Larrun 156: Alfonso del Valekin elkarrizketa

Errauskailuari barrenakikusi zizkion gizonaAlfonso del Val (Madril, 1945) ingurumenean aditua da lanbidez, energia berriztagarrietan,

urean eta hondakinetan berezitua, ezaguna da Nafarroan: sarri etortzen da Iruñera, hanazken 35 urteotan egindako lagunek deituta edo iritzia ezagutu nahi dioten instituzioen eskariz.Gipuzkoar gehienek, aldiz, ez dakite berak 200ean plazaratu zuela PIGRUG Gipuzkoako HiriHondakinak Kudeatzeko Plan Nagusiaren azterketa, errausketa ardatz duen plangintza goitikbehera larrutzen duena. Alabaina, 50 urteak beteak dituzten giputz ekologistek badute harenberri.

Gaztetan arkitektura ikasketak eta soziologiakoak egin zituen, hirien ordenamenduazinteresaturik. Frankismoaren azken hamarkadako mugimendu politikoak ondo ezagutu zituenMadrilgo arragoan. Orduko borroken artean, bere amaren sorterri Pancorbo autopista berriakerdiz erdi zanpatu ez zezan egindako lanak harrotasunez kontatu dizkigu, Zubietan errausteplanta eraikitzeko egiten ari diren hondealan erraldoiak ikustera eraman dugunean. Apirilhasieran izan zen Zarautzen eta Usurbilen hitzaldi bana ematen hondakinen errausketareninguruan, Gipuzkoako Zero Zabor mugimendukoek gaitzat “Errauskailuen kontrola, edokontrolik eza” ipinita.

El Ecologista eta Alfalfa aldizkarien sortzaileetakoa izana, Ezker Batuak -euskaraz etagaztelaniaz- editatu zion Berriro diot, Berdea naiz hartaz gain, Del Valek kaleratuta dauzka Guíapara un consumo más responsable eta El libro del Reciclaje, biak ere erreferentzia bihurtu direnak, gehiartikulu andana batean eta bestean, energiaren, kontsumoaren eta hondakinen inguruannagusiki, Internetez erraz aurkitu daitezkeenak. Nafarroako Canal 4 telebistak egindakoelkarrizketa eta Usurbilen emandako hitzaldia bera bezala.

Madrilgo Gea21 Grupo de Estudios y Alternativas enpresako bazkidea da. Hainbaterakunderentzako aholkulari lana egiten du, Europan, Afrikan eta Amerikan.

� Pello Zubiria

155. zka. 2011ko ekaina

2

LARRUN pentsamendu aldizkaria ARGIArekin batera banatzen da. Zuzendaria: Xabier Letona. Jabea: Komunikazio Biziagoa S.A.L. Helbidea: Zirkuitu ibilbidea, 15. pabiloia 20160 Lasarte-Oria Posta elektronikoa: [email protected] Telefonoa: (00 34) 943 37 15 45 Inprimategia: Antza Komunikazio Grafikoa (ARGIAko 2.282. zenbakiarekin banatua, 2011ko ekainaren 26an)

Azaleko argazkia: Pello Zubiria · Azala: Garbine Ubeda · Maketazioa: Antza Komunikazio Grafikoa

Alfonso del Val / Elkarrizketa

3

Txinako Guangdong eskualdeko txabolategi batean haurrak zabor elektronikoen artean.

Nondik eta nola iritsi zinen pentsatzera aipatzenditugun gauza guztiotan gakoa energian datzala?

Biziak oparitu dit amaren aldetiko aitona Pancor-bokoa [Burgosko iparrean, Miranda de Ebrotikhurbil] izatea, gurdiak, galerak, orduan “cangre-jo” deituak eta abar egiten zituena, basoetatikegurra ateratzeko. Pancorbok oraindik dauzkanbaso primario zoragarriak, artez, haritzez etaabarrez osatuak. Mutikotan oporretan hara joa-ten ginelarik, maite nuen tailerrean laguntzea,ikustea nola ekartzen zituzten zuhaitzak, trengeltokian nola iristen zitzaizkien Altos Hornose-tik altzairuzko flejeak, burdin eta zura horiekin

galerak egiteko. Dena egiten zuten zerra, arrago,mailu eta abarrekin.

Gogoan dut nola ebakitzen zuten zura zerraelektrikoarekin, osabak nola esplikatzen zidanhaiek izan zirela Pancorbo inguruko eskualderairitsi zen lehenbiziko motor eztandazkoa, GerraZibila baino lehen. Horren aurretik aziendak edu-kitzen zituzten jira eta buelta gurpil batean, haiekmugiarazten zuten zerra. Gero iritsi zen lehenbizi-ko motor eztandazkoa, ondoren lehenengo motorelektrikoa, mundu guztia hura ikustera etortzenzena. Gure zerrategia mugiarazten zuen arginda-rra Ameyugoko zentral txiki batetik zetorren.

GR

EE

NPE

AC

E

Inguruko teileriak beste motor elektrikoa jarrizuenean, ikasi nuen hura piztutakoan gure zerra-tegiko motorra ahultzen zela, ez zuela zerratzen.

Hortik sortu zitzaidan energiarekiko zaletasu-na, batik bat Ameyugoko zentral txiki hura eza-gutu nuenetik. Oraindik etxean daukat gordetaPancorbora heldu zen lehenbiziko bonbila,1920ko hamarkadakoa.

Geroago Londresa lehenbizikoz joandakoan,1969an, esplikatu zidaten hango metroaren tune-lak hain handiak zirela lehenbiziko metroak ika-tzez mugitzen zirelako, lurrinez. Metroa geldituegin behar izan omen zuten, ezin baitzuten keaatera inola, motor elektrikoak zabaldu ziren arte.Horrek, energiak iraultza industrialean zeharegindako ibilbidearen ezagutzak, eraman nin-duen zentral nuklearrak iritsi zirenean nireburuari galdetzera: “Baina hau zer da?”. Etaenergia nuklearrean sakontzen hasi nintzen.

Zer aurkitu zenuen energia nuklearraren baitan?

Ikusi, aztertu eta ikasi nuenetik, esango nuke Mar-galef-engandik [Ramón Margalef i Lopez, Bar-tzelona 1919-2004, biologoa, ekologian eta ozeo-anografian mundu mailako erreferentzia izandena] hartu nituela ideia nagusiak energia nuklea-rra den aberrazioaz. Margalefek esaten zuen,militante antinuklear zorrotza izan zenak: “Zien-tziak dioenez, lau mila milioi urte behar izan dituLurrak bizitzeko moduko planeta izatera iristeko,bata bestearen ondotik garatu direlako bakteriozelulabakarrak, zelulaniztunak, mikroorganismo-ak, ornogabeak, ornodunak eta abar eta abar,ororen buru lortu da atmosfera aerobioa sortzea,lortu dugu bestela hilko gintuzkeen eguzkiarenenergia filtratzea, eta azkenean, naturak lortuduenean eguzkia den zentral nuklear erraldoiarenerradiazioak filtratu eta planeta bizigai izatea…orduan iritsi da gizakia eta eguzki hori lurrera jais-ten du, prozesua kontrolatzen duela argudiatuz”.1977-80… urteetan, mugimendu nuklearren kon-

tra gogor aritu nintzenean, mila bider esan nuensuarekin jolasean ari ginela.

Fusioz funtzionatu behar omen duen teknologiakere ez zaitu konbentzitu.

Kontsumitutakoa baino energia gehiagosortu behar omen duen fusiozko hori ez dugusekula ikusiko. Hasieran sodioz errefrigeratukoomen zen. Nik gogoratzen dut gaztetan Fisikanegiten genituen esperimentuetako batean orra-tzaren burua adinako sodio pittina pila bateanbota eta sutu egiten zela… nola hoztuko da zen-tral nuklear bat sodioz? Eguzkia eskala txikiansortu nahi izatea baita.

Beti ari gara ahalegin horretan, badakigulakodaukagun energiak mugak dituela, eta eguzkiakdamaiguna mila bider entzun dugu zein handiaden baina ez dugu lortzen etekinik ateratzea.Plaka fotovoltaikoen errendimendua barregarriada. Hementxe, Iruñean, jarri genituen lehenbizi-koak, ordura arte inork ikusi gabeak, bata Antso-aingo etxolan eta bestea kanpainako autobusean,hondakinen gaikako bilketa proiektuan ari gine-nean. Hala ere, plaka horien errendimenduaaskorik handitzea ez da lortu.

Horregatik diot energia agortezinarena gizakia-ren aspaldiko mitoen jarraipena baizik ez dela, Ika-roren mitoa dagoen legez, hegan egitearena, berdindaude hilezkor izatera iristeko eta ahitu ezinezko


4

“---------------------------

Energia da gizarte industrial garatuarensistema neurologikoa, horretan ez da ez-berdintasunik sozialismo errealeko he-rrialdeen eta kapitalisten artean. (...) Biekgaratu zuten kontsumoa, biek bultzatu zi-tuzten zentral nuklearrak... besteren ar-tean plutonioa behar zutelako armaatomikoak egiteko”

energia edukitzearen mitoak. Energia da sistemaindustrial garatuaren sistema neurologikoa, horre-tan ez da egon ezberdintasunik sozialismo errealis-tan bizi ziren herrialdeen, marxisten, hala nahibaduzu, eta mundu kapitalistaren artean. Marxis-moak aipatzen zuen “produkzio indarren garape-na”, kapitalismoak bestela formulatzen du, baina ezbatek eta ez besteak ez dute aitortzen garapen infi-nito hori ezinezkoa dela, kontsumitzen dituztennatur baliabideak urriak direlako. Bi sistemetangauza bera egiten ari ginen, biek behar zuten energiemari gero eta handiagoa. Biek garatu zuten kontsu-moa, biek bultzatu zituzten zentral nuklearrak…besteren artean plutonioa behar zutelako arma ato-mikoak ekoizteko.

