2004ko neguaGurasoentzako aldizkaria• Hiruhilabetekaria

Lea-Artibaiko Amankomunazgoa • Prebentzio Zerbitzua

13.

2 E g i t e k o P r e s t ! 1 3 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o n e g u a

Lege Gordailua BI-2770-01

Laguntzaileak• Ondarroako Udal Euskera Zerbitzua• Guraso elkarteak:Berriatuko Herri IkastetxeaEtxebarriko Manuela Zubizarreta EskolaIspasterko Eskola unitarioaLekeitioko Eskola PublikoaLekeitioko R.M. Azkue IkastolaMarkina-Xemeingo Bekobenta Eskola PublikoaMarkina-Xemeingo Berakruz IkastolaOndarroako Herri IkastetxeaOndarroako Zubi Zahar Ikastola Ondarroako Txomin Agirre IkastolaOndarroa-Lekeitio Institutua

Maketazioa 11BARRI Imprimategia GERTU imprimategiaBanatzailea Asmatu XXI

Egilea

Lea-Artibaiko Amankomunazgoa• Prebentzio ZerbitzuaPatrokua Jauregia • Xemein Etorbidea, 1348270 MARKINA-XEMEINTf.: 94 616 90 78 • Faxa: 94 616 92 78eburgoa@lea-artibai.orgwww.lea-artibai.org

Ekintza honek Foru Aldundiaren dirulaguntza jaso duBabesleak

3 Barriak“FamilientzakoOrientazioPsikologikoa”zerbitzu barria

4 0tik 5 urteraJostailuekin etajolasean, balore berriakberreskuratzen MªJose Urruzola

6 6tik 11 urteraNerabe asaldatuaketa guraso ikaratuakEnrique Saracho

8 Zeure TxokoaGurasoei erantzutenNerea Urrosolo

10 12tik 18 urteraAntzerkiaadoleszentzianAna Elordi Aristondo

12 Denentzat“Bullying”aRuben Belandia Fradejas

Gurasoentzako aldizkaria

Etxebizitza eta Gizarte gaietako saila

13. zenbakia

• "ZEURE TXOKO"ra atalera galderarik egin nahi baduzu, lasai egin, erantzuna ereahalik eta arinen emango dizugu-eta; ez duzu zertan hurrengo aldizkariaren zainegon behar. Zure galdera eta helbidea argi esan eta erantzungo dizugu. •

• Hemen agertzen diren liburu, KD edota bideo guztiak Amankomunazgoko pre-bentziorako zerbitzuan dauzkagu, zuotako edozeinen eskura erabili ahal izateko.Doan uzten dira denbora zati baterako. •

barriak

3

Lea Artibaiko Amankomunazgoak jarriko dumartxan zerbitzu barri hau Euskal HerrikoUnibertsitateko Psikologia Fakultatearekinelkarlanean.NOIZ: 2005eko otsailaren 2an hasi etauztailera arte. (Gero ikusi behar)NORENTZAKO: Familia bizitza hobetzekoorientazioa eta baliabideak eskatzen dituztenLea Artibai Amankomunazgoko gurasoguztientzako. 0tik 18 urte bitarteko umeakdituzten familia guztientzako.ZER KONTSULTATU:• Nola hobetu nire seme-alaben adimen-emozio edo gizarte garapena,

• Zeintzuk diren famili heziketan eraginko-

rrago izateko estrategia bakoiztuak,

• Edo, beste barik..., gauzak ondo doazenedo ez jakiteko.FUNTZIONAMENDUA:• Telefonoz, postaz edo posta elektronikoz.

• 3 irakasleek astean 3 ordutan eskainikodute.

• EGUAZTENETAN: goizez 11:30etik13:00etara eta arratsaldez, 16:00etatik17:30era

• Zerbitzua doan da. Horrez gain, konfident-ziala, profesionala eta prebentiboa da.

• Telefonoa: 94 405 15 49

wwwwww..eettxxaaddii..oorrggETXADI

Máximo Agirre, 18 bis, 5. planta, 10dptoa.48011 BILBO

• Informazio gehiago Lea ArtibaikoAmankomunazgoan: 94 616 90 78

LAISTER BATEAN LEA ARTIBAIKOAMANKOMUNAZGOKO FAMILIAGUZTIEI "SEME-ALABEKIKO HEZ-KUNTZA HOBETZEKO KLABEEI"BURUZKO KATALOGO BAT BANATU-KO ZAIZUE.

“FamilientzakoOrientazio

Psikologikoa”zerbitzu

barria

E g i t e k o P r e s t ! 1 3 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o n e g u a

Egiteko Prest! aldizkariari dagokion informazioa

Jolasean ibiltzea eta jostai-luekin olgatzea oso-osoinportantea da haurrarenizaera osatzeko orduan;onerako zein txarrerako,esaterako, jolasen eta jos-tailuen bitartez egiten bai-tute denboran aurrera"emakumezkoei" eta "gizo-nezkoei" egokitutako sin-bolo-multzoek ere. Gai horibehin eta berriz erabili izanda azken 20 urteotanFeminismoaren Mugimen-duan nahiz zenbait erakun-deren kanpainetan.

Aztertuta dagoenez, badakigu, batetik,haurrek euren jolasetan imitazioz ikastendituztela gure gizarte-ereduan emakumeeta gizonei emandako rolak, eta badaki-gu, bestetik, irizpide komertzialak oinarridituzten jostailuek ez dutela ohiko jarre-ra sexista hori gainditzen laguntzen.

Hainbatetan argitu nahi izan da galderahau: zer-nolako eragina izaten dupublizitateak jendearengan, haurren-tzako jostailuak aukeratzeko orduan?Gaur egun, oraindik ere, neskei eskaint-zen zaizkien jostailu gehienak etxekokontuei lotuta egoten dira, eta mutileieskaintzen zaizkienak, ordea, kaleko etajendaurreko bizimoduari begira egotendira.

Zertan jolastu? Zein jostailurekin?Galdera horien erantzuna nolakoa, giza-kiaren bizitza ere, neurri handi batean,halakoa izaten da, azken batean, jolaseneta jostailuen bitartez oinarriak jartzenbaitira, neskek nahiz mutilek, txiki-txikita-tik, gizarteak sexuaren arabera agindu-

tako eginkizunak onar ditzaten; horixeizan da egindako kanpainetan argi etagarbi geratu den ondorioetako bat.

Oraindik ondo pentsatu eta hausnartubeharra dago, ea nola irits gintezkeen,jolasen eta jostailuen bitartez, gauregungoaz beste balore-sistema batera,eta, beraz, ea egungo ikuspegi hori(emakumezkoaren sinbolo-multzoabaliogabea, eta, gizonezkoarena, berriz,nonahikoa) nola aldaraz genezakeen.

Gauza jakina da zenbait familia aurrera-koi, baita zenbait neska ere, mutileizuzendutako jolas eta jostailuak onar-tzen ari direla: neskei bai, ematen zaieaukera futbolean jolas daitezen, erai-kuntzako makinekin ibil daitezen…,komertzialki mutilentzat prestatutakoakizan arren. Baina, mutilak direnean,aldiz, ez da ohikoa izaten bide hori jorrat-zea, alegia, mutilei ez zaizkie eskaintzenjostailu jakin batzuk, panpina esaterako,edota, etxeko kontuei, edertasunari etaabarrei lotuta, bestelako jostailuak.

