Ultimo Modulo Investigacion

214
1 COMPONENTE INVESTIGACIÓN DESDE LA ACCIÓN PEDAGÓGICA

description

metodología de la investigación acción

Transcript of Ultimo Modulo Investigacion

 
Investigación desde la Acción Pedagógica
Bloque temático: Investigación Acción I
 Jefe de Pr!ect " Enri#$e %i&fred C'r(ena Ve&'s#$e) Crdinadra acad*+ica " Jenn! Maga&i C,'ve) Ta-ada Diagra+ación ! crrección de esti&"
Ed.in C,'ve) S'nc,e) E#$i( de es(ecia&istas " E&ena Mar$/a Ar+as Casta0eda
  Mercedes A&e/andrina C&&a)s A&arcón
  Ana Mara D+ng$e) Te/ada
  Vctr A$g$st Gn)'&es St
 
PORTADA 2
PROGRAMA DE EPECIA!I"ACI#$ E$ MA%EM&%ICA'$I(E! DE ED)CACIO$ EC)$DARIA *+,*' *+,-
 I CIC!O
7ac$&tad de Ciencias 8istóric Scia&es Ed$cación
Dirección" Av6 J$an 99III :;1 < La+-a!e#$e6
 Te&*fn =>1?=@?<2B:1
Crre E&ectrónic" .e-+aster$n(rg6ed$6(e6
 
 
 
PORTADILLA 2 INDICE 3 PRESENTACIÓN 5 RUTA FORMATIVA 7 UNIDAD1: FUNDAMENTOS TEÓRICOS DE LA INVESTIGACIÓN ACCIÓN 11 SESION 1: PARADIGMAS EN LA INVESTIGACIÓN EDUCATIVA 1.Concepo !e p"#"!$%&"'
12   12
  2.T#e' p#e%(n"' )*'$c"' "p+$c"!"' " +o' p"#"!$%&"' 13   3.I&p+$c"c$one' !e +o' p"#"!$%&"' en +" p#*c$c" e!(c"$," 15   - P"#"!$%&"' &*' $&po#"ne' 15   5.De#$,"c$one' &eo!o+%$c"' !e +o' p"#"!$%&"' !e $n,e'$%"c$n1/ 1/   SESIÓN 2: ENFO0UES DE LA INVESTIGACIÓN EDUCATIVA 22   1. L" In,e'$%"c$n C("n$"$," 23   2. L" In,e'$%"c$n C("+$"$," 2-   SESIÓN 3. INVESTIGACIÓN ACCIÓN 2
1. Concep("+$"c$n !e +" $n,e'$%"c$n Acc$n 2   2. E,o+(c$n $'#$c" !e +" In,e'$%"c$n Acc$n 2/   3. C"#"ce#4'$c"' !e +" In,e'$%"c$n Acc$n 3   -. Mo!"+$!"!e' !e +" In,e'$%"c$n Acc$n 3
UNIDAD 2. LA INVESTIGACIÓN ACCIÓN EN EL AULA 3- SESIÓN 1: LA INVESTIGACIÓN ACCIÓN EDUCATIVA6 3 1. L" $n,e'$%"c$n E!(c"$," 3 2. O#$%en 3 3. Concepo 3 -. Co##$ene' !e +" In,e'$%"c$n Acc$n E!(c"$," 37 5. C"#"ce#4'$c"' 3 8P"#" 9( +" In,e'$%"c$n C$en4;$c" E!(c"$,"< 3 SESIÓN 2. LA INVESTIGACIÓN ACCIÓN EDUCATIVA = LOS ENFO0UES METODOLÓGICOS - 1> En;o9(e &eo!o+%$co c("+$"$,o - 2> En;o9(e &eo!o+%$co c("n$"$,o -3
SESIÓN 3: ANTECEDENTES DE INVESTIGACIÓN ACCIÓN EDUCATIVA EN LAM?A=E0UE -5 UNIDAD 3. EL MAESTRO COMO INVESTIGADOR -
 
55
1. Decon'#(cc$n #econ'#(cc$n 55 2. Re+"c$n en#e +" In,e'$%"c$n Acc$n pe!"%%$c" +" %ene#"c$n !e+ '")e# pe!"%%$co
5
SESIÓN 3: SISTEMATIBACIÓN DE LAS CARACTERSTICAS DE LA PR@CTICA PEDAGÓGICA = EL PLAN DE DESARROLLO PERSONAL5/ 1. E+ p+"n !e !e'"##o++o pe#'on"+ 5/
:
 
 2. E$%enc$"' p"#" #e"+$"# (n" $n,e'$%"c$n "cc$n 2  3. E+ p#oce'o !e +" $n,e'$%"c$n Acc$n 3  -. E+ p#o)+e&" en +" In,e'$%"c$n Acc$n 5  5. F"'e' !e +" In,e'$%"c$n Acc$n E!(c"$," 5   5.1. I!en$;$c"c$n #""&$eno !e+ p#o)+e&" 5   5.2. D$"%n'$co !e +" In,e'$%"c$n Acc$n 7   5.3. O)e$,o' !e +" In,e'$%"c$n Acc$n 72
REFERENCIAS ?I?LIOEMEROGR@FICAS = ELECTRÓNICAS 7  ANEHO 1  ANEHO 2 3
PRESENTACIÓN

 
E+ M$n$'e#$o !e E!(c"c$n " #",' !e +" D$#ecc$n Gene#"+ !e E!(c"c$n S(pe#$o#
Tcn$co P#o;e'$on"+ DIGESUTP> !e +" D$#ecc$n !e E!(c"c$n S(pe#$o# Pe!"%%$c"
DESP>6 ,$ene !e'"##o++"n!o !e'!e e+ "Jo 27 (n con(no !e con,en$o' con +"
Un$,e#'$!"! N"c$on"+ Pe!#o R($ G"++o6 p"#" +" p+"n$;$c"c$n eec(c$n !e
c"p"c$"c$one' e'pec$"+$"c$one' en e+ &"#co !e+ P#o%#"&" N"c$on"+ !e Fo#&"c$n
C"p"c$"c$n Pe#&"nene PRONAFCAP>6 "no en +o' n$,e+e' !e ;o#&"c$n )*'$c"6
e'pec$"+$"c$n "o#" !e e'pec$"+$"c$n en Co&(n$c"c$n M"e&*$c" p"#" e+ N$,e+
!e E!(c"c$n Sec(n!"#$" .
En e'e 'en$!o6 co&o p"#e !e e'e con,en$o6 p#e'en"&o' e+ '$%($ene &"e#$"+
"c"!&$co !e+ co&ponene !e In,e'$%"c$n I6 9(e 'e#* ($+$"!o po# +o' !ocene' en e+
P#o%#"&" !e E'pec$"+$"c$n en M"e&*$c" 212 K 21-6 con e+ c("+ )('c"&o'
po'$)$+$"# en +o' p"#$c$p"ne' e+ !e'"##o++o !e p#oce'o' !e $n!"%"c$n con pen'"&$eno
c#4$co #e;+e$,o pe#&"nene6 9(e +e pe#&$e "n"+$"# '( p#*c$c" pe!"%%$c"6
$!en$;$c"n!o !$"%no'$c"n!o e+ p#o)+e&" !e "p#en!$"e #e+"c$on"!o con '( p#*c$c"6
,"+o#"n!o +" !$,e#'$!"!6 +" $ne#c(+(#"+$!"! +o' '")e#e' !e '(' e'(!$"ne'
co&(n$!"! +oc"+
 A'$&$'&o6 e+ p#e'ene &"e#$"+ "!e&*' )('c" p#o&o,e# +o%#"# en e+ !ocene !e+ *#e"
!e M"e&*$c" e+ !e'"##o++o !e c"p"c$!"!e' !o&$n$o e#$co K p#*c$co6 p"#" '(
#"n';e#enc$" "+ "(+" p#$nc$p"+&ene " '( p#*c$c" pe!"%%$c". En e'e 'en$!o e&o'
!$,$!$!o e+ p#e'ene &"e#$"+ en c("#o (n$!"!e'.
En +" Un$!"! I 'e "#* e+ e'(!$o !e +o' !$;e#ene' en;o9(e'6 p"#"!$%&"' co##$ene'
;$+o';$c"' !e +" $n,e'$%"c$n e!(c"$,".
En +" Un$!"! II 'e ")o#!"#* +" concep("+$"c$n6 c"#"ce#4'$c"' #"'%o' c"#"ce#4'$co'
!e +" $n,e'$%"c$n "cc$n6 &o!"+$!"!e' p"'o' o ;"'e' !e +" $n,e'$%"c$n "cc$n
En +" Un$!"! III "n"+$"#e&o' +" '$("c$n !e+ Pe#;$+ !e+ &"e'#o $n,e'$%"!o#6 !e'!e (n"
&$#"!" c#4$c"6 !on!e con'$!e#"&o' +" #e;+e$n !ocene co&o &ec"n$'&o !e
c(e'$on"&$eno6 (n" &$#"!" "+ "(o!$"%n'$co !e +" p#*c$c" !ocene6 +"
!econ'#(cc$n #econ'#(cc$n !e +" p#*c$c" pe!"%%$c"6 '$'e&"$"c$n !e +"'
c"#"ce#4'$c"' !e +" p#*c$c" e+ p+"n !e !e'"##o++o pe#'on"+ !e+ &"e'#o6 con'$!e#"n!o
+"' !e&"n!"' nece'$!"!e' !e+ *#e" !e &"e&*$c".
>
 
En +" Un$!"! IV 'e e+")o#"#* e+ pe#;$+ !e+ p#oeco !e $n,e'$%"c$n "cc$n6 'e e'")+ece
+" &eo!o+o%4" p"#" +" $!en$;$c"c$n #""&$eno !e+ p#o)+e&"6 +" ;o#&(+"c$n !e+
p#o)+e&"6 '(' cn$c"' e+ &"#co e#$co en e+ 9(e 'e ;(n!"&en" !$co p#o)+e&" !e
$n,e'$%"c$n "cc$n. T"&)$n con'$!e#"&o' 9(e 'e conc#ee +" e+")o#"c$n !e+ !$'eJo
!e $n,e'$%"c$n6 +" $&p+e&en"c$n6 eec(c$n e,"+("c$n !e "cc$one' p#op(e'"'.
E'pe#"&o' con e+ p#e'ene &"e#$"+ "po#"# " (n" &eo# co&p#e'$n p#*c$c" !e +"
$n,e'$%"c$n "cc$n6 9(e 'e $#* co&p+e&en"!o ep+$c$"n!o en +"' c+"'e'
p#e'enc$"+e'6 en !on!e e' !e c"#*ce# o)+$%"o#$o 9(e e+ p"#$c$p"ne "c(!" con '(
&"e#$"+. De e'" &"ne#" )('c"&o' 9(e 'e con,$e#" en (n" %(4" !e pe#&"nene
con'(+" "'4 co&o !e &o$,"c$n p"#" 9(e +o' !ocene' p$en'en K "p+$9(en K eec(en
$n,e'$%"c$one' e!(c"$,"' p#o!(c"n conoc$&$eno.
EL EQUIPO DE INVESTIGACION
RUTA FORMATIVA
@
   I   N    D    I   C    A    D    O    R    E    S
Identifica el paradigma de investigación
que rige su práctica pedagógica. P5OD3CTO
D$'eJo &eo!o+%$co p"#" e+ !$"%n'$co !e+ p#o)+e&"
COMPETENCIA ESPECFICA: De'"##o++" p#oce'o' !e $n!"%"c$n con pen'"&$eno c#4$co #e;+e$,o pe#&"nene6 9(e +e pe#&$e "n"+$"# '( p#*c$c" pe!"%%$c"6 $!en$;$c"n!o !$"%no'$c"n!o e+ p#o)+e&" !e "p#en!$"e #e+"c$on"!o con '( p#*c$c"6 ,"+o#"n!o +" !$,e#'$!"!6 +" $ne#c(+(#"+$!"! +o' '")e#e' !e '(' e'(!$"ne' co&(n$!"! +oc"+
CONTENIDOS UNIDAD 1: FUNDAMENTOS TEÓRICOS DE LA INVESTIGACIÓN ACCIÓN P"#"!$%&"' !e +" $n,e'$%"c$n E!(c"$," En;o9(e c("+$"$,$o c("n$"$,o !e +" $n,e'$%"c$n e!(c"$,". Co##$ene' F$+o';$c"'.
Juzga críticamente los enfoques de la
investigación educativa a partir de
situaciones reales e su contexto
educativo
ACOMPAAMIENTO PEDAGÓGICO
 