Zenbait ondorio ateratzen genituen guztihorretatik. Batetik, energi iturrietan nuklearrakzeukala lehentasuna, konplexuena zelako, eskugutxienek erabili dezaketena. Deszentralizazioaizan zitekeen guztia, jendeak kontrolatu ahalizatea, arriskua saihestea, iturri berriztaga-rriak… hori ordurako iruditzen zitzaidan ezzela gai tekniko bat, aitzitik, giza eredu berribaten euskarri izan behar zuela, parte hartzesozialista baten, eta jendeak bere produkziotresnen kontrola edukitzearen oinarri. Honekekarri behar zuen produkzioa eskala txikiagota-ra mugatzea, gutxiago kontsumitzea, iraunkor-tasuna [gaztelaniaz durabilidad esan du], kon-pongarritasuna, eta abar.


5

Aragoiko militante talde bat Garoñako zentral nuklearraren aurkako protestan, Ebro ibaiaren erriberan.

WW

W.A

NSA

RA

RA

GO

N.C

OM

Joan den egunean kontatu zenigun zure esperien-tzia Nafarroan energia berriztagarriekin, orainjorratu dituzun kontuon ildo berean.

Nafarroako Diputazioarentzako, orduan haladeitzen zen, energia berriztagarrien plan nagusiaegin genuenean, ni arduratu nintzen hidrauliko-az, baina bereziki mini-hidraulikoaz, asko bai-tzeuden iparraldean, Bidasoa bailaran ugari zeu-den, zentral txikiak herriei argindarra eta bertakozerrategi eta bestelako atelier txikiei indarra ema-nez, autonomia handia ahalbideratzen zietenak.

Orduan Iberdueroko ingeniariek-eta esatenzidaten 50 Kilowatt baino gutxiagoko zentralekez zutela interesik. Aldiz, ni txikietan tematzennintzen. Gogoan dut nola hurbildu nintzen Ari-zakunen dagoen Maribeltzenea zentraleraino,Elizondotik hurbil, esan zidaten han bazela Kilo-watt bakarreko zentrala bazela, indarra ematenziona zerrategi txiki bati eta bost baserriri. Etaegia zen! Baina beranduago EHN EnergíaHidroeléctrica de Navarra [2003an Accionaenpresa pribatuari saldu zioten] sortu zutenean,zentral horiek guztiak erosi, automatizatu eta aldiberean zentralizatu egin zituzten.

Guk bestelako asmoak genituen. Hemen Iru-ñean, Gotorlekuan, mundu osotik etorritako jen-

dea bildua zen 1978an astebetez alternatibez hitzegiteko, eta nik han jardun nuen energia deszen-tralizatuaz, garraioan galerarik izango ez duenaz,ez duela logikarik Madrilera argindarra erama-teak Almaraz edo Zoritako zentral nuklearretatikiristea linea erraldoietan barrena, bidean sekula-ko galerak jasanez, azpiko aldean kristoren arazoelektromagnetikoak sortuz…

Iruñerrian zuek antolatu zenuten garai hartan Euro-pan hondakinen bilketa selektiboan aitzindariaizan zen esperientzia bat. Badakigu zure El librodel Reciclajen luze deskribitu duzula. Guri laburbil-duko al diguzu?

Iruñeak bazuen planta bat, Aborgan izenekoa,konposta egiten zuena etxeetako jaki hondarre-kin. Hori leku askotan egiten zen, Valentziaaldean asko; hortik ateratzen zen ongarriakakaso ez zituen gaurko estandarrak beteko, bainabaserritarrei interesatzen zitzaien. Baina 1970ekohamarkadatik aurrera zaborra konplikatzen hasizen: plastikoak agertu ziren eta batik bat bidrioa,usatu ondoren itzultzeko ohitura galtzen hasibaitzen. Horrela sortutako konpostak arazoakematen zizkienez baserritarrei, azkenerako itxiegin zuten Aborganeko planta.

Iruñean, San Franzisko eskoletan, antolatuzituzten ¿Qué hacemos con las basuras? jardunal-diak eta tartean niri ere deitu zidaten. OrdurakoReciclaje: ni el Estado ni los Ayuntamientossaben lo que es artikulua argitaratua nuen, datubeldurgarriak eskainiz, hondakinen berreskurake-tan ari ziren jendeen garrantzia aipatuz, ijitoak etatraperoak… Pío Barojak “La busca” ezaguneankontatu du trapero horietako baten bizimodua.

Hortik abiatuta, Iruñean ekologismoareninguruan zebiltzan Patxi Tuñon, García Tabuen-ca, Mario Gabiria eta abarrek lortu zituzten sosbatzuk hondakinen gaikako bilketan hiruzpalauesperientzia berriak egiteko. Hirutatik bat gurieman ziguten, Lorea izeneko enpresari, eta


6

Lekarozko (Nafarroa) kolegioko zentral hidroelektrikotxikia 2009an eraitsi zuten, energi iturri deszentrali-zatuen kontra erasoan beti.

EX

CO

LEG

IALE

SD

ELE

CA

RO

Z

Antsoainen hasi ginen. Zergatik Antsoainen?Zergatik gizartez eta hirigintzaz Iruñea izanikNafarroara etorritako inmigrante portzentajerikhandiena daukalako, analfabetismo tasa handienadaukalako eta unibertsitateko tituludunik ez dau-kalako. Horregatik, hemen funtzionatzen badu,inork ezingo du esan kontuok Suitzako edo Ale-maniako gauzak direnik.

Hasi ginen bereizten beirakiak, paper eta kar-toiak, trapuak... eta honetan harremanetan jarriginen Traperos de Emausekoekin, Iruñeko tra-peroen mundu zoragarria deskubrituz. Lortuta-ko materialekin erakusketa antolatu genuenAntsoainen: horma-irudi handiak azalduz nolabirziklatzen diren gomak, aluminioa, gai organi-koak… jaki hondarrak otar batean jarrita, kon-posta, paper pasta, paper birziklatua, jendeakukitzeko moduan. Hortik aurrera planteatu nionIruñeko alkate Julian Balduzi Antsoainen eginda-koa modu askoz zabalagoan antolatu genezakee-la Iruñea osoan, hondakinen arazoari benetakosoluzioa emateko. San Juan auzoan bukatugenuen paper eta kartoiak, arropak eta altzariakbereizten, eta San Juan barruan Ermitagainanastebetez bildu ginen herritarrekin, han hasi nahigenuena beste inon egin gabea zelako. Alema-nian hilabete batzuk beranduago hasi ziren, etaez genuen orduan elkarren berririk.

Lorea enpresa lau gizon eta lau emakumekosatzen genuen. Lortua genuen herritarrekbereiztea oihalak, paperak, potoak… eta aurrera-go joan nahi genuen. Gutako batzuk ekologiazasko irakurriak ginen, bi emakume biologoakdira, eta erabaki genuen hurrengo urratsa izanbehar zuela hondakin organiko hartzigarriakbereiztea, jaki hondarrak, landare adarrak, etabeste. Izan ere, herritarrek organikoa bereiztenbaldin bazuten, gainerako hondakinak lehorrakegongo ziren eta bereizten oso errazak.

Kanpaina oso zehatza egin ostean, 1983komartxoaren 21ean ekin genion bilketa selektiboari:alde batetik organikoa eta gainerako guztia beste-

tik. Ermitagaina hautatu genuen Antsoain bezainherrikoia izanik aurreratuagoa zegoelako. Hau da,Ermitagainaren sorreran kooperatibak egon ziren,ondorioz egitura sozial antolatua zeukan, auzo osoparte hartzailea zen. Haien lider naturalengana jogenuen, ez genituen gurekin biltzera konbokatzen,ez, geu joaten ginen haien bileretara. Gogoan dutetxe multzo bat: haien poltsak ikertzen genitue-nean, berdeak %100 organikoz beteta zeuden beti,eta urdinak gaine rako hondakinez.

Ermitagainako esperientziatik kontatu ditza-ket mila pasadizo. Dirua bageneukan kanpaina-rako, baina ez izugarri. Auzoan baziren ileapain-degiak, emakumeentzako eskola bat… eta nikhaiengana jotzen nuen, kanpaina aurkeztearekinbatera eskatzeko ea jakinaraziko ziguten herrita-rrek pentsatzen zutena, egunero entzuten zute-na. Oso sistema merkea da eta oso fidagarria,inkesta garestiak baino fidatzekoagoa. Horretazgain afitxak inprimatu genituen eta lanik gabezeuden emakumeei eman jartzeko…

Lehen aipatu diguzun beste ardatza gizartearenikuspegi alternatiboa izan da.