Mutilek beraiek sentitzen dute "nesken"jostailuekin jolastea mailaz jaistea delanolabait, eta ez dagokien mundu bateansartzen ari direla iruditzen zaie.Beraientzat statusa galtzea da nolabait.

Jarrera horrekin inguruneak erakustendien baloreen mailaketa errepikatu bes-terik ez dute egiten: gizonezkoenagarrantzitsua da, balioetsita dago, kultu-ra da… eta emakumezkoena, berriz,bigarren maila batean dago, gutxietsitadago, azpi-kultura da.

Baina ikerketa feministetan ikusten da,eta eguneroko bizimoduak berak erehalaxe erakusten digu, kultura femenino-ak hainbat balore dakartzala, bai emaku-meentzat bai gizonezkoentzat onuraga-rri, gizakia garatzeko hainbat jarrera etajokamolde dakartzala: emakumezkoekadimen orokorra dute bizimoduari aurreegiteko, gainerakoen ongizatean pen-

tsatzeko gaitasuna dute, badakite elka-rrekin bakean bizitzen, gorputza zain-tzen dute, arduratsuak dira, giza arazo-en aurrean sentsibilitatea dute, etab.Azken batean, gaur egun, "emaku-mezkoaren sinbolo-multzoa" jarreraeta jokabide-eredu garbia da guztion-tzat, gizakion bizitza aberastu, etaesperantza berriak sortzen baititumunduan etorkizunari begira.Euskal gizarteak estereotipo kulturalsexistak baztertu, eta balore horiekgiza garapenerako benetan beharrezkodirela aitortu behar du, eta jarrera-kon-tuetan heziketa ematerakoan balorehoriek eredugarri direla aitortu behar du,orduantxe hasiko baikara gizakiariburuzko kontzeptu berria sortzen.

"Gizonezkoen sinbolo-multzotik", batezere, alderdi negatiboa hartu dugu, gizar-teko arazoak konpontzeko tresna modu-ra; neurririk gabeko lehiakortasuna, etanagusikeria dira eredu; indarra denerakoerabiltzen da, erraz, "gerra-izpiritu"bihurtuta, eta armak eta indarkeria diranagusi; "ausarta da" esaten da, "buruga-bea da" esan beharrean; edota "ekintza-gizonak" direla esaten dugu, praktikan"aktibistak" direla esan beharrean.Neskak eta emakumezkoak ere "horienberdinak" izaten saiatzen dira, "eurenpare" jartzen, botere eta status gehienduenari begira.

Hori guztia "berdintasun" terminoa okererabiltzearren gertatu da, eta, batez ere,gertatu da (batzuetan, nahita; batzuetan,nahi gabe) desbideratu egin garelako"eskubideen eta aukeren berdintasun"horren oinarrian dagoen helburu sako-netik.

Egun, oraindik ere, jarrera askotanbadira berreskuratu beharreko balorepositiboak; ona izan liteke, esaterako,norberarengan pentsatzea, norberarensegurtasuna bilatzea, autoestimua iza-

4

0tik 5eraMª Jose Urruzola Zabaleta

Etika irakaslea eta irakasleen formatzailea

• BILBO

0tik 5 urteraJostailuekin eta jolasean,

balore positiboak berreskuratzen

E g i t e k o P r e s t ! 1 3 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o n e g u a

0tik 5 urte bitartekoumeentzat gomenda-garri diren jostailu bat-zuk:

- 0tik 1era bitartean,objektu mugikorrak,musikalak, arrastre-koak eta ekintzetara-ko mantak gomenda-

garriak dira.

- 2 eta 3koentzat, enkajeak, dominoa,behatzeko ipuinak, eraikitzeko gau-zak..

- 3tik gorakoentzat, aurrekoan aipatu-tako ezaugarriak barneratzen dituztenjostailuak eta norbere trebetasunakgaratzen dituztenak.

Jostailuak honako hauek adibidez:

• "El frutal". Joku kooperatiboa. Umebakoitzak frutak hartu behar ditu bele-ak eraman aurretik.

• "Avanti mare". Jokukooperatiboa. Umebakoitzak arrainakitsasora heltzen saiatubehar du, baten batekarrantzatu aurretik.

• "Pico bello".Pintzez betetakootzara batekin jolas-ten dute, arropaeskegitzen dute...

• "El nino coni-llo". Erbiakeuren gordele-kutik salbatubehar dituzte.

tea, gauza publikoak direla-eta kezkatueta arduratzea, noizbait arrisku hartzenjakitea…, horiek guztiak ere beharrezko-ak baitira bai emakumezkoak bai gizo-nezkoak egokiro gara daitezen.

Jolastea eta olgatzea, horixe da haurra-ren zeregina, horixe da bizitzako lehenurteetako betebeharra, jakina denez,jolasteak asko lagunduko baitio umeari,esaterako, bere gaitasunak garatzen, etabalore positiboak bereganatzen (besteakbeste, emakumezkoen eta gizonezkoensozializazio-prozesutik sortutako balorepositiboak bereganatzen); ea, bada,aurrerantzean heziketa osoagoa ematendiegun haurrei, azken batean, irizpidesexistetan oinarrituta ez baita inoiz hez-kuntza osoa lortuko.

Jostailuak tresna eraginkorrak izanlitezke egiteke dagoen pertsona-ereduberria osatzeko orduan ere. Horregatik,jostailuak erosterakoan, irizpide batzukargi izatea komeni da:

- Izan daitezela taldean jolastekomodukoak eta elkarrekin konpartitze-ko modukoak.- Ez dezatela eduki osasunerako kalte-garri izan litekeen materialik.- Ez ditzatela betiko rol sexistak erre-pikatu; izan daitezela neskak zein muti-lak erabiltzeko modukoak.

- Ez dezatela ez emakumearen ez etagizonaren irudia gutxietsi.- Ez diezaiotela ingurumenari kalterikegin; errespeta ditzatela animalien bizit-za eta beharrak.

- Ez daitezela gerrazaleak izan; aldiz,bultza dezatela elkartasuna eta indarke-riaren aurkako jarrera.

- Ez dezatela inongo joera arrazistarikerakutsi; aldiz, lagundu dezatela besteetnia batzuetako eta egoera berezietakohaurrak hobeto ulertzen eta onartzen.

- Neska eta emakumeak ere izan daite-zela ipuinetan protagonista; ez daiteze-la agertu beti bigarren mailan, tradiziozegokitutako roletan. Ipuinek erakutsdezatela umeek egiten dutena polita etagarrantzitsua dela, neskato zein mutikoizan.

- Izan daitezela tresna egokiak, nes-kentzat zein mutilentzat, gizakiarengaitasunak garatzeko: euren gorputzaezagutzeko, zentzumenak garatzeko etabestelako gaitasunak lantzeko (mugi-mendua, sormena, inteligentzia, sentsibi-litatea, autonomia pertsonala…).

- Izan daitezela gaitasunak garatzenikasteko (musika egiten, pentsatzen,sentitzen, hunkitzen, barrukoa adieraz-ten, pintatzen… ikasteko).