B
   I   N    D    I   C    A    D    O    R    E    S
Sustenta los fundamentos de la Investigación
acción, precisando ciclos y procesos
P5OD3CTO
D$'eJo &eo!o+%$co p"#" e+ !$"%n'$co !e+ p#o)+e&"
COMPETENCIA ESPECFICA: De'"##o++" p#oce'o' !e $n!"%"c$n con pen'"&$eno c#4$co #e;+e$,o pe#&"nene6 9(e +e pe#&$e "n"+$"# '( p#*c$c" pe!"%%$c"6 $!en$;$c"n!o !$"%no'$c"n!o e+ p#o)+e&" !e "p#en!$"e #e+"c$on"!o con '( p#*c$c"6 ,"+o#"n!o +" !$,e#'$!"!6 +" $ne#c(+(#"+$!"! +o' '")e#e' !e '(' e'(!$"ne' co&(n$!"! +oc"+
3NIDAD2"  LA INVESTIGACIÓN  ACCIÓN EN EL AULA L" $n,e'$%"c$n "cc$n en e+ "(+" En;o9(e' &eo!o+%$co' !e +" In,e'$%"c$n Acc$n E!(c"$," : Anece!ene' epe#$enc$"' !e $n,e'$%"c$n "cc$n e!(c"$," en L"&)"e9(e
Sustenta los enfoques metodológicos de la
investigación acción en su contexto educativo
ACOMPAAMIENTO PEDAGÓGICO
 
;
Sistematiza en un organizador visual la influencia de la investigación acción en la construcción del saber pedagógico 
ealiza el autodiagnóstico de su
práctica pedagógica a partir de la
deconstrucción de su accionar como
docente CONTENIDOS
UNIDAD 3: EL MAESTRO COMO INVESTIGADOR  E+ &"e'#o co&o $n,e'$%"!o#. L" !econ'#(cc$n #econ'#(cc$n !e +" p#*c$c" E'#"e%$"' e $n'#(&eno' p"#" +" c"#"ce#$"c$n !e +" p#*c$c"
P5OD3CTO
D$'eJo &eo!o+%$co p"#" e+ !$"%n'$co !e+ p#o)+e&"
!labora plan de me"ora personal de su
práctica docente
   I   N    D    I   C    A    D    O    R    E    S
COMPETENCIA ESPEC FICA: De'"##o++" p#oce'o' !e $n!"%"c$n con pen'"&$eno c#4$co #e;+e$,o pe#&"nene6 9(e +e pe#&$e "n"+$"# '( p#*c$c" pe!"%%$c"6 $!en$;$c"n!o !$"%no'$c"n!o e+ p#o)+e&" !e "p#en!$"e #e+"c$on"!o con '( p#*c$c"6 ,"+o#"n!o +" !$,e#'$!"!6 +" $ne#c(+(#"+$!"! +o' '")e#e' !e '(' e'(!$"ne' co&(n$!"! +oc"+
ACOMPAAMIENTO PEDAGÓGICO
 
ACOMPAAMIENTO PEDAGÓGICO
Artic$&a &a investigación acción cn s$ (r'ctica (edagógicaH (r(iciand s$ desarr&& cn $n esti& crtic c&a-rativH a n de #$e se evidencien res$&tads cncrets de &a investigación en s$ (r'ctica (edagógica
P5OD3CTO
D$'eJo &eo!o+%$co p"#" e+ !$"%n'$co !e+ p#o)+e&"
#plica procedimientos para la
sustenta el perfil del proyecto de
Investigación #cción
   I   N    D    I   C    A    D    O    R    E    S
%ise&a estrategias, t'cnicas e
instrumentos del plan de diagnóstico,
organizando os recursos necesarios
lógico y operativo
diagnostico
investigación acción
CONTENIDOS UNIDAD-: EL DISEO METODOLÓGICO PARA EL DIAGNÓSTICO F"'e' !e+ p#oce'o !e In,e'$%"c$n Acc$n E!(c"$," I!en$;$c"c$n T#""&$eno !e+ P#o)+e&" E+")o#"c$n e I&p+e&en"c$n !e+ P+"n D$" n'$co
 
 
 
PRESENTACIÓN
L" In,e'$%"c$n e' (n" "c$,$!"! $ne#ene "+ 'e# (&"no " 9(e e' con'ec(enc$" !e +"
c(#$o'$!"! n"(#"+ po# !e'c()#$# !"# ep+$c"c$n " eco' !e +" #e"+$!"! 9(e 'e !"n en '(
eno#no.E' $&po#"ne po#9(e no' p#o,ee !e e##"&$en"'6 &eo!o+o%4"'6 cn$c"'
p#oce!$&$eno' p"#" $n,e'$%"# +" #e"+$!"! co&p+e" po!e# $ne#,en$# en e++" p"#" &o!$;$c"#+".
L" #e"+$!"! e!(c"$,"6 !e)$!o " +o' &+$p+e' ;"co#e' 9(e en e++" $ne#,$enen e' '(&"&ene
co&p+e"6 &(co' "n #""!o !e ep+$c"#+" " #",' !e !$'$no' p"#"!$%&"' en;o9(e'. E+
e'(!$o !e +o' ;(n!"&eno' e#$co' !e +" $n,e'$%"c$n "cc$n6 pe#&$$#* "+ !ocene
p"#$c$p"ne6 ()$c"# +"' eo#4"' 9(e #$%en '( p#*c$c" "c("+6 p"#" e,"+("#+" &eo#"#+".
ESQUEMA DE CONTENIDOS
COMPETENCIA: De'"##o++" p#oce'o' !e $n!"%"c$n con pen'"&$eno c#4$co #e;+e$,o
pe#&"nene 69(e +e pe#&$e "n"+$"# '( p#*c$c" pe!"%%$c"6 $!en$;$c"n!o !$"%no'$c"n!o e+
p#o)+e&" !e "p#en!$"e #e+"c$on"!o con '( p#*c$c" 6,"+o#"n!o +" !$,e#'$!"!6 +"
$ne#c(+(#"+$!"! +o' '")e#e' !e '(' e'(!$"ne' co&(n$!"! +oc"+ #e;+e$n 'o)#e +"
p#op$" p#*c$c" pe!"%%$c" !e +o' e'(!$"ne' '( eno#no 'oc$o c(+(#"+.
11
INDICADOR:
I!en$;$c" e+ p"#"!$%&" !e $n,e'$%"c$n 9(e #$%e '( p#*c$c" pe!"%%$c"..
ACTIVIDAD INICIAL
80( o)'e#,"' en e'" $&"%en<
  
  
  
 A'4 co&o pe#c$)$&o' !e &o!o' !$;e#ene' (n" #e"+$!"!6 +o' p"#"!$%&"' ep+$c"n !e'!e '(
p#op$" pe#'pec$," 9( 'on c&o ;(nc$on"n +"' co'"'.
Pero…
80( 'on #e"+&ene +o' p"#"!$%&"'<6 8Po# 9( "c")"# con e++o'<Q
12
 
1.- ¿PARADIGMAS?
E' (n con(no !e #e"+$"c$one' c$en4;$c"' (n$,e#'"+&ene #econoc$!"' 9(e !(#"ne c$e#o
$e&po p#opo#c$on"n &o!e+o' !e p#o)+e&"' 'o+(c$one' " (n" co&(n$!"! c$en4;$c".
E' (n" eo#4" o &o!e+o ep+$c"$," !e +"' #e"+$!"!e'
;4'$c"'.
Con(no !e ;o#&"' ;+e$)+e' 9(e o&"n (n" (n$!"!
+$c" o con(no !e (n$!"!e' +$c"' 9(e p(e!en
"p"#ece# 'e# $ne#c"&)$")+e' ene '4 en (n
!ee#&$n"!o coneo.
E' (n !ee#&$n"!o &"#co !e'!e e+ c("+ &$#"&o' "+ &(n!o6 +o co&p#en!e&o'6 +o
$ne#p#e"&o' e $ne#,en$&o' 'o)#e +. A)"#c" !e'!e e+ con(no !e conoc$&$eno' c$en4;$co'
9(e $&pe#" en (n" poc" !ee#&$n"!" "'" +"' ;o#&"' !e pen'"# !e 'en$# !e +" %ene en
(n !ee#&$n"!o +(%"# &o&eno $'#$co.
Un p"#"!$%&" 'e p(e!e !e;$n$# co&o +" ,$'$n !e+ &(n!o !o&$n"ne !e (n" c(+(#".
M*' p#ec$'"&ene6 e' (n" con'e+"c$n !e concepo' eo#4"' 9(e (n"' ;o#&"n (n"
p"#$c(+"# ,$'$n !e +" #e"+$!"!. Den#o !e (n coneo !e p"#"!$%&"' !"!o6 c$e#o' ,"+o#e'
p#*c$c"' 'on co&p"#$!o' !e &o!o 9(e 'e #"n';o#&en en )"'e !e +o' &o!o' 9(e +"
co&(n$!"! 'e o#%"n$ce "'4 &$'&o. Un p"#"!$%&" en )#e,e e' (n '$'e&" !e c#eenc$" 9(e
&"n$ene (n" (n" c(+(#"6 " 9(e e' (n con(no !e c#eenc$"' co&p"#$!"' o !e p#e&$'" !e
#")"o 9(e !(#"ne ( $e&po p#o,een p#o)+e&"' 'o+(c$one' &o!e+o " (n" co&(n$!"! !e
p#"c$c"ne' $n,"#$")+e&ene6 '$n e&)"#%o6 " c$e#" c+"'e !e p#o)+e&"' &o!o' !e
'o+(c$on"# p#o)+e&"' 9(e c"en ;(e#" !e +" ;#one#" !e (n p"#"!$%&" !"!o.
Un p"#"!$%&" e' '+o (n" &"ne#" !e ,e# ep+$c"# 9( 'on c&o ;(nc$on"n +"' co'"'. Son
eo#4"' e+")o#"!"'6 )$en 'e" 'o)#e (n "'peco p"#$c(+"# !e+ (n$,e#'o o )$en 'e" 'o)#e '(
o"+$!"!.
1:
 
