TEMA 4 DIVERSIDADE BIOXEOGRÁFICA DE ESPAÑA

• A diversidade orográfica, climática e hídrica de España, así como a distribución litolóxica no territorio, da como resultado unha gran variedade de formacións vexetais e paisaxísticas.

• Ademais a actividade humana influíu nos solos, na vexetación e na fauna, modificando o medio; unhas veces favorecendo o desenvolvemento de determinadas especies, e outras poñendo en perigo a súa supervivencia.

• España é a pesar diso un país cunha gran biodiversidade.

• Na Península Ibérica distínguense tres rexións bioxeográficas:

• A rexión eurosiberiana, no norte e algúns sectores do Sistema Central e o Sistema Ibérico.

• A rexión mediterránea, no resto da Península.• A rexión macaronésica, nas Illas Canarias.• Ademais nas zonas máis elevadas das montañas

como Pirineos e a Cordilleira Cantábrica, distínguese a rexión boreoalpina

Factores da diversidade bioxeográfica• Esta notable diversidade explícase por

diferentes factores:• Factores físicos:• - Situación xeográfica - Diversidade do clima - Diversidade do relevo - Variedade de solosCando a vexetación dunha zona resulta exclusivamente dos factores naturais, denomínase vexetación clímax.

• Factores humanos -Degradación das especies - Sobreexplotación dos recursos - Introdución de especies foráneas - Contaminación• Cando a vexetación dunha zona, é resultado da

intervención humana, denomínase vexetación secundaria ou antrópica.

• A situación xeográfica da Península Ibérica entre o norte de África e o extremo suroccidental de Europa e, entre o Mediterráneo e o Atlántico ,favoreceu a presenza en España de especies vexetais moi diversas.

• España representa un papel esencial nas rutas das aves migratorias que favorecen a dispersión de sementes e o incremento da diversidade vexetal

• Durante as glaciacións cuaternarias, amplos sectores da PenínsulaIibérica e dos dous arquipiélagos tiveron unhas condicións máis cálidas ca as do centro e norte de Europa, polo que serviron desta forma de refuxio a numerosas especies vexetais e animais de latitudes máis frías.

• Relevo • moi contrastado entre chairas e montañas,

áreas costeiras e de interior, zonas continentais e arquipiélagos, que multiplica a variedade de condicións ambientais.

• disposición do relevo peninsular que actúa ás veces como barreira (Pireneos e cordilleiras interiores) e o illamento do arquipélago canario favoreceron o desenvolvemento de numerosas especies endémicas (pinsapo, violeta do Teide, drago)

• Pinsapo

Drago

Violeta do Teide

• Inflúe a orientación a barlovento ou sotavento e da situación no solleiro ou no avesedo(umbría).

• diversidade litolóxica, onde rochas de diferente composición, cronoloxía e grao de meteorización favorecen a formación de distintos tipos de solos e, con iso, de diferentes condicións para que se instale a vexetación e a fauna.

• A diversidade climática. As especies vexetais teñen determinadas esixencias de humidade, temperatura e luz solar que condicionan a súa distribución espacial. O factor climático máis decisivo é a abundancia ou escaseza de precipitacións. Secundariamente tamén actúa a temperatura

• A distribución dos recursos hídricos, moi desigual en España, tanto espacial coma estacionalmente, tamén inflúe na localización da flora e a fauna

• Factores humanos• Degradación das especies.e deforestación Debido ás

cortas de bosques para ampliación de pastos ou aos incendios.

• Sobreexplotación dos recursos, favorecendo a extinción de especies en zonas intensamente explotadas durante séculos.

• Introdución de especies foráneas polo seu interese económico(eucalipto), coa consecuente perda de biodiversidade nas zonas nas que se instala. Introduciu novas especies de cultivo, favorecendo a diversidade bioxeográfica.

• Contaminación, debido ás verteduras industriais e urbanas e ao abuso de fertilizantes e praguicidas

As paisaxes vexetais de España• As formacións vexetais dispóñense agrupadas en

conxuntos Estúdase en relación cás áreas climáticas• A paisaxe do clima oceánico(rexión eurosiberiana)• A paisaxe do clima mediterráneo(rexión

mediterránea)• A paisaxe de ribeira• A paisaxe vexetal de montaña• A paisaxe de Canarias (rexión macaronésica)

A PAISAXE VEXETAL DO CLIMA OCEÁNICO

• As súas formacións vexetais características:• O bosque caducifolio• A landa • O prado• O bosque caducifolio composto por árbores

de folla caduca. As especies máis características: carballo e faia

• A faia,• tolera moi ben o frio e mal a calor• Precisa moita humidade• Se instala nas zonas altas• Adáptase a solos calcarios e siliciosPero prefire os siliceosArea: Cordilleira Cantábrica e Pireneo Navarro

• O carballo• Non soporta veráns calorosos• Menor tolerancia ao frío • Esixe menos humidade que a faia • Sitúase en zonas máis baixas• Crecemento lento• Madeira dura empregase Para construción e fabricación De madeira e barcos Area: Galicia e Cordilleira Cantábrica

2. Vexetación boscosa da España húmida (1)

• Formacións vexetais secundarias:

• Castiñeiro, freixo, tileiro, umeiro (olmo), bidueiro..