Irizpide asko dira, bai, eta, azkenean,heziketa-lan gogorra izan liteke jostai-luak erostea; are gogorragoa, gainera,kontuan hartzen badugu merkatuerraldoi honetan era askotako jostai-luak daudela, asko eta asko beste irizpi-de batzuen arabera sortutakoak; etahorietako batzuk, ondotxo dakigunez,irizpide horien kontrakoak. Baina, halaere, jende heldu askok erosten ditu erahorretako jostailuak, ardura handirikgabe, beste barik, asko pentsatu gabe…eta, era horretan, ohiko jarrera kontsu-mista horiek aurrera doaz: jendea betipresaka, ez dago inoiz astirik, eta,errazenera jota, jendearentzat, orain-dik ere, garestiena izaten da onena,antza.Gizakiaren garapen osoa izan behardugu helburu, eta bide horretatik ez doa-zen jostailuak merkatu-ikuspegitik erren-tagarri izan ez daitezen lagundu dezake-gu guztion artean, langintza horretandenok sartuta: familia, eskola, komunika-bideak, hezitzaileak oro har, erakunde-ak… Ez da erraza, baina gustuko lanean,aldaparik ez! •

Lo que todavía queda pendiente es lareflexión sobre las posibilidades quetiene el juego y el juguete de favorecerotro sistema de valores, diferente delque actualmente se transmite y cuestio-nar así el status actual del desvalorizadosimbólico femenino y el omnipresentesimbólico masculino.

El juego, actividad fundamental en lasprimeras etapas de la vida, puede cola-borar a que las niñas y los niños empie-cen a desarrollar esas capacidades yvayan asumiendo todos los valores posi-tivos heredados del proceso de sociali-zación de las mujeres y del de los hom-bres, que colaboren a superar el desa-rrollo parcial que produce la educacióndesde criterios sexistas.

Los juguetes pueden ser eficaces instru-mentos, en la creación de este nuevomodelo de persona que está por hacer.

5

Juegos y juguetes

E g i t e k o P r e s t ! 1 3 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o n e g u a

ikerketajola

s gom

endaga

rriak

Ate-kolpeak eta "utz naza-zu bakean" bezalako garra-siak entzuten den familie-tan seguruenik nerabe bataurkituko dugu. "Jasan-ezina zaude", "A zer itxuradaramazun!" edota "Urtebatzuk igaro eta ea pasa-tzen zaizun, badut gogoaeta", horrelakoak entzutenbadizkiegu gurasoei, segu-ruenik nerabe bat dagofamilian.

Zer egin behar dute gurasoek?Semea edo alaba psikologoaren-gana eraman ala pazientzia hartueta itxaron bolada txar hori pasatuarte?

Pubertaroa gauza arrunta da baina ezgarrantzirik gabekoa. Bizitzako aldibat da non hazkunde prozesurakoerabakigarriak izango diren gerta-kariak emango diren. Bai gurasoeketa bai seme-alabek ez badute beharbezala ulertzen prozesu hori, familie-tan egonezinak sortzen dira.

Artikulu honen helburua da sarritanukatuta daukagun bizitzako aldi batiburuz gurasoei ohartaraztea etaberen etxeetan gertatzen ari denariizena jartzen laguntzea.

Pubertaroa deitzen duten hori,zer da?Aldaketa handiko aldia da pubertaroa,haustura-aldia, egongaiztasun handi-koa 11 eta 15 urte bitartean ematendena. Ugaltzeko gaitasuna eta sexu-ezaugarriak iristen dira ordu artehaur-gorputzak izan direnetara. Egunbaten, abisatu gabe, iratzargailu

biologikoa martxan jartzen da bur-muinetan eta seinalea igortzen dieobarioei eta barrabilei iturria irekieta odolera sexu-hormonak isuriditzaten. Hormona horiek gorputzekozelula guztiak hankaz gora jarri etaaldatu egingo dituzte

Aipatutako iratzargailua 10 eta 13 urtebitartean jartzen da martxan nesken-gan eta 12 eta 15 urte bitartean muti-lengan, hain justu ere gorputzen jabesentitzen hasi direnean gure prota-gonistak. Urteetako borroka eta gero,korrika egitea lortu dute, jauziak geroeta handiagoak, bizikletan ibiltzea, etagomarekin zein baloiarekin sekulako-ak egitea. Eskolan ere gauza askoikasi dute, lagunik onenak egin ereeta gurasoak harro sentiaraztea erelortu izan dute. Baina une batetik bes-tera, egonkortasun hori apurtu egingoda.

Inork ez die baimenik eskatu, inorkez die galdetu orain itxuraldatunahi duten ala beranduago. Etainork ez die ziurtatzen zein izangoden azken emaitza, inork ez baitieerakusgai eta aukeran jartzen eurenbizitza guztirako izango dituzten gor-putzeko atal bakoitzeko tamaina etaforma. Halaber, inork ez die galdetuneska edo mutil izan nahi duten.Eta egoera are konplikatuagoa egite-ko, gaur egungo neska-mutilak ohitu-ta daude, gero eta gehiago, denaaukeratzen. Egungo gizarteak ea nahiduten guztia lortzen uzten die, bainahaientzat garrantzi gehien duena,gorputza, alegia, irudia eta pertsonali-tatea ere, ezin dute aukeratu, guztihori inposatuta daukate. Zozketanegokitu zaie, eta nola sentitzen dirahaurrak euren artean zerbait zozke-

6

Enrique SarachoPsikiatra eta komunitate-eskuartzean aditua • EDIREN Osasun Kooperatibako zuzendaria

• GASTEIZ

Nerabe asaldatuak etaguraso ikaratuak

E g i t e k o P r e s t ! 1 3 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o n e g u a

6tik 11ra6tik 11 urtera

Nerabeari hazten lagundu garai erakargarri honi buruz ikasten dugun bitartean.

tatzen denean?: besteari egokituzaiona beti da hoberena.Muntatu berri den makinaria konplexubat ondo ez dabilenean hasiera hasiera-tik, doiketa-aldia behar izaten du, eran-tzunak aurre-ikusiezinak eta neurrizkanpokoak izan daitezkeelarik. Horrelahasten da nerabe baten gorputza: beso-ak eta zangoak gorputz-enborra bainogehiago, sudurra eta belarriak gainon-tzeko buruko atalak baino gehiago;bularrak bata bestea baino gehiago. Etahorrela doa garatzen puberraren pertso-nalitatea eta emozioak ere: anbibalent-zia izugarria sentitzen du, lo egondaiteke egun osoa edota kementsubete-betean; orain sentitzen dagaraiezina eta berehala erabat izutu-ta; orain dago amorratuta eta bat-batean maitasunez betea; gurasoakbehar ditu baina, era berean, ezinditu jasan.Prozesu guzti honetan une bat da era-bakiorra: lehenengo hilekoak eta lehe-nengo hazi-isurtzeak jartzen dute mar-txan ugaltzeko gaitasun fisikoa etaezberdin sentitzen hasiko dira. Oso unekritikoa izaten da, bai eurentzat baigurasoentzat, heldutasun sexualakharremanak izateko modua aldatuegingo du eta.