C"!" p"#"!$%&" '(#%e en (n coneo $'#$coPo+4$coSoc$"+C(+(#"+6 en !on!e
$ne#p#e"n!o G"#c4" G("!$++" 1/7> e+ &oo# 9(e $&p(+'" +" c#e"c$n e' +" $n'"$';"cc$n "ne
+"' #e'p(e'"' 9(e !" (n p"#"!$%&" " $ne##o%"ne' ;o#&(+"!"' 'o)#e e+ 9(e"ce# !e +"
$n,e'$%"c$n. E' nece'"#$o "ce# "9(4 +" "co"c$n 'o)#e po'$c$one' 9(e con'$!e#" no e$'$# 
#(p(#" o !$'con$n($!"! !e p"#"!$%&"' '$no6 &*' )$en co&p+e&en"#$e!"!. L" c$enc$" no#&"+
'e $n$c$" '$e&p#e con "+%n +o%#o6 e'o e' con e+ '(#%$&$eno !e (n" eo#4" 9(e ep+$c"6 po# 
p#$&e#" ,e en +" $'o#$" !e+ *#e"6 "+%n
eco o e,eno.
Son &(co' +o' p"#"!$%&"' 9(e "
"!op"!o +" c$enc$" en e+ #"n'c(##$# !e +o'
'$%+o'6 " 9(e +o' p"#"!$%&"' c"&)$"n 'e
#"n';o#&"n6 pe#o 8" 9( 'e !e)e e+
'(#%$&$eno !e (n n(e,o p"#"!$%&"<6 +"
#e'p(e'" e' 'enc$++"6 'e !e)e " (n"
#e,o+(c$n c$en4;$c".
C"!" #e,o+(c$n e' (n" opo#(n$!"! !e p"'"# !e (n p"#"!$%&" " o#o. S$ 'e !e'"##o++" (n"
c#$'$'6 o#$%$n"!" po# (n en$%&" no #e'(e+o po# e+ p"#"!$%&" "c("+6 e' e'enc$"+ p"#" e+
p#o%#e'o !e +" c$enc$" (n c"&)$o !e p"#"!$%&"6 o)+$%"n!o " +o' c$en4;$co' " )('c"# n(e,o'
o#$one'. En +" ;$%(#"6 'e #ep#e'en" %#*;$c"&ene e+ p#oce'o !e '(#%$&$eno !e (n
p"#"!$%&".
1
 
En +" &eo!o+o%4" !e $n,e'$%"c$n e!(c"$," 'e%n A#n"+ 1//> en e+ *&)$o !e +"' c$enc$"'
'oc$"+e' po!e&o' !e'"c"# +o' '$%($ene' p"#"!$%&"' !e $n,e'$%"c$n
Po'$$,$'" R"c$on"+$'"6 c("n$"$,o>
Soc$oC#4$co
Epe#$&en"+e'
E'o' PARADIGMAS #e'pon!e " #e' p#e%(n"' ;o#&(+"!"' po# G()" 1//> c"#"ce#$"!o'
po# c"!" (no !e '(' #ep#e'en"ne' 9(e 'on !e co#e: ono+%$co6 ep$'e&o+%$co
&eo!o+%$co. En e'e "p"#"!o 'e p#e'en"n +o' p"#"!$%&"' po'$$,$'"6 po'po'$$,$'"6
#e"+$'&o c#4$co con'#(c$,$'" +" &"ne#" co&o 'o' #e'pon!en " +"' '$%($ene' p#e%(n"'.
1. 8C(*+ e' +" n"(#"+e" !e +o conoc$)+e o c(*+ e' +" n"(#"+e" !e +" #e"+$!"!< E'" e' +"
p#e%(n" ono+%$c".
2. 8C(*+ e' +" n"(#"+e" !e +" #e+"c$n en#e e+ 9(e conoce en e'e c"'o e+ $n,e'$%"!o#> +o
conoc$)+e '('cep$)+e !e 'e# conoc$!o>< E'" e' +" p#e%(n" ep$'e&o+%$c".
3. 8C&o !e)e#* e+ $n,e'$%"!o# p#oce!e# en +" )'9(e!" !e+ conoc$&$eno< E'" e' +"
p#e%(n" &eo!o+%$c"
1.1. PARADIGMA POSITIVISTA
E+ '$'e&" )*'$co !e c#eenc$"' !e+ p"#"!$%&" po'$$,$'" p(e!e 'e# #e'(&$!o !e +" &"ne#"
'$%($ene.
Ante l !"e#$nt %nt%l&#'(6 e+ po'$$,$'&o 'o'$ene (n" po'(#" #e"+$'" !"!o 9(e con'$!e#"n
9(e +" #e"+$!"! e$'e ;(e#" !e e' &"ne"!" po# +ee' n"(#"+e' &ec"n$'&o'. E+
conoc$&$eno !e e'"' +ee' &ec"n$'&o' e' con,enc$on"+&ene #e'(&$!o en +" ;o#&" !e $e&po
%ene#"+$"c$one' $n!epen!$ene' !e+ coneo. A+%(n"' !e e'"' %ene#"+$"c$one' o&"n +"
;o#&" !e +ee' c"('"e;eco.
1>
 
A l !"e#$nt e!')te*%l&#'(6 e+ po'$$,$'&o con'$!e#" 9(e e' po'$)+e e'enc$"+ p"#" e+
$n,e'$%"!o# "!op"# (n" po'(#" !$'"ne no $ne#"c$,". Lo' ,"+o#e' +o' 'e'%o' 'on ;"co#e'
!e +" con;('$n po# +o "no !e)en 'e# ec+($!o' "(o&*$c"&ene p"#" no $n;+($# +o' #e'(+"!o'.
De "9(4 '( "ceno en e+ o)e$,$'&o.
A l !"e#$nt *et%+%l&#'(6 e+ po'$$,$'&o #e'pon!e 9(e +"' p#e%(n"' e $pe'$' 'on
!ec+"#"!"' po# "!e+"n"!o " &"ne#" !e p#opo'$c$one' e'*n '(e"' " p#oce'o' e&p4#$co'
!en#o !e con!$c$one' c($!"!o'"&ene con#o+"!"'. Po# +o "no6 'e !$#* 9(e e+ po'$$,$'&o e'
epe#$&en"+&"n$p(+"$,o.
E+ p"#"!$%&" po'$$,$'" !eno&$n"!o p"#"!$%&" c("n$"$,o6 e&p4#$co"n"+4$co6 #"c$on"+$'"6 e'
e+ p"#"!$%&" !o&$n"ne en "+%(n"' co&(n$!"!e' c$en4;$c"'. T#"!$c$on"+&ene +" $n,e'$%"c$n en
e!(c"c$n " 'e%($!o +o' po'(+"!o' p#$nc$p$o' '(#%$!o' !e e'e p"#"!$%&".
E+ po'$$,$'&o e' (n" e'c(e+" ;$+o';$c" 9(e !e;$en!e !ee#&$n"!o' '(p(e'o' 'o)#e +"
concepc$n !e+ &(n!o !e+ &o!o !e conoce#+o:
• E+ &(n!o n"(#"+ $ene e$'enc$" p#op$"6 $n!epen!$ene&ene !e 9($en e'(!$".
• E'* %o)e#n"!o po# +ee' 9(e pe#&$en ep+$c"#6 p#e!ec$# con#o+"# +o' ;en&eno' !e+ &(n!o
n"(#"+ p(e!en 'e# !e'c()$e#"' !e'c#$"' !e &"no' o)e$," +$)#e !e ,"+o# po# +o'
$n,e'$%"!o#e' con &o!o' "!ec("!o'.
• E+ o)e$,o 9(e 'e o)$ene 'e con'$!e#" o)e$,o ;"c("+6 'e )"'" en +" epe#$enc$" e' ,*+$!o
p"#" o!o' +o' $e&po' +(%"#e'6 con $n!epen!enc$" !e 9($en +o !e'c()#e.
• U$+$" +" ,4" $po$co!e!(c$," co&o +%$c" &eo!o+%$c" ,*+$!" p"#" o!"' +"' c$enc$"'.
• De;$en!e +" e$'enc$" !e c$e#o %#"!o !e (n$;o#&$!"! o#!en en +" n"(#"+e".
• En e+ *&)$o e!(c"$,o '( "'p$#"c$n )*'$c" e' !e'c()#$# +"' +ee' po# +"' 9(e 'e #$%en +o'
;en&eno' e!(c"$,o' e+")o#"# eo#4"' c$en4;$c"' 9(e '(#%en !e +" "cc$n e!(c"$,".
P"#" Pope$ 1/>6 e'e p"#"!$%&" 'e p(e!e con;$%(#"# " p"#$# !e c$nco '(p(e'o'
$ne##e+"c$on"!o':
• L" eo#4" " !e 'e# (n$,e#'"+6 no ,$nc(+"!" " (n coneo e'pec4;$co n$ " c$#c(n'"nc$"' en +"'
9(e 'e ;o#&(+"n +"' %ene#"+$"c$one'.
• Lo' en(nc$"!o' c$en4;$co' 'on $n!epen!$ene' !e +o' ;$ne' ,"+o#e' !e +o' $n!$,$!(o'. L"
;(nc$n !e +" c$enc$" 'e +$&$" " !e'c()#$# +"' #e+"c$one' en#e +o' eco'.
• E+ &(n!o 'oc$"+ e$'e co&o (n '$'e&" !e ,"#$")+e'. '"' 'on e+e&eno' !$'$no'
"n"+4$c"&ene 'ep"#")+e' en (n '$'e&" !e $ne#"cc$one'.
• L" $&po#"nc$" !e !e;$n$# ope#"$,"&ene +"' ,"#$")+e' !e 9(e +"' &e!$!"' 'e"n ;$")+e'.
• Lo' concepo' %ene#"+$"c$one' '+o !e)en )"'"#'e en (n$!"!e' !e "n*+$'$' 9(e 'e"n
ope#"$,$")+e'.
 
