Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

24
111 www.argia.com/larrun Emilio Lopez Adan Jonan Fernandez Julen Arzuaga Txema Urkijo MAHAI-INGURUA IRITZIAK l Jesœs Biurrun l FabiÆn Laespada Biktimak gatazka ebazteko bidean Biktimak gatazka ebazteko bidean

description

Biktimen gaia hizpide hartutakoan, biktimak “euskal gatazkan” idatzi beharra antzeman genuen berehala. Zaila baita izan, biktimez aritzea euskal gatazkaz inplizituki hitz egin gabe. Solaskideek jarrera desberdinak eskaini dizkigute biktimen auziaz, guk, alta, jarrera osagarriak ikusi ditugu. Bide luzea egiteko dago gatazkaren ebazpena nahiz jendearen errekontziliazioa lortzeko, gatazka bizirik dago-eta. Alabaina, biktimen auzia tratatzen hasi izanak gizartea botereen aurretik dagoela erakusten du. Solasaldia ETAk su-etenaren amaiera ezagutarazi aitzin egina dago.

Transcript of Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

Page 1: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

111

www.argia.com/larrun

Emilio Lopez Adan Jonan Fernandez Julen Arzuaga Txema Urkijo

M A H A I - I N G U R U A

I R I T Z I A Kl Jesús Biurrunl Fabián Laespada

Biktimak gatazkaebazteko bidean

Biktimak gatazkaebazteko bidean

Page 2: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

Biktimak (euskal gatazkan) gaia hartudugu hizpide. Biktimaren izaera defi-nitzea proposatzen dizuegu hasteko.Nor da biktima gatazka batean?

EMILIO LOPEZ ADAN. Hasteko, funtsezko etaegokiena biktima gatazka bortitzeko biktima delaadieraztea da, biktimak adiera gehiago har dezake-eta. Gatazka irtenbide negoziatu batera bideratzenari da, itxuraz behintzat. Negoziaziora bideratzenari den gatazka bada, gakoa negoziatzen ari direnektopagune bat aurkitzea da. Horiek horrela, garran-tzitsuena ez da –alde bateko nahiz besteko– bikti-mak mahai gainean jartzea, gatazka bortitza gerrakolegeen esparruan kokatzea baizik.

Gerraren legeak gerraren errealitatea humanizatze-ko eta ebazpen bat bilatzeko sortu dira. Gatazkaarmatuan bi biktima mota daude, borrokatzen dute-nen arteko biktimak, eta oldartze ez-normalean era-gindako biktimak. Hauen artean, batetik, biktimazibilak daude, eta bestetik, legez kanpoko tratuakjaso dituzten borrokalariak. Biktima borrokalariekeskuarki errekonozimendua dute, gerrako legeen ara-

berakoak. Gainera, burkideek hainbat ohore ematendiete, eta batzuetan etsaiek ere errekonozituak izatendira. Konparazione: Polizia Nazionaleko buruakArgalaren hilkutxa Arrigorriagan agurtu zuenean edoGuardia Zibilak Txomin Iturberen hilotza Bartzelonanjasotzean. Aitzitik, ez da horrela izaten biktima zibile-kin edo legez kanpoko ekintza paraestatalek eragin-dakoekin. Biktima horiek –alde batekoek nahiz bes-tekoek –bi aldeen ezagutzaren konpromisoa behardute. Prozedura bat bilatu behar da, ez guztiz berdinabi aldeentzako, baina bai antzekoa. Horrek bi aldeenarteko topagunea ekar lezake, horrek, alta, bi aldeennegoziatzeko bokazioa eskatzen du, gerrako legeenaurka egin dutena onartzea.

TXEMA URKIJO. Nire ikuspuntutik “bortitza” hitzanahasgarria da. Hitzak hainbat kontzepzio biltzenditu, desberdinak eta kontrajarriak. Kasuistika askodago eta horiek gatazka bortitzen teoria finkatzeagalarazten dute. Emiliok gerrarena aipatu du, ziuraski egoera hori historikoki gaindituta dago, XX.mendearen lehen erdialdekoa delako. Lege horiekobsoletuak geratu dira gerraren nahiz gatazka borti-

2 M A H A I - I N G U R U A

Biktimen gaia hizpide hartutakoan, biktimak “euskal gatazkan” idatzi beharra

antzeman genuen berehala. Zaila baita izan, biktimez aritzea euskal gatazkaz

inplizituki hitz egin gabe. Solaskideek jarrera desberdinak eskaini dizkigute

biktimen auziaz, guk, alta, jarrera osagarriak ikusi ditugu. Bide luzea egiteko dago

gatazkaren ebazpena nahiz jendearen errekontziliazioa lortzeko, gatazka bizirik dago-

eta. Alabaina, biktimen auzia tratatzen hasi izanak gizartea botereen aurretik dagoela

erakusten du. Solasaldia ETAk su-etenaren amaiera ezagutarazi aitzin egina dago.

Biktimekiko enpatia eza gatazkaren sintoma larria

Mikel AsurmendiMahai-inguruko argazkiak: Dani Blanco

Page 3: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

Ezker-eskuin: Jonan Fernandez, Julen Arzuaga, Txema Urkijo eta Emilio Lopez Adan.

3B I K T I M A K ( e u s k a l g a t a z k a n )

tzen kasuetan. Kasu horietan estatuek egiten zutengerraren ekimen solemnea zegoen: gerra deklara-zioa. Borrokalariak eta biktimak bereizten ziren.Hori adiera bat da eta berberak gatazka bortitz bate-ko biktimez hitz egitea galarazten digu. Plantea-mendua kontzeptu bortitzari atxikitzea ekibokoairuditzen zait, baita esparru teorikoan aritzeko ere.

JONAN FERNANDEZ. Ez da erraza gatazkaz hitzegitea, oraindik ere gatazka bizirik denean. Nik sun-tsitzaile kontzeptua erabiliko nuke, bortitzarenaldean. Eta ez da erraza biktimak nor diren zehazteaere. Biktimak noiztik hasi behar diren izendatzenzehazteko arazoak daude, kausak eta egitateak ezdaude kasu guztietan beti frogatuta. Istripuen ondo-riozko biktimak daude, esaterako. Biktimen uniber-tsoa zedarritzea ez da samurra, baina berau egiteafuntsezkoa da biktimentzako eta errekontziliazio pro-

zesua lortzeko. Biktima generikoen definizioa egingodut: biktimak muturreko sufrimendu esperientzia per-tsonala –edota familiarra– bizi duten pertsonak dira,eta sufrimendua eragin duen kausak ez du axolarik.Gatazka suntsitzailearen ondorioz gizaeskubideenurratua jasan duena biktima da. Definizioa oso zabalada, eta errekontziliazioa lortzeko funtsezko perspekti-ba eman behar digu. Solasaldia bideratzeko beharrez-ko puntua iruditzen zait.

JULEN ARZUAGA. Nik, solasa zentratzeko, gatazkakizaera politikoa duela adierazi nahi dut. Bere kausakere azaltzea beharrezkoa ikusten dut, berau konpon-duko bada. Gatazka konpontzeko premia larria dago.Gatazka politiko honek izaera bortitza agerikoa du,gainera, biktima hitza, hainbat diskurtso politikorekinbatera erabili ohi da, hartaz, biktimaren izaera diskur-tsoaren jatorriaren arabera definitzen da, batzuetan

Page 4: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

hitza bera desitxuratuz. Estatuek nazioarteko komuni-tateak herritarren gizaeskubideak babesteko ardurahartu dute, baina betebehar horretan huts egiten dute.Gizaeskubideen galera nozitu duten biktimak daude,Estatuak berak eraginak. Izan ere, hemen biktima hitzaeragile batzuek eragiten duten biktimari lotu zaio soi-lik, gurean ETAren biktima da. ETAren biktimaz hitzegiten da baina Estatuaren bortizkeriaren ondoriozkobiktimak, gatazkaren biktimak direla ere ahaztuak dira,Estatuaren ardura ez da inon agertzen.