Zer sentitzen du nerabeak?Aldaketa guztion aurrean, nola sentit-zen da nerabea? Haserre dago ez due-lako bere gorputza kontrolatzen, tris-te bere haur-gorputza galdu duelakoeta nahastuta sentipen berrien aurre-an. Ugaltzeko gai izateak eta heldueneszitazio sexuala sentitzeak gurasoeki-ko harremanak baldintzatu egiten dituz-te, elementu berri bat eransten baitiote.Bere gogamena oraindik heldu gabebadago ere, bere gorputzak kontrakoaerakusten digu.

Gurasoengandik urruntzen joan behardute euren parekoengana hurbilduz;espazio ezberdinak behar izango dituz-te. Helduek atea jo beharko dute haienlogelara sartu aurretik une horretanpuberrak sentitzen duen lotsa errespe-tatzeko. Ez da arraroa ispilu aurreanbiluzik egotea denbora luzez, estrei-natu berri duen gorputza aztertuz.

Gorputz azterketa horren ondorioada masturbazioa eta horrek sentia-razten diona. Nerabearen garapenera-ko erabat beharrezkoa den prozesuada.

Eta gurasoek, zer sentitzen dute?Zein da betetzen duten papera?Zer gertatzen da gurasoekin erreboluziohonen aurrean? Zer egin behar dute?Gurasoek eta seme-alaba nerabeekgauza bera sentitzen dute.Sentimendu anbibalenteak dituzte.Pena sentitzen dute seme-alabenhaurtzaroa amaitu delako, haserredaude haiekiko kontrola galdu dutelakoeta nahastuta daude heldu itxura har-tzen doan gorputzaren irmotasunarekin,helduen artean tokia hartuz. Bestalde,pozik eta harro ere badaude haztendoazela ikusiz.

Gurasoek nerabeei esaten dietenean"Ez dago zu ulertuko duenik", "Ezin dutzurekin" edota, "Orain ez didazu ezerkontatzen, ez nauzu lehen beste maite"nerabea bakarrik sentitzen da, abando-naturik, sumatzen dituen aldaketenzurrunbiloan. Gaindituta sentitzen dene-an nerabeek helduei begira jartzen diragertatzen dena ulertarazten eta eurensentimenduei izena jartzen lagundukodietenaren esperantzarekin. Proboka-zioekin mugak jartzea eskatzen dute etabarne-bulkadak kontrolatzeko laguntza.Aita edo ama arbuiatzearekin autoa-firmazioa bilatzen ari dira, gurasoeki-ko tartea ezartzea, osasuntsuagohazteko beharrezkoa dutena, alegia.

Gizarteak pubertaroa ukatu egiten du,garrantzia kendu edo gehiegi dramati-zatu, nerabeen eta helduen arteko uler-tezintasunak eta egonezinak areagotuz.Pubertaroa gaur egun nola ulertzen deneta haren inguruko problematikariburuzko hausnarketa egitea ezinbeste-koa da gurasoentzat. Ahalegindu gaite-zen hausnarketa hori bultzatzen. •

La pubertad es algo normal pero notrivial. Es una etapa de la vida en laque acontecen sucesos claves delproceso de crecimiento. Si padres ehijos no comprenden debidamenteeste proceso se generan fuertesmalestares en las familias.

El objetivo de este artículo es llamarla atención de los padres sobre unaetapa de la vida que frecuentementetenemos negada, y ofrecer clavesque les ayuden a poner nombre a loque está sucediendo en sus hogares.

Reflexionar sobre las formas actualesde vivir la pubertad y su problemáticaes una necesidad de todos lospadres. Luchemos por conseguirespacios para ello.

7E g i t e k o P r e s t ! 1 3 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o n e g u a

La Pubertad

elkarrizketa

liburu i

nteres

garriak

Artikulu batean irakurritakotitulua ekarri nahi dut: "jolasa-ren garrantzia gurasoen etahaurren arteko komunikazio-an". Bertan azpimarratzenzuten zein garrantzitsua denjolasa bizitzaren lehen hilabe-teetan gerora begira. Horrekpixka bat agobiatu egin nau ze6 hilabeteko ume bat daukateta ez dakit gutxiegi ez otedudan jolasten. Hilabetekoumeekin jolastea zer dazehatz-mehatz?

Bizitzaren lehenengo urtean umeak jolasarenbidez garatzen ditu mugimendua, zentzume-nak eta adimena.

Hasieran ariketa oso sinpleak dira eta beregorputza ezagutzeko balio handikoak: bereeskuei begiratu, xurgatu, heldu eta lagatzensaiatzen da, eztarritik zaratak ateratzen ditu...lehenengo hilabeteetan bere burua deskubrit-zen aritzen da, ez du inguruarekiko jakin-minahandirik erakusten. Baina horrek ez du nahiesan komunikaziorik ez dagoenik: bularrekomomentuak emozioz betetako momentuakdira umeak eta amak elkarrekiko, eta baitaaitak edo amak bainatzen dutenean, aldatzendutenean, tripako minak baretzeko edo loakhartzeko altzoan kulunkatzen dutenean...egoera guzti hauetan zentzumenek agintzendute komunikazioa, batez ere ukimenarenbitartez sentitzen du umeak babesa eta lasai-tasuna.

Bigarren edo hirugarren hilabetetik aurrera,aurrerapauso bat ematen da komunikazioarloan; aurpegi ezagunei, amari edo aitaribatez ere, irribarrez hasten zaie, eta inguruarierreparatzen hasten da. Hortik aurrera, bere

gorputzaren ahalmena eta kontrola garatzenduen neurrian, ingurua ikuskatzen eta ikas-ten joango da. Era berean lengoaiaren gara-pena gertatuko da: hasieran totelka eta ziza-ka ( "m...n...tt..a..o...ma...ta..") eta gero eki-naren ekinez etengabe jorratzen joango da,

eta bederatzigarren hilabetetik aurrera edo,silabak batu eta berba antzeko batzuk esate-ko kapaz ere izango da.

Baina adimena eta trebetasuna lantzea ez danahikoa, beste batzuetan komentatu izandugun moduan, umeak inguruaren erantzunaeta estimulazioa behar izaten ditu bere ahal-menak garatzeko. Hau bi zentzutan dagarrantzitsua: alde batetik, kapazitate askogaratzeko ezinbestekoa delako imitazioa, adi-bidez, berbetan ikasteko. Bestetik, faktoreafektiboa nahitaezkoa delako ume batentzat,bestela ikasteko ardurarik edo gogorik ez duizango; hau da, umeak berba bat egindakoaninork txalotu ezik edo arretarik jarri, erantzunedo zeozelan saritu, gogo gutxiago edukikodu hori errepikatzeko eta gehiagotan saiatze-ko gehiegizko interesik ere ez du ipiniko.

Umea estimulatzea, azken finean, berarekinjolastea eta komunikatzea da.

Zelan egin? Orokorrean, umearekin gaudene-an ia pentsatu gabe egiten dugun moduan:berba gozoen bitartez (oraindik berbarik ulertuezin duenean ere amaren edo aitaren maita-suna bereganatu egiten du), gure berbei kei-nuekin eta ikutuekin lagunduz, kili-kiliak egi-nez, beren lorpenak txalotuz, kantatuz, kulun-katuz, aurpegia ezkutatu eta gero bistaraagertuz... mila jolas daude.