E'e p"#"!$%&" e' (n" ,e#'$n &o!$;$c"!" !e+ po'$$,$'&o6 +" p#e!$cc$n e+ con#o+ con$n"n
'$en!o +" &e". A con$n("c$n 'e p#e'en" !e (n" &"ne#" '$n$c" c&o #e'pon!e e'e
p"#"!$%&" " +"' p#e%(n"' $n$c$"+&ene p+"ne"!"'.
En "el('&n l !"e#$nt %nt%l&#'(6 e+ po'po'$$,$'&o #e'pon!e 9(e e' c#4$co #e"+$'" +o 9(e
'$%n$;$c" 9(e +" #e"+$!"! e$'e pe#o no p(e!e 'e# co&p+e"&ene "p#een!$!". E'" e' &"ne"!"
po# +ee' n"(#"+e' 9(e p(e!en 'e# co&p#en!$!"' 'o+"&ene en ;o#&" $nco&p+e". De e'o 'e
!e'p#en!e 9(e6 "(n9(e e$'e (n &(n!o #e"+ &"ne"!o po# c"('"' n"(#"+e'6 e' $&po'$)+e p"#"
+o' (&"no' po!e# pe#c$)$#+o en '( o"+$!"! !e)$!o " 9(e '(' &ec"n$'&o' $ne+ec("+e'
'en'o#$"+e' 'on $&pe#;eco'.
Ante l !"e#$nt e!')te*%l&#'(6 e+ po'po'$$,$'&o &"n$ene 9(e +" o)e$,$!"! pe#&"nece
co&o e+ $!e"+ #e%(+"o#$o6 pe#o '" '+o p(e!e 'e# "p#o$&"!"6 co+oc" (n n;"'$' e'pec$"+ en
%("#!$"ne' ee#no' "+e' co&o +" #"!$c$n c#4$c" +" co&(n$!"! c#4$c". A+ !e'c"n'"# en e'o'
e+e&eno' 'e #e9($e#e 9(e +o' #epo#e' !e c("+9($e# $n!"%"c$n 'e"n con'$'ene' con +"
"c"!e&$" #"!$c$on"+ 9(e e$'e en e+ c"&po "'4 co&o '(e"# c"!" $n!"%"c$n " +o' ($c$o' !e +o'
co&p"Je#o' en +" co&(n$!"! c#4$c"6 e'o e' con +o' e!$o#e'6 *#)$#o' !e #e,$'"' e'pec$"+$"!"'
"'4 co&o !e '(' +eco#e'. De e'o 'e !e#$," 9(e e'e p"#"!$%&" 'e" !e co#e o)e$,$'"
&o!$;$c"!o.
Re)!e(t% l !"e#$nt *et%+%l&#'(6 e'e p"#"!$%&" en;"$" +" c#$$c$!"! &+$p+e #e&e!$"n!o
+"' !$'c#ep"nc$"' pe#&$$en!o +" $n!"%"c$n en e'cen"#$o' n"(#"+e' ('"n!o &o!o'
c("+$"$,o' !epen!$en!o &*' !e +" %ene#"c$n e&e#%ene !e !"o' "c$en!o !e+ !e'c()#$&$eno
(n" p"#e e'enc$"+ !e+ p#oce'o !e $n!"%"c$n. Se +e con'$!e#" en +o &eo!o+%$co co&o (n"
&o!$;$c"c$n "+ po'$$,$'&o en '( p#oce!e# epe#$&en"+ &"n$p(+"$,o.
E+ p"#"!$%&" $ne#p#e"$,o conoc$!o co&o p"#"!$%&"
c("+$"$,o6 ;eno&eno+%$co6 n"(#"+$'"6 (&"n$'" o
eno%#*;$co. Se cen#" en e+ e'(!$o !e +o' '$%n$;$c"!o'
!e +"' "cc$one' (&"n"' !e +" ,$!" 'oc$"+.
E'e p"#"!$%&" $nen" '('$($# +"' noc$one'
c$en4;$c"' !e ep+$c"c$n6 p#e!$cc$n con#o+ !e+ p"#"!$%&" po'$$,$'" po# +"' "cc$one' !e
co&p#en'$n6 '$%n$;$c"!o "cc$n. ?('c" +" o)e$,$!"! en e+ *&)$o !e +o' '$%n$;$c"!o' ($+$"n!o
co&o c#$e#$o !e e,$!enc$" e+ "c(e#!o $ne#'()e$,o en e+ coneo e!(c"$,o.
De'!e e'" pe#'pec$," 'e c(e'$on" 9(e e+ co&po#"&$eno !e +o' '(eo' e'e %o)e#n"!o po# 
+ee' %ene#"+e' c"#"ce#$"!o po# #e%(+"#$!"!e' '()"cene'. Lo' $n,e'$%"!o#e' !e o#$en"c$n
$ne#p#e"$," 'e cen#"n en +" !e'c#$pc$n co&p#en'$n !e +o 9(e e' n$co p"#$c(+"# !e+ '(eo
&*' 9(e en +o %ene#"+$")+e. Lo 9(e p#een!en e':
• De'"##o++"# conoc$&$eno $!eo%#*;$co
1@
 
 
• L" #e"+$!"! e' !$n*&$c"6 &+$p+e o+4'$c"
• C(e'$on"# +" e$'enc$" !e (n" #e"+$!"! ee#n" ,"+$o'" p"#" 'e# "n"+$"!".
1./. PARADIGMA SOCIO CRÍTICO
E+ #&$no eo#4" c#4$c" e' '$n !(!" $n"!ec("!o p"#" $nc+($# " o!"' +"' "+e#n"$,"' 9(e p(e!en
c"e# !en#o !e e'e p"#"!$%&". Un #&$no &*' "p#op$"!o po!#4" 'e# $n!"%"c$n o#$en"!"
c#4$c"&ene 9(e $nc+(e "+ neo&"#$'&o6 &"e#$"+$'&o6 ;e&$n$'&o6 ;#e$#$'&o6 $n!"%"c$n
p"#$c$p"o#$" o#o' &o,$&$eno' '$&$+"#e'6 "'4 co&o +" eo#4" c#4$c" po# '4 &$'&". L"' c#eenc$"'
)*'$c"' !e e'e p"#"!$%&" p(e!en 'e# #e'(&$!"' !e +" '$%($ene &"ne#":
Ante l !"e#$nt %nt%l&#'(6 +" eo#4" c#4$c" 'o'$ene 9(e " (n" #e"+$!"! o)e$,"6 ep#e'"!"
en +" ;#"'e ;"+'" conc$enc$" +o 9(e $&p+$c" 9(e " (n" conc$enc$" ,e#!"!e#" en "+%n +(%"# o
;(e#" !e o &*' p#o)")+e&ene6 po'e4!" en c$e#" ;o#&" po# e+ $n,e'$%"!o# o en "+%(n" e+$e &eo# 
$n;o#&"!". A e'" '$("c$n 'e +e !eno&$n" #e"+$'&o c#4$co6 &( '$&$+"# "+ 9(e 'o'$ene e+
po'po'$$,$'&o.
C%n "e)!e(t% l !"e#$nt e!')te*%l&#'(6 +" eo#4" c#4$c" &"n$ene (n" ep$'e&o+o%4"
'()e$,$'"6 e'o 9($e#e !ec$# 9(e +o' "co' !e +" $n!"%"c$n e'*n 4n$&"&ene +$%"!o' " +o'
,"+o#e' !e+ $n,e'$%"!o#. Lo' ,"+o#e' &e!$"$"n +" $n!"%"c$n6 po# +o 9(e po!#4"&o' !ec$# 9(e e'
!e co#e '()e$,$'".
A l !"e#$nt *et%+%l&#'(6 +" eo#4" c#4$c" #e'pon!e 9(e +" &e" !e +o' $n,e'$%"!o#e' e'
#"n';o#&"# e+ &(n!o #e"+ " #",' !e e+e,"# +" conc$enc$" !e +o' p"#$c$p"ne' !e "+ ;o#&" 9(e
e++o' 'e"n ene#%$"!o' 'e +e' ;"c$+$e e+ c"&$no "c$" +" #"n';o#&"c$n. D"!o +o "ne#$o#6 'e
#e9($e#e !e (n" &eo!o+o%4" !$"+%$c" #"n';o#&"$,"6 9(e e+$&$ne +" ;"+'" conc$enc$" "n$&e " +"
$ne#,enc$n #"n';o#&"c$n.
E'" pe#'pec$," '(#%e co&o #e'p(e'" " +"' #"!$c$one' po'$$,$'"' e $ne#p#e"$,"' p#een!en
'(pe#"# e+ #e!(cc$on$'&o !e +" p#$&e#" e+ con'e#,"!(#$'&o !e +" 'e%(n!"6 "!&$$en!o +"
po'$)$+$!"! !e (n" c$enc$" 'oc$"+ 9(e no 'e" n$ p(#"&ene e&p4#$c" n$ 'o+o $ne#p#e"$,".
E+ p"#"!$%&" c#4$co $n#o!(ce +" $!eo+o%4" !e ;o#&" ep+4c$" +" $t%""e0le'&n ("2t'( en l%)
!"%(e)%) +el (%n%('*'ent%. T$ene co&o ;$n"+$!"! +" #"n';o#&"c$n !e +" e'#(c(#" !e +"'
#e+"c$one' 'oc$"+e' !"# #e'p(e'" " !ee#&$n"!o' p#o)+e&"' %ene#"!o' po# '"'. S(' p#$nc$p$o'
'on:
1B
1.3. PARADIGMA CONSTRUCTIVISTA
E+ con'#(c$,$'&o no $nen" con#o+"# p#e!ec$# #"n';o#&"# e+ &(n!o #e"+ pe#o '$ #econ'#($# e+
&(n!o 'o+"&ene en +" &e!$!" en 9(e 'e e$'e en +" &ene !e +o' con'#(co#e'. En e'e
'en$!o6 e' +" &ene +" 9(e e' #"n';o#&"!"6 no e+ &(n!o #e"+. A con$n("c$n 'e #e'(&en +"'
#e'p(e'"' )*'$c"' !e e'e p"#"!$%&".
C%n "el('&n l !"e#$nt %nt%l&#'(6 e+ con'#(c$,$'" #e'pon!e !$c$en!o 9(e +"' #e"+$!"!e'
e$'en en +" ;o#&" !e con'#(cc$one' &en"+e' &+$p+e'6 )"'"!"' 'oc$"+&ene en +" epe#$enc$"6
e'pec4;$c"' +oc"+e'6 !epen!$ene' en '( ;o#&" conen$!o !e +"' pe#'on"' 9(e +"' 'o'$enen. E+
#e+"$,$'&o e' +" ++",e p"#" ")#$# (n" con$n(" )'9(e!" p"#" con'#(cc$one' &*' $n;o#&"!"'
'o;$'$c"!"'.
Re)!e(t% l !"e#$nt e!')te*%l&#'(6 +o' con'#(c$,$'"' o&"n (n" po'$c$n '()e$,$'" !on!e
e+ $n,e'$%"!o# e+ $n,e'$%"!o 'on ;('$on"!o' !en#o !e (n" 'o+" en$!"!. Lo' "++"%o' 'on
c#e"c$one' !e+ p#oce'o !e $ne#"cc$n en#e +o' !o'. S$ +"' #e"+$!"!e' e$'en 'o+"&ene en +"
&ene !e +o' #e'pon!$ene'6 +"' $ne#"cc$one' '()e$,"' p"#ecen 'e# +" n$c" ;o#&" !e "cce'o "
e'"'.
A l !"e#$nt *et%+%l&#'(6 e+ con'#(c$,$'&o con'$!e#" 9(e +"' con'#(cc$one' $n!$,$!("+e' 'on
!e#$,"!"' #e;$n"!"' e#&en($c"&ene6 co&p"#"!"' con#"'"!"' !$"+c$c"&ene6 con +"
&e" !e %ene#"# (n" o poc"'> con'#(cc$one' 'o)#e +"' c("+e' " (n con'en'o '()'"nc$"+. E+
"'peco e#&en($co con'$'e en !e'c#$)$# +"' con'#(cc$one' $n!$,$!("+e' en ;o#&"' "n p#ec$'"'
co&o e'"' 'e"n po'$)+e'6 &$en#"' 9(e e+ "'peco !$"+c$co con'$'e en co&p"#"# con#"'"# +"'
con'#(cc$one' $n!$,$!("+e' e$'ene' $nc+(en!o +"' !e+ $n,e'$%"!o#> !e &"ne#" 9(e c"!"
#e'pon!$ene !e)e#* con;#on"# +"' con'#(cc$one' !e o#o' ++e%"# " "c(e#!o' con e++o'.
"'" "9(4 'e "n !e'c#$o +"' con'#(cc$one' 9(e G()" 1//> 'eJ"+" "ce#c" !e +" n"(#"+e" !e
e'o' c("#o p"#"!$%&"'. En e++o' po!e&o' !$'$n%($# e+ p"#"!$%&" po'$$,$'" +o' ++"&"!o'
"+e#n"$,o'. E'o' +$&o' 'on c"#"ce#$"!o' co&o "9(e++"' pe#'pec$,"' !e +" &ene !e+
conoc$&$eno 9(e #ec""n +" $!e" !e 9(e 'o+"&ene " (n" co#e ep$'e&o+%$c" '(p#e&" " +"
c("+ 'e p(e!e "pe+"# p"#" #e'o+,e# o!o' "9(e++o' "'(no' conce#n$ene' " +" ,e#!"! G()"61//>.
1;
 