E. LOPEZ ADAN. Jonanen kontraesan bat aipatunahi dut. Biktima esperientzia pertsonala duen per-tsona bezala definitu du berak, bere esperientzia per-tsonala egoera suntsitzaile baten ondorioa dela. Ados.Baina horrek ez du galarazi behar, izaera politikoaduen gatazka honen konponbidea bilatzea. Definiziohorrek ondorio okerrera eraman gaitzake. Adibidez,gatazkaren ondorioa biktimak dira eta euren egoerakonpontzea beharrezkoa da. Estatuen indar armatuensufrimendua axola zait, baina niretzat ez dira arazoa-ren eta eztabaida honen ardatz.

J. FERNANDEZ. Baina galdera da nola definitzendugun biktima, ezta?

E. LOPEZ ADAN. Nik esana dut: gatazka armatubateko biktimak definitzerakoan garrantzizkoagoairuditzen zait gatazkaren izaerarekin –gerrarenlegeekin– zerikusia duena, sufrimendu pertsonala-rekin lotura duena baino.

J. FERNANDEZ. Hori ikuspegi bat da, eta bestebat biktimen tratamenduarekin zerikusia duena.Honek bi norabidetan lan egitea eskatzen digu:batetik, biktimak laguntzera, berebiziko lehentasu-na duena, eta bestetik, elkarbizitza eta errekontzilia-zioa lortzera. Horrek ez du gatazkaren konpontzeabaztertzen. Biktimen sufrimendu guztiak biltzendituen esparrua definitu eta landu behar da, hauegin ezean baztertuen esparrua zabalduko da etanahigabeko ondorioak ekarriko ditu.

E. LOPEZ ADAN. Orduan alderantzizko lehentasu-nak ditugu, edo desberdinak.

4 M A H A I - I N G U R U A

Baketik zentroaren zuzendaria Jonan Fernandez Erdozia Tolosan jaio zen 1962an. Hainbaterakunde zibiletako sortzailea eta kidea izana. HBko zinego-tzia izan zen Tolosan. Leitzaran autobidearen eraikuntzarenauzia medio, Lurraldea koordinadoraren sortzaileetako batizan zen, instituzioen eta herri ekimenaren arteko hitzarme-na lortze aldera. Ondoren Elkarri mugimendu bakezalearensortzailea eta koordinatzailea izan zen. Gaur egun, bakea-ren aldeko Baketik zentroaren (Arantzazun; Oñati) zuzenda-ria da. Ser humano en los conflictos liburuaren egilea da.

JONAN FERNANDEZ

Giza Eskubideen Euskal Herriko Behatokiko koordinatzailea.Julen Arzuaga Gumuzio 1972an Deustun jaio zen, kasualitatez.Laudioko Areta auzoan (Araba) hazia da eta Aiala eskualdekoasentitzen da, arabarra alegia. Abokatu da lanbidez eta GizaEskubideen Euskal Herriko Behatokiko koordinatzailea.1997an, Belfasteko Queen´s University-n ingeleseko ikasketakegin zituen eta bertako egoera politikoa ezagutu zuen. AEKneuskaldundua. Eguzki ekologista taldeko eta Ikasle Abertza-leak erakundeko partaidea izana.

JULEN ARZUAGAM a h a i k i d e a k

Page 5: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

J. FERNANDEZ. Gatazkaren konponbideaz arikobagina, beharbada, bat egingo genuke zurekin,baina biktimen gaiaz ari gara.

T. URKIJO. Nik eztabaidaren hasiera honetan zailta-sunak antzeman ditut, solasaldia gure errealitatetik atdago erabat. Nik modu orokorrez ihardetsi diot Emi-liori. Gatazka bortitzaz hitz egiteko zailtasuna dugu,kontzeptua baketsua balitz bezala ari garelako. Horraparadoxa. Gatazka hitzak adiera anitzak ditu etahorrek galarazten du biktimen beharrizanez hitz egi-tea, eta ez du balio kontzeptua unibokoa izangobalitz bezala aritzeak. Agian komeni da teoriatik hara-go joan eta gurera etorri, praktikara.

Gatozen errealitatera bada. Errekono-zitu al dira euskal gatazkako biktimaguztiak?

T. URKIJO. Zehaztu aldera: nik izaera politikoa duenhainbat gatazka onartzen dut. Euskal gatazka euskalgizartearen nortasunarekin lotuta dago, eta konponke-

tak Euskal Herriaren eta inguruko herrien artekouztartzea eskatzen du. Bestalde, egoera bortitza dago.Honetan desadostasunak izan ditzakegu izaera politi-koaren eta eman daitezkeen gatazkaren espresioenartean. Zuek –Emilio eta Julen– bi egoerak kausa etaefektu/ondorio bezala erlazionatu dituzue. Jarrera horiordea, gizartearen sektore gutxiagotu baten jarrerarilotua da. Niretzat bi egoerak bereiz landu behar dira,gatazka bortitzak ez du deus ikustekorik arazo politi-koaren konponketarekin, euskal arazoak konponketa-rako bide propioak ditu eta gatazka bortitzak berea.

Alde hori argitu dugu behinik behin.

T. URKIJO. Bai. Bi egoerak, ikuspegi demokratikobatetik, deslotu behar dira. Gatazka politikoaren etagatazka bortitzaren arteko lotura batzuek baino ezdute egiten, batzuk kausa eta ondorioaren loturarieusten saiatzen dira, baina gizartearen gainerakoa-rentzat ez da lotura existitzen. Areago, gatazkarenkudeaketa egoera bortitza ez den beste bide batetiklandu behar da. Bi arazoei modu desberdinez ekin

5B I K T I M A K ( e u s k a l g a t a z k a n )

Eusko Jaurlaritzako TerrorismoarenBiktimei Laguntzeko ZuzendariarenalbokoaTxema Urkijo Azkarate Laudion jaio zen 1961ean. Zuzenbideanlizentziatua Deustuko Unibertsitatean. 17 urtez abokatu lanetanaritutakoa. Euskal Herriko Bakearen Aldeko Koordinakundearen(Gesto por la Paz/BAK) kidea izana aldi ezberdinetan: 1990 eta1999an. Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen saileko zuzenda-ria 2002tik 2006ra bitartean. Egun, Eusko Jaurlaritzako Terroris-moaren Biktimei Laguntzeko Zuzendariaren albokoa da.

Medikua eta analista politikoaEmilio Lopez Adan 1946an jaio zen Gasteizen. Valladoli-den hasi zituen Medikuntza ikasketak eta Belgikan espe-zializatu zen. ETA sortu berrian sartu zen, eta erakundekoburuetako bat izan zen 60ko hamarkadan. 1973an LAIArensorrerako biltzarrean izan zen, baina ez zen alderdi berrirapasa. Historiagile, idazle eta analista politikoa da, liburu batbaino gehiago idatziak ditu, eta egun, hainbat euskalkomunikabidetan egiten ditu analisi politikoak. Ginekologolanean ari da Baionan.

EMILIO LOPEZ ADAN TXEMA URKIJO

Page 6: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

behar zaie, eta puntu hau argi geratzea nahi nuke,gure arteko desadostasunak begi-bistakoak baitira.

J. ARZUAGA. Nik berriz, kontrako ikuspuntuadaukat, eta gainera, pentsatzen dut, gizartearengehiengoak batek ikuspuntu honekin egitenduela. Euskal Herriko gatazkaren sustraiak ez diraezerezetik sortu, kausak dituzte: kausak –zuk esanduzu Txema– Euskal Herriaren eta ingurukoherrien arteko uztartze edo moldatze falta direla-eta sortu dira. Alabaina, uztartze hori egin ahal iza-teko, herri proiektu denek ez dute garatzeko auke-ra bera izan. Ondorioz, pertsona batzuek egoerahoni modu konkretu batez oldartzea erabaki dute.Beraz, nik efektu/ondorioen balorazio hau egitendut: kausak egon badaude, eta efektuetan sartzeakbiktimen auziari ekitera eramango gaitu. Estatuaksustrai politikoak dituen arazoari jokamolde horre-tatik egin dio aurre: Estatuak ez ditu jendeareneskubideak modu doako batez urratu, erantzunez-ko jarrera neutralizatzeko bortizkeria erabili du etahonek biktimak eragin ditu, gizaeskubideen urratularriak eraginez.