Ez daukagu zertan agobiatu hau ala besteaeginbehar dugun pentsatzen. Umearekin ego-teko astia hartuz gero eta berarekin egoterajarriz gero, berez irtengo dira jolasak. Umeeklaster erakutsiko digute gainera zerjolasekin ari diren ondo pasatzenedo zein ez zaien batere interesat-zen.

Txutxeak. Umeek halaizendatzen dituzte. Ezal diegu gozoki gehiegiematen? Lehen aste-buruetan jaten zituztenbakarrik eta beti neurribatean, orain ostera,astean zehar ere baieta batere kontrolik

gabe eta asteburuetan, zeresanik ez. Dagoeneko amonanaiz, 2 loba dauzkat, 6 eta 8urtekoak eta euren gurasoakbeste guztien kontra ikustenditut gai honetan, zeozelankontrolatu nahian dabiltzalako.Hausnartzeko baino ez..

Gaur egun gizarte "garatuetako" biztanleonezaugarri printzipala kontsumitzaileak garelada. Nabaria da kontsumismoak zelan eginduen gora urteetan. Gu umeak ginenean, guregurasoek uste zuten gauza asko genituela etagauza asko erosten genituela. Euren umetakodenboraren aldean demasa zen gure haurtza-roan geneukan aukera zabala, dela jostailu,arropa, gozoki... edota dibertsiorako dirua.Haien ustez luxu bat zen gurea: erregeek jos-tailuak ekarri, urtebetetzean opariak; domeke-ro, zinera joan txikle eta pipa pakete bat erosi-ta; hondartzara bazkaria eta guzti joandaondo jaten bagenuen bi pezetako mantekauaerostea... eta jaietan edo egun bereziren bate-an tabernara joatea "Kasa" edatera. Eurendenboretan horrelako ezer ez zeukatela kon-tatzen zigutenean, ikaragarria izan beharzuela uste genuen.

Gu txikiak ginenean guztiz normala zen igan-dean erositako txiklea gauez baso bete uretangordetzea hurrengo egunerako, kalean gen-biltzala egarria bageneukan taberna baterajoan "ure mesedez" eskatu (txorrokoa noski)eta kito, noiz edo noiz freskagarri bat edaterajoaten baginen ere "fanta bat bost basotan"ateratzen genuen eta pozik... Orain gure ume-entzat txikleak banaka eros daitezkeenik erepentsaezina litzateke, egarria badaukate urbotila txikia erosi behar dute, eta freskagarriakbazkarietan edo edozein momentuan edukit-zen dituzte.

8

Nerea Urrosolo UrkizuHezkuntza Aholkularia eta Psikologo klinikoa

• ONDARROA

ZEURE TXOKOAg u r a s o e n g a l d e r e i e r a n t z u t e n

Gurasook,seme-alabak hezitze

lan honetan, kezka etazalantza asko izaten ditugu.

Beraz, horiek aldizkarira bidaltze-ra gonbidatu nahi zaituztegu.

Kontutan izan anonimoa dela. Hortaz,badakizue, bidali zuen galderak hona-ko helbidera eta berehala erantzungodizuegu: Lea Artibai Amankomunaz-goa. Prebentziorako zerbitzua.Patrokua Jauregia, 48.270

Markina-Xemein. Faxa: 94 61692 78. Posta elektronikoa:

eburgoa@lea-arti-bai.org.

E g i t e k o P r e s t ! 1 3 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o n e g u a

Kontsumismo hau ona edo txarra den esateaez zait niri tokatzen. Ez da nire lana baloraziomoralik egitea. Baina honen harira bai komen-tatu nahiko nukeela neure biharrean askotangertatu izaten den kontu bat, saritzearena,hain zuzen: Sarri ematen dugu aholku hori,hau da, sariak erabiltzeko portaera edo ohitu-ra berriak erakutsi behar zaizkienean. Sarihori, noski, beti izango da umeari eskatzenzaion ahaleginaren neurrikoa. Beno... ba zerizaten da holakoetan zailena?... Zailena ez daizaten gurasoek gure aholkuari jaramon egineta zehatz betetzea ez eta umea ados egoteaeskatzen diogunarekin konplitzeko, ez, zaile-na inondik inora ere sariak aurkitzea da, hainzuzen ere. Zergatik? Ba orain dela urte batzuksari bat zena gaur egun ezereza da umea-rentzat, zentzurik ez dauka egunero eta doanlortzen duen zerbait gero saritzat erabili nahiizatea... txutxeriak eta horrelakoak, behintzat,azken urteotan ia desagertuta daude "sarienzerrendatik".

Amaitzeko esango nuke, txutxerien kasuan,arazoa ez dela informazio falta, zeren denokentzuten diegu medikuei haien abusua osasu-naren kalterako dela (hortzetako txantxarra,loditasuna eta abar). Arazoa da gu geu, gura-sook ere kontsumista hutsak garela, eta umeeihori ari garela erakusten, eta badago bestezerbait ere, askotan esan izan dugun bezala,umeari ezetz esatea eta haren kasketaldiaaguantatzea asko kostatzen zaigula.

Alabak 15 urte dauzka eta ustedut ordenagailuarekin ordugehiegi pasatzen dituela,eskolan "normal" dabil bainabenetan, denbora gehiegiematen du ordenagailuarekin.Zer egin behar dut?.

Nahi nuke galdera hau aprobetxatu, arazobaten nondik norakoa ondo zehaztea zeingarrantzitsua den komentatzeko. Ez nuke nahikritika modura hartzerik baina zehaztasunik

eman gabe arazoa zein den ere ezin dagarbi ikusi, zaila da arazoa non dagoenjakitea, edo zenbateraino den arazoa...edo arazorik ba ote den ere, eta orduanoraindik zailagoa da erantzunarekinasmatzea.

Jokaera bat kaltegarria izango da norbereburuari ala beste bati kalte egiten badio.Jokaera batzuk berez dira kaltegarriak: kaleagurutzatzea ezker eskumara begiratu gabe,adibidez, edo norbait jotzea. Beste jokaerabatzuk ostera, berez ez dira kaltegarriak,baina arazoak etor daitezke gutxitan alagehiegitan egiteagatik. Ordenadorean ibiltzea,horren adibide bat da.

Gaur egun ordenadore bati kolperik ere ezegiten ez dion pertsonak ez du tresna horimenperatuko eta arazo bat edo beste izangodu zeregin askotarako, igeltsero edo sukaldarilana egiteko ez, beharbada, baina bai bestehamaika lanetarako.

Ordenadorean denbora gehiegi emateakberriz, beste arazo batzuk ekar ditzake, halanola, ikasteko denbora gutxiago, lagunekinegoteko denbora gutxiago, beste bihar batzukdeskuidatzea... harreman pertsonal zuzenakeduki beharrean "txateoak" izatea, edo dibert-siorako bizitza erreala baino nahigo izateaerrealitate birtuala... Baina arazoak ekar ditza-keen moduan, litekeena da ere batere arazo-rik ez ekartzea. Ordu asko pasa arren ordena-gailuarekin, ondorio txarrik ez badugu antze-maten, non dago arazoa?

Komenigarria izango litzateke zehaztea zen-bat denbora pasatzen duen ordenagailuan,denbora horretan zertan ibiltzen den, jokaerahorrek zer ondorio dakarren beretzako edobesteentzako... eskolan "normal" ibiltzeakbere lanak betetzen dituen ala ez nahi duenesan... eta betetzen ez badu, horrek ordena-dorean ibiltzearekin zerikusirik baduen alaez...