3.O#$en"# e+ conoc$&$eno "
 
 
 
Pst(sitivis taH
5ea&is+ cr1tic
rea&6
L&ave (ara a-rir $na cntin$a
-Ks#$eda (ara cnstr$ccines +'s infr+adas ! ssticadas
S2nte)') +e l) ("(te"2)t'() +e l%) !"+'#*) +e 'ne)t'#('&n 45%ett'n# 1673 ,689
D'*en)'&n P%)'t'')t
4"('%nl')t
($nt'tt'%9
$ne#p#e"$,"
Naturaleza de la
n$c"6 !"!"6
;#"%&en")+e6
con#o+"# +o'
#e%(+"# +o' ;en&eno'
Co&p#en!e# e
+o' '$%n$;$c"!o' !e +"'
c"&)$o6 e&"nc$p"c$n
+" #e"+$!"!
o)eo !e
$n,e'$%"!o#.
Re+"c$n $n;+($!" po# e+
co&p#o&$'o. E+
$n,e'$%"!o# e' (n
o)e$,$!"!
+" $n,e'$%"c$n
co&p"#$!"
Re+"c$on"!"'.
&(("
!$"+c$c". L" p#*c$c"
e' eo#4" en "cc$n
Criterios de calidad  V"+$!e6 ;$")$+$!"!6
o)e$,$!"!
C#e!$)$+$!"!6
con;$#&"c$n6
C("+$"$,o6
E'"!4'$c" !e'c#$p$,"
e $n;e#enc$"+
C("+$"$,o: In!(cc$n6
Ine#'()e$,o.
1.. IMPLICACIONES DE LOS PARADIGMAS EN LA PR;CTICA EDUCATIVA
E$'ne# 1//> 'eJ"+" 9(e +o' p"#"!$%&"' $enen $&p+$c"c$one' !$,e#'"' en e+ c"&po !e +"
e!(c"c$n. To&"n!o e'o co&o p#e&$'" 'e eponen " con$n("c$n "+%(n"' !e +"' $&p+$c"c$one'
p"#"!$%&*$c"' en e+ c(##4c(+(& e'co+"#6 +"' &e"' e!(c"$,"'6 +" $n,e'$%"c$n e+ p#o;e'o# co&o
$n,e'$%"!o#.
En e+ c(##4c(+(& e'co+"#: Lo 9(e e' en'eJ"!o e' 'o+"&ene (n "'peco !e +"' con'ec(enc$"'
p#*c$c"' !e +o' n(e,o' p"#"!$%&"' en e!(c"c$n6 o#o e' c&o o#%"n$"&o' +o 9(e en'eJ"&o'.
L" pe#'pec$," !e (n c(##4c(+(& ne(#"+6 o)e$,o6 "eno " +o' ,"+o#e' !e (n" c(+(#"6 o#%"n$"!o
co&o (n" co&p$+"c$n !e !$'c$p+$n"' ;#"%&en"!"' e $n!epen!$ene' o)e!ece " (n p"#"!$%&"
po'$$,$'". M$en#"' 9(e +" pe#'pec$," !e (n c(##4c(+(& 9(e 'e en&"#c" "+#e!e!o# !e &+$p+e'
#e"+$!"!e' ,$'$one' 9(e p#een!en 9(e +o' "+(&no' ,e"n e+ &(n!o " #",' !e !$,e#'o' +ene'
o)e!ece " +o' p"#"!$%&"' "+e#n"$,o'.
21
 
E+ c(##4c(+o e'* c$#c(n!"!o po# +" c(+(#" " +" 9(e #e'pon!e " 'e" en ;o#&" ep+4c$" e+
conen$!o " 'e# en'eJ"!o> e $&p+4c$o +"' e'#(c(#"' !e +" e'c(e+">. S$n e&)"#%o6 en '( &"o#4"6
e'e 'e enc(en#" con'#($!o en e+ &"#co !e +" #"!$c$n e(#ope""&e#$c"n"6 c"#"ce#$"!" po# 
'ep"#"# +" c(+(#" !e+ c(##4c(+o pe#c$)$!" %ene#"+&ene co&o ne(#"+ (n$,e#'"+. De e'" &"ne#"
e+ 4p$co c(##4c(+o #")"" p"#" !e'c(+(#$"#.
G#een 1//3> $n!$c" 9(e e+ ,e# +" c(+(#" co&o (n &"#co 9(e !" +" coe#enc$" !e+ c(##4c(+o e'
pen'"#+" co&o (n" e'#(c(#" 9(e pe#&$e " +o' "+(&no' ,e# e+ &(n!o " #",' !e !$,e#'"'
pe#'pec$,"' o " #",' !e +o' oo' !e o#o'. A+ "p#en!e# " ,e# " #",' !e &+$p+e' pe#'pec$,"'6
+o' "+(&no' po!#4"n 'e# "($+$"!o' " con'#($# p(ene' en#e e++o' &$'&o'6 "en!e# " (n #"n%o
!e $'o#$"' (&"n"' 9(e e++o' &$'&o' p#o,oc"#4"n.
Con #e'peco " +"' !$'c$p+$n"' e'co+"#e'6 E$'ne# 1//> 'eJ"+" 9(e "(n9(e +" +$e#"(#"6 "#e'
,$'("+e'6 &'$c"6 $'o#$"6 e"#o !"n"6 "'4 co&o +"' &"e&*$c"'6 'on #econoc$!"' co&o
co%n$$,"'6 en +" p#*c$c" e'o no '(ce!e " 9(e po# ee&p+o +"' "#e' 'on co+oc"!"' "+ &"#%en !e+
c(##4c(+(& e'co+"#. A!e&*'6 e'"' &"e#$"' no 'e $nc+(en en +o' e*&ene' !e "!&$'$n " +"'
(n$,e#'$!"!e'. E'e p#oce!e# co##e'pon!e " (n en;o9(e po'$$,$'" po#9(e conce!e +" p#$&"c4" "
+"' c$enc$"' " +"' &"e&*$c"' en !e#$&eno !e +"' (&"n$!"!e'.
W$nce+oe 1//1> $n!$c" 9(e +o' $n,e'$%"!o#e' !e +4ne" c#4$c" "n encon#"!o cone$one' en#e +o
p"#$"#c"+ e+ +$!e#"%o e!(c"$,o enocen#$'" po# (n +"!o6 po# e+ o#o6 +"' !e;$n$c$one' !e +o
c+*'$co. Lo "ne#$o# ec+(e +"' con#$)(c$one' !e +"' &(e#e'6 &$no#4"'6 +" +$e#"(#"6 +"' "#e' +"
&'$c" !e+ c(##4c(+(&.
1. Responde, según tu propia intuición y experiencia, al
siguiente planteamiento: “Ha caído un árbol en el bosque se !a
 producido un ruido o no" Ra#ona tu respuesta y ubícala en uno de
 los paradigmas discutidos.
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$
%. Reali#a un cuadro comparati&o teniendo en cuenta la similitud y di'erencias entre los
 tres paradigmas antes mencionado
(. Re&isa detenidamente cada paradigma y centra tu práctica pedagógica en el paradigma
 que más te identi'icas.
SESIÓN ,: ENFOQUES DE LA INVESTIGACIÓN EDUCATIVA
8De'!e ( p$c" 9(e en$en!e' po# en;o9(e< 8C(*+e' 'on +"' c"#"ce#4'$c"' 9(e $!en$;$c"n !$'$n%(en " +o' en;o9(e' &eo!o+%$co' c("n$"$,o' " +o' c("+$"$,o'< 80( po'$)$+$!"!e' +4&$e' p#e'en" c"!" (no !e e++o' " +" "#e" !e+ $n,e'$%"!o#< 80( $po !e en;o9(e 'e "!ec" &eo# " +" $n,e'$%"c$n 9(e ,"&o' " #e"+$"# en n(e'#"' "(+"'<
 ACTIVIDAD INICIAL
 


Conce)$&o' "+ en;o9(e co&o +" !$#ecc$n o p#oce!$&$eno 9(e 'e "!op" "ne (n p#oeco6
p#o)+e&" ( o#" co'" 9(e $&p+$c" (n" &"ne#" p"#$c(+"# !e ,"+o#"#+" o con'$!e#"#+".
S$n e&)"#%o6 +" p"+")#" en;o9(e en e'"' c$#c(n'"nc$"' no $ene (n '$%n$;$c"!o p#ec$'o6 p(e'6
!epen!e !e+ coneo en e+ c("+ 'e e&$e e+ #&$no.
Enonce' po!e&o' ($+$"# e+ #&$no en ,"#$"' "cepc$one' co&o en;o9(e "c"!&$co6 en;o9(e
eco'$'&$co6 en;o9(e '$'&$co6 en;o9(e 'e+ec$,o6 en;o9(e "n#opo+%$co6 en;o9(e po# "#e"'6
ec.
1. ENFOQUE CUANTITATIVO
C("n$"$,o $ene (n" concepc$n +$ne"+6 e' !ec$# 
9(e "" c+"#$!"! en#e +o' e+e&eno' 9(e
2
L" !ocene M"#4" M$#"n!" !e'e" p#o&o,e# en '(' e'(!$"ne' e+ !e'"##o++o !e ")$+$!"!e'
'oc$"+e' p"#" e #")"o en e9($po6 p"#" e++o 'e en#e,$'" con e'(!$"ne' p"!#e' !e ;"&$+$"6
#e"+$" o)'e#,"c$one' &o!$;$c" '( p#op$" p#*c$c" !e &"ne#" 9(e $nen" c"&)$"# e+
"&)$ene !e c+"'e en e+ 9(e 'e #e;(e#" e+ con#o+ !ocene 'o)#e (n "p#en!$"e p"'$,o e
$n!$,$!("+$"!o po# o#o en e+ 9(e 'e poenc$" (n &o!o 'oc$"+&ene &*' $ne#"c$,o !e
en'eJ"n" "p#en!$"e.
 