Bai, jendeak parte hartu dezala erabakietan. Urtehaietan, hondakinen bilketa selektiboaz antolatugenuen operazio hartan, gehiago interesatzenzitzaidan erakustea sortzen ari ziren arazo


7

“------------------------

Fukushima Daiichin gertatu denak era-kutsi du zentral nuklearra berez seku-lako atzerapauso teknologikoa dela, lurgainean eraikitzen duelako erradioakti-bitate foko txit arriskutsu bat, aurretik4.000 milioi urte kostatu denean pla-neta honetan arnasa hartzeko modukogiroa sortzea”


8

berriak, batez ere ingurumenari lotutakoak, ezzegoela konpontzerik jendeak haren ezagutzazeta jokabide aldaketaz besterik. Honekin, batetiklortzen dugu arazoa konpontzea eta, bestetik,laguntzen du elkarren artean partikatzen, soziali-zatzen. Politika ezin da izan gaur arte izan dena.Proiektua gure taldeari eman aurretik orduanIruñeko alkate zen Julian Balduzi esan nion:“Ematekotan aho batez eman behar diguzuelehiaketan alderdi guztiek, ekologiaren gaian ezda posible batzuek hondakinak bereiztea eta bes-teek ez, batzuk egotea energia fotovoltaikoarenalde besteak nuklearraren. Ez. Mugimendu haubestela antolatu behar dugu.

Bi urte generamatzala gai hauek lantzen eraba-ki genuen eskolako maisuekin eta zuzendariarekinbatera, orduan OHO [gaztelaniaz EGB] zen zaz-pigarren mailari zegokiola urtean zehar baratzeaegitea, Berlingo komunaren ametsa zena. Neska-mutikoek egin zuten baratzea, konposta eginzuten, oholak zerratu… El libro del Reciclaje.Ikasmaterial gehiago ere argitaratu genuen, euska-raz eta gaztelaniaz, Frankfurteko azokan aurkeztuzen. Baratzea eginez erakusten genuen ez direlabereizi behar eskulana eta intelektuala. Eskolanikasten zituzten beharrezko kontzeptuak, konpos-tetik abiatuta bakterioak eta onddoak, horiek dese-giten dituzten gai kimikoak, erreakzioak, zer denzerra, behar zen egur kopurua kalkulatzen, huranola lortu zerrategiarekin kudeatzen…

Zoragarria izan zen. Neska-mutikoek etxetikekartzen zuten organikoa, eta hor aurreikustenzen nolakoa izan behar zuen etorkizuneko Iru-ñerriak, haurrek baratzea eta konposta eginezikasten zuten, eta haiek heldu ahala ez zen ezdenborarik eta ez dirurik galdu beharko propa-ganda eta bestelakoetan, ikasita edukiko zuten.Gaur oroitzen naiz garai haietaz eta nire buruaridiotsot: “Baina nola izan ginen gauzak hortikjoango zirela pentsatzeko bezain ingenuoak?”.Baina hura egin genuenok esan dezakegu “lortugenuen eta funtzionatu zuen”.

Antsoaingo ametsa zen eskoletan ikasi etaegin egin behar zutela haurrek, fisikoki, lan inte-lektuala eta eskuzkoa ez zirela bereizi behar, sexubereizketarik ez zuela egon behar. Egurra zerratubehar zela? Hamabost egunen buruan neskekederki manejatzen zuten zerra…

Eta halaz eta guztiz ere, hura guztia pikutara joanzen.

Pikutara joan zen funtsean ontzien fabrikatzai-leek, tartean ANFEVI Asociación en Defensadel Envase de Vidrio beirakien patronalak,horretarako estrategia bat zeukatelako, Europa-tik kopiatua. Beirakien fabrikatzaileek erabakitazeukaten errotik eliminatzea ontzien itzulketa,betidanik egiten zena.

Guk Iruñean bidrioa berreskuratzeko plantajarri genuen martxan, kapital pribatuarekin, etahan bildutako botilak kontrol guztiak pasa etagero berriaren erdi prezioan ateratzen zitzaizki-gun. Ontzigintzan ari den sektoreak negozioitzela ikusi zuen berreskuratzeko sistema horiutzi eta usatu eta jaurtitzeko ontziak zabaltzeare-kin. Nik El libro del Reciclaje liburuan idatzita dau-kat ANFEVIk itxi zuela Iruñeko RECRISA boi-kotaren poderioz, behin baino gehiagotanmehatxatu naute auzitegira eramatearekin horiesan nuelako; eraman nazatela, eta han izangodugu aukera luze eta zabal esplikatzeko.

“---------------------------

Antsoaingo ametsa zen eskoletan ikasieta egin egin behar zutela haurrek, lanintelektuala eta eskuzkoa bereizi gabe,sexu bereizketarik gabe. (...) Etxetikekartzen zuten organikoa, eta hor au-rreikusten zen nolakoa izan behar zuenetorkizuneko Iruñerriak, haurrek bara-tzea eta konposta eginez ikasten zuten”


9

Iruñean galduegin genuen batai-la. Europan zergertatu zen? ERRAEuropean Reco-very and RecyclingAssociation sortuzuten, Espainiansortu zen Club delos Residuos etaorain ISR Institutode la Sostenibilidady los Residuosdenaren antzekoa;alegia, Europa mai-lako lobby batontzi desetxableaksustatzeko. Lobbyhorrek finantzatuzuen Europa osoanhondoratzea gukE r m i t a g a i n a ngeneukana bezala-ko bilketa sistemak.Europan leku asko-tan zihoazen gurebidetik.

Gure asmoa zen sortutako materialak -irakas-learen liburua, ikaslearena, eta abar, bi hizkuntze-tan argitaratuak, Espainiako Hezkuntza Ministe-rioaren sariak jaso zituztenak- horiek izanzitezela Nafarroako Diputazioak ingurumenarenerrespetuaz zabalduko zuen testuliburuarensarrera berria, tartean sartuta konpostaketa etahondakinen gaikako bilketa, Nafarroa osora.Horretarako, noski, gaikako bilketa honek Iru-ñean ugaritzen joan behar zuen. Eta hobereneangeundela, sekulako arrakasta lortuz Ermitagai-nan, gauzak okertzen hasi ziren.

Nolaz okertzen?

Batetik, esperientziaren jarraipenak ez zuenezkerreko partiduen babesa lortu Udaleko osoko

bilkuran. Guk gai guzti hau Lorea izeneko enpre-sa batekin bideratzen genuen eta nik hasieratikeskatua nuen kontratua urtebeterako izatea,berriztagarria. Orain ohartzen naiz oker eginnuela. Iritsi zen kontratua berritzeko eguna,Herri Batasunak plenoan atsedenaldia eskatuzuen, Alianza Popularrarekin bat egin zuen etapikutara bidali zuen esperientzia.

Beste aldetik, hondakinen industria gaineangeneukan. Europa osoan European Recoveryand Recycling Association lobbya egiten ari zenbezala. Ari ziren lehertu nahian ontzi berrerabil-garrien merkatua, usatu eta jaurtitzeko ontziena-rekin nagusitzeko. Saltsa horretan, Iruñerriko UrPartzuergoaren barruan sortu zuten zaborrenatala. Niri eskaini zidaten zuzendari nagusi iza-

Iruñeko udalarentzako zenbait auzotan Loreak antolatutako kanpainako kamioi eta mate-rialen irudiak, El Libro del Reciclaje liburutik hartuak.T

EL

LIB

RO

DE

LR

EC

ICLA

JE


10

tea, baina ohartzen nintzen enpresa pribatua sar-tzen baldin bazen gure eredua ez zitzaiela batereinteresatuko. Beste lekuetan ikusita banekien zerpasatu behar zuen. Balduz alkateari lagundu nionzuzendaria hautatzen, baina ni apartatu nintzen,gure esperientzia hankaz gora bota behar zutelabanekielako. Hondakinen industriak ez baitugogoko.

Garai horretakoak izan behar dute zabortegieninguruko istiluek.

Hortik sortu zen Argiñarizko zabortegia mar-txan jartzea, aurretik geldiarazita baitzegoen,ikusi arte ea zer gertatzen zen gaikako bilketare-kin. Julian Balduz alkateak ikusi baitzuen posiblezela. Baina hura eten zenean eta enpresa priba-

tua sartu, honek ezarri zuen eskueran zeukanteknologiaren araberako soluzioa, zabortegia.Hau da, inbertsio handiekin, kamioiak, basku-lak, eta abar.

Hor esan zuten Aranguren bailarakoek ezetz.Ez zuten zabortegirik nahi. Labianoko apezaburu zutela, gatazka oso bortitza sortu zen.Guardia Zibilak sartu behar izan zuen, lanenardura zeraman ingeniariak etxetik joan beharizan zuen.

Orduan zabortegia egitea erabaki zuten. Orain,aldiz, errauste planta egin nahi dute.

Jakin behar da uraren eta zaborren industria etaadreiluarena, eraikuntzakoa, bat bera direla.Garai hartan zabortegi kontrolatua zen hondaki-nentzako Espainian zeukaten erantzuna. Hau da,zabortegi bat probintziako, batzuetan probintziabat baino gehiagorentzako.

Sistema horrek zekartzan kamioi handiak,edukiontziak herrietan, errepide handiak, mugi-mendu handiak, dena handi… Hori zen adrei-luaren industriak orduko medioekin egin zeza-keena. Ohartu direnean horrek ez duelahainbeste etekin ematen, orduan datoz europarestiloko zabortegiak: azpian hartxintxarrak edogeotextila, isuri zikinentzako sistemak, biogasabaliatzeko sistema, zentral erregulatzailearekingasa elektrizitate bihurtzeko…

Sistema horren muina zera da: eraikuntzagaresti eta zentralizatuak, energia nuklearrarenakbezalakoak. Kapitalista handiek ez beste inorkezin dituelako egin horrelako inbertsioak. Kapi-tal handia, kapitalaren kontzentrazioa, kapitala-ren diktadura… nahi duzun moduan deitu, saldaberean egosten ari dira.