E. LOPEZ ADAN. Txema, zuk esan duzu “jendebatek, armen bidea hartzea erabaki duela beharrikgabe, populazioaren gehiengoarengandik alden-dua”. Noizkoa da erabaki hori?

T. URKIJO. Esan dut erabaki duela gatazkari moduzehatz batez ekitea eta hori borondatezkoa dela.

E. LOPEZ ADAN. Ados. Noiz –edo zein garaian–koka dezakegu biolentzia egoera erabaki pertsona-la dela eta ez gehiengoarena?

T. URKIJO. 1977ko amnistiaren unean, adibidez.Ezarri zen sistema demokratikoaren hasieran, nahiduzun inperfekzio guztiekin, baina demokratikoa.Euskal gizarteak, baita espainiar gizarteak ere onar-tua, nahi duzun adina inperfektua, berriz diot,baina nazioarteko demokraziaren arau estandarrakdituena. Harrezkero ez da justifikaziorik izan gataz-ka politikoari biolentziaren jardueraren bitartez eki-teko. Zuek gatazka politikoaren biktimei buruz hitzegingo duzue, eta nik terrorismoaren biktimei edobortxaketa larria jasan dutenei buruz –Julenekin

konpartitzen dut pertzepzio hau–, baina nik ez dutgatazka politikoaren biktimei buruz hitz egingo.

E. LOPEZ ADAN. Nik ez dut terrorismoaren biktimeiburuz hitz egiteko inolako arazorik, hots, ETAk terro-rismoa egin duela esateko. Niretzat arazoa da, bi egoe-rak edo garaiak zamalkatzen direla denboran: Ekin-eneta ETAren sorreratik –1953tik 1977ra– doan garaia.Garai hori bizi zuen jendeak biolentzia legezko batpraktikatu zuen. Faxismoaren garaia zen. Garai horrekarrasto eta memoria historiko oso garrantzitsuak utziditu, arrasto horren parte handia gaur arte iritsi da, etahori ezin da apurtu edo zedarritu nolanahi, ezta1977an ere. Bereizketa hori egitea memoriari muzinegitea litzateke, ETAren alde egon zen jendea ignora-tzea erabat. Besterik da, ETAk terrorismoa egiten duenunetik, zibilen eta kargu politiko hautatuen aurkakoekintzak egiten hasi zenetik gaur egunera datorrengaraia. Hau da, ETAK borrokalariak ez direnen aurkajoz biktima zibilak sorrarazi dituen garaia. Horrekapurketa historikoa ekarri zuen ETAn. Apurketa hau80ko hamarkadan hasi zen eta horrek ETAren aurrekobelaunaldien egoera zailtzen du. Ez ditugu data berbe-rak eman, baina hasi gara garaiak zedarritzen.

J. FERNANDEZ. Ni isil samar egon naiz, propio.Izan ere, gatazka politikoaren izaeraz eztabaidatze-ko foro asko dago, eta errespetatzen ditut, baina eznaiz sartuko gaian, nire jarrera ezaguna da. Beraz,gaiari buruzko aurretikoak ezarri ostean bi galderafuntsezko planteatuko nituzke. Bat: zer da inportan-teena biktimentzat? Eta bi: zer da funtsezkoena bik-timaren ingurukoentzat eta gizartearentzat orobat?

6 M A H A I - I N G U R U A

““GGatazka armatu bateko biktimakdefinitzerakoan

garrantzizkoagoa iruditzen zaitgatazkaren izaerarekin �gerrarenlegeekin� zerikusia duena, sufrimendupertsonalarekin lotura duena baino”.

EMILIO LOPEZ ADAN

Page 7: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

Erantzun zuk zeuk...

J. ARZUAGA. Orduan nik beste zerbait gehitu nahidut.

J. FERNANDEZ. Bada, gero segituko dut.

J. ARZUAGA. Nik kausa-efektuaren puntuan sakon-du nahi dut, gatazkan dauden erantzukizunak garbiuztea nahi nuke. Nik pertsona batek ekintza bortitzbat burutzen duenean hartzen duen erantzukizunadesberdintzen dut, hau da, legalitateari aurre egitekoerabaki bat hartu duenak, legalitate penala urratzekoardura du. Bestetik, Estatuaren jarrera bortitzarenondoriozko erantzukizuna dago. Estatuak biolentzia-ren monopolioa duen arren, Estatuaren biolentziakmugak dituela uste dut, biolentzia hori legez kanpobihurtzen denean, ez-legitimoa, arazoaren larritasunaare handiagoa da, Estatuak hiritarren eta nazioartekokomunitatearen aurrean gizaeskubideen arau estan-darrak betetzeko ardura baitu. Nik ordezkatzendudan taldea kategoria horretan mugitzen da. Hauda, epaiaz kanpoko exekuzioak edo torturak burutubadira, Estatuaren babesaz, Estatuaren erantzukizunahandiagoa da, armak eta gaitasuna alde baititu etabere agenteei inpunitatea bermatzen dielako.

E. LOPEZ ADAN. ...eta ni ez nago ados zurekinJulen. Izan ere, ETAren gatazka etika iraultzailearen

ikuspuntutik ulertzen badugu –eta borroka arma-tuaren praktika hasi zenean horrelakoa zela ustedut–, ekintzaileak erantzukizun iraultzaile osozorrotz batetik ekin behar dio borrokari, Estatuare-nak baino are zorrotzagoa izan behar du, arduraksimetrikoa izan behar du gutxienez.

Garbi dago, bakoitzak gatazka beremodura ikusten duela eta horrek era-gin du biktimen auziaz solasean etaeztabaidan.

J. FERNANDEZ. Bakoitzak gatazkaz egin dezakeendiagnosiaren aurretik, badaude giza inperatibo bi,nire ustez. Biktimentzako zer da garrantzitsuena?Lehenik: Biktimizazioa gainditzea ikuspuntu pertso-naletik eta familiarretik. Biktimizazioa gure bizitzangertakari batek utzi duen karga suntsitzailea da, beraugainditzea berarengandik askatzea da, gure bizitzarenjabe izatea. Alegia, gure bizitza hondoratu duen zau-ria gainditzea. Bigarrenik: gure inguruari dagokio,gizarteari. Denok dugu desafio garrantzizko bat bikti-men sufrikarioarekin: humanizazio –edo deshumani-zazio– dinamika batek nora eraman gaitzakeenzehaztu behar dugu. Arazo politikoaz ari garenean,kausa-efektu diagnosiaz ari gaitezke, baina sufrimen-duarekiko enpatian ez da hau kabitzen. Sufrimenduinjustu batek berezko balorazioa eskatzen du, elkarmespretxatu gabe, biktimen fenomenoaren aurrean

7B I K T I M A K ( e u s k a l g a t a z k a n )

Espainiako polizianazionalek diosal eginezhartu zuten ETAko JoseMiguel Beñaran OrdeñanaArgala buruzagiarenhilkutxa. (Arrigorriaga;1978. Bizkaia).Argala Lapurdiko Angelunhil zuen BVEk.

EUSKADI ETA ASKATASUNA TXALAPARTA

Page 8: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

8 M A H A I - I N G U R U A

JOSE

BA

OLA

LDE

2000an, PSEko Fernando Buesa kidea eta lehendakariorde izana hil zuen ETAkGasteizen. Atentatu berean Jorge Díez ertzaina ere hil zuen.

pertsonek eta gizarteak dugun berebiziko erronkadena. Deshumanizazioaren dinamikak sufrimenduagehitzen du eta pertsonen enpatia gaitasuna gutxitu.Sufrimenduaren aurrean ez badugu enpatia azaltzen,ez dago irtenbiderik, gatazka ez da bideratuko enpa-tiarik gabe. Alabaina, zehaztapen bat egin nahi dut:nire ikusmoldetik, gizarte orok betebehar moraladauka, baina euskal gizarteak –beste gizarteenaldean– ez du berezko betebehar moralik.

Segi dezagun biktimen auziarekin:errekonozitu al dira biktima guztiak?

