3. GAIA 1. LIBURUKIA
Ezaugarriak:
• Zelula izeneko unitatez eratuta daude.• Jaio eta hil egiten dira• Materia organikoan oinarritzen dute bere
konposizioa• Oinarrizko 3 bizi funtzioak egiten ditu.
Bizi funtzioak• Nutrizioa:
Bizitzeko beharrezkoak diren energia eta substantziak lortzeko.
• Bi mota• Autotrofoa: Gai dira substantzia ez organikotik
abiatuz (CO2, H2O, gatz mineralak) energia eta substantzia organikoak sortzeko : landare, alga,..
• Heterotrofoa: Beste izaki bizidun batzuez edo euren hondakinez elikatzen dira, ez dira gai berez substantzia organikoak sortzeko : animalia, onddo eta mikroorganismo gehienak.
• Izaki bizidunek harremanak dituzte euren artean eta ingurunearekin (elikatu, ugaldu, argiaren norabidean hasi, etab.)
• Ugalketa
• Izaki bizidunek beren antzekoak diren ondorengoak eratzen dituzte ugalketaren bidez.
• Ugalketa sexu bidezkoa (bi izaki behar dira) edo sexugabekoa (izaki bakarra ugaltzen da) izan daiteke.
• Harremana
Konposizio kimikoaKontzeptua: Kontzeptua: Izaki bizidun gehienak C, H, O,
eta N osatuta gaude nagusiki, hauek bi motako substantziak osa ditzakete Substantzia ez-organikoak
Izaki bizidun nahiz bizigabeetan agertzen dira (C-rik ez) : Ura eta Gatz mineralak
• Substantzia organikoak• Izaki bizidunetan soilik agertzen dira (C agertzen da):
•GluzidoakGluzidoak: glukosa (energia lortu) eta zelulosa (egiturak sortu)•LipidoakLipidoak: energia erreserbak•ProteinakProteinak: bizi funtzioak erregulatu, O2 garraiatu (hemoglobina), babesa (antigorputzak)•Azido nukleikoakAzido nukleikoak: Informazio genetikoa gorde (ADN)
ZELULAKontzeptua:Kontzeptua:Bizi unitate txikiena da, egitura
unitatea da eta funtzioanala da.Zelularen elementuak:
• MintzaMintza: zelula babestuz eta mantenugaien erregulazioaz arduratzen da.
• ZitoplasmaZitoplasma: Zelularen barnekaldea, bertan organuluak daude.
• MaterialMaterial genetikoa: Zelularen funtzionamendua kontrolatzen duen substantzia ADN
Zelula motak:
•EukariotoaEukariotoa: material genetikoa nukleo baten barruan dago.
• ProkariotaProkariota: material genetikoa aske dago zitoplasman.
Animalia eta ladare zelula
ORGANISMOAKOrganismoak zelula batez edo gehiagoz osatuta egon daitezke.
ZELULABAKARRAK ZELULANIZTUNAKZelula bakoitza
organismo bat da.Elkartzen direnean
koloniak eratzen dituzte.Organismorik sinpleenak
dira. Bakoitzak bere kabuz
egiten ditu bizi funtzioak
Hainbat zelulaz osatuak.Hauek elkarrekin
harremanetan lan egiten dute.
Zelula mota bakoitzak funtzio beriztua dauka Antolaketa mailaAntolaketa maila
EhunakEhunak: funtzio bera duten antzeko zelulenzelulen multzoa (gihar ehuna).OrganoakOrganoak: Batera aritzen diren ehunenehunen multzoa (giharrak).SistemakSistemak: Batera aritzen diren organoen organoen multzoa (gihar sistema).AparatuakAparatuak: Zenbait sistemen multzoa (lokomozio aparatua).
Izaki Bizidunen Sailkapena
Reino Animal
Tipo Cordados
Clase Mamíferos
Orden Carnívoros
Familia Cánidos
Género Canis
Especie Canis familiaris
Kontzeptua: Kontzeptua: Izaki bizidunak sailkatzen dituen zientzia taxonomia da, honek taldetan banatzen ditu.Kategoria taxonomikoa: Erreinua Tipoa Klasea Ordena Familia Generoa Espeziea
Monero Monero erreinuaerreinua
Protisto Protisto erreinuaerreinua
Onddo Onddo erreinuaerreinua
Landare Landare erreinuaerreinua
Animalia Animalia erreinuaerreinua
Zelula Zelula kopuruakopurua
Zelula Zelula motamota
NutrizioaNutrizioa
Ehunak?Ehunak?