Egoera horrela aztertu eta gero askoz erraza-goa izango da erabaki bat hartzea, zerbaitaldatzea komeni den ala ez, eta hala izanezgero nola jokatu pentsatzea eta aurrera era-matea.

Etxe berdinean harrigarria daarroparekin daukagun konflik-toa. 3 urteko alaba bat eta 12urteko seme bat dauzkat. 3urtekoak ia ia berak agintzendigu zer jantzi eta zer ez,gehiegi iruditzen zait portaera

hori eta aldiz, 12 urtekoari, iamuturren aurrean jarri beharizaten diot, oraindik ere norbe-rak arropa guztia erosita,honen kasuan ostera, ardura-gabekeria iruditzen zait. Zelanorekatu bata zein bestea?

Nik ez dut hemen konfliktorik ikusten, umeenpartetik behintzat.

Hiru urtekoak ia berak agintzen dizuela zerjantzi esaten duzunean, zer nahi duzu esan?Zuei, gurasoei agintzen dizutela zuek jantzibehar duzuena edo berari zer jantzi agintzendizuela?. Lehenengoa bada, esan beharkodiozue zeuek erabaki behar duzuela hori etaez berak. Eta bigarrena bada, ondo dago bereerabakiak berak hartu nahi izatea eta beregustuak edukitzea. Noiz edo noiz, agian, eurizaparradatan berak sandaliakin joan nahikobalu, edo berrogei gradutan inondik eta inoraberak leotardoak jantzi behar dituela tematukobalitz orduan inposatu beharko zinatekete etakonfliktoa gogorra izan liteke, baina bestela,non dago arazoa?... Umearen gustuak ezdatozela gurasoenarekin?... Amari, aitari edoamamari hain polita begitantzen zaion arropaumeari ez zaiola batere gustatzen?.... alapentsatzen dugula hiru urterekin umea ezinbadugu menperatu, hamabostekin gainezegingo digula?... Batzuk, ume txiki batek eureikontra egitea edo euren esana ez onartzea,errespeto falta kontsideratzen dute. Nik ez duthorrela ikusten. Alderantziz, umeak gu edobeste edozein errespetatzen ikasteko, kohe-renteagoa da bera ere errespetatua dela ikus-tea. Gainera, makina bat haserrealdi edo kas-ketaldi jasan behar izaten ditugu lehendik ere,benetako egoera kaltegarrietan umeak buru-gogor kontra egiten digunean... Orduan, zerta-rako borrokatu inolako arriskurik edo arazorikez dagoenean?.

Eta hamabi urtekoak, alderantziz, ez diolabatere garrantzirik ematen jantziari?... Hobehori arropa guztiei aitzakiak ipintzea baino,igual pare bat urte barru goitik behera aldatu-ko da eta oraingo egoeraren nostalgia sentitu-ko duzue. Bestalde, jantzi behar duena mutu-rren aurrean ipini behar izatea, ez da bere ara-zoa, gurasoena baizik. Egunen batean ezbadiozue ipintzen, ez dut uste biluzik joangodenik, seguraski armairutik zerbait hartu etajantzi egingo da. •

9

kontsultak •zalantzak • kezkak...

E g i t e k o P r e s t ! 1 3 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o n e g u a

Badira jada 5 urte, Ondarroanudaletxetik antolatuta gazte-entzat bereziki antzerki taile-rra egiten dena, aurten 6.ikasturtea martxan. Proiektuinteresgarria eta aberatsazentzu guztietan, bertakoarduradunarekin egon gara,informazio zehatzagoa jaso-tzeko.

Gazte antzerki tailerra Ondarroan, zer-gatik eta zertarako horrelako proiektubat?Ondarroan egin aurretik Gasteizen izannuen gazteekin antzerkia lantzeko aukera.Esperientzia horrek argitu zidan ze abera-tsa den gazteentzat antzerkiak eskaintzendizkigun bizipenak erabiltzea bai pertsonal-ki, bai talde bezala. Beste alde batetikOndarroan ikusten nuen antzerkiak orain-dik ez zuela bere lekutxua, kirolak, musikaketa dantzak daukaten bezala eta bide batzabaltzeko unea zela pentsatu nuen.Udaletxean aurkeztu nuen proiektua etalaguntza baieztatu zidaten; kudeaketa lanaAmankomunazgoko Droga gaietako pre-bentzio zerbitzuak egiten du eta Institutuaere prest agertu zenez bertako toki bat lagazigun horretarako eta horrela hasi ginen1999 urtean. Hasieran 14tik 18 urte bitarte-koekin, aurten ostera zabaldu egin da apurbat, 12tik 20 urte bitartekoei eskaini zaieaukera.

Zer lortu nahi da tailer horretan?Eta zer lortzen ari da?Hasieratik hauek izan dira tailerraren hel-buruak:

- Gazteen denbora libreari aukera ezber-din bat eskaini.- Antzerki mundura abiatu; antzerki tek-nikak ikasiz eta bakarka zein taldekaadierazpen eta komunikazio gaitasuna-ren garapenean oinarrituz.- Talde sendo bat sortu eta jarraipenaeman, herri mailan eta Lea-Artibain.Helburu horiek betetzera jotzen dugulauste dut. Lea-Artibai mailan oraindik ezdugu ezer antolatu, lehenengo eta behin,Ondarroan bertan finkatzea nahi genueneta. Horrez gain, honelako tailerrak pertso-nalki gazte bakoitzari ere gauza asko ema-ten dio.

Zer ematen dio tailerrak eta antzerkiakberak gazte bakoitzari?Antzerkia egitea jolastea da eta jolashorretan zenbat eta gehiago sakonduorduan eta aukera gehiago irekiko zaiz-kigu, ze gorputza, sentimenduak, pen-tsamendua, irudimena eta adierazpenalantzen ditugu antzerkia egiten dugune-an. Egia da, baina aldi berean, horiekdenak lantzen ditugun bitartean gureburua gehiago ezagutzen eta besteeiarretaz behatu eta errespetatzen ikastenari gara. Antzerki tailerrean dabiltzan gaz-teentzat oso lagungarria da energia bide-ratzeko, nortasuna finkatzeko, beldurraeta lotsari aurre egiteko, ondo pasatzekoeta besteekin lan egiten ikasteko ere bai.

Antzerkia gustatzen zaielako apuntatu-ko dira gazte asko baina ez al da egiaaskok eta askok ez dakitela zer den ereeta horretarako gurasook animatu beharditugula?

Egia da orain gazteek gauza asko egitekoaukera daukatela eta denetan ezin dutelaparte hartu, beraz aukeratu beharra dauka-te. Antzerkia gustatzen zaionak hasieratikizaten du argi baina egia da ere pertsonabatzuk lotsa edo beldurra izaten dutela etahain zuzen horiexek animatu behar dituguzeren behin lotsari aurre eginez gero gaz-tea askoz ere askeago eta harro sentitukoda bere buruarekin.