• Na actualidade o bosque caducifolio desapareceu de diversas áreas, debido á corta e queima incontrolada para obtención de pastos ou polos incendios forestais.

• Foi substituído por especies de crecemento rápido e bo aproveitamento económico como o piñeiro ou o eucalipto

3. Vexetación boscosa da España húmida (2)

Castiñeiro

Acivro(acebo)

Abeto

Amieiro(aliso)

Pradairo(arce)Freixo

(fresno)

Salgueiro(sauce)

Piñeiro

Sabugueiro(saúco)

Bidueiro(abedul)

Eucalipto

4. Vexetación boscosa da España húmida (3)

Serra dos Ancares (Lugo)

5. Matogueira da España húmida: a landa

Xesta

Gramíneas

Piorno(codeso)

Fento(helecho)

Breixo(brezo)

ToxoCarrascos e carqueixas

PAISAXE VEXETAL DO CLIMA MEDITERRÁNEO

• Correspóndese coa rexión floral mediterránea.• As formacións vexetais características son o

bosque perennifolio e a matogueira.• Estas formacións xerófilas adáptanse á seca

estival: - desenvolvendo as súas raíces para captar auga - a través das follas perennes e escleróficas, duras, coriaceas de pequeno tamaño, espiñentas

• O BOSQUE PERENNIFOLIO• Árbores de mediano porte, de folla

perenne. Con copas globulares, amplas que proxectan sombra.

Especies características: aciñeira(encina) e sobreira (alcornoque).Rico sotobosque con especies como o piorno e a xesta.

• Aciñeira,árbore máis característica e estendida. Resistente á seca e a todo tipo de solos. Madeira moi dura e resistente, emprégase para carpintería exterior, utensilios e carbón. O seu froito, a landra alimenta o gando.

• Os bosques mellor conservados atópanse en Serra Morena, Estremadura e a Serra de Guadarrrama.

• A sobreira. Necesita invernos suaves, certa humidade e solos silíceos.

• A súa madeira, moi dura utilízase para elaboración de toneis e barcos. A súa codia para a obtención de cortiza.

• Concéntrase no sueste peninsular (Estremadura)e sectores do sur de Andalucía (Cádiz e Málaga) e nordésde Cataluña e Castelló.

• O aproveitamento destes árbores faise mediante as devesas,bosque aclarado onde se combina o aproveitamento dos seus froitos, madeira, pastoreo e cultivos.

• O piñeiro. Formación vexetal secundaria.• Adáptase a condicións extremas de frio ou

calor, humidade e aridez e a solos diversos.

• Estendeuse pola intervención humana polo seu rápido crecemento e valor económico da súa resina e madeira para elaboración de mobles e pasta de papel.

• A MATOGUEIRA• É o resultado da degradación do bosque, polo

tanto é vexetación secundaria.• Presenta tres tipos característicos:• Maquis• A garriga e• a estepa.

8. A degradación do bosque mediterráneo

• O maquis. Formación arbustiva de máis de dous metros de altura moi densa. As súas especies principais son :xara, breixo, lentisco e xesta

breixo

• A garriga. Formada por arbustos e matogueiras de pouca altura, mais espalladas entre as rochas.

• Destacan especies como:tomiño, romeu ou lavanda

lavanda

xenebro

9. O mato mediterráneo (1)

madroño

romeu

tomiño

• A estepa, está formada por herbas baixas mesturadas con arbustos espiñentos, baixos e discontínuos, que deixan ao descuberto solos pobres.

• As especies principais son o palmito, o tomiño, o espartal e o espárrago. E propia de zonas semiáridas do sueste peninsular e do val do Ebro onde a seca impide o crecemento de árbores

10. O mato mediterráneo (2)

chumbeira

garriga

estepa

esparto palmito

11. Vexetación de ribeira

álamos

Paisaxe de ribeira

olmos

chopos

hedra lúpulomadreselva

• A MONTAÑA ALPINA OU PIRENAICA, ten catro pisos vexetais:

• O piso basal, ata os 1.200 metros, inclúe aciñeiras e carballos.

• O piso subalpino, entre os 1.200 e os 2.400 metro: coníferas como o abeto,o piñeiro negro e o piñeiro silvestre. Pode formar bosques mixtos coa faia. O sotobosque está constituído por arbustos como o rododendro e a arandeira.