Orain errauste plantak iritsi dira. Alemanianazaldu zen errausketa, Alemanian zabortegiakdebekatu zirenean sortu ziren. Mugimendu eko-

Lorea enpresak 1985ean Nafarroako Doneztebenhondakinak bereizteko antolatu zuen kanpainarenpropaganda.

EL

LIB

RO

DE

LR

EC

ICLA

JE

logista indartsua zeukan, populazio kontzentra-zio handia, industrializazio oso sendoa, zaborrakuzteko kasik lekurik ez zen geratzen… etaerrausketa azaldu zen. Prozesu industrial guztiakerraustean oinarrituta daude, berdin dio fundiziobat, metalurgia, bihotza labean datza. Beraz,“zergatik ez ditugu hondakinak ere erreko?” etaazaltzen da intzinerazioa.

Gero azaldu ziren dioxinak eta furanoak,badirudi Holandako laborategi batek aurkituzituela orduan interpretatu ezin zituen arrastomoduan, konposatu kimiko ezezagunak zirelako.Analisi horiek, dirudienez, pare bat urtez gordetaeduki zituzten eta azkenean Alemaniako mugi-mendu ekologista izan zen salatu zuena gai kimi-ko horiek azaldu zirela eta errausketarekin lotutazeudela. Eta Alemanian errauskailuen kontrakomugimendua abiatu zen.

Beraz, inbertsioak errentabilizatu behar ditu-gunez, nora bidaliko ditugu errauskailuak? Ingu-rumenaren babesa, garapen industriala, ekologis-ten presioa eta abar Alemaniakoak bainoapalagoak diren herrialdeetara. Ez da inor salba-tzen. Hori bai, kuriosoa da, errauskailu gutxienadauzkan herrialdea Estatu Batuak dira, inperioa,populazio gehien daukana, garapen industrialhandiena… eta zentral nuklearrak ere berakdauzka gutxien, nahiz eta arma nuklear gehiendituena izan.

Orain garestiena dagoeneko ez da errausketa,garestiagoa da plasma. Horregatik kontatu nuennola Cabo Verdeko Mindelo hiriburuan, mundu-ko herririk txiroenetako batean, nola galdetuzidan zinegotzi batek: “Alfonso, zuk zein iritzidaukazu plasmari buruz?”.

Horregatik gertatzen dira horrelako gauzaeskandalosoak, nazioarteko elkartasun funtsekinplasmazko fabrika bat eraikitzea. Konparazio bategiteko, hori da Rolls-Royce bat erostea soroanpatatak biltzeko. Edo Madrildik Toledora joate-ko hegazkina hartzea.

Zeri begiratu behar diogu, Bizkaiko Zabalgarbikoa-ren edo Gipuzkoan egin nahi dutena bezalakoerrauskailu baten aurrean gaudela?

Liburu bat daukat honetaz idatzia, Insisto, soyverde. Una alternativa a la incineración de residuos enGipuzkoa, Ezker Batukoek argitaratua eta orainInterneten Hernanin Zero Zabor taldekoek ipinidutena. Horren lehen zatian saiatu nintzen des-montatzen PIGRUG famatua argudioen aldetik.Ondoren lau eranskin biltzen ditu: bat gai orga-niko hartzigarrien garrantziaz mintzo da, biga-rrenak aztertzen du organiko hori modu selekti-boan biltzea, hain zuzen orain zuek egiten arizaretena, hirugarrenak aztertzen du biodigestioa,gasa egiteko, eta laugarrenak esplikatzen du zerden errausketa, kontzeptu fisiko eta kimikoenaldetik .

Gai organikoak dira erre daitezkeen bakarrak.Organikoetan batetik daude hartzigarriak, natu-ran daudenak, izan animaliazkoak edo landarez-koak. Horiek osagai sinpleagoetan deskonposatudaitezke, bakterioen, aktidiomizetoen eta aba-rren eraginez. Beste aldetik daude hartzigarriakez direnak, petroliotik eratorritako guztiak adibi-dez. Petrolioz egindakoak sutu daitezke, bainaezin da konpostik egin haiekin.

Janarien hondar horiek konpost bihurtuditzakegu eta naturari berreskuratu, hori litzateke


11

“---------------------------

Espainia etxebizitzaz hormigoiztatuduten enpresek berek biltzen dituztehondakinak. Horiek dauzkate ka-mioiak, ezagutzen dute negozioa, ins-talazio handiak nahi dituzte. Hasieranzabortegi erraldoiak, gero errausteplantak”

gai organikoen birziklatze zikloa osatzea. Horida hondakinik garrantzitsuena. Lurrari kendubadizkiogu landareak, egurra eta beste, eta hon-darrak ez baldin badizkiogu itzultzen konpostbihurturik, orduan lurzorua pobretzen ari gara.Horrek dakartza higadura arazoak. Espainiakdaukan arazo ekologiko nagusia higaduragatiklurzoru galera da. Batez beste gure lurzoruetangai organikoak %1aren azpitik daude, ondobi-dean gutxienik %3an egon beharko luketenean.Lehentasuna dauka gai honek. Zergatik ez denegiten? Ez duelako negoziorik sortzen, lurrak ezduelako kexurik adierazten. Aldiz, negozioa hon-dakinak beste moduetan erabiltzean dago.

Zergatik errausten dira hondakinak?

Hondakinak kontzentratzen dira eraikuntza han-dietan, kamioi handiak erabiltzen dira horretara-ko, hondakinek daukatenaz gain energia gehiagobehar dute errausteko. Hori da eredu industriala.Labeetan asko dago ikertuta, izan metalen fundi-ziorako, labe garaietarako, porlan fabriketara-

ko… Eta labeen teknologia hori ahal den guztieisaldu nahi zaie.

1978an El Ecologista aldizkarian artikulu batplazaratu nuen galdetuz ea zer gertatzen denherrialde honetan hildakoekin, orain arte lurpera-tu egin izan direla, konpost bihurtuz. Zer gerta-tu zaigu 3.000 urteko lurperatze ohitura galtzeko30 urtetan? Erretzea, erraustea, denetan aplikatunahi dute instalazioak amortizatzeko.

Hondakinetara etorrita, gaur egun errausteaez da garestiena, plasma are karioagoa da, tekno-logiaz aurreratuagoa. Saltzen dutenek diote ezomen duela kutsadurarik eragiten. Beti instalazioindustrial modernoago batek gainditzen dituaurrekoaren eragozpenak. Ez omen du batereeraginik izango.

Tamalez, edo zorionez, nondik begiratzendiogun, Japonian gertatu denak [FukushimaDaiichiko zentral nuklearraren istripu larriaz arida] erakutsi du, non eta munduan industriarenkontrolean eta kudeaketan perfektoentzat zela


12

Alfonso del Valen argitaratu dituen hiru liburu ezagunenak, agortuak hirurak eta aurkitzen zailak.

jotzen zen herrialdean, zentral nuklearra berezsekulako atzerapauso teknologikoa dela, lur gai-nean eraikitzen duelako erradioaktibitate fokotxit arriskutsu bat, aurretik 4.000 milioi urte kos-tatu denean planeta honetan arnasa hartzekomoduko giroa sortzea. “Kontrolatuta zegoen”…bai, kontrolatuta zegoen kontrola galdu zen arte.Beraz, galdetu behar duguna da ea zer den saldunahi digutena.

Eta zer da?

Saldu nahi digute hondakinak erretzeko orainarte dagoen sistemarik garestiena, alde baterautzirik plasma, hau are karioagoa da eta. Kapitalkontzentrazioaren eta kudeaketa zentralizatuarenlogikari erantzuten dio. Errauste planta banaprobintziako, ahal balitz lau handi herrialdeosoan, autopista handiz inguratuta, kamioi han-dietan hondakinak kiskaltzera eramateko.

Gomorra filma ikusi baldin baduzue, denamugitzen da hondakinen tratamenduaren ingu-ruan dagoen ustelkeriaren bueltan. Hondakinakkontzentratu egiten dira, eta horien gain aplika-tzen dira teknologia oso garestiak diru publikozpagatzen direlako, gai honetaz herritarren arteandagoen ezjakintasun izugarrian oinarrituta.

Kalkulatuta dago, Europar Batasuna 17herrialdek osatzen zuten garaian, europar bakoi-tzak urtean baliabide naturalen 50.000 kilo kon-tsumitzen zuela. Kontsumitzen ditugun baliabi-deetatik hondakin bihurtzen ditugu %87-%93,airera, uretara edo lurrera doazenak. Gizarteindustrialetan gizakia da baliabideak hondakinbihurtzen dituen izaki bat. Horregatik, hondaki-nen kudeaketaren mundua erraldoia da. Bainaezkutuan dago, ez zaigu interesatzen, unibertsita-teetan ez dago Hondakinen fakultaterik. Besteplanetatik antropologo bat baletorkigu bisitan,itzulerako txostenean esango luke gizakia espe-zializatuta dagoela mugatuak diren baliabideakhondakin bihurtzen.