J. FERNANDEZ. Ez dira biktima guztiak errekono-zitu. Eta ez da harritzekoa, errekonozimenduak–beste esperientziak ikusita– denbora behar du,lasaitasuna, eta guk ez dugu behar den sosegualortu oraindik. Helburua biktima guztiak onartzeada, baina horrek denbora eskatzen duela kontzien-te izan behar dugu. Egin dena ez da aski eta beran-

du iritsi da. Esperientziak erakutsi digunez, egun ezdago errekonozimenduzko ekitaldi bateratuak egi-terik, urratsez urrats joan behar dugu.

T. URKIJO. Jonanek denbora aipatu du eta denboraelementu gakoa da. Baliteke –biktimek euskal auzianhartu dituzten lekuaz eta protagonismoaz ari naiz–,nazioartean gurea bezalako esperientziarik ez egotea,gatazka oraindik konpondu gabe baitago, bizi-bizirik.Alegia, eskuarki, biktimak gatazkaren konponbidea-ren une aurreratuetan agertu izan dira, Euskadinbideratu den gatazken ebazpen prozesuan biktimenplazaratze hau fenomeno berria da. Biktimak ikusezi-nak izan dira orain arte, ETAk kargu politiko, epaileeta kazetarien aurka jo zuenean agertzen hasi zirenbiktimak, pertsona ezagunen aurka atentatu zuenean.Jendea ezaguna izateak biktimen tratamendu desber-dina ekarri du. Orduan, bloke batek ETAren biktimenpatrimonializatzea nahi –izan– du eta beste blokeabiktimen etsaia bailitzan agertu. Horrek biktimen tra-

Page 9: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

tamendua lantzea zaildu du. Zehazpen bat: Jonaneksufrimenduarekiko enpatia oinarrizkoena dela dio,baina enpatiak tratamendu berezia behar du, denbo-ra hartu behar du. Jonanen planteamenduaren helbu-ruetan bat nator, baina eman beharreko urratsak den-boran zehaztu behar dira.

J. ARZUAGA. Jonanek eta Txemak esandakoez bihitz: biktimen gaiari aurre egin behar zaie, lehen mai-lako eta bigarren mailako biktimak ezarri gabe. Etagaur egun tratamenduen artean alde izugarria dago.Nik lan egiten dudan Estatuaren bortizkeriaren bikti-mek arazo gaindiezina dute –nazioartean lau Eakbezala ezagutuak–: Errekonozimenduaren, Errehabili-tazioaren, Erreparazioaren eta ez Errepikatzearen ber-mea. Eta honetan eman diren urratsak milimetrikoakdira, biktima hauek pertzeptzio hori dute. Badagobegi-bistako agrabio bat biktima hauekiko, biktimenalde honek errekonozimendua oso gutxi aurreratudela hautematen du, erreparazioan batere ez. Baldineta gatazkaren konponketara iritsi nahi baduguberme gehiago eskatzen dute biktima hauek. Gaine-ra, bestaldeko biktimen protagonismoa handituzdoala ikusi dute.

J. FERNANDEZ. Julen, ados nago erabat esan duzu-narekin, eta biktimek berauek esatea hori logikoa etaulergarria da, eta nire sostengua daukate. Ni berrizhurkoen lanaz eta rolaz ari nintzen, ez biktimenaz.Gure erronka da biktimak ez konparatzea, ez pareka-tzea, ez egin kausa-efekturik. Sufrimenduak baloraziobat egitea eskatzen digu: pertsona honek tortura jasandu, pertsona hori hila izan da, zein da nire balorazioa?

J. ARZUAGA. Baliteke, zu Jonan, esparru etiko-moralean kokatuagoa izatea, eta neronek gizaeskubi-deak bermatzeko diren instituzioen lanean gehiagoerreparatzea. Irlanda bisitatu dugu berriki, eta bertakoerrealitatea ezagutu: ekintza polizialen eta paramilita-rren erasoen ardurak zehazteko egundoko lana egi-ten ari da. Estatuaren bortizkeria jasan duten pertso-nek aipatutako lau Eak jaso ditzaten ari gara, oraindikere jaso gabe baitira gurean. Gainera, konponbideanematen ari diren urratsen aurrean, ETAren biktimenjarrera eta Estatuaren biktimen jarrera bereizita daude.Lehenak mendeku jarreretara hurbiltzen ari direnbitartean, besteek –alde bateko nahiz besteko– bikti-ma gehiago ez dadila izan eskatzen dute.

E. LOPEZ ADAN. Badago argitu beharreko puntubat, eta da: nori dagokio biktimen erreparazioa?Jendarteari edo botere publikoei? Nahasketa handiadago, uneon biktimen arazoa alor politikora desbi-deratzen ari da, noraez juridiko handia dago arlozibilaren eta arlo penalaren artean, akusatzaileeneta biktimen rolen artean. Badirudi biktimak epailedirela. Jakina, jendarteak badu betebehar bat bikti-mekiko: beren bizitza erraztea. Ikuspuntu honetatikjoera erlijiosoa izan da, jendeak bazekien dolua etalutua eramaten, baina ohitura galduz joan da etabotere publikoek rol hori hartu dutela dirudi. Harta-ra, Estatuak eskubide penalaren ardura hartu due-nean, biolentziaren arduradunak zigortzen ditue-nean, Estatuak epai publikoa burutzen du biktimendesioak asetzeko. Hori zibilizazio marka izugarriada, biktimek mendekurako joera handiagoa baituteongizate publikorako baino. Botere publikoek ara-zoari aurre egin behar badiote ongizatearen etaordenuaren ikuspuntutik, funtsezkoa da egitateeiburuzko ikerketa bat egitea, batzuek nahiz besteekzer gertatu den ondo jakin dezaten: arduradunenkondena aurreikusi, baita erreparazioak aurreikusiere biktimentzat. Ikerketa, zigorra eta erreparazioaeskaini behar dizkie jendartearen testuinguruan sardaitezen, eta testuinguruan negoziazio politikoasartzen bada, horrek –eskubide penalaren parteadenez– kondenatuaren erreinsertzio eta erreintegra-zio soziala ekarri behar du. Gatazkaren konponbi-dean funtsezkoa da ikuspuntu hauek aintzat har-tzea, biktimek ebazpenaren parte izan nahi badutetestuinguru hori onartu behar dute.

““EEstatuak ez ditu jendeareneskubideak modu doako

batez urratu, erantzunezko jarreraneutralizatzeko bortizkeria erabili du eta

honek biktimak eragin ditu, giza-eskubideen urratze larriak eraginez”

JULEN ARZUAGA

9B I K T I M A K ( e u s k a l g a t a z k a n )

Page 10: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

10 M A H A I - I N G U R U A

T. URKIJO. Esan duzuna bete-betean sartzen danazioarteko gizaeskubideen doktrinan. Hau da, eki-mena ez da bakarrik lau Eak delakoa betetzeramugatzen, egia, justizia eta erreparazioa ere hartubehar dira kontuan. Hemengo biktimei doakionzehazpen bat: funtsezko bi ardatz daude biktimenestatusa –edo nolabaiteko sailkapena– ezartzeko,hitza gustatu ez arren. Batetik, ETAren jomugakkazetariak, juezak eta politikoak izan direneanagertu dira biktimak. Zuk Julen, aipatutako E horie-tatik batek errekonozimenduari egiten dio aipu.Egiari zor, ETAren biktimek azken hamarkadan eza-gutza soziala, politikoa eta instituzionala izan dituz-te, baina aurreko hamarkadan aldiz ez zuten batereerrekonozimendurik jaso, hutsaren hurrengoa bai-zik. Gizartearen erantzuna hutsa izan zen, institu-zioen tratamendua ere hutsa. Bien bitartean, ETA-ren inguruko biktimek errekonozimendusozial-politiko-instituzionala izan zuten, beste terro-rismoen eraginez edo Estatuak urratutako gizaesku-bideen ondoriozko biktimen ezagutza ez zen hutsaizan. Jende horrek babesa jaso zuen udaleko alda-rrikapen politikoetan eta herri solidaritate ekintzenbidez. Errekonozimendu moduko bat izan da, ezdut nahikoa denik esan nahi. Alegia, aurrekohamarkadetan gertatuarekin alderatzen ari naiz,orduan ETAren biktimen eta beste biktimen arteandesberdintasun nabarmena izan zen. Gertatuakgizartean eragin zuen, orain biktimen arazoa trata-tzeko faseak behar direla ulertzeko hori ere ulertzeafuntsezkoa da.