Zer nola lan egiten da?Zer nolako lana da?Urria hasieran biltzen hasten gara asteanbehin, bi orduko saiok egiten ditugu etamaiatza aldera, antzezpena taularatzendugu, herriko ikastetxeetako ikasleak etaherritarrak aurrean dauzkagula. Hasierakosaioetan talde giroa eta elkarlanean aritze-ko oinarriak ezartzen dira, elkar ezagutuzeta errespetatuz. Geroago, antzezlanaprestatzen hasten gara, denetik egitendugu: irakurri, elkarrizketatu eta inprobi-satu. Azken hilabeteetan taularatu beharduguna entsaiatzen ibiltzen gara, aste-buru batzuetan aparteko saioak eginez etajustu-justu ibiltzen gara estrainaldiko egu-nerako, antzokian bertan bi edo hiru ema-naldi egiteko. Guk ere askotan ez dakiguzelan baina azkenean ere gauzak ondoateratzen zaizkigu, antzerkiaren magia!

Antzerki lanei buruz azalpen gehiagoeman ahal diguzu?Gazte antzerki tailerrak urtero-urtero an-tzezpen bat prestatu eta maiatza alderataularatzen du. Horra hor, orain arte egin-dako lanen laburpentxoa:

- 1999/2000: "Txan, txan, txangoa" an-tzezlana; gidoia, testuak, pertsonaienaukeratu, eszenografia, dena, taldeak gau-zatu zuen. Lehenengo lan hau antzezteraherriko hiru ikastetxeetako 9-10 urte bitar-teko gazteengana joan ginen.

Handik aurrera ikusleak ere ugaritu zaizki-gu, ikastetxeetako 9-14 urtetako ikasleen-tzat saio bi egiten ditugu eta beste bat,herritar guztientzat.

12tik 18ra

10

Ana Elordi AristondoAktorea eta antzerkia eta saxofoi irakaslea

• ONDARROA

12tik 18 urteraAntzerkia adoleszentzian

E g i t e k o P r e s t ! 1 3 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o n e g u a

- 2000/01: "Kontuz mamukin!". Antzezlanhau sortzeko herriko historia apur bat ikertugenuen. Ondarroako goiko zinean antzeztugenuen.

- 2001/02: Augustin Zubikarairen antzerkilan bati kolpe egin genion. "Aingira kumak"lanarekin erronka bikoitzari aurre egingenion: batetik, aurretik idatzita zegoentestu bat antzeztu (bizkaieraz) eta bestetik,kale antzerkia egin behar genuen.Antzezlana kalean hasten zen eta antzokianamaitu. Lan harekin omenaldi txiki bat eskai-ni nahi izan genion gure herriko idazle han-diari. Ondarroako Kafe Antzokian antzeztuaizan zen, geroko obra guztiak bezala, herri-ko jende gaztearen eta herritarren aurrean.

- 2002/03: "Kalipot arrantzalik" taldeakberak sortu zuen, Prestige itsasontziarenhondamendia abiapuntua hartuta.

Hurrengo urtean gazte asko hurreratu zeneta adina ere kontutan hartuta talde bi eginbehar izan genituen, beraz, tailer bi etabakoitzak bere antzezpena. Antzezlanbakoitzean gainera, 2 saio egin genituen,bata ikasleentzat eta bestea herritarrentzat.

- 2003/04: 12-14 urtekoek Ana Urkiza onda-rrutar idazleak idatzitako "Ondarruko pira-tak" obra antzerkirako moldatu zuten. 14-18urtekoek "Lokala" obra prestatu zuten tal-deak berak sortuta.

AIPATUTAKO ANTZEZLAN HAUEK IKUSINAHI IZANEZ GERO, ESKATU, AMAN-

KOMUNAZGOKO PREBENTZIO ZERBIT-ZUAN: 94 616 90 78.

Gazteek zer ikasten dute?Antzerkian murgiltzeak gauza guzti hauekerakusten die:

- Konfiantza, norbere buruarenganako etabesteenganako.

- Bakarkako eta taldeko lanaren garran-tziaz ohartzen dira.- Kontzentrazio-ahalmena, rol eta egoeraezberdinetan moldatzeko.

- Adierazpena, memoria eta irudimenalantzen.- Entzuten ere asko ikasten da,ingurukoei eta ekintzei.

- Beste pertsonen gorabeherakerrespetatzen.- Sozializazioa, pertsonaezezagunekin sexu

berekoak ez direnekin elkarrekin lan egiten.

- Ardurak eta plazerra; taldean baterakolan bat aurrera ateratzeko nekea eta ardurahartzen dira baita plazerra ere.

- Antzerkiko teknikak erabiltzen ere ikas-ten da.

Hurrengo ale baterako aldizkarira ekarribeharko zenituzkete gazteen iritziak.Interesgarria litzateke eurei galdetuta zeinerantzun ematen duten honen gainean.

Tailerreko irakasle zara, gazteentzat"erreferente" heldua zarela esangozenuke? Zergatik?Gazteekin betetzen dudan lana transmisiolana da, hau da, nik ikasi dudana eta an-tzerkiari esker ikusi eta bizi izan dudanaeman egiten dut. Baina bestetik, sormeneta adierazpen prozesu bat eurekin bate-ra aurrera eramatea, horixe izaten daurteroko erronka. Ibilbide horretan niregogo eta indar guztia ipintzen dut baina jasoere bai, haiengandik asko jasotzen dut eta.Ez dakit ze punturaino erreferente bat nai-zen eurentzat, baina dakidana dagaztetatik antzerkia bizitze-ko aukera ematen arigarela eta hori, behintzat,aparteko esperientziaizango da euren bizitze-tan, ahaztu ezinekoa. •

Este es el sexto curso que está enmarcha este taller dirigido para jóve-nes entre 12 y 20 años. Los viernespor la tarde se juntan en el institutode Ondárroa. Este año funcionandos talleres que ya preparan susobras para representarlas en mayo.

Lo que aporta el teatro a los jóve-nes: Hacer teatro es sobre todojugar. Ese juego nos da la posibili-dad de utilizar nuestro cuerpo, nues-tros sentimientos, pensamientos,imaginación y expresión a la vezque nos ayuda a conocernos mejory a observar y respetar otras reali-dades. A los jóvenes en concretoparticipar en un taller de teatro lesayuda a canalizar la energía, conso-lidar su personalidad, hacer frente almiedo y a la vergüenza, pasarlobien y aprender a trabajar con losdemás.

Taller de Teatro

11

elkarrizketa

liburu i

nteres

garria

antzez

lan go

menda

garria

Gai honi buruzko kezka nabaria zenezhainbat ekimen egin ziren gure eskualde-an iaz, adibidez, agresibitateari buruzkomintegi bat, "iraintzea hitzez jotzea da"izeneko erakusketa ikasleekin eta gaihorren gaineko tertuliak liburutegietan,gurasoentzako hitzaldiak, eta abar... Orainberriro ere pil-pilean daukagu gaia, horidela eta hona ekarri nahi izan dugu guz-tiok gehiago jakiteko horretaz.

Hitz berria baina gertaera zaharra. Zertanaldatu da lehendik hona?

Aldatu dena gure ikuspuntua izan da. Giza esku-bideen aldeko kulturari esker, ohikoak ziren per-tsonen eskubide eta duintasunaren kontrako por-taera batzuk berraztertu egin dira hainbat espa-rrutan: lanean (mobbing), etxean (genero indar-keria) edo eskolan (bullying)

Noiz esan daiteke bullyinga gertatzen ari delaeta ez ikasleen arteko liskar, haserraldi "nor-malak"?