 
con;o#&"n e+ p#o)+e&"6 9(e en%" !e;$n$c$n6 +$&$"#+o' '")e# con e"c$(! !on!e 'e $n$c$"
e+ p#o)+e&"6 "&)$n +e e' $&po#"ne '")e# 9( $po !e $nc$!enc$" e$'e en#e '(' e+e&eno'X.
Rep#e'en" (n con(no !e p#oce'o'6 e' 'ec(enc$"+ p#o)"o#$o. C"!" e"p" p#ece!e " +"
'$%($ene no po!e&o' )#$nc"# p"'o'6 e+ o#!en e' #$%(#o'o no 'e p(e!en #e!e;$n$# +"' )"'e'
e#n*n!e6 21>.
0tili#a la recolección y el análisis de datos para contestar preguntas de in&estigación y probar 
!ipótesis establecidas pre&iamente y con'ía en la medición num5rica, el conteo y 'recuentemente
en el uso de la estadística para establecer con exactitud patrones de comportamiento de una
 población6 e#n*n!e e"+6 23 p.5> 
,. ENFOQUE CUALITATIVO
E' +" !e'c#$pc$n !e +"' c("+$!"!e' !e (n ;en&eno. ?('c" (n concepo 9(e p(e!" ")"#c"# (n"
p"#e !e +" #e"+$!"!. No 'e #"" !e p#o)"# o !e &e!$# en 9( %#"!o (n" c$e#" c("+$!"! 'e
enc(en#" en (n "conec$&$eno !"!o6 '$no !e !e'c()#$# "n"' c("+$!"!e' co&o 'e" po'$)+e.
7or lo común, se utili#a primero para descubrir y re'inar preguntas de in&estigación. 8 &eces, pero
no necesariamente, se prueban !ipótesis. -on 'recuencia se basa en m5todos de recolección de
datos sin medición num5rica, como las descripciones y las obser&aciones6 e#n*n!e e"+6 23
p.5>
S'*'l't$+ ent"e el en0%<$e ($l'tt'% ($nt'tt'%.- A&)o' ('"n ;"'e' '$&$+"#e'
#e+"c$on"!"' en#e '4:
1. O)'e#,"c$n e,"+("c$n !e ;en&eno'
2. E'")+ec$&$eno !e $!e"' co&o #e'(+"!o !e 1>
3. P#(e)"' 9(e !e&(e'#en e+ ;(n!"&eno !e 2>
-. Re,$'$n !e $!e"' con )"'e en 3>
5. P#opo'$c$n !e n(e,"' o)'e#,"c$one' p"#" c$&en"#+"' $!e"' o#$%$n"+e' o %ene#"# o#"'
Se "ce con,en$ene p#e'en"# (n e'9(e&" 9(e #e'(&e +o' "'peco' cen#"+e' !e c"!" (no !e
+o' en;o9(e' pe#o 9(e6 !e n$n%(n" &"ne#" +o' "%o"6 n$ "&poco +o' !$,$!e !e ;o#&" 9(e 'e"n
po'(#"' $##econc$+$")+e'. A con$n("c$n 'e epone (n '4ne'$' !e +"' p#$nc$p"+e' c"#"ce#4'$c"'
!$;e#enc$"' 9(e "'(&en +o' en;o9(e' +$%"!o' " +o c("n$"$,o +o' en;o9(e' 9(e 'e )"'"n en +o
c("+$"$,o.
!e'c#$pc$n ep+$c"c$n
• E'(!$o' )$en !e;$n$!o'6 e'#eco'.
No o)'"ne6 e'* !$#$%$!" po# eo#4"' e
$pe'$' ep#e'"!"' ep+4c$"&ene
• L" $n,e'$%"c$n cen#"!" en +"
co&p#en'$n e $ne#p#e"c$n.
• E'(!$o' "no e'#eco' co&o o"+e'
pe#'pec$," o+4'$c">
• L" $n,e'$%"c$n 'e concen#" en +"
%ene#"+$"c$n en +" ")'#"cc$n
• Lo' $n,e'$%"!o#e' )('c"n o)ene# (n"
c+"#" !$'$nc$n en#e eco' ,"+o#e'
o)e$,o'.
('"# (n "ce#c"&$eno
+%$co " '( o)eo !e e'(!$o.
• Son cen#"+e' +"' cn$c"' e'"!4'$c"'
&"e&*$c"' p"#" e+ p#oce'"&$eno
c("n$"$,o !e !"o'.
!e'conec"!o'6 e'o e'6 &"n$enen
(n" !$'"nc$" en#e e++o' e+ o)eo !e
e'(!$o !e'e&peJ"n e+ p"pe+ !e
o)'e#,"!o# ee#no.
.
pe#'on"+.
e'")+ecen (n" c+"#" !$'$nc$n en#e
#"n 'en$&$eno.
o)eo !e e'(!$o ee#no " '4 &$'&o'6
&*' 9(e c#e"n '( p#op$o o)eo !e
e'(!$o.
&eno' +oc"+$"!"
%ene#"+$"c$one' e'pec4;$c"'
en en'"o' p#(e)"'.
• E+ enen!$&$eno p#e,$o 9(e6 "
&en(!o6 no p(e!e 'e# "#$c(+"!o en
p"+")#"' o no e' ene#"&ene
con'c$eneK e+ conoc$&$eno *c$o
 (e%" (n $&po#"ne p"pe+.
• Lo' !"o' 'on p#$nc$p"+&ene no
c("n$"$,o'6
• T"no !$'"nc$" co&o co&p#o&$'o +o'
$n,e'$%"!o#e' 'on "co#e' 9(e
"&)$n epe#$&en"n en '( $ne#$o# +o
9(e e'*n e'(!$"n!o
$n;+(enc$" "no !e +" c$enc$" co&o !e
+" epe#$enc$" pe#'on"+ ($+$"n '(
pe#'on"+$!"! co&o (n $n'#(&eno.
• Lo' $n,e'$%"!o#e' pe#&$en "no +o'
'en$&$eno'co&o +" #"n p"#"
%o)e#n"# '(' "cc$one'.
'$%n$;$c"!o !e (n p#oce'o o
!oc(&eno.
/. M@TODOS DE INVESTIGACIÓN
L" p"+")#" &o!o 'e !e#$," !e+ %#$e%o &e": "c$"6 " +o +"#%o6 o!o' 9(e '$%n$;$c" c"&$no6 po# +o 9(e
po!e&o' !e!(c$# 9(e &o!o '$%n$;$c" e+ c"&$no &*' "!ec("!o p"#" +o%#"# (n ;$n.
T"&)$n po!e&o' !ec$# 9(e e+ &o!o e' e+ con(no !e p#oce!$&$eno' +%$co' " #",' !e +o' c("+e'
'e p+"ne"n +o' p#o)+e&"' c$en4;$co' 'e ponen " p#(e)" +"' $pe'$' +o' $n'#(&eno' !e #")"o
$n,e'$%"!o'.
-. LOS M@TODOS TEÓRICOS DE INVESTIGACIÓN
E+ &o!o e' (n e+e&eno nece'"#$o en +" c$enc$" " 9(e '$n + no 'e#4" ;*c$+ !e&o'#"# '$ (n
"#%(&eno e' ,*+$!o.
Po'$)$+$"n +" $ne#p#e"c$n6 co&p#en'$n Yo ep+$c"c$n !e +o' !"o'6 eco' o $n;o#&"c$one'
#eco%$!"' &e!$"ne +o' &o!o' e&p4#$co'.
3.1. Mt%+%) Gene"le):
Lo' &o!o' %ene#"+e' 'e $!en$;$c"n po# '( c"#*ce# $'#$co6 e'o' ;(e#on ($+$"!o' po# +o' %#$e%o'
p"#" "+c"n"# e+ conoc$&$eno
3.,. El *t%+% +e+$(t'%: e' "9(e+ 9(e p"#e !e !"o' %ene#"+e' "cep"!o' co&o ,"+$!o'
p"#" ++e%"# " (n" conc+('$n !e $po p"#$c(+"#.
E.: L" p#!$!" !e pe'o6 +o' '(!o#e' noc(#no'6 o'e# &(co e'c(p$# '"n%#e 'on '4no&"' !e
()e#c(+o'$'. E'e en;e#&o &"n$;$e'" e'o' '4no&"' +(e%o enonce' e'e en;e#&o $ene
()e#c(+o'$'.
3./. El *t%+% 'n+$(t'%: e' "9(e+ 9(e p"#e !e +o' !"o' p"#$c(+"#e' p"#" ++e%"# "
conc+('$one' %ene#"+e'
E.: S$ (n $n,e'$%"!o# enc(en#" +" ,"c(n" con#" e+ c*nce#6 no +e $&po#" 'o+"&ene c(#" "
"9(e++o' c"'o' en +o' c("+e' 'e p#o) '$no en o!o' +o' !e&*' c"'o' !e e'" en;e#&e!"!.
5. EL AN;LISIS B LA SÍNTESIS:
 An*+$'$' '4ne'$' con !o' #&$no' p#o,en$ene' !e+ %#$e%o 9(e '$%n$;$c"n +$e#"+&ene
!e'co&po'$c$n co&po'$c$n.
E+ "n*+$'$' e' (n p#oce'o !e+ pen'"&$eno &e!$"ne e+ c("+ (n o)eo6 p#oce'o o ;en&eno
$n,e'$%"!o 'e !e'co&pone en '(' p"#e' p"#" 'e# e'(!$"!"' !e &o!o &(+$;"c$co p"#" ++e%"# " '(
conoc$&$eno &(+$+"e#"+. Me!$"ne e+ "n*+$'$' 'e +o%#" co&p#en!e# +" e'#(c(#" !e+ o!o '(
!e'co&po'$c$n !e (n ;en&eno co&p+eo en o#o' &*' '$&p+e' pe#&$e !e+$&$"# +o e'enc$"+ !e +o
9(e no +o e'.
E+ "n*+$'$' !e (n p#oce'o pe#&$e !e'c#$)$# '(' en!enc$"' #"n'$"# !e +" &(+$p+$c$!"! " +o (n$"#$o.
2@
 