• O piso alpino, entre os 2.400 e os 3.000 metros, é o dominio do prado. Este ten un período vexetativo curto, xa que pasa sete ou oito meses cuberto pola neve, o que impide o desenvolvemento de plantas de maior tamaño.

• Abundan os sectores de rocha nú, e os pedregais, onde crecen pequenas plantas rupícolas (que viven en zonas rochosas).

• O piso nival, por enriba dos 3.000 metros.

• Nos espazos de topografía algo plana ou de pendente reducida, a neve mantense todo o ano, a vexetación é inexistente.

• Nos espazos de forte inclinación, onde a neve desaparece certo tempo, medran pequenas plantas rupícolas sobre a rocha (liques e mofos) ou no interior das gretas e fisuras.

A paisaxe de montaña

• A montaña alpina ou pirenaica.

O RESTO DAS MONTAÑAS PENINSULARES • carece de piso subalpino.• O piso basal está ocupado polo bosque propio

do seu clima:• zona atlántica, caducifolio;• mediterránea, perennifolio na parte baixa e

caducifolio ou de piñeiras a maior altitude.• O piso supraforestal inclúe pequenos

arbustos: na zona atlántica, breixo e xestas; • na zona mediterránea, arbustos e matogueiras

espiñentas.• No cumio dominan os prados na zona

atlántica, e a matogueira, na mediterránea.

• Resto das montañas peninsulares

12. Cliseries de vexetación de montaña

• A PAISAXE VEXETAL DE CANARIAS• A vexetación de Canarias ten unha riqueza

extraordinaria. • A súa orixe é, principalmente,mediterránea,

pero conta con influencias africanas e do Atlántico sur. Ademais, pola súa situación insular, desempeñan un gran papel os endemismos (formacións vexetais propias e exclusivas) e as reliquias (formacións vexetais propias de épocas xeolóxicas pasadas cun clima distinto, que se refuxiaron en enclaves moi reducidos).

• Nas illas con relevo montañoso sucédense os seguintes pisos vexetais.

• O piso basal comprende desde o nivel do mar ata os 300-500 metros. Está marcado pola aridez, polo que predominan as matogueiras raras e ásperas, como o cardonal e a tabaiba.

• O piso intermedio esténdese entre os 200 e os 800 metros.

• Está condicionado polo descenso térmico e o aumento da humidade, que permiten o crecemento de palmeiras, dragos e sabinas.

• O piso termocanario , entre os 800 e os 1.200 metros.

• A vexetación adáptase ás néboas causadas polo alisio, ao maior refrescamento e á menor insolación.

Dúas orixinais formacións boscosas: o bosque de laurisilva, moi denso e composto por máis de 20 especies, e o faial-breixeira, resultante da degradación da laurisilva pola acción humana.

• O piso canario, esténdese entre os 1.200 e os 2.200 metros. Está dominado polo bosque de coníferas, cuxa especie principal é o piñeiro canario que, ao quedar fóra do mar de nubes, debe adaptarse á aridez e ao frío.

• Nas zonas máis altas deste piso poden acharse outras especies, como o cedro canario.

•

• O piso supracanario, por enriba dos 2.200 metros, só está presente en Tenerife e en La

Palma. Caracterízase por unha acusada nudez, con matas dispersas, pero de gran riquezaFloral (violetas do Teide).

• Comentario dunha cliserie.• Identificación• indicar a que sistema montañoso corresponde.• Explicar as causas da variación de formación

vexetais en función da altura, da orientación a barlovento ou a sotavento do vento dominante; ou na aba, do solleiro ou do avesedo.

• Determinar os pisos de formacións vexetais que se aprecian,indicando os límites de altitude .

• Caracterizar as formacións vexetais en cada piso, dende a base ata ao cumio.

Os solos• O solo e a capa superficial da codia

terretre, formado por elementos sólidos(particulas procedentes da erosión de rochas e materia orgánica), auga e gases (CO2).

• A ciencia que estuda os solos é a edafoloxía.

• Os solos son o resultado da alteración do rochedo polo clima e os seres vivos seguindo 3 pasos:

1. Disgregación da rocha debido aos fenómenos atmosféricos.

2. Instalación de plantas e organismos e microorganismos que permiten a implantación de organismos máis complexos.

3. Evolución do solo.

• A formación e a evolución dos solos depende de diversos factores:

• A rocha nai, sustrato mineral a partir do cal se forma o solo.

• -silíceos, soltos e permeables -calcarios , pastosos e permeables -Arxilosos, compactos e impermeables• A topografía. Nas zonas chas acumúlanse

solos grosos; nas pendentes favorecen a erosión e o movemento dos solos.