Errausketak, eta oro har hondakinen kudea-ketak, erabiltzen ditu diru publiko kopuru izuga-rriak. Zabalgarbi errauste plantak, Bizkaian,eraikuntzan irentsi zituen milioika euroez gain,atera berria du lehiaketara eraikin gehigarri bat,iristen zaion hondakin organikoa lehortzeko;gainerakoan energia gehiago kontsumitzen baitudaukan ura galtzen gero kiskaltzean sortukoduena baino. Sacyr-Vallehermosok irabazi dulehia, aurreikusi gabe zegoen pre-tratamenduplanta bat 200 milioi eurotan eraikitzeko. 200milioiok ez zeuden aurreikusita hasierako kalku-luetan.

Espainia etxebizitzaz hormigoiztatu dutenenpresa horiek berek biltzen dituzte hondakinak


13

“---------------------------

Beste planeta batetik antropologo batbaletorkigu bisitan, itzulerako txoste-nean esango luke gizakia espezializa-tuta dagoela mugatuak direnbaliabideak hondakin bihurtzen. (...)Horregatik hondakinen kudeaketarenmundua erraldoia da”

Bizkaiko Zabalgarbi errauste planta, Alonsotegin.

DO

NM

AN

ULO

SAD

A

eta tratatzen dituzte urak. Horiek dauzkatekamioiak, ezagutzen dute negozioa, kamioihoriek mugiarazteko instalazio handiak nahidituzte. Hasieran zabortegi erraldoiak nahi zituz-ten. Gero errauste planta handiak. Edo biogasplanta erraldoiak, funtzionatzen ez dutenak edoikaragarri gaizki dabiltzanak, Tuterakoa bezala-koak, edo Madrilgo biak bezalakoak, hasierakogastuak bi halakotu eta oraindik martxan hasi ezdirenak. Inork ez ditu gauzok jakiten.

Hori bai, etxeetako fatxadetan ezin da arropagarbitua zabaldu, patio aldera zabaldu behar dira,aurreko aldea itsusituko lukete kuleroek, maindi-reek. Ikusi egiten baitira.

Adreiluaren industria indartsua, sekulakokontzesioak eskuratzen dituena, aurrekontuakzatikatuta hain itxura gogorra ez emateko, jen-dearen ezezagutza… horien gainean daude anto-latuta errauste plantak.

Usurbilgo jardunaldira [Atez Atekotik Zero Zabo-rrerantz Errausketarik gabe, II. Jardunaldia,2011ko martxoan burutua] gonbidatu zaituzteMadrilgo errauskailuaz hitz egitera. Zehatzago,errauskailu haren kontrolaz eta kontrolik ezaz.

Greenpeace, Ecologistas en Acción eta Comisio-nes Obrerasek 1996an Madrilgo Auzitegikoingurumen fiskalari eskatu zioten artean froga-tan zegoen errauskailuareren jarduera oztopatze-ko, frogatu arte haren isuriak ez zirela kaltega-rriak gizakien osasunarentzako. Hura gaizkibukatu zen, auzitegiak ez zion fiskalari kautelaz-ko itxiera onartu.

Alabaina, urtebete pasa baino lehen, erraus-kailua martxan zegoela, Madrilgo komunitateakegin zuen ikerketa bat udalak egiten zuenarenparaleloan. 16 analisi eskatu zituen arren, fiskala-ri bakarra pasatu zion: dioxina eta furanoetanonartutako gehieneko maila %1.480an gaindituazuen. Maximoa ezarrita zegoen aire metro kubi-

koan 0,1 nanogramotan. Fiskalak berriro deituzidan, dioxina eta furanoetan aditu lanak eginnitzan.

Zorte handia izan nuen. Beti dago jendeondradua lanean ikusitako informazioa pasakodizuna, bere izenik ez azaltzekotan. Zortzi urteeman nituen horretan, nik paper bat idatzi, sek-toreak beste batekin erantzun, eta abar. Azke-nean fiskalak lortu zuen Madrilgo 35. Auzitegiakonartzea auzi penal bat “por contamimacióngrave y perjuicio para la salud y el medio ambien-te”. Zergatik dioxinak eta furanoak?

Edozein errauskailuk airera jaurtitzen dituengaiak erre dituenei dagozkio. Beraz, erretzenbadugu gai organiko purua, aterako zaigu CO2,ur lurrindua, beroa… gehi daramatzan osaga-rriak. Baina gainera, erretzen dugunak baldinbaditu erre ezin diren osagaiak, adibidez metalastunak, kromoa, kadmioa, merkurioa, etaabar… edo gai organikoekin batera kloroa baldinbadago… Kloroa ugari daukagu inguruan, ezbakarrik PVC famatuan, baita janarien gatzeanere. Esaten da klororik ez dugula behar bizitze-ko, gatza gehigarri bat da (besterik da batekbaino gehiagok pentsatzea gatzik gabe janezbizitzekotan, hobe dela hiltzea). Kloro honek,gai organikoak kiskaltzen direnean, joera daukadioxina eta furano famatuak sortzeko.


“---------------------------

Estokolmon 2000. urtean 51 herrialdeksinatu zuten itun bat dioxina eta fura-noak murriztu eta eliminatzeko. Horerabaki zen dioxina eta furanoetan ai-rean onartu daitekeen gehiena dela 0,1nanogramo metro kubikoan. (...) 0,1 na-nogramo da gramo bat hamar mila mi-lioi zatitan banatua”

14

Argitu pittin bat kutsagai horien kon-tua.

Errauskailuaren tximiniatik gauzaasko ateratzen da, kromoa, merku-rioa, eta abar, zaborrak gauza askodauzkalako gai organikoez gain.Baina Munduko Osasunaren Era-kundeak dioenez, dioxina eta fura-noak dira gizakiak sortu dituen ele-mentu sintetikoen arteanosasunarentzako kaltegarrienak.Gainera, ez dute ezertarako balio.Horregatik 2000. urtean Estokol-mon 51 herrialdek sinatu zuten itunbat dioxina eta furanoak murriztueta eliminatzeko.

Hor erabaki zen dioxina eta furanoetan aireanonartu daitekeen gehiena dela 0,1 nanogramometro kubikoan. Nanogramo bat ateratzen dagramo bat mila milioi zatitan banatzetik. 0,1nanogramo da gramo bat hamar mila milioi zati-tan banatua.

Aireko dioxina eta furanoen analisia garestie-netakoa da analisien artean. Analisi bakar batkostatzen da 2.000-2.500 euro artean. Baina pro-zesua konplexuagoa da. Sei bat enpresa daudebaimenduta errauskailuaren tximiniatik airea har-tzeko. Errauskailuak erregistro bat eduki behardu altuera batean, eskailera batetik teknikariakharaino iristeko moduan. Espainian UNE UnaNorma Española protokoloek arautzen du nolahartu laginak, nola analizatu, eta beste.

Nik epailearentzako prestatu nuen informeananalizatu nituen Madrilgo komunitatearen anali-sietan ikusitako okerrak, batean teknikoetakobatek ez zuela sinatzen, bestean halako puntu ezzela aipatu, eta abar, formazko oker txikiak.Baina, aldiz, udalak egindako analisietan [denaondo zebilela bermatzen zuten haietan] ez zego-en erreferentzia bakar bat ere UNE arauak bete-tzeaz, ez zegoen laginak hartu zituen enpresaren

daturik, ez zen azaltzen ez nork aritu zen horre-tan, zenbat orduz… Laborategiko emaitzak bes-terik ez zegoen.

Zer gertatzen zen? Madrilgo udalaren anali-siek beti 0,1 nanogramo azpiko kopuruak ema-ten zituztela, batez beste 0,05 nanogramokoak,gehiengo mugaren erdia. Baina gainera, ikusitalehenbizikoz peritu aritu nintzenean zer gertatuzitzaidan, bigarren aldi honetan Guardia Zibila-ren Seprona zerbitzura jo nuen. Fiskalak koman-dantea aurkeztu zidan eta Guardia Zibil horieknirekin goiz bat pasatu zuten errauste plantarenbarrunbeak ezagutzen. Handik egun batzuetaraberen aldetik joan ziren guardia horiek polizilana egitera, eta bertan frogatu zuten errauskai-lua gaizki kudeatzen zutela. Haien informea izu-garria izan zen. Nabarmena zen TIR-Madridekolabe hura ona zela baina gaizki kudeatua.

Alabaina kasua hartu zuelarik epaile andrebatek, haren autoan ez zuen hitz bat esan nikMadrilgo udalaren analisiei buruz idatzitakoez,ezta hitz bakar bat ere Guardia Zibilaren infor-meez. Esaterako, hauek okerrak ikusi zituztenerrauskailuko langileek karbono aktibatua mani-pulatzeko eran.


15

Madrilgo alkate Alberto Ruiz Gallardon eskola bateko ikasleekin Valde-mingomezko errauste plantaren ondoan antolatuduten hondakinei bu-ruzko ikasgune handian.

AY

UN

TA

MIE

NT

OD

EM

AD

RID

Esan dizudanez, informe hori ez zuen epai-leak kontuan hartu. Hartu ez zuen bezala uda-laren informeetan ez zela azaltzen zein enpre-sak eta nola hartu zituen laginak. Aldiz, epaileandreak garrantzia eman zien nik komunitatea-ren analisian nabarmendutako akats formalei.Eta bertan behera utzi zuen kasua.

Zure ustez zertarako balio digu gipuzkoarroi,zehazki Zubieta inguruko herrietan bizi garenoi,zure esperientzia hark?