S$n e&)"#%o6 &e!$"ne e+ "n*+$'$' 'e ++e%" "+ conoc$&$eno !e +"' p"#e' pe#o 'e #e9($e#e ++e%"# "
co&p#en!e# +"' #e+"c$one' neo' en#e e++o'6 p"'"# !e +" (n$!"! " +" !$,e#'$!"!.
L" '4ne'$' con'$'e en +" (n$n &en"+ !e +"' p"#e' p#e,$"&ene "n"+$"!"' en (n o!o "#&n$co con
e+ ;$n !e #e,e+"# +"' #e+"c$one' e'enc$"+e' c"#"ce#4'$c"' &*' %ene#"+e' !e+ o)eo !e $n,e'$%"c$n.
Me!$"ne +" '4ne'$' 'e +o%#" +" '$'e&"$"c$n !e+ conoc$&$eno c$en4;$co.
 A&)o' p#oce!$&$eno'6 "n*+$'$' '4ne'$'6 con'$(en (n" (n$!"! $n!$'o+()+e&ene +$%"!". L"
")'o+($"c$n !e (no !e e++o' con!(ce " e##o#e' ep$'e&o+%$co' &eo!o+%$co'. A&)o'
con'$(en p#oce'o' +%$co' 9(e 'e con!$c$on"n #ec4p#oc"&ene 'e enc(en#"n '()o#!$n"!o' " +"'
e$%enc$"' %ene#"+e' !e+ &o!o !$"+c$co.
De)e co&p#en!e#'e 9(e p"#" ene# (n conoc$&$eno co&p+eo !e+ o!o e' nece'"#$o "no conoce# 
'(' p"#e' co&o '(' #e+"c$one' &(("'. S$n e&)"#%o e+ o!o $ene p#op$e!"!e' 9(e no po'ee n$n%(n"
!e '(' p"#e'.
L"' po'$c$one' e#e&"' en e'e !e)"e 'o'en$!o po# +"' o#$en"c$one' po'$$,$'" e $ne#p#e"$,"
"p(n"n "c$" en;o9(e' "o&4'$co' ( o+4'$co' en +o' c("+e' 'e ")'o+($" e+ "n*+$'$' o +" '4ne'$'.
L" po'$c$n !$"+c$c" e' 'o'ene# 9( "n*+$'$' '4ne'$' 'e co&p+e&en"n. E+ o!o e' "+%o &*' 9(e +"
'(&" !e +"' p"#e' '(' #e+"c$one'6 pe#o '$n e+ conoc$&$eno !e +"' p"#e' n(nc" 'e#* po'$)+e en +"
p#*c$c" "+c"n"# e+ conoc$&$eno !e e'e o!o.
An>l')'): e+ "n*+$'$' e' +" !e'co&po'$c$n !e "+%o en '(' e+e&eno'. E+ &o!o "n"+4$co con'$'e en
+" 'ep"#"c$n !e +"' p"#e' !e (n o!o p"#" e'(!$"#+"' en ;o#&" $n!$,$!("+.
S2nte)'): +" '4ne'$' e' +" #econ'#(cc$n !e o!o +o !e'co&p(e'o po# e+ "n*+$'$'.
Lo 9(e '$ +e' p(e!o !ec$# e' 9(e c("n!o 'e ($+$" e+ "n*+$'$' '$n ++e%"# " +" '4ne'$'6 +o' conoc$&$eno'
no 'e co&p#en!en ,e#!"!e#"&ene c("n!o oc(##e +o con#"#$o e+ "n*+$'$' "##o" #e'(+"!o' "eno' "
+" #e"+$!"!
El *t%+% ('ent20'(%
E+ &o!o c$en4;$co e' e+ c"&$no p+"ne"!o o +" e'#"e%$" 9(e 'e '$%(e p"#" !e'c()#$# +"' p#op$e!"!e'
!e+ o)eo !e e'(!$o.
E+ &o!o c$en4;$co e' (n p#oce'o !e #"on"&$eno 9(e $nen" no 'o+"&ene !e'c#$)$# +o' eco'
'$no "&)$n ep+$c"#+o'.
E+ &o!o c$en4;$co con(%" +" $n!(cc$n +" !e!(cc$n e' !ec$# e+ pen'"&$eno #e;+e$,o p"#"
#e'o+,e# !$co p#o)+e&" ene&o' 9(e c#("# po# +"' '$%($ene' c$nco e"p"':
Pe"(e!('&n +e $n +'0'($lt+: e' !on!e e+ $n!$,$!(o enc(en#" "+%n p#o)+e&" 9(e +e p#eoc(pe.
I+ent'0'(('&n +e0'n'('&n +e l +'0'($lt+: e' !on!e e+ $n!$,$!(o o)'e#," p"#" !e;$n$# +" !$;$c(+"!
!e+ p#o)+e&".
S%l$('&n !"%!$e)t !" el !"%=le*: e' !on!e e+ $n!$,$!(o )('c" +"' po'$)$+$!"!e' !e 'o+(c$n
p"#" +o' p#o)+e&"' &e!$"ne p#e,$o' e'(!$o' !e +o' eco'.
2B
 
De+$(('&n +e l) (%n)e($en(') +e l) '!&te)'): e' !on!e e+ $n!$,$!(o ++e%" " +" conc+('$n !e
9(e '$ '( $pe'$' e' ,e#!"!e#"6 +e 'e%($#*n c$e#"' con'ec(enc$"'.
Ve"'0'(('&n +e l '!&te)'): *e+'nte (('&n: "9(4 e+ $n!$,$!(o p#(e)" c"!" $pe'$' )('c"n!o
eco' " o)'e#,"!o' 9(e p#(e)e 9(e !$c" con'ec(enc$" 'e" ,e#!"!e#" p"#" "'4 "++"# +" 'o+(c$n
&*' con;$")+e.
EL M@TODO SIST@MICO:
D"!o 9(e +" ,$!" 'e p#e'en" en ;o#&" !e '$'e&"6 '( #e;+eo &e!$"ne +" $n,e'$%"c$n co&o ;o#&" !e
"+c"n"# '( conoc$&$eno !e)e ene# "&)$n ;o#&" !e '$'e&".
E+ &o!o '$'&$co !e $n,e'$%"c$n $ene co&o p#op'$o &o!e+"# e+ o)eo &e!$"ne e+ e'(!$o !e
'(' p"#e' co&ponene' "'4 co&o !e +"' #e+"c$one' en#e e++o'. Se $n,e'$%" po# (n +"!o +" e'#(c(#"
po# o#o +"!o '( !e'"##o++o.
L" e'#(c(#" !e +o' o)eo'6 p#oce'o' o ;en&eno' 9(e 'e $n,e'$%"n ep#e'" +" cone$n #e+"c$n
#ec4p#oc" en#e '(' p"#e' co&ponene'. E'"' #e+"c$one' 'e enc(en#"n '(e"' " +ee' 9(e 'on
!epen!$ene' !e +" n"(#"+e" !e+ '$'e&".
 A pe'"# !e 9(e o!o '$'e&" 'e enc(en#" en con'"ne &o,$&$eno6 c"&)$o !e'"##o++o6 '(
e'#(c(#" pe#&"nece en e'enc$" $n,"#$")+e "'" 9(e oc(##e (n '"+o c("+$"$,o 9(e +o con,$e#e en
o#o !$'$no.
De +o "ne#$o# 'e !e'p#en!e 9(e en +" $n,e'$%"c$n c$en4;$c" #e'(+" "n $&po#"ne e'(!$"# c"!" (no
!e +o' co&ponene' !e (n '$'e&" co&o '( e'#(c(#".
L"' ;(nc$one' !e+ '$'e&" 'on e+ #e;+eo !e '(' #e+"c$one' 'e &"n$;$e'"n en e+ co&po#"&$eno 9(e
p#e'en" e+ o)eo6 'on +"' p#op$e!"!e' 9(e &"n$;$e'" e+ '$'e&" en '(' #e+"c$one' con e+ &e!$o.
EL M@TODO DIAL@CTICO:
En con#"po'$c$n con e+ &o!o &e";4'$co6 e+ &o!o !$"+c$co e'(!$" e+ o)eo #e,e+"n!o +"'
#e+"c$one' en#e '(' co&ponene' " p"#$# !e +"' +ee' &*' %ene#"+e' !e+ !e'"##o++o !e +" n"(#"+e"6
+" 'oc$e!"! e+ pen'"&$eno.
L" c"e%o#4" p#$nc$p"+ !e+ &o!o !$"+c$co e' +" con#"!$cc$n 9(e con!(ce "+ &o,$&$eno6 "+ c"&)$o6
"+ !e'"##o++o " 9(e 'e enc(en#"n '(eo' o!o' +o' o)eo'6 p#oce'o' ;en&eno' "no n"(#"+e'
co&o 'oc$"+e'.
En '( concepc$n &"e#$"+$'"6 +" !$"+c$c" co&o &o!o 'e ;(n!"&en" ('"&ene en +" eo#4" !e
+"' con#"!$cc$one' con +o c("+ 'e ep+$c" e+ !e'"##o++o po# &e!$o !e +"' #"n';o#&"c$one' !e +o'
c"&)$o' c("n$"$,o' en c("+$"$,o' +o' '"+o' " p"#$# !e +" ne%"c$n !e+ &o&eno $n$c$"+ !e+
!e'"##o++o +" ne%"c$n po'e#$o# !e e'" &$'&" ne%"c$n +" (n$!"! 9(e ;o#&" o!o '$'e&" c(o'
co&ponene' 'e enc(en#"n en con'"ne +(c" !e con#"#$o' &e!$"ne con#"!$cc$one' "n"%n$c"'
o no> 9(e con!(cen " '( !e'"##o++o.
2;
 