J. FERNANDEZ. Badakit etikoa aipatzea oso erro-mantikoa dela, ez praktikoa, Julen. Galdera bat ordea:zerk jartzen du jokoan hau guztia? Zer dago gizaesku-bideen atzean? Proiektu bat. Gizaeskubideen jatorriaproiektu etikoa da, pertsonaren duintasunaren babes-le, eskubide kolektiboa eta indibiduala, baina proiek-tua finean. Orain arte esan dugunetik ezer kendugabe, hemen jokoan dagoena desafio pertsonala da,biktimen sufrimenduarekiko gure harremana. “Beste”biktimekiko jarrerak jartzen du jokoan gure humani-zazio edo deshumanizazioa. Hau da, hurkoarekikointsentsibilizazioak astotzeko bidea irekitzen du,batzuetan pozteraino. Ez da perspektiba hau galdubehar, pertsonari dagokion garrantzia soziala eta poli-tikoa ditu. Oinarri honetan, ez dezagun ahaztu, bikti-marentzako inportanteena ez dela agertzea edo exhi-bitzea, lagundua izatea baizik. Omenaldia, sostenguaeta errekonozimendua inportanteak izanik ere, bikti-marentzat inportanteena laguntza da. Hainbat bikti-men sektoretan gertatu den beste faktore bat dago,tamalgarria: sektore hauek, ez biktimek, arrazoi politi-koa emango ez dion solidaritate guztia errefusatudute, eta hori oso arazo larria da. Biktimen egoera eta

““EETAren biktimek azkenhamarkadan ezagutza soziala,

politikoa eta instituzionala izan dituzte,baina aurreko hamarkadan aldiz ezzuten batere errekonozimendurik,hutsaren hurrengoa baizik. Gizartearenerantzuna hutsa izan zen, instituzioentratamendua ere hutsa”TXEMA URKIJO

Page 11: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

11B I K T I M A K ( e u s k a l g a t a z k a n )

sufrimendua baliatu dituzte berek defendatzen dutenaukera politikoaren faboretan. Besterik da biktimaklaguntzeko landu den bidea. Gregorio Ordoñezen hil-ketara arte biktimak ignoratuak izan ziren, eta harrez-kero, egin den guztia politikak, hedabideek, zatiketaketa krispazioak markatua izan da. Eta horrek autokriti-ka zehatza behar luke.

Lehen mailako eta bigarren mailakobiktimen sailkapena agertu da sola-saldian.

J. FERNANDEZ. Badaude, bai, eta sailkapenek ezdute laguntzen: gure aldekoak biktimak dira, ezbairikgabe, beste aldekoak aldiz zalantzan jartzen ditugu.Sailkapen ideologikoa da. Biktimaren sufrimenduatratatzeak norberaren ahalegina eskatzen du.

J. ARZUAGA. Lagunduak izatea eta biktimen erre-konozimenduaren harian pare bat hitz: egia da,herriaren partetik eta hainbat instituziotan, udaletan,Estatuaren biktimen aldeko errekonozimendua emanda, baina goimailako instituzioek eta batez ere insti-

tuzio juridikoek jarrera zeharo desberdina izan dute.Gizaeskubideen ikuspegitik oso kalitate gutxikoaizaten da gainera: operazio polizialak martxan jarriohi dira, Entzutegi Nazionalaren salbuespenezkosasi-justizia jarri da beraien alde, zigorrak betetzekoespetxe politika ankerra aplikatu da. Estatuaren bor-tizkeriaren biktimek Estatuaren instituzio juridikoenitxikeria izugarriarekin topo egin dute, Estatuarenbiktimei ez baitzaie inolako justiziarik eman: torturasalaketa medio bideratutako auzi gehienak berehalaartxibatu dira, eta zigorrak izan diren kasuetan indul-tua etorri da segituan. Pertsona hauen sentsazioa izu-garria da. Jonan, zuk esan duzu bakoitzak bere bikti-mak baino ez dituela onartzen, ados, baina ikusdezagun alde bateko zein bestekoen jarrera. Niri ezi-nezkoa egiten zait beste aldean biktimak ez daudelaonartzea. Galdera da: beste aldekoek sentimenduedo jarrera hori al dute? Aitortzen al dute Estatuarenbiktimak badaudela, justiziak ahaztu dituela, badaki-te sufritzen dutela?

E. LOPEZ ADAN. Negoziazioaren testuinguruan etagatazkari eman behar zaion irtenbide politikoarenaurrean, jarrera indibidualak eta sozialak aipatukoditut, baita boterearen jarrerak ere. Pertsonen eskubi-deen aldeko ekimen kolektiboak bultzatzea ondo iru-ditzen zait, eta zentzu horretan ETAko kideen aldeko-ak oso eskas iruditzen zaizkit. Halaber, ETAk eragindituen biktimek, armatuek edo zibilek, terrorismoare-nak deituek, gehienetan euskal jendartearen aldetikosostengua eskasa izan dute. Areago, irudi luke institu-

1980an BVEkFelipeSagarna Zapahil zuenHernanin.Incansablestxarangakoatabalariazen.

�Denok dugu desafio garrantzizkobat biktimen sufrikarioarekin:

humanizazio �edo deshumanizaio�dinamika batek nora eraman gaitzakeen

zehaztu behar dugu. Arazo politikoaz arigarenean, kausa-efektu diagnosiaz ari

gaitezke, baina sufrimenduarekikoenpatian ez da hau kabitzen�

JONAN FERNANDEZ

Page 12: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

M A H A I - I N G U R U A

zioen ekimenak etorri direla jendartearena konpen-tsatzera, orekatzera. Egia da, Estatuak biktima kon-kretu eta batzuen aldeko errekonozimendua egin du.Andoainen badira ETAren biktimak, eta berauekmonumentuak nahiz poesia sarien izenak dituzte.Baina badira ere Batallón Vasco Españolaren (BVE)bi biktima eta hurbilekoak baino ez dira haiekin oroi-tzen. Estatuaren trataera asimetrikoa da, eta honetanArzuagak arrazoi osoa dauka, Estatuak beste aldekobiktimen existentzia ukatu du. Gatazkaren konpon-ketan botere politikoak ari dira negoziatzen, eta nikETA eta bere ingurua ere sartzen ditut barruan. Tes-tuingurua definitzea funtsezkoa da, jendartearen“sentimendu eta jarrera eskasa” dela-eta, agian, ez datestuingurua ondo ezagutzera eman. Baina horiek eregatazkaren ebazpenean parte-hartze zuzena dute.

T. URKIJO. Andoainen ETAren biktimek berenmonolitoa dutela diozu, bi dira, eta biak azkenhamar urtetako biktimak dira. Baina Andoainenhamar biktima daude, eta denek ez dute monolito-rik, eta inor ez da eurekin gogoratzen. Inork ez dituaipatzen, BVEren biktimekin gertatu bezala. Horrekere lehen eta bigarren mailako biktimen sailkapenaagertzen digu, gainditu beharreko arazoa. Julen, zukplanteatzen duzuna ondo da. Ni errekonozimendua-ren esparruaz ari nintzen, ezagutza sozialez eta poli-tiko-instituzionalez, ez biktimei eman behar zaizkienerantzunez. Biktimek ez soilik errekonozimendua,nik egiaz, memoriaz eta justiziaz hitz egin dut. Zukberebiziko aspektuak aipatu dituzu, botere institu-zionalek eman behar dieten erantzuna: bat,egia/ezagutza. Bi, justizia. Hiru, dagoen inpunitatea.Nik horiek terrorismoaren biktimentzat eta biolen-tzia ororen biktimentzat defendatzen ditut, bainabereziki terrorismoaren biktimentzat, eta aspektuhorretan balore hauek ere balio dute eta defendaga-rriak dira edozein biktimarentzat. Nik ETAren, BVE-ren, eta GALen biktimak daudela onartzen dut, bik-tima parapolizialak edo paraestatalak alegia, bainahoriek Estatuak egindako eskubideen urratzetikbereizten ditut. Torturen biktimek –bere kontzep-tualizazio judiziala dutena–, bestelako tratamenduabehar dute eta ez naiz horietan sartuko.