Batetik, oraintxe bertan eskatu beharko zeni-tuzkete inmisioen analisiak. Gauza ezberdinak

dira emisioak, tximiniatik ateratzen direnak etainmisioak, arnasarekin barneratzen ditugunak.

Dioxina eta furano horiek daude gaur egunarnasten dugun “zopa” kutsagarriaren barruan,airean denetik baitago. Beraz, gaur irenstenduzuen kutsaduraren inmisio analisiak lortubehar dituzue, errauskailua martxan dagoeneanemandako datuekin alderatzeko. Bestela, behinerrauskailua martxan jarritakoan detektatukodituzten dioxina, furano, merkurio, kadmio etabestelakoak lehendik ere bazeudela argudiatu-ko dute, halako edo bestelako industriak ereisuri ditzakeelako.

Bestetik, ondo hautatu laginak hartukodituen enpresa. Bartzelonako laborategia serioada, fidatzekoa da. Aldiz, ez da hainbeste fidatubehar laginak hartzen dituzten enpresez. Ezdut hemen pistarik emango, baina ikusi ditutfaxak Madrilgo TIR Madrid enpresatik mues-trak hartu behar dituenari bidaliak… Laginakhartu behar dituenak ez du onartu behar agin-du diezaioten zein egunetan etorri, zein ordu-tan, zein labetara. Kontrola faltsutu daiteke,esaterako, mantenimendurako geldialdiandagoen labea arakatuta, edo gasoila erretzen aridena.

Nola, gasoila erretzen?

Gasoila, bai. Nire lanean ohartu nintzenMadrilgo errauste plantak hilabete osoak ema-ten zituela gasoila besterik erre gabe. Izan ere,hondakinak errez sortzen den argindarra ener-gia berriztagarritzat jotzen dute, prima batjasotzen duena, eta kiskaltzeko aski hondakinez baldin badaukazu komeni zaizu gasoilarekinsegitzea produkzioa, bestela, urteko hainbesteKilowatt sortzeko konpromisoa hartu duzu-nez, penalizazioa jasango baituzu. Hilabeteosoan gasoila besterik erretzen ez duela…horrek, noski, ez ditu hondakinak kiskaltzearenkutsagarri berdinak eragingo.


16

“---------------------------

Agintarien jokabidea ulertzeko, honda-kinetan bezala beste sail askotan, nik bi-nomio hau erabiltzen dut: “Erabakiokerra = Faktore pertsonala + Ustelke-ria”. Faktore pertsonalean egon daitezkeezjakintasuna, ergelkeria, jubilatzekogogoa, paso egitea... Ustelkerian sartudirua, bidaiak...”

Teknikaria aire lagin batean dagoen dioxina kopuruaaztertzen Frantziako Laboratoire de Rouen-en.

WW

W.L

AB

OR

OU

EN

.CO

M

Dioxinekin eta furanoekin ez dut inor ikaratunahi, baina hasieran ikusi zen kantzer eragileakdirela, gero teratogenikoak, eta orain onartzen daama batek barruan daraman fetoari pasa diezaio-keela eraldaketa genetikoa kausatuz, ondorengo-ari eta honen ondorengoari ere bai. Horregatikdago erabakita horiek direla gizakiak sintetizatudituen gairik arriskutsuenak. Ez dut inor ikara-tzeko asmorik. Errauste planta aztertzerakoan,gutako bakoitzak erabaki behar du zeri ematendion garrantzi handiagoa: batek nabarmendukodu lehengaien xahuketa; beste batek garrantziaemango dio ekonomiari, alegia merkeago solu-zionatu daitekeen gaiari halako sistema garestiahautatzea; besteak azpimarratuko du ekologiamailako burugabekeria, lurzoruarentzako haingarrantzitsua den gai organikoa alferrik galtzea;beste bati interesatuko zaio hondakinen ingu-ruan dagoen egituraketa ia mafiosoa, eraikuntzaenpresen inguruan, edozein usteltzeko gaidena…

Askok galdetuko zizuten honezkero: hondakinakhain gaizki kudeatzen ari garela hain garbi azaltzenduzunez, eta hainbeste informazio egonda eskue-ran, zer dela eta segitzen dute agintariek gaizkiegiten tematuta?

Egia da, gaur sekulako informazioa daukagu, askida botoi bati ematea eta nahi adina aterako zaizu,aski duzu informazio batzuk eta besteak erkatzeagauzak ulertzen joateko. Agintarien jokabideaulertzeko, hondakinetan bezala beste sail askotan,nik binomio hau erabiltzen dut: “Erabaki okerra= Faktore pertsonala + Ustelkeria”. Faktore per-tsonalean egon daitezke ezjakintasuna, ergelkeria,jubilatzeko gogoa, paso egitea… Ustelkerian sar-tzen dira dirua, bidaiak eta abar. Egunak aurrerajoan ahala gero eta seguruago nago horretaz.Zinegotzi jauna, zuk babesten baldin baduzu ins-talazio bat alferrikakoa, izugarri garestia, kontro-lagaitza… bitatik bat, edo zuzeneko interesakdauzkazu hori egin nahi duen enpresan, edopagatzen dizute, edo ergela zara!

Hondakinen gaia oso gaizki kudeatzen dugu.Ez daukagu hondakinen fakultaterik unibertsita-tean, nahiz eta horixe izan gizakiok gehien pro-duzitzen duguna. Urte mordoa daramat honda-kinen kontuekin, Espainian sortzen direnenzentso orokor bat osatu nahian ari naiz aspaldi,mila milioi tonaz ari gara, eta ez dut aurkitu uni-tate bakar bat denentzako: nola gehitu ditzaketmilaka milioiko iraupena daukan erradioaktibita-tea, pisurik ez daukan beroa, erradiazio elektro-magnetikoak… Hondakinen Fisikarik ez dago.

Niri asko gustatu zitzaidan Usurbilgo zure hitzal-dian [martxoan Atez Ateko Bilketaren eta ZeroZabor estrategiaren inguruan Usurbilen antolatu-tako jardunaldiaren barruan] bukaeran esan


17

Usurbil izan da hondakinen gaikako kudeaketa oro-kortu duen lehen herria.

ZA

RA

UT

ZZ

ER

OZ

AB

OR

zenuena: “Baina azkenean errauskailua egitenbadizuete, lasai, ez da mundua bukatzen, badiraarazo larriagoak munduan”. Norbaitek pentsa leza-ke hitz desmobilizatzaileak direla, baina nik, han-goa izaki eta errauskailua eraiki nahi duten lekutik5 kilometrora bizi naizena, eskertu nituen.

Begira, orain urte batzuk Sevilla inguruan, Mira-mundon 1992rako eraiki asmo zuten errauskailubati buruzko eztabaida batean parte hartzekoaukera izan nuen. Ekitaldia bukatutakoan, PSO-Eko arduradunak, Felipe Gonzalezen ezaguna,irteeran galdetu zidan: “Esaidazu, hain larria daerraustearen kontu hori?”. Eta esan nion: “Ez”.Irteeran kotxe bat zegoen espaloi gainean ozto-po. “Larriagoa da hau, kotxea. Hiria inbaditu du,harreman sozialak hautsi ditu, ezindu bat ezin dapasatu espaloi honetatik, inguruko amona xaharhura ere ez, edo haurra orgaxkan daraman ema-kumea. Dioxinak eta furanoak prozesu industrialmordo batean aurkitu dira…”

Ni ez naiz Deep Ecology deitzen dutenhorretakoak. Bizitza hori baino askoz gehiagoda. Horregatik esan nuen Usurbilen tontakeria

hori: “Egin ezazue tratu bat, intzine-radora onartzen duzuela Sortu legez-tatzearen truke”. Benetan, Sortulegeztatzea askoz inportanteagoaderitzait. Ezin da legez kanpo utzimugimendu bat besteren artean lortuduena hondakin organikoak bereizitakuboetan biltzea, neuk ikusi dut. Bereiraganean harremana eduki duela“erreminta”rekin? Eta politikandabiltzanetatik zenbatek ez dute zeri-kusia izan “erreminta” frankistare-kin? Nork hil zuen, bada, gure aitonaBrujulako gainean [Burgos hiriburu-tik hurbil] fosa batean lurperatutadagoena? Atzera begira hasiz gero,hemen gutxi daude libre “erremin-ta”rekin inoiz harremanik izatetik.Hasteko, “a enemigo que huye, puen-te de plata” [ihesi doan etsaiari alde

egitea erraztu]. Bigarrenik, mugimendu inpor-tantea dela soziologikoki. Eta gainera, gauza pilabat ari dira egiten. Horregatik galdetu nizunUsurbilgo hitzaldian zegoen jendea eta haute-tsiak ikusirik: jende hau esan al dezakegu, gutxigorabehera, Sortu, Aralar eta inguru horretakoadela, Ezker Batukoez gain? Ez dira bi zoro,beraz.

Iruñerrian zuek hondakinekin egin zenutenaentzunda, nola bizi duzu duela 30 urte egindakoesperientzia aitzindari hura gaur lurpean egotea,gaur hartaz kasik inor ez akordatzea?