AdibideaAdibidea
Zelulabakarra
Prokariotoa
AutotrofoaHeterotrofo
a
Ez
Bakterioak
Zelulabakarra
zelulaniztuna
Eukariotoa
AutotrofoaHeterotrof
oa
Ez
Protozooak eta algak
Zelulabakarra
zelulaniztuna
Eukariotoa
Heterotrofoa
Ez
Onddoak legamiak eta
lizunak
Zelulaniztuna
Eukariotoa
Autotrofoa
Bai
Goroldioak iratzeak eta landareak
Zelulaniztuna
Eukariotoa
Heterotrofoa
Bai
Ornogabeak eta
ornodunak
__________
• Jaio eta hil egiten dira
• Materia ____________________oinarritzen dute bere konposizioa
• ________________ izeneko unitatez eratuta daude.
• Oinarrizko ___
bizi funtzioak
3, 4, 5 3, 4, 5 ariketakariketak
• _______•Bizitzeko beharrezkoak diren energia eta substantziak lortzeko.
•Bi mota•______________:______________: Gai dira substantzia ez organikotik abiatuz (CO2, H2O, gatz mineralak) energia eta substantzia organikoak sortzeko landare, alga,..•__________________________________: Beste izaki bizidun batzuez edo euren hondakinez elikatzen dira, ez dira gai berez substantzia organikoak sortzeko animalia, onddo eta mikroorganismo gehienak.
•__________ •Izaki bizidunek harremanak dituzte euren artean eta ingurunearekin (elikatu, ugaldu, argiaren norabidean hasi, etab.)
• ________•Izaki bizidunek beren antzekoak diren ondorengoak eratzen dituzte ugalketaren bidez.• Ugalketa sexu ___________(bi izaki behar dira) edo _____________ (izaki bakarra ugaltzen da) izan daiteke.
__________________
Kontzeptua: Kontzeptua: Izaki bizidun gehienak C, H, O, eta N osatuta gaude nagusiki, hauek bi motako substantziak osa ditzakete.
• Substantzia ____________•Izaki bizidun nahiz bizigabeetan agertzen dira (C-rik ez) : Ura eta Gatz mineralak
• Substantzia ____________ •Izaki bizidunetan soilikagertzen dira (C agertzen da): •________________________: glukosa (energia lortu) eta zelulosa (egiturak sortu)•________________________: energia erreserbak•____________:____________: bizi funtzioak erregulatu, O2 garraiatu (hemoglobina), babesa (antigorputzak)•____________:____________: Informazio genetikoa gorde (ADN)
ZelulaKontzeptua: Kontzeptua: Bizi unitate txikiena da, egitura unitatea da eta funtzioanala da.
Zelularen elementuak•_________: zelula babestuz eta mantenugaien erregulazioaz arduratzen da.• ____________________: Zelularen barnekaldea, bertan organuluak daude.• ____________________________: Zelularen funtzionamendua kontrolatzen duen substantzia ADN
Zelula motak • __________________: material genetikoa nukleo baten barruan dago• __________________: material genetikoa aske dago zitoplasman.
Ezaugarriak
• Jaio eta hil egiten dira
• Materia organikoan oinarritzen dute bere konposizioa
• Zelula izeneko unitatez eratuta daude.
• Oinarrizko 3
bizi funtzioak
3, 4, 5 3, 4, 5 ariketakariketak
• Nutrizioa•Bizitzeko beharrezkoak diren energia eta substantziak lortzeko.
•Bi mota•Autotrofoa:Autotrofoa: Gai dira substantzia ez organikotik abiatuz (CO2, H2O, gatz mineralak) energia eta substantzia organikoak sortzeko landare, alga,..•HeterotrofoaHeterotrofoa: Beste izaki bizidun batzuez edo euren hondakinez elikatzen dira, ez dira gai berez substantzia organikoak sortzeko animalia, onddo eta mikroorganismo gehienak.
• Harremana •Izaki bizidunek harremanak dituzte euren artean eta ingurunearekin (elikatu, ugaldu, argiaren norabidean hasi, etab.)