• O clima, temperaturas e precipitacións inflúen nos procesos químicos e biolóxicos. As precipitacións condicionan a lixivación.

Os solos poden ser: - zonais ou climax, cando a sua orixe está estreitamente ligada ao clima. -azonais e intrazonais cando depende doutros factores.

• Os seres vivos. Actúan de diversas maneiras As plantas poden empobrecer e acidificar o solo( coníferas) ou enriquecelo (frondosas).A microflora (bacterias e fungos ) descompón ama teria orgánica e crea humus.Animais como lombrices , roedores e insectos removen e airean a terra.As persoas destrúeno, altérano ou mellórano.

• O tempo , proceso lento. Segundo o nivel de evolución : solos novos, solos evolucionados.

Horizontes e perfil do solo

• Horizontes son as capas dos solos , diferenciadas polas súas características físicas, químicas e biolóxicas.

• O conxunto dos horizontes constitúe o perfil do solo.

Os tipos de solo• SOLOS ZONAIS• Solos de clima oceánico. -evolucionados, ricos en materia orgánica e ácidos. As chuvias arrastran as bases da superficie cara os estratos inferiores (lixivación).Requiren fertilizantes para o aproveitamento agrícolaA acidez aumenta cando a rocha e silicia e hai piñeiros e eucaliptos.

• Sobre rochedo siliceo increméntase a aridez Terra parda e húmida, excelente para cultivos contrastase a acidez con cal. Rankers, en zonas altas e pendentes, sometidos a forte erosíon, escasa evolución.(pastos bosques)• Sobre rochedo calcário• Terra parda calcária (millo, prados)• Terra fusca ,uso forestal.

• Solos de clima mediterráneo. Moi alterados pola erosión e a acción humana.

• Nas rochas silíceas: • terra parda meridional, solo pobre pola súa acidez e

escaso en humus e estrutura solta, facilmente erosionable(aciñeira, pastos pobres)

• Nas rochas calcarias teñen horizonte arxiloso e cor avermellada por óxido de ferro.

• Solo vermello, rico en nutrintes, excelente para cultivos.• terra rossa con afloramentos rochosos (matogueiras,

devesa e cultivos de oliveira, amendoeira)

• Nas arxilas e margas xorden os vertisolos os terras negras ,son os máis fértiles (por renovación constante de materiais depositados nas fendas en épocas de seca).

• Nas áreas de clima estepario, solo gris subdesértico ou serosem, moi pobre en humus, pouco fertil.

• SOLOS AZONAIS novos, situados en pendentes.• SOLOS INTRAZONAIS• Inflúen factores distintos ao clima.• Pardo-calcarios (cultivos cereais, leguminosas..)• Aluviais, nas beiras dos ríos (cultivos de horta)• Encharcados, pobres en nutrintes.• Areentos, improdutivos• Salinos, en zonas de marismas ou de evaporación• Volcánicos inprodutivos «algúns»

O MEDIO NATURAL COMO RECURSO• O RELEVO• Inflúe nos asentamentos(outeiros ,vales, beiras)• Inflúe nas actividades agrarias.(chairas, pendentes)• Proporciona recursos minerais e enerxéticos• Dificulta ou favorece as comunicacións.• Atractivo turístico

• O CLIMA• Distribución da poboación, tipo de hábitat.• Influencia na agricultura• Favorece fontes de enerxía renovables(paneis

solares, hidroeléctricas.• Interven nas actividades terciarias(transportes,

turismo.• A AUGA • Usos das augas, balance hídrico, problemática..

• A VEXETACIÓN • proporciona recursos alimenticios, materias

primas, fontes de enerxía, ocio e recreo.• Contribúe á protección e mellora do medio

ambiente( consume CO², mitiga a evaporación,o risco de inundacións, evita erosión do solo...)

• O SOLO• Inflúe no poboamento• Produción agraria• Infraestructuras

Comentario dunha paisaxe natural

• Identificación• Localización xeográfica da paisaxe• Análise dos elementos naturais: -Relevo -Augas -Vexetación -Solo -Clima• Interrelacións do medio natural coa actividade

humana.(relevo, augas, solo e clima)• conclusión

Paisaxes vexetais

• Bibliografía e webgrafía utilizada:• Libro texto Xeografía 2º Bacharalato Anaya • Geografía General de España Manuel Terán,Solé

Sabarís E Vilá Valentí .Ed Ariel• http://noespazoenotempo.webnode.es• http://

www.02.ign.es/espmap/mapas_bio_bach/Bio_Mapa_02.htm

• http://age.ieg.csic.es/recur_didacticos/index.htm• http://www.isaacbuzo.com/• Imáxes varias do banco de imáxes de Google. Algunha

propia e da miña compañeira Inma.