Zeuk esan duzu, jende askok ez daki izan zenikere. Baina gauza gehiagorekin ere gertatzenzaizu. 2008an gogoratzen naiz egokitu nintzelaPariseko 68ko maiatzari buruzko mahai-ingurubatean. Han emakume idazle katalan batek kon-tatu zituen Pariseko maiatzean girotutako berenobelaren zertzeladak. Hain geratu nintzenharrituta ezen eta publikoaren artetik mintzatubainintzaion: “Beharbada urte batzuk berandua-go publikatu beharko zenuen nobela hau, hura


18

Zerriak janari hondarrak bazkatzen, hondakin organikoak birziklatzekomodurik eraginkorrena alde guztietatik, Alfonso del Valen ustez.

AY

EA

RIN

RE

DW

OO

D.W

OR

DPR

ESS

.CO

M

ezagutu genuenotatik bakar bat ere bizirik gera-tzen ez denean. Maiatz frantziar hartan gertatuzenaren eta zuk kontatzen duzunaren arteanantzekotasunen bat balego, seguru kointziden-tzia litzatekeela, eta nik gainera ezin dut aurkitu.Bizi garen garaiotan horrelako lanak negarga-rriak dira. Zeren eta penagarria baldin badajende askok ez jakitea hura gertatu zela, askozokerragoa da pentsa dezan gertatu zena hau izanzela”.

Zorionez seme bat daukat gaztea eta hark etabere lagunek lagundu didate ulertzen zergatik ezdiguten bat ere kasurik egiten garai batean pro-gre deitu zigutenoi. Ikusten dute gure ekintzetanez dagoela ezer guk egin behar zela esaten geni-tuenetatik. Progreok ez gara erreferenteak ezer-tarako. Irizpide batzuk genituen ingurumenaz,parte hartzeaz, anti-kontsumoaz, energia kontsu-moa murrizteaz… eta gaur egun batek 4x4 batdauka, besteak 150 metroko pisua bi lagunentza-ko, hori bai, energia berriztagarrizko traste asko-rekin.

Erreferente politikoei dagokienez, ez daukategarbi zeren kontra borrokatu. Guk bai, diktaturanabarmena jasaten genuen. Hori da Ipar Afrikanikusten ari garena, hangoak mintzatzen direneanesaten dute matxinatzen direla egoera itogarrianbizi direlako. Gure gazteak inguru gozoago eta

erosoagoan hazi dira, ez dute ikusi halako siste-ma errepresibo bat, ez dute ikusi guk defendatugenituen ideien inolako mamitzerik, ezta mailapertsonalean ere progre gehienen kasuan. Siste-ma gai izan da asmatzeko. Marcusek gaur entzu-ten ez den “alienazio” hitza zerabilen, “Gizakiunidimentsionala” liburuan ohartarazten zuensistemaren integratze sistemaz. Hori hala bazenduela 43 urte, gaur askoz handiagoa dauka. MickJagger-ek, Rolling Stonesekoak, aspaldi esanzuen: “Gure arazoa izan da kapitalismoaren kon-tra geundela eta aldi berean dirutan ustelduak”.

Egoera psiko-sozial horretan ikusi dugu nolagertatu den: gai fabrikatuen eskaintzaren handi-tze erraldoia, erosgaien ugaritze izugarria, azke-nean jendea merkatuan integrarazi duena. Girohorretan, gazteek uste zuten kontsumoan, deituiezaiozu ongizatean, beren gurasoen maila gain-dituko zutela. Eta orain heldu da etena. Lehenbizi ginen 60 metro karratuko pisuetan 6-7 per-tsona, bakoitzarentzako 8-10 metro karratu, ezdut uste horretatik gutxitasunik nozitu dugunik.Gauean sofa zabaldu behar zen ohe bihurtzeko,komun bakarrera txandaka sartu… Aldiz, orainbi pertsona besterik bizi ez diren etxe batean bikomun dauzkazu.

Lagun batek harriduraz esan berri dit jakinduela 24 urte dauzkan nire kotxean Madrildik


19

“---------------------------

Gu “progreok ez gara erreferenteak. Irizpide batzuk genituen ingurumenaz,parte hartzeaz, anti-kontsumoaz... etagaur egun batek 4x4 bat dauka, bes-teak 150 metroko pisua bi lagunen-tzako. (...) Mick Jaggerrek aspaldi esanzuen: ‘Gure arazoa da kapitalismoarenkontra geundela eta aldi berean dirutanustelduak’”

Alfonso del Vali sarri deitzen dioten Nafarrotik. Iru-dian, 2008an Iruñean emandako hitzaldi batean.

WW

W.N

AFA

RR

OA

N.C

OM

Pancorboraino bakarrik joan naizela eta mugiko-rrik gabe: “Baina nola egin duzu hori?”. Eta nik:“Ahaztuta al daukazu nola ibiltzen ginen zureSeat 600 harekin?”. Zer bilakatu gara? 24 urtekokotxea daukat, sekula aberia bat izan ez duena,mekanikari batek behatzen dit, parkingean edu-kitzen dut, kontrol guztiak pasatzen ditu… Siste-mak menderatu egin du gogoeta.

Une oso berezian bizi gara, etxegintzaren etahigiezinen burbuila lehertu da, zorraren burbuilalehertu da, gero eta gehiago dira petrolioaren“Peak Oil” famatutik hurbil ibili behar dugula diote-nak, horrek dakarren energia krisiarekin… Esanliteke ziklo aldaketa handi batean sartuta gaudela.

Ni gauza horiekiko nahiko heterodoxoa naiz.Energiaren gaira bihurtuz, hori baita ardatzaniretzako. 2007an Al Gore Madrilen izan zeneanartikulu kritiko bat idatzi nuen [De la verdadincómoda a la incomodidad de la verdad, Inter-neten eskuragai dago] eta han esaten nion: ezgaitzazu engainatu energia berriztagarriekin, AlGore jauna, zuk ondo dakizu daukagun kontsu-mo mailarekin berriztagarriek ezin dutela petro-lioa ordezkatu. Ez kontatu ipuinik klimaren alda-ketaren inguruan, azkenean IPCC Klima

Aldaketari buruzko Gobernu arteko Taldeak ida-tzitako obra kristok ere ez du irakurri eta. Zukbadakizu energia berriztagarriek erdia gezurraeta beste erdia egia dutela ikusten den egunean,orduan etorriko dela energia nuklearra bere gor-dinean, eta hain zuzen horixe dela zure negozioa.

Three Mile Islandeko istripua gertatu zeneanoraingo gauza berak esan ziren, eta berdin segituzuten gauzek. Gero Txernobyl heldu zen, etaberdin. Eta orain Fukushimakoa. Alemaniak diozentralak itxiko dituela, baina aldi baterako itxikoditu, zaharrenak, babes ontzirik ez daukatenak.Zergatik ez du inork hitz egiten ITER Nazioar-teko Esperimentaziorako Erreaktore Termonu-klear [fusioko erreaktore esperimental] famatuaz,hori ere etenda dago milaka milioi irentsi ondo-ren? Ez da hitz egiten, nire ustetan informazioz-ko kazetaritza librea falta delako.

Ez. Energia nuklearrari oso ondo etorrikozaio Japoniakoa, zentral nuklear berrien kosteahanditzeko, segurtasunari dagokion atalean.Orain belaunaldi berriko zentralak etorriko dira.Zentral nuklear bat eraikitzea erabakitzen dene-tik martxan jartzera 20 urte pasatzen dira, petro-lio birfindegi batean 18 urte. Ordurako oraingokontuak ahaztuta egongo dira.

Klimaren aldaketarena da gai funtsezkootatikjendearen arreta desbideratzeko engainua. AlGoreri aurpegiratzen nion, esaterako, gehiagoarduratzen zuela Artikoko hartzak Gibraltarrekoitsasoan itotzen diren etorkinek baino, beharba-da etorkinak beltzak direlako eta hartza zuria.Gai hauetan ibiltzen garen lagun batzuekin eznago batere ados. Esate baterako Ramón Fer-nández Durán [Espainiako mugimendu ekolo-gistaren erreferente nagusietakoa, justu elkarriz-keta hau egin eta argitaratzeko tartean hil da] osolaguna dut baina haren tesien oso kontra nago,halako katastrofea gainean omen dugula eta…ezta pentsatu ere! Pedro Prieto [hau ARGIAkelkarrizketatu du maiatzean] lagun mina dut etabazkaltzera elkartuta esan izan diot: “Erromako


20

Frantzian Lemaire-Bucher teknikaren inguruan mugi-mendua sortu zen 1960ko hamarkadan.

Klubaren lehen txostena, 1960ko hamarkadakoa,sinetsi nuen, bigarren txostena ere bai. Informehaien arabera gaur ez genuen eduki behar ezpetroliorik, ez kromorik, eta abar. Eta hemengaude. Zuk ondo dakizu petrolio erreserbenadela ondoen gordetako sekretua. Inork ez daki,gutxiago zuk eta nik. Eta petrolioaren prezioanola osatuta dagoen gaur da eguna ulertu ezdudana”. Petrolioa 2008an 147 dolarretara igozenean zergatik zen, agortzen ari zelako? Etagero 50 dolarretara jaitsi zen berriro ugaritu zela-ko? Jakin nuenetik badagoela petrolioaren ingu-ruko informazioak biltzen dituen buletin konfi-dentzial bat harpidetza oso garestiz jaso beharduzuna, burtsan nola espekulatzen den petrolio-arekin… Ni zalantza artean bizi naiz, eta aldake-ta klimatikoaren gaian berdin.

Hainbeste zalantzaren artean, zer dakizu ziur?