• Ugalketa•Izaki bizidunek beren antzekoak diren ondorengoak eratzen dituzte ugalketaren bidez.• Ugalketa sexu bidezkoa (bi izaki behar dira) edo sexugabekoa (izaki bakarra ugaltzen da) izan daiteke.
Konposizio kimikoa
Kontzeptua: Kontzeptua: Izaki bizidun gehienak C, H, O, eta N osatuta gaude nagusiki, hauek bi motako substantziak osa ditzakete.
• Substantzia ez.organikoak•Izaki bizidun nahiz bizigabeetan agertzen dira (C-rik ez) : Ura eta Gatz mineralak
• Substantzia organikoak •Izaki bizidunetan soilikagertzen dira (C agertzen da): •GluzidoakGluzidoak: glukosa (energia lortu) eta zelulosa (egiturak sortu)•LipidoakLipidoak: energia erreserbak•Proteinak:Proteinak: bizi funtzioak erregulatu, O2 garraiatu (hemoglobina), babesa (antigorputzak)•Material genetikoaMaterial genetikoa: Informazio genetikoa gorde (ADN)
ZelulaKontzeptua: Kontzeptua: Bizi unitate txikiena da, egitura unitatea da eta funtzioanala da.
Zelularen elementuak• MintzaMintza: zelula babestuz eta mantenugaien erregulazioaz arduratzen da.• ZitoplasmaZitoplasma: Zelularen barnekaldea, bertan organuluak daude.• MaterialMaterial genetikoa: Zelularen funtzionamendua kontrolatzen duen substantzia ADN
Zelula motak • EukariotoaEukariotoa: material genetikoa nukleo baten barruan dago• ProkariotaProkariota: material genetikoa aske dago zitoplasman.
Izaki bizidunak
Organismo zelulabakarrak eta zelula aniztunak
7, 11, 13, 7, 11, 13, 16, 17, 18 16, 17, 18 ariketakariketak
Kontzeptua: Kontzeptua: Organismoak zelula batez edo gehiagoz osatuta egon litezke.
Organismoak •Zelulabakarrak: Zelula bakoitza organismo bat da, elkartzen direnean koloniak eratzen dituzte. Organismorik sinpleenak dira. Bakoitzak bere kabuz egiten ditu bizi funtzioak•Zelulaniztunak: Hainbat zelulaz osatuak, hauek elkarrekin harremanetan lan egiten dute. Zelula mota bakoitzak funtzio beriztua dauka Antolaketa maila Antolaketa maila
EhunakEhunak: funtzio bera duten antzeko zelulen multzoa (gihar ehuna).OrganoakOrganoak: Batera aritzen diren ehunen multzoa (giharrak).
SistemakSistemak: Batera aritzen diren organoen multzoa (gihar sistema).AparatuakAparatuak: Zenbait sistemen multzoa (lokomozio aparatua).
Izaki bizidunen sailkapena
Kontzeptua: Kontzeptua: Izaki bizidunak sailkatzen dituen zientzia taxonomia da, honek taldetan banatzen ditu.
Kategoria taxonomikoa: Erreinua Tipoa Klasea Ordena Familia Generoa Espeziea
Reino Animal
Tipo Cordados
Clase Mamíferos
Orden Carnívoros
Familia Cánidos
Género Canis
Especie Canis familiaris
Monero erreinuaMonero erreinua Protisto erreinuaProtisto erreinua Onddo erreinuaOnddo erreinua Landare erreinuaLandare erreinua Animalia Animalia erreinuaerreinua
Zelula kopuruaZelula kopurua
Zelula motaZelula mota
NutrizioaNutrizioa
Ehunak?Ehunak?
AdibideaAdibidea
BioaniztasunaKontzeptua: Kontzeptua: Lurreko izaki bizidunen aniztasun biologikoa da.
Babesteko neurriak
Naturgune babestuak sortu
Galtzeko arriskuan dauden espezieak leku kontrolatuetan ugaldu
Galtzeko arriskuan dauen espezien zerrendak egin babes neurriak hartzeko
Bizi funtzioak
5 erreinuak
Izaki bizidunen konposizioa
Bioaniztasuna galtzea
Bioaniztasunari eustea
BideoakZelulak:
http://www.youtube.com/watch?v=Ocjhtm5MeLQ
Bost erreinuak: http://www.youtube.com/watch?v=gNeSP40VAmU&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=fanmxgoheOo
Top Related