Errepikakortasuna eta iraupena dira gakoak.Bullyinga ez da behin gertatzen, ezta ere istilubakar bat, alderantziz baizik; errepikatu izatendira eraso motak, protagonistak, momentuak etalekuak. Erasotzailea biktima baino indartsuagoada, ez fisikoki bakarrik, biktima nahiko baztertutaegoten da ikasle taldean ere. Eraso egitekomomentuan ez da pertsona heldurik egoten ingu-ruan eta biktimak, eta egon baldin bada, lekuko-ek ere presio izugarria daukate gainean isilpeangordetzeko. Gainera, nahita egindako erasoakdira. Ez dira bromak ezta ume kontuak ere.

Gaur egun gehiago gertatzen direla esangozenuke ala, behar bada, beste era batera?

Orain ez dira kasu gehiago lehen baino, bainaorain ostera, garrantzia ematen diegu horrelakoportaerei.

Zer da bullyinga? Zeintzuk dira ezaugarrinagusienak? Bullying era desberdinak aldaude?

Honela definituko genuke: ikasle batek edo ba-tzuek menpean hartzen dute beste ikaskide bateta bere kontra jarduten dute jo ta su, maiz etaluzaroan. Eraso desberdinak daude: fisikoa (jo-tzea, gauzak apurtzea edo lapurtzea…) ahozkoa(irainak, goitizenak…) soziala (bazterketa) etabeste horiekin guztiekin batera agertzen da erasopsikologikoa, pertsona hori erabat menperatutaeta lur jota ikusi arte. Biktima ez dute aukeratzenbetaurrekoduna edo lodikotea delako, baizik etapsikologikoki ahula delako eta taldearen babesikez daukalako.

Zergatiak milaka egongo dira baina garran-tzitsuenen artean?

Erasotzailea izatea ez dator ez familiaren mailaekonomiko jakin batetik, ez gurasoen ikasketamailatik eta ez da ere auzo jakin batean bizitzea-ren ondorioa. Gizarteak zabaltzen duen eredunagusia indartsuenak goraipatzea da, ahulenakmenperatzen dituzten arren. Telebistaren eraginaere ukaezina da. Eskolako ikasturteak 800 orduditu, baina denbora horretan umeek eta gazteek1.400 ordu ematen dituzte telebista aurrean, gu-txienez 1.200 hilketa edo indarkeria ekintzalarriak ikusten dituztelarik. Arrazakeria eta des-berdina denarekiko tolerantzia eza ere kaltega-rriak dira. Taldean sortzen diren dinamikek ere ezdute batere laguntzen. Ikaskide ahula menpera-tzea besteak txundituta uzteko modua izan daite-ke, baina baita abisua emateko ere, hurrengoanizan daitezke eta. Gainera taldeko ekintza izandadenen artean erasotzen dutenez, inork ez duardurarik bere gain sentitzen. Baina ez da horibakarrik, biktimak merezi duela uste dute.

Fenomeno honen aurrean guztiok daukaguerantzukizuna baina gurasoak, zer? Zein daeuren funtzioa honetan? Zerk eragiten duerrezago eraso bat?

Heziketa eta baloreak lantzea ezin da eskolarenesku utzi. Gurasoek maitasun nahikoa ematea,portaera ezegokiei mugak argi jartzea eta tratutxarrak edo adibide txarrak ez ematea garrantzi-tsua da. Baina etxean dena ondo eginda ere, nor-beraren ezaugarri psikologikoek eragin handiaizan dezakete.

Umeak badiosku "hark jo egin nau" "orduan,zeuk be bai jo" erantzun izaten diogu guk.Inork ez du berea zapalduta ikusi nahi bainazapaltzaile bezala ikusi nahi al ditugu gureumeak?

Ez, baina ez da erraza hori egiten ari direla onar-tzea. Besteak menperatzeko joera badu, nahiduena beti lortu nahi badu, anai-arrebak edolagunak kexatzen badira, beren indarkeria ekin-tzetaz harro hitz egiten badu, adi egon behardute gurasoek, seme-alaba erasotzailea izan dai-teke eta.

Zer nola aurre hartu fenomeno honi?Familiarentzako aholkurik ba ote dago gureseme-alaba biktima izan zein erasotzaileaizan?

Seme-alaba erasotzailea bada, gurasoek argiutzi behar diote portaera hori erabat gaitzestendutela, baina baita ere maite dutela eta berelaguntza guztia izango duela egoera horretatikateratzeko. Ikastetxearekin harremanetan jarriko

dira egoera bideratzeko. Seme-alabarekin ados-tu behar dute eman behar diren pausuak: eraso-ak gertatzen diren lekuetatik urrun egoten saiatubehar da. Erasoak beste batzuekin egiten baditu,pertsona horiekin ez ibiltzeko ahalegina eginbeharko du. Familiak lagun berriak edo aktibitatepositiboak aurkitzen lagundu behar dio.

Seme-alaba biktima dela antzemateko zantzuakhauek izan daitezke: ubeldurak agertzea, arropazein eskolako materiala apurtuta ekartzea, ohibaino diru gehiago eskatzea, portaera edo ohitu-ra aldaketak, lo egiteko arazoak, eskolara joannahi ez izatea, eskolara ez joateko gaixorik dago-ela esatea, eskolara ez joatea, lagunei buruz hitzegin nahi ez izatea. Familiak susmoak baditu,ikaslearen anai-arrebekin edo lagunekin hitz egindezake. Egoera konfirmatzen badute ez du inoizerasotzailearengana edo erasotzailearen familia-rengana zuzenean joan behar. Eskolara joanbehar du, tutorearekin hitz egin eta egoera bide-ratzen lagundu. Kasu honetan ere familiak seme-alabari bere babesa eta maitasuna adierazibehar dizkio eta berarekin adostu eman beharre-ko pausuak. Erasoak gertatzen diren tokietatikurruntzea edo toki horietan beste norbaitekinegotea, adibidez, oso gomendio onak dira.Biktima saiatu behar da sentitzen duen mina era-sotzaileen aurrean ez azaleratzen, horixe baitaberaiek nahi dutena, bera sufritzen ikustea.Biktimak jakin behar du bera ez dela errudunaeta esaten diotena haien inbidiaren adierazleabaino ez dela. Kasu honetan ere familiak lagun-du egin behar du lagunak bilatzen, ikaskideenbabesa oso garrantzitsua baita.

Lekukoen familiek ere badute zereginik. Portaerabidegabe horiek onartezinak direla esan behardiete, eta horien aurrean ezin dela ezikusiarenaegin. Ikasi egin behar dute heldu bati gertatzendenaren berri ematea ez dela "txibatoa" izateabaizik eta sufritzen ari den pertsona bati lagun-tzen ari direla eta erasotzaileari bere portaeraaldatzeko aukera eman behar zaiola. •

12

DenentzatRuben Belandia Fradejas

STEEI-EILAS sindikatuko Lan Osasun arloko arduraduna

• BILBO

Kezka gaia

“Bullying”a

E g i t e k o P r e s t ! 1 3 . z e n b a k i a

liburu i

nteres

garria