Po# "no6 e+ &o!o !$"+c$co !e $n,e'$%"c$n e#$c" 'e )"'" en e'"' +ee' en +" )'9(e!" !e +o'
c"&)$o' c("+$"$,o' 9(e ";ec"n +" e'#(c(#" !e+ o)eo !e e'(!$o p#o,oc"n!o +" "p"#$c$n !e (n
n(e,o o)eo con p#op$e!"!e'6 ;(nc$one'6 e'#(c(#" #e+"c$one' !$;e#ene'.
EL M@TODO DE MODELACIÓN:
L" &o!e+"c$n con'$'e en '('$($# e+ o)eo !e $n,e'$%"c$n po# (n &o!e+o6 e+ c("+ #ep#e'en" (n
#e;+eo &e!$"$"!o# !e +" #e"+$!"! 'e '('en" en +" +%$c" !e +" c$enc$".
E+ &o!e+o 'e )"'" en +" (n$!"! '(eoo)eo !e &o!o 9(e e+ $n,e'$%"!o# #e"+$" ")'#"cc$one'
"p+$c" o#o' p#oce!$&$eno' +%$co' !e "'$&$+"c$n e#$c" !e +" #e"+$!"! pe#&$$en!o en c$e#"'
con!$c$one'6 '$("c$one' #e+"c$one'6 '('$($# "+ o)eo.
En !ee#&$n"!"' c$enc$"' 'on co&(ne' +o' &o!e+o' ;4'$co'6 c("n!o po'ee +" &$'&" n"(#"+e" ;4'$c"
9(e e+ o)eo6 o +o' &o!e+o' &"e&*$co' c("n!o en n"(#"+e" e' !$'$n" " +" !e+ o)eo.
L" &o!e+"c$n ;"c$+$" e+ e'(!$o !e+ o)eo pe#o !e)e '()#""#'e 9(e "+ "n"+$"# +"' po'$)$+$!"!e' !e
e'o' '$'e&"' no p(e!e pe#!e#'e !e ,$'" +" "n"+o%4" en#e &o!e+o o)eo '(' +4&$e' " 9(e !e
+o con#"#$o " %#",e' e##o#e' &eo!o+%$co' ep$'e&o+%$co'. S$ e'e p#oce'o e' co##ec"&ene
con!(c$!o +" $n,e'$%"c$n !e+ &o!e+o "##o"#* conc+('$one' e $n;o#&"c$one' ,*+$!"' "ce#c" !e+
o)eo.
L" ep#e'$n '(pe#$o# !e e'" concepc$n e' +" !e+ &o!e+o '$'&$co e'#(c(#"+ co&o #e;+eo !e +"
#e"+$!"! en e+ pen'"&$eno.
EL M@TODO IPOT@TICO-DEDUCTIVO: E' (n &o!o e#$co p#op$o !e +"' $n,e'$%"c$one'
c("n$"$,"' 9(e " '$!o e&p+e"!" con $o en +"' c$enc$"' n"(#"+e' ;"c("+e' 9(e "!e&*' (n"
p"#e !e +o' $n,e'$%"!o#e' "p+$c" "&)$n en +"' c$enc$"' 'oc$"+e' (&"n"'.
De'!e '( p#$&e#" ;o#&(+"c$n po# I'""c Neon en e+ S$%+o HVII '( e'enc$" con'$'e en ;o#&(+"# 
"'e,e#"c$one' en ;o#&" !e $pe'$' p"#" $nen"# +" ep+$c"c$n !e +o' !"o' eco' "cop$"!o' en
co&p#o)"#+"' !e!(c$en!o6 (no con conoc$&$eno' " "c(&(+"!o'6 conc+('$one' 9(e 'on
con;#on"!"' con n(e,o' eco' !"o'.
E+ &o!o $po$co!e!(c$,o " (%"!o (n $&po#"ne p"pe+ &eo!o+%$co en +" c$enc$" en e+
&$'&o $ne#,$enen (n con(no !e p#oce!$&$eno' !e %#"n ,"+o# co&o +" con;#on"c$n !e eco'6 +"
#e,$'$n ;o#&"c$n !e concepo'6 +" ;o#&(+"c$n ,e#$;$c"c$n !e $pe'$' "'4 co&o '( conc$+$"c$n
con o#"' p#opo'$c$one' e#$c"'.
S$n e&)"#%o6 co&o oc(##e con o#o' &o!o'6 '(' #e'(+"!o' !epen!en !e +" co&)$n"c$n
co##e+"c$n con o#o' &o!o' p(e' en &o!o "+%(no !e)e ")'o+($"#'e co&o ope#"c$n
&eo!o+%$c" e'enc$"+ n$c" en +" +%$c" c$en4;$c" co&o 'e p#een!e en "+%(no' en;o9(e' !e +"
$n,e'$%"c$n.
L" e+")o#"c$n !e $n;e#enc$"' +%$c"' !e!(c$,"' 'e ;(n!"&en" en +" "cep"c$n !e 9(e en +o'
o)e$,o'6 p#oce'o' ;en&eno' !e+ &(n!o e$'e !ee#&$n"!o o#!en"&$eno 9(e pe#&$e !e'c()#$# 
#e%(+"#$!"!e'6 en!enc$"' +ee'6 +"' c("+e' 'e "!e+"n"n en ;o#&" !e $pe'$' p"#" e#"e# !e e++"'
conc+('$one' p"#$c(+"#e'
EL M@TODO ISTÓRICO
E+ &o!o $'#$co en!enc$"+> e' (n &o!o e#$co !e $n,e'$%"c$n &e!$"ne e+ c("+ 'e e'(!$"n
+"' !$'$n"' e"p"' po# +"' 9(e "#",$e'" (n o)eo.6 p#oce'o o ;en&eno en '( '(ce'$n c#ono+%$c"
!e'!e '( '(#%$&$eno p"#" conoce# '( e,o+(c$n !e'"##o++o con e+ p#op'$o !e !e'c()#$# en!enc$"'.
L" "p+$c"c$n !e+ &o!o $'#$co '(pone +" "cep"c$n !e+ !e'"##o++o !e +" n"(#"+e"6 +" 'oc$e!"!
e+ pen'"&$eno. I&p+$c" e'")+ece# +"' con!$c$one' $n$c$"+e' !e+ !e'"##o++o6 '(' e"p"' p#$nc$p"+e' +"'
en!enc$"' )*'$c"'. S( o)e$,o p#$nc$p"+ con'$'e en !e'c()#$# e+ neo !e +o' ;en&eno' e'(!$"!o'
en e+ $e&po6 en e'(!$"# +"' #"n'$c$one' !e ;o#&"' $n;e#$o#e' " +"' '(pe#$o#e'.
P(e!e 'e# e'")+ec$!" +" 'e&e"n" en#e p#oce'o' ;o#&"+&ene "n*+o%o' e $n;e#$# !e e++o (n"
conc+('$n "ce#c" !e '(' en!enc$"'.
Po# +o %ene#"+6 'e e&p+e" en "'oc$"c$n con o#o' &o!o' !e &o!o 9(e no '+o 'e e'(!$e +"
e'#(c(#" ;o#&"+ o "p"#$enc$" ee#n" '$no "!e&*' 'e !e'c()#"n +"' #e+"c$one' 'oc$"+e' &"e#$"+e'
9(e +"' con!$c$on"n.
E+ mtodo cualitativo especí&ico 9(e 'e ,"" " e&p+e"# !epen!e !e +" n"(#"+e" !e
+" estructura " e'(!$"#. L" &eo!o+o%4" cualitati&o$sist5mica !$'pone !e (n" 'e#$e !e &o!o'6
c"!" (no !e +o' c("+e' e' &*' 'en'$)+e "!ec("!o 9(e o#o p"#" +" $n,e'$%"c$n !e (n"
!ee#&$n"!" #e"+$!"!. A con$n("c$n6 $+('#"&o' +" $!e" cen#"+ 9(e +o' c"#"ce#$" !$;e#enc$".
Mt%+%) e"*en$t'(%). En 'en$!o amplio6 'o' 'on +o' &o!o' 9(e ('"6 con'c$ene o
$ncon'c$ene&ene6 o!o $n,e'$%"!o# en o!o &o&eno6 " 9(e +" &ene (&"n" e'6 po# '(
p#op$" n"(#"+e"6 interpretati&a6 e' !ec$#6 !ermen5utica: #"" !e o)'e#,"# "+%o )('c"#+e
'$%n$;$c"!o. En 'en$!o estricto6 'e "con'e" ($+$"# +"' #e%+"' o c*none'> p#oce!$&$eno' !e
e'o' &o!o' c("n!o +" $n;o#&"c$n #eco%$!" +o' X!"o'X> nece'$en (n" con$n(" e#&en($c"6
co&o 'e#4" e+ c"'o6 po# ee&p+o6 !e+ e'(!$o !e+ c#$&en o#%"n$"!o6 !e +" !$n*&$c" !e+
n"#co#*;$co6 !e +o' '(eo' p"#"no$co'6 ece#"6 !on!e +" $n;o#&"c$n 9(e 'e no' o;#ece p(e!e
#""# ep#e'"&ene !e !e'o#$en"# o en%"J"#. S$n e&)"#%o6 e'o' &o!o' $enen (n *#e" !e
"p+$c"c$n &(co &*' "&p+$": 'on "!ec("!o' "con'e")+e' '$e&p#e 9(e +o' !"o' o +"' p"#e'
!e (n o!o 'e p#e'en " di'erentes interpretaciones.
Mt%+%) Fen%*en%l&#'(%). E'o' &o!o' 'on +o' &*' $n!$c"!o' c("n!o no " #"one' p"#"
!(!"# !e +" )on!"! ,e#"c$!"! !e +" $n;o#&"c$n e+ $n,e'$%"!o# no " ,$,$!o n$ +e e' n"!" ;*c$+
;o#&"#'e $!e"' concepo' "!ec("!o' 'o)#e e+ ;en&eno 9(e e'(!$" po# e'"# &( "+e"!o !e
'( p#op$" ,$!"6 co&o6 po# ee&p+o6 e+ &(n!o "$o+%$co !e +o' "+co+$co'6 !#o%"!$co'6 &en!$%o'
o !e +o' o&o'e("+e'6 +"' ,$,enc$"' !e +"' pe#'on"' en '$("c$one' !e ,$!" e#e&"'6 +" #(p(#"
!e (n" #e+"c$n "&o#o'" c("n!o no 'e " ,$,$!o6 (n" epe#$enc$" c(&)#e M"'+o6 1/7>6
ece#".
Mt%+%) Etn%#">0'(%)' Son +o' !e &"o# p#e;e#enc$" p"#" en#"# " conoce# (n %#(po n$co6
#"c$"+6 !e g!etto o $n'$(c$on"+ #$)(6 #""6 n"c$n6 #e%$n6 c*#ce+6 o'p$"+6 e&p#e'"6 e'c(e+"6
"'" (n "(+" e'co+"#6 ece#"> 9(e ;o#&"n (n o!o &( sui g5neris  !on!e +o' concepo' !e +"'
:1
 
#e"+$!"!e' 9(e 'e e'(!$"n "!9($e#en '$%n$;$c"!o' e'pec$"+e': +"' #e%+"'6 no#&"'6 &o!o' !e ,$!"
'"nc$one' 'on &( p#op$"' !e+ %#(po co&o "+. Po# e'o6 e'o' %#(po' p$!en 'e# ,$'o'
e'(!$"!o' %+o)"+&ene6 " 9(e c"!" co'" 'e #e+"c$on" con o!"' +"' !e&*' "!9($e#e '(
'$%n$;$c"!o po# e'" #e+"c$n. De "4 9(e +" ep+$c"c$n e$%e "&)$n e'" ,$'$n %+o)"+.
UNIDAD ,:
PRESENTACIÓN
L" 'e%(n!" (n$!"! !e "p#en!$"e !e+ )+o9(e e&*$co !e $n,e'$%"c$n "cc$n I e'* o#$en"!"
" 9(e e+ !ocene "!9($e#" #ec(e#!e +o' ;(n!"&eno' e#$co' !e +" $n,e'$%"c$n "cc$n
e!(c"$,"6 !e "+ ;o#&" 9(e p(e!" #econoce# +o' p"#"!$%&"' +o' en;o9(e' en +o' 9(e
en&"#c" '( p#*c$c"6 con'$(n!o'e e'e eco en (n p(no !e p"#$!" p"#" +" #e;+e$n
'o)#e '( 9(e"ce# pe!"%%$co.
 A!e&*' " p"#$# !e+ "n*+$'$' !e #")"o' !e $n,e'$%"c$n ++e,"!o' " c")o en +" #e%$n
L"&)"e9(e6 p(e!" !$#ecc$on"# '( "cc$n &o$,"#'e p"#" $n$c$"# (n #")"o !e In,e'$%"c$n
 Acc$n E!(c"$,"
D(#"ne e+ !e'"##o++o 'e "#* n;"'$' en &eo!o+o%4"' p"#$c$p"$,"' 9(e pe#&$"n e+
"(o"p#en!$"e e $ne#"p#en!$"e !e +o' p"#$c$p"ne'