Nik ez daukat gauza ziurrik. Hau bai, ordea:FAOk aipatzen duenez munduan 1.400 milioipertsona gosez akabatzen bizi direla, horiengosea bukatuta legokeela 40.000 dolarrekin, hauda, AEBetan bitxi, larruki, maskota eta horrelakopitokeriatan gastatzen direnak baino gutxiagore-kin. Hitz batez, gizateria osoarentzako balio ezduenak ez dit niretzako balio.

Nik ez dut sinesten ez petrolioa-ren gailurrean, ez Deep Ecologydelakoan, ez Ramón FernándezDuránek iragarri dituen katastrofee-tan. Nik bai uste dut naturarendegradazioa lotuta dagoena gizakia-ren inteligentziari. Lehen katastro-feak gertatu ziren Ameriketako siux,aparaho, txeroke eta beste indioekbasoak erre zituztenean, harenondorioz hiper-garatu zen bisontea.Sua deskubrituz geroztik, inguru-menaren kontra doan tresna da.Gizakia da espezie berri bat inguruaaldatzeko ahalmena duena, egoki-

tzeko ordez, eta ez ditu hondamendi handiagoakeragin teknologiazko bitarteko faltagatik. Ebroibaiaren bokaleko delta sortu zen EspainiakArmada Invencible famatua antolatzeko Aragoi-ko haritz erraldoiak eraistearen ondorioz, landa-redirik ezak eragin zuelako lurzorua urak erama-tea. Gizakiak edonon utzi du bere arrastoa.

Kultura ekologistak mitifikatu ditu, esatera-ko, Colon aurreko Ameriketako kulturak.Gezurra! Krudelak, diktadurazkoak, esklabistakziren. Nola eraiki zituzten maiatarrek gauraurrietan ikusten ditugunak? Eta pilota jokoandena zen libre, ukabilak, burua, zangoak, denasalbu eta eskuak, eta galtzailea sakrifikatu egitenzuten denen aurrean. Mugimendu ekologistaren


21

“---------------------------

Klimaren aldaketarena da gai funtsezko-etatik jendearen arreta desbideratzekoengainua. (...) Nik ez dut sinesten ez pe-trolioaren gailurrean, ez Deep Ecology de-lakoan. (...) Ez daukat gauza ziurrik. Haubai, ordea: munduan 1.400 milioi per-tsona gosez akabatzen bizi direla”

Nafarroako Bardeak, gizakiak ingurumenari eragindako kalteen adi-bide lehor.

WW

W.Q

UE

SAB

ESD

E.C

OM

“boom” horretan ikusi nahi izan dugu iraganbat benetan izan ez zena. Nahiz eta demostra-tua dirudien kultura haietako batzuetan, gaurSanto Domingo deitzen den hartan bezala,atzerritarrari opariz egiten ziotela ongi etorria,oraindik Amazoniako yanomamitarren artean-eta atxikitzen dutena. Segun eta nolako harre-mana zuten ingurumenarekin, halako ereduakgaratu zituzten: inguru atseginagoa zen lekue-tan eredu tribalagoa, dantza, makilaia eta aba-rrekin, eta inguru latzagoa zen lekuetan, Andee-tako altiplanoan esaterako, eredu inperial etakrudelak. Egiptoko piramideak ezin dituguartearen gailurtzat jo, haiek eraikitzeko bi milioieta erdi esklabok galdu zuten-eta bizia. Kontuz,beraz, zer esaten dugun. Ez zuten kalte handia-goa egin, nire ustez, teknologiak gehiagorakoematen ez zuelako.

Gure ibai guztiak daude kutsatuta, denak, ezda ibai alu bat geratzen jatorrizko fauna duenik.Lurpeko akuifero guztiak kutsatuta daude, neka-zaritzak neurri handiegian erabilitako ongarrien-gatik. Beraz, ingurumenaren hondaketa progre-

siboa da eta atzeraezina. Gertatzen dena da giza-kiak perzepzio mugatua duela, motza. Etamemoria handia behar da ohartzeko. Gure amakesaten zuen bera gaztea zela Pancorboko errekanbazirela igarabak. Nik aingirak ezagutu ditut.Gaur egun ez dauka ezer! Hori bai, itxura garbia-goa dauka, ingeniariek eta alkateek bazterretaneserlekuak ipintzen dituzte, aurretik errekakozakarrak garbituarazita. Gaur ibaietan ez da bizi-rik, ikusten dugun garbitasuna itxura estetikoabaino ez da.

Hain ziur uste baduzu deterioroaatzeraezina dela, zerk mugiaraz-ten zaitu lanean eta borrokansegitzera?

Ikusi… Aspaldi jabetu nin-tzen ni unibertsitatera tranbianjoaten nintzela tranbiak gidaribat zeukalako, aurretik norbaitekkaleak garbituta zeuzkala, aurre-tik norbaitek landatu zituelazuhaitzak eta espaloiak eraiki…Ni umezurtz hiru urterekin gel-ditu nintzen, ikasketak bekazlagunduta burutu nituen, bainagazterik ikasi nuen gizarteariitzuli behar nizkiola hein bateanbederen nik eskuratutako pribile-gioak, ezagutzak, gizarteak egin-


22

Burgosko Bureban dago Pancorbo; bertan Francoren azken urteetan eginziren autopista eraikitzeko obrak.

CA

NT

ON

-SA

LAZ

AR

“---------------------------

Ramon Elosegi zen biologo eta petsonahandi hari esker ikasi nuen, Arga ibaia-ren ikerketa egin genuenean, eboluzioaez dela gertatu Darwinek aipatzen zuenkonpetentziagatik bakarrik, ibaiko iza-kietan ikus dezakegu ibaia aberatsa delaespezieen kooperazioari esker”

dako esfortzuari zor nizkiolako. Kasik esan neza-ke marxista nintzela Marx irakurri baino lehen.

Gaztetan mugiarazten ninduena ezberdinazen, diktaduraren kontrako gorroto bortitza,aitona afusilatu zidatelako, SEUtik kanporatuninduelako Martin Villa lehendakari zuen tribu-nal batek… Gaztetako gorroto errebeldea bide-ratzeko modu erraza zen. Gero hori garatzenjoan da eta nire ekintzak mugiarazten dituenmotorra injustiziak dira, era zabalean hartuta.Zergatik irakasten da behar ez dena eta, aldiz,behar dena ez da irakasten? Zergatik bukatzendu batxillergoa gazte batek bizitzan beharko ezduena jakinda eta beharrekoa ikasi gabe? Semeakesaten zidanean kalkopirita ikasi zutela eskolanesaten nion: “Ui, nik ere ikasi nuen etxekoandrehori, kalkopirita, baina ez dut inon aurkitu”.Haur bat eskolatik ateratzea ikasi gabe noladabiltzan birikak, bronkioak, gibela, zerbait ger-tatzen zaionean ulertu ahal izateko, eta horibaino lehen ikastea nola funtzionatzen dutenautoak edo ordenadoreak… nola da posiblehoriek lehenago ikastea norbere soinaren martxabaino?

Gero ikasi dut posible dela bestelako gauzakikastea, eta orduan pertsona hori gizartekoiagoegiten duzula, elkarlanera gehiago emana. EtaRamon Elosegi zen biologo eta pertsona handihari esker ikasi nuen, Arga ibaiaren ikerketa egingenuenean, eboluzioa ez dela gertatu Darwinekaipatzen zuen konpetentziagatik bakarrik, ibaikoizakietan ikus dezakegu ibaia aberatsa dela espe-zieen kooperazioari esker: arrainak arrautzakerruten ditu, horietatik batzuk jaioko dira bainagehiegizko arrautzak janari dira beste harentza-ko, beste espezie batek nitrogenoa finkatzenduela… Komunitate zabala ari da elkarlanean,solidaritate handi bat dagoelako da ibaia hainaberats. Eta honek zure eredu soziala berrestendizu, elkarlanarena. Egon diren esperientziaanarkista bakanak izugarri aberasgarriak izanziren, baina ez da komeni, antza, ezagutu daite-zen.

Guzti horren errematea da, zahartu zarenean,ohartzea horrela bizitzea askoz atsegingarriagoaizan dela kabroiarena eginez bizitzea baino.Semeari esaten diot: “Benetan izorratuta ibili nai-zen uneetan, lagunek atera naute, ez diruak;munduko diru guztia alferrik izango nuen (...)“pobrea naiz eta lagunak ditut!”.

Lagun batzuek galdetu izan didate: “Alfonso,zuk kutsaduraz dauzkazun informazio guztihoriekin, nola bizi zaitezke lasai?”. Bizia horibaino askoz gehiago delako. Krisi nuklear batgertatzen bada, gizakiak asmatuko du nola egoki-tu, espezieen artean gizakia izango da egoeraezberdinetara gehien egokitu dena, Artikotikhasi eta Antartikoraino dago zabalduta, urpeanez bada gainerako egoera guztietan bizitzera iritsida. Ezagutza badaukagu horrelakorik gerta ezdadin, badauzkagu ezagutza eta bitartekoak pla-neta ekologizatzeko…


23

Alfonso del Valle Zubietako errauste planta eraiki-tzeko hondealanen aurrean.

PELL

OZ

UB

IRIA

Elkarrizketaren bertsio luzeagoa Interneten.

Larrun 156: Alfonso del Valekin elkarrizketa

Documents

Transcript of Larrun 156: Alfonso del Valekin elkarrizketa