J. ARZUAGA. Eta epaiketaz kanpo exekuzioak etadesagerketak... .

T. URKIJO. Nik horiek Estatuari dagozkion betebe-harretatik eta mugetatik kanpo kokatzen ditut. Hauda, dagozkion funtzioetatik harago doazen gizaes-kubide urratzeak bereizten ditut. Ez diet duten larri-tasuna kentzen. Baina guardia zibil batek bere lanautzi eta orduz kanpoko “lanak” egitera kaputxa jan-tzirik joaten bada, hori ez da legezko ariketa. Eta ezdut arazorik bera eta Estatuaren arteko elkar har-tzea izango dela aitortzeko, ez naiz terrorismoparaestatala izan dela adierazteko lotsa. Baina ezdira gauza bera Gasteizko 1976ko martxoaren 3koaeta ATE, Triple A, BVE, Guerrilleros de Cristo Reyedota GALen hilketak.

J. ARZUAGA. Nik berriz Estatuaren zereginarenbarnean sartzen dut, izan ere, zuk bakarrik kon-tuan hartzen duzu hildako pertsonen kasua.Baina, adibidez, Bilbon pasa den otsailean preso-en aldeko manifestazioetan poliziaren neurrizkanpoko erasoak eta astakeriak izan ziren, Esta-tuaren gehiegikeriaren biktimak izan dira. Mani-festazioa botere juridikoek ilegalizatua zen, ados,baina baketsua zen. Gure zailtasuna eta erronkada estamentu horiek beren erantzukizuna dutelafrogatzea, baina Estatuaren estamentu polizialekerantzukizuna dutenez gero oso zaila da biktimakdirela onartzea. Mendeak pasako dira Eusko Jaur-laritzako Barne Sailak biktimak eragin dituelaonartu arte, kostako zaio gizaeskubideen bortxa-ketetan erantzukizunak dituela aditzera ematea,baita zuen Bulegoari ere.

T. URKIJO. Gure Bulegoaren lan lerroak zorrozta-sun gutxiago edo gehiago izango du ikuspuntu juri-dikotik, baina aritzeko esparru bat definitzen du etahonek ez du kentzen beste biktima batzuk eta bestegizaeskubide batzuk urratzen direla onartzea.

J. FERNANDEZ. Zuek, Emilio eta Julen, ni etika-ren esparruan ari naizela diozue...

E. LOPEZ ADAN. ...ez da gutxiesgarria.

J. FERNANDEZ. Ez, badakit. Ondo dela diozue,baina ez dela funtsezkoena.

E. LOPEZ ADAN. Ez da hori ere.

12

Page 13: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

J. FERNANDEZ. Alabaina, nire irudiko, erabatokerra da arazo politikoaren atzean paratzea bikti-men sufrimenduari aurre ez egiteko. Alegia, guztiokhesi ideologikoen bestaldean babesten gara etahonek biktimen sufrimendua estali egiten du. Etairakurleak hori argi eta garbi ulertzea nahi dut.

Berriz ere, zuetako bakoitzak gatazkapolitikoa ulertzeko duen modua azal-duko da solasean.

J. FERNANDEZ. Nik uko egin diot gatazka politi-koaz hitz egiteari. Ziur aski, gauza askotan bat gen-tozke, baina biktimei buruz hitz egitera etorri gara.Biktimei buruz hitz egiterakoan auzian dagoena ezda gatazka politikoa. Errekontziliazioaz aritukogarenean, beharbada, gatazkaren eta biktimengaiek bat egingo dute.

T. URKIJO. Bai, baina besteok egin ditugu gatazkapolitikoari buruzko zehaztapenak eta zuk ez. Gukjoko zelaia definitu dugu.

J. ARZUAGA. Asko kostata, gainera!

J. FERNANDEZ. Nire baieztapena hauxe da: hain-bat pertsona ezagutzen dut deshumanizazio egoera-

ra iritsi dena aurreiritzi edo aurrekari politikoetanbabestu delako, horrek beren sentsibilitatean eragindu, ez diote egoerak sorrarazi behar duen sentsibi-litatea garatzeari ekin, eta horrek galarazi die bikti-marekiko jarrera hartzea.

Eusko Jaurlaritzak Bilboko Euskaldu-na Jauregian biktimen aldeko ekital-dia burutu zuen apirilean. Sektorebatzuek ekitaldia �baztertzaile�tzatjo zuten, auzia bideratzeko moduokerra.

J. FERNANDEZ. Ekitaldia ondo iruditu zitzaidan,baina ez zen osoa izan. Esperientzia batzuek era-bateko ekitaldiak ezinezkoak direla erakutsi digu-te. ETAren biktimak ignoratuak izan ziren iraga-nean, hori datu objektiboa da. Hala ere,ekimenaren parte baten oinarriarekin ez nator bat.Badirudi euskal gizarteak zor espezifikoa eta oro-korra duela biktimekiko, hori da antza Jaurlaritza-ko Bulegoak egiten duen diagnosia. ETAren bikti-mekiko erantzukizuna gizartearena dela ematendu, ez nator bat eta akats larria da. Ezin da estig-ma zabaldu gizartean, ardura izendatu gabe, ardu-ra guztiona balitz bezala. Estigma hori ari dazabaltzen eta ez da justua.

13B I K T I M A K ( e u s k a l g a t a z k a n )

AIT

OR

BAIO

EspainiakoEstatuko indarparapolizialek

Santiago BrouadBilbon eta Josu

MuguruzaMadrilen hil

zituzten 1980kohamarkadan.Biak HerriBatasuneko

kideak ziren.

Page 14: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

14 M A H A I - I N G U R U A

Joseba Goikoetxea Ertzaintzako sargentu nagusiaren hil kapera. ETAk hila 1993an.

T. URKIJO. Zabaltzen ari da edo saiatzen ari dazabaltzen?

J. FERNANDEZ. Saiatzen ari da zabaltzen.

T. URKIJO. Bada, ez bata ez bestea.

J. FERNANDEZ. Hori da ondorioztatzen ari dena.Kritika hori indibidualizatu behar da. Esan beharda, alderdi politikoek eta instituzioek, demagun,Gregorio Ordeñezen hilketara arte ez zituztela bikti-mak babestu. Hedabideek aitor dezaten paso eginzutela biktimen arazoaz eta biktimengandik bera-rengandik, orain badirudi gizartea dela erruduna.

T. URKIJO. Horiek ere gizartea dira.

J. FERNANDEZ. Baina zehaztu dadila. Esan dieza-gutela euskal gizarteak, katalanak edo madrildarrakerru bera dutela. Zein gizarte manifestatu da euskalgizartea baino gehiago biktimen alde Europan?

T. URKIJO. Biolentziaren aurkako mobilizatzea ezda ezinbestean biktimen alde mobilizatzea.

J. FERNANDEZ. Nahi duzuna. Gogora ditzagun JoseMaria Ryan eta Jose Arregi hil zituzteneko mobiliza-zioak. Erantzukizunak eta erruak indibidualizatubehar dira, bestela akats handia egingo dugu.

T. URKIJO. Baliteke gure Bulegoak ez jakiteazuzen-zuzen transmititzen azaldu nahi duguna. Ezdugu nahi inorenganako erruaren sentimenduatransmititzea, ez flagelazioaren praktika sustatzea,ezta historian estigmatizatuko gaituen ezer bultza-tzea ere. Besterik gabe, gure gizartea ez zela/ginelamaila duinean izan onartzea nahi dugu, ez ginelagauza izan solidaritatea zabaltzeko, bestela bakoi-tzak esatea dauka: “Nik egin nuen”. Guk alde peda-gogikoa landu nahi dugu, erantzukizun eskasadela-eta, ez dugu burumakur eta mingostuta bizi-tzera heldu nahi. Iraganaren ikuspegi kritikoa egi-nez etorkizunerako osagaiak landu nahi ditugu.Euskalduna Jauregian hau izan zen gure mezua:“Gaizki egin genuen, baina garaiz gabiltza”. Gizar-teari berarekin daraman ardura eta zama gainetikkendu nahi diogu. Ekitaldia zor historikoa kitatzekoizan zen, berandu ote zen ustea genuen eta beran-du baino lehen egin dugu. Kontziente gara biktima

LEIR

EA

RZ

UA

GA

Page 15: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

15B I K T I M A K ( e u s k a l g a t a z k a n )

guztiak ez zeudela han, gure asmoa ere ez zen hori,iritsiko da unea horretarako.

J. FERNANDEZ. Nik jende arruntarengan pentsa-tzen dut. Pertsona honek zer egin du genero bio-lentziaren biktimen edo Afrikako biktimen aurrean?Bizi, zentzu onenean, bizitza aurrera atera, lan egin.Egunen batean manifestazio batera joan da eta sina-duraren bat bota du. Nahiko du bizitza aurrera ate-ratzearekin. Gizartea horrela da, baina zer egin dutehedabideek garai horretan? Gizarteari transmititudiote lau guardia zibilen hilketak albiste labur batmerezi zuela egunkarian. Zer egin dute alderdi poli-tikoek? Hori zehaztu behar da. Ekimen generikoakestigma zabaltzen du eta injustua da.

T. URKIJO. Estigmatizatua ikusten duzu euskalgizartea guk egindakoarengatik?

J. FERNANDEZ. Ez. Baina, zuen analisian badagohauxe gutxi gorabehera: ETAk euskal gizartearenizenean ekin duenez, gizarteak badu zor espezifi-koa eta singularra. Ez nago ados. Demagun, ETAkezker ikuspuntutik ekiten duenez, ezkerreko guz-tiek zorra daukate.

T. URKIJO. Oso sinpleki erantzungo dizut: ni Bas-koniako bazkidea naiz eta Buesa Arenan nagoelaMalagako edo Madrilgo zaleek botila bat kantxarajaurtitzen badute gaizki iruditzen zait, eta nirekideek egiten badute are okerrago. Nire zalegoakegin duen gaizkia konpontzen saiatuko naiz. Ezdakit kirol arloan gertatzen dena zergatik ez dengertatzen beste esparrutan.

E. LOPEZ ADAN. Agian denok ez garelako Basko-niako bazkideak.

Autokritika beharrezkoa ikustenduzue, bederen.

E. LOPEZ ADAN. Bai, baina ez Euskaldunanegin zen bezala, ni ez nago ados egin zen modua-rekin, arazoa bideratzen hasteko modu okerra da.Gatazkaren puntu bateratua aurkitu nahi badugu,biktimak ez katalogatzen saiatu behar da, aldebatekoak zein bestekoak, gatazkaren biktimak

izendatzen baizik. Euskaldunan omenduak aldebatekoak izan ziren. Arestian esan bezala, biktimazibil eta militarra bereizi beharra dago, ez dagobeste modurik. Eta Euskaldunan biktima zibilaketa militarrak omendu ziren. Jonan, zuk iraganeanguardia zibilek ohar txiki bat baino ez zutela jasodiozu. Niri 1980. urtera arte guardia zibilek solida-ritate zibil eta publikoa jaso ez izanak –edo euskalherritarrenak– ez nau harritzen, eta gainera ez duthorretaz damutzeko inolako motiborik. Biktimakizan zirelako gaizki portatu garela onartzea gehie-gikeria iruditzen zait. Frankismotik heredatu geni-tuen indar errepresiboak trantsizioko lehengaraian herriaren aurka oldartu ziren modu basa-tian. Gasteizko Martxoaren 3ko biktimak aipatudituzu zuk, Txema. Jendearen gehiengoak gerta-kari historiko horiek oso gogoan ditu. Beraz, Esta-tuaren defentsako biktima militarrei eman beharzizkieten omenaldiak eta ohoreak ez badizkieteeman, Estatuak eman diezazkiela. Zentzu horretanEuskaldunan egin zen omenaldia ez da zuzena.Biktimen elkarteei dagokienean, hauxe nire gal-dera: justizia eta sententzia zeren izenean ematenda? Zeren funtzioan, zein lege eta ordenu publi-koren barruan? ARGIAko zuzendari alboko PelloZubiriaren kasua, adibidez, Egunkariaren zuzen-daria bezala auzipetua. Biktimen aldeko elkartebatek dioenez, Zubiriak mina egin die haiei,zuzenki. Elkarte horrek prozesua exigitzeko horiargudiatu du. Alta, biktimen balizko egile eta bik-timen arteko loturarik ez dago inondik inora. Horida elkarteak eraiki duen argudio intelektuala, etakasua daraman auzitegiak instantzia onartu du etapertsona hauek epaitzera eraman ditu. Hau da,parametro politiko-ideologikoen arabera funtzio-natzen duen elkarte horri juezaren funtzioa emanzaio, parte-hartze larria. Biktimei esan behar zaiebehingoz ez dutela justizia egiterik, badituztelaeskubideak, baina arazoari auzitegietatik at ekinbehar zaiola.

J. ARZUAGA. Euskaldunako ekitaldiaren aurkakonire jarrera publikoa da. Ados naiz Emiliorekin.Areago, Espainiako auzitegiek Estatuaren erasoajasan duten biktimekin duten jokamoldea kalitategutxikoa da. Euskaldunan ETAren aurkako ekitaldiaburutzea xede izan zen. Ekitaldia orokortu zen, bik-

Page 16: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

timak protagonistak bihurtu ziren. Aralar alderdiakaipatu zuen zerbait bateratua egin behar zela. JavierMadrazok esan zuen interesgarria izango zela orainGALen biktimen aldeko ekitaldi bat egitea. Nola daposible hau egitea GALen biktimen oniritzirik gabe?Bulegoaren zerrendetan ETAren biktimak baino ezdirenak azaltzen direnez gero, nola egingo diozueaurre errealitateari? Biktimen kolektiboa heteroge-neoa da, konplexua eta zaila tratatzerakoan.

T. URKIJO. Bai, noski. Oso konplexua da. Jonanekbi kolektibo aipatu ditu, zuk terrorismoaren etaEstatuaren biktimak bereizten dituzu. TATek horidio nirekin bildu denean, baita egia ez diren gauzakesan ere. Euskaldunako ekitaldia baino lehen bileraegin genuen, haren ostean TATek prentsaurrekoaeskaini zuen, bertan nik bileran esan ez nituenadierazpenak jarri zituzten nire ahotan. Bestalde,zuek biktimen kontzeptuaren errefusatze modukobat egiten duzue: “Ni ez naiz biktima” dioena, “nipertsona torturatua naiz” baizik. Baliteke oraindikhorretan egotea, konpondu gabeko gatazka bateangaudelako, heldua ez den prozesu honetan orain-dik ezin diogu honi aurre egin antza, bideraezinada. Ekitaldiari egindako kritika modu askotara uler-tu daiteke. Onargarriak, noski. Baieztatu daiteke ezdaudela biktima batzuk. Baina ez badute egonnahi? Ez baduzue kontzeptua onartzen, nola egon-go dira? Beraz, hasteko biktimaren izaera onetsi etagero esan: ez naiz interpelatua izan. Guk baduguzer landua, ziur, ados, baina zuek ekitaldia politika

egiteko baliatu duzue. Hemen, Jonanek aipatuduen arrazoi politikoaz jabetzeko nahia dago, bikti-men patrimonializazioa bereganatzea interes politi-ko zehatzak lortzeko. Zuek egurra eman diguzueeta AVTkoek ere bai. Eusko Jaurlaritzak, berezkobiktimak ez dituenez, ezin du ezer patrimonializatu.Guk urrats bat eman dugu. Gure Bulegoaren bidezterrorismoaren biktimei laguntzeko ari gara aspaldi,GALen biktimen edota parapolizialen biktimenkolektiboek egin diezaguketen kritika ez da orain-goa. Ez dela den-dena behar bezala egin? Ados.Guk borondatea ipini dugu gaia lantzeko, kritikatuegin digute, baina lanean segituko dugu aipatutakoterrorismo horien errealitatea txosten batean jaso-tzeko. Zuk badakizu hori Julen, eta zure kideek erebai. Badagoela zer egin? Bai. Hau da, errealitatehoriek beste errealitateekin bateratzea, biktima guz-tien beharrei erantzuteko.

16 M A H A I - I N G U R U A

““BBaliteke gure Bulegoak ez jakiteazuzen-zuzen transmititzen

azaldu nahi duguna. Baina ez dugunahi inorenganako erruarensentimendua transmititzea ere, ezflagelazioaren praktika sustatzea, eztahistorian estigmatizatuko gaituen ezerbultzatzea”

TXEMA URKIJO

Jose Luis Lopez de Lacalle kazetariarenhileta elizkizunak. ETAk hila Andoainen,2000 urtean.

RU

BE

NPL

AZ

A

Page 17: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

17B I K T I M A K ( e u s k a l g a t a z k a n )

J. ARZUAGA. Ados naiz, Txema. Baina zuekerdian kokatzeko izan zenuten asmoa publikokiadieraztea eta argitzea zenuten. Hau da, biktimakonkretu hauei egingo diegu omenaldia.

T. URKIJO. Erdian nola?

J. ARZUAGA. Zuk diozu, alde batekoek egurraeman dizuegula eta beste aldekoek ere bai.

T. URKIJO. AVTk ez dio Eusko Jaurlaritzari aparte-ko estimua.

J. ARZUAGA. Ados. Hainbat arazo zenuten, bainaesan zenezaketen: “ETAren terrorismoaren biktimenaldeko ekitaldia da” eta elkar ulertuko genuen.

T. URKIJO. Ekitaldia ez genuen ETAren aurkako eki-taldi bihurtu, zuk diozun bezala. Uste duzu GALenbiktimaren batek lotura egin zezakeela ekitaldiarekin?

J. ARZUAGA. Ez, ez, ez, noski.

T. URKIJO. Oso garbiak izan ginen ekitaldiarennondik norakoa azaltzean, ez genuen inongomomentuan esan ekitaldia terrorismoaren biktimaguztiak eta biolentzia politikoa jasan duten bikti-mak omentzeko zela, inola ere.

J. ARZUAGA. Ez, garbi ez zegoenez guk hori begi-bistan ezarri nahi izan genuen...

T. URKIJO. ...eta kritikatu. Zuen kritika haragojoan zen, zuen jarrera politikoa agertzeko kritikaizan zen.

J. ARZUAGA. Kritika zilegia edonola ere. Ez garahortik aterako, beraz, bego.

J. FERNANDEZ. Emilioren adibidera bueltatu nahidut, guardia zibilena, 80ko hasierako hildakoena.

E. LOPEZ ADAN. Adibidea zuk jarri duzu...

J. FERNANDEZ. Bai, bai, haria berreskuratualdera... Emiliok dioena nik esaten dudanaren

kontrako norabidean doa. Gauza bat da orduangertatu zenaren interpretazioa egitea –eta ulertzenditut gertatu zenaren zioak–. Alabaina, hitzenpedagogia egin behar dugu, bestela mendekuarenpedagogia landuko dugu. Gaur egun bizi dugununea ispilua dugu, ezer onik emango ez digunegoera batera iritsiko gara. Gertatu zenari buruz-ko errebisio kritikoa egin behar dugu, ezin duguplanteamendu politikoen ostean gorde. Guardiazibil haien atzean instituzio bat zegoen, militarra,baina funtsean Extremaduran edo Andaluzianmiserian bizi zen jendea zen, eta haiek hil zituz-ten, ez teniente koronelak.

E. LOPEZ ADAN. Teniente koronel askotxo hilzuen ETAk.

J. FERNANDEZ. Dena dela, ezin dugu biktimengaiaren ikuspuntutik pedagogia hori landu. Niautokritika egitekoaren aldeko naiz, baina ez oro-korra. Aitzitik: Zer egin du instituzio honek? Zermugimendu sozial honek? Zer egin dugu zuk etanik?

Biktimen sufrimenduaren patrimoniali-zazioa eta jabetze politikoa aipatuduzue, biktimen elkarteek betetzenduten egitekoa ageri izan da zuenhitzetan.

J. FERNANDEZ. Delikatua da esparrua. Biktimis-moa garatzen ari da, zauria purgatzeko joera dutehainbat elkartek. Oso esparru arriskutsua da, bikti-mentzat bereziki.

““GGuztiok hesi ideologikoenbestaldean babesten gara eta

honek biktimen sufrimendua estali egitendu. Eta irakurleak hori argi eta garbiulertzea nahi dut”JONAN FERNANDEZ

Page 18: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

18 M A H A I - I N G U R U A

E. LOPEZ ADAN. Ateratzen dituzten abantailapolitikoak ahantzi gabe.

J. FERNANDEZ. Asoziazionismoa delikatua da, bik-timaren aldetik erreflexio bat eskatzen du. Praktikanbatzuek laguntzen dute biktimizazioa gainditzen etabeste batzuek egoera luzarazten dute. Eta hori salaga-rria da, eta hori ez dute biktimen elkarteek soilik egi-ten, instituzioek ere egiten dute. AVT bezalako elkar-teek biktimen sufrimendua patrimonializatzen duteeta jabetze politikoa egin ere.

E. LOPEZ ADAN. Autokritikarena hizpide: beldurnaiz gatazkaren ebazpena ez dela erraz iritsiko etabenetako desastre bat bizitzeko proportzio handiadela. Ez bada gatazka konpontzen, borroka armatuapraktikatu zuten lehen belaunaldiek, baita errepre-sioa jasan zutenek ere, krisi moral itzela biziko dute.Ez dut berriz gatazkaren ebazpen prozesuan sartunahi, baina ez bada autokritika politikoa egiten, bialdetatik, nekez izango da konponketa bat. Autokriti-kak errealista izan behar du, alde batek ezin dio Esta-tuari eskatu “beti oprimitu dut Euskal Herria” esandezala. Baina Estatuari “egoera paraestatale”tik ateradadila eska dakioke. Estatuak bitartekoak ditu jakite-ko zenbateraino izan den inplikatua pertsonen esku-bideen urraketan praktika parapolizialen eta paraes-tatalen bitartez, eta une batera iritsita esan dezake:“Hanka sartu dugu. Terrorismoa konbatitu dugu eta

pasa gara”. ATE, BVE eta GAL zer izan diren ikerdezake Estatuak. Baina ez du nahi.

T. URKIJO. Bulegoaren zuzendariak MarixabelLasak publikoki eskatu du hori egitea, eta Estatuakonartu beharko du.

E. LOPEZ ADAN. Ados. Bigarrena nahi dut aipatu:ezin zaio ETAri eta bere inguruari eskatu 1953tikodoltzale koadrila bat izan direla onar dezaten. Ez duzentzurik. Ezta gloria kolektiboak izan diren kasuakere kondena ditzaten: hala nola, Meliton Manzanasedo Carrero Blancoren hilketak. ETAk egin dezakeautokritika esanez, une batez Estatuari mina egitekohautetsi demokratikoak erasotzera pasa ginen, zibilakbarne, eta hanka sartu genuen hondoraino. IRAk egindu eta ez da deus pasa. Egin daitezke, eta aitormenberebizikoak izango dira gatazkaren ebazpenerakoeta errekontziliazioa lortzeko.

Iritsi gara errekontziliazioaren pun-tura. Zein dira elkarbizitzarakooinarriak?

J. FERNANDEZ Ni nahiko ados nago Emiliok orainesan duenarekin. Errekontziliazioan badaude nahas-te batzuk: batzuek errekontziliazioa lagunak bihur-tzea dela pentsatzen dute. Okerreko bidea da hori.Errekontziliazioa errespetuz tratatzea da, besterik ez.

““GGerra Zibiletik ez daerrekontziliazio prozesu bat

gauzatu. Memoria historikoen biktimenkolektiboek ez bide dituzte egia etajustizia jaso. Badago zeregin itzelaoraindik. Ni pozez zoratzen egongonintzateke gatazkaren ebazpena mahaigainean gauