmillan Ekaina1�, ostirala19:00etan Aita Mari aretoan,

Musika Eskolako ikasleen “Nibel aldaketa kontzertua”

20:00etan Ludotekako ikasturte amaierako festa, Alondegia aretoan.

14, larunbata11:00etan “Zumaiako Pintxoak”:

pintxo kalejira Alde Zaharrean.17:00etan Basadin, haurrentzat

birziklapen tailerrak

18:00etan “Zumaiako Pintxoak”: Kalejira poligonoetan

15, igandea11:00etan “Zumaiako

Pintxoak”: pintxo kalejira.19:30ean Basadi auzategian,

Zumaiako III. Pintxo Lehiaketa1�tik 22raBeheko Plaza elkarteak antolatuta,

Pertsona Nagusien Astea1�, asteazkena19:00etan Maria eta Jose

aretoan, MUSIKA ESKOLAKO KONTZErTUA

1�, osteguna22:15ean zine forum saioa “LA

EScAfANDrA y LA MArIPOSA”20, ostirala15:00etatik aurrera, Kiroldegiko

igerilekuan, Puzgarriak.21, larunbata 19:30ean plazan TErUELgo

MUSIKA ESKOLAKO BANDA KONTZErTUAN

22, igandea11:00etan hasita Zumaiako

XvI. Artisau Azoka

2�, astelehena22:00etan San Juan Iturrian, San Juan

Suak Zumaiako Txistulari Banda eta Musika Eskolako Euskal Dantzariak

SAN PEDROAK 2008

2�, larunbata11:00etan TXU-TXU trenaren

ibilaldiak. Irteera, herri Eskolako parean

12:00etan Udaletxe aurrean, TXUPINAZOA jaiei hasiera emanaz.

Jarraian, TOLOSAKO DULTZAINErOAK arituko dira kaleetan zehar

13:00etan plazan Jota emanaldia vOcES NAvArrAS taldearekin.

16:00etan TXU-TXU Trenaren beste ibilaldi batzuk. Irteera, Erribera kalean.

18:00etan Udaletxetik Buruhaundi eta Erraldoien kalejira Tolosako Dultzaineroek lagunduta.

Iluntzean zehar, TOLOSAKO DULTZAINErOAK arituko dira kaleetan zehar

19:30ean KOXEgUAy taldearen saioa kaleetan zehar

20:00etan plazan, trikitilari saioa20:30ean Eusebio gurrutxaga

plazan, afaria: Txahal erreaAfalondoan, ZUNBILATIK

KANTUZ KANTU.22:30ean San Pedrotako

Danborradaren hasieragauerdian Udaletxean aurrean,

herriko ikurrinaren igoera.01:00etan Eusebio gurrutxaga plazan

EgAN taldearekin dantzaldia

2�, igandea , San Pedro Eguna9:00etan Tolosako Dultzaineroekin

goiz soinua.11:15ean Alkate soinua Udal

Musika Bandarekin, eta Udalbatza eta herritarrak prozesioan Parrokiara joango dira

11:30ean parrokian, Meza Nagusia Parrokiko San Pedro Abesbatzak abestua.

Egitaraua: hEMEN gATOZ JAUNA (herria eta korua 3 a.b.) Luis AranburugLOrIA IN EXcELSIS DEO (4 a.n) Laurentio PerosiMeza: “Secunda Pontificalis”TU ES PETrUS (5 a.n.) hilarion EslavaSANcTUS - BENEDIcTUS (4 a.n.) Laurentio PerosiMeza: “Secunda Pontificalis”BAKEA (herria eta korua 4 a.n.) J. PikabeaPOZ ABESTIA (4 a.n.) g. haendelOrganojolea: M.carmen Azpeitia IparraguirreZuzendaria: Agustin Zubimendi Lopetegi

12:00etan Tolosako Dultzaineroen kalejirak

11:00etan plazan, “JOKALATA” haur eta helduentzat denborapasa eta jolasak.

13:00etan Udal Musika Bandaren kontzertua Eusebio gurrutxaga plazan

17:30ean Kofradian UME BATUKADA fESTA

19:00etan plazan hErrIKIrOLAK:

Aizkolariak: Nazabal eta Mugerza, Larretxea eta Atutxa

harrijasotzaileak: Ostolaza eta Landarbide

Aurkezlea: gabisolaIluntzean zehar : TOLOSAKO

DULTZAINErOAK arituko dira kaleetan zehar

Ordu berean SUgArrI Txarangaren saioa

22:00etan Amaiako plazan gAZTETXOEN DISKOTEKA

23:00etan Pirotecnia Zaragozana etxearen eskutik, SU ArTIfIZIALAK

Bukaeran, TOLOSAKO DULTZAINErOAK kalejiran plazara

Bertan, Zumaiako Udal Musika Bandaren dantzaldia plazan

Tartean, MArISA MErINOren dantza eskolako dantza erakustaldia

�0, astelehena11:30ean plazan ALTXOrrArEN

BILA Joku erraldoia18:00etan gernika parkean, Koadrilen

arteko jolasak: EUSKAL JOLAS ETA JOKUAK. (Taldeak izena emateko epea: ekainaren 24a)

19:00etan Plazan TXANOgOrrITXU haur berbena

20:00etan kalean zehar, MArIAchI MAyA taldearen kalejira

23:00etan Plazan MArIAchI MAyA taldearen KONTZErTUA

Alkoholiko AnonimoakBilerak: asteartetan 20:00etan eta larunbatetan 19:00etan, Udaltzaingoaren ondoan. Telefonoak: 629141874 / 943248474

Alkoholikoen Senideak (Al-Anon)bilerak: asteazkenetan 20:30ean eta larunbatetan19:00etan,parrokiako etxean.Telefonoa: 650265963

B A L E I K E 2 0 0 8 E K A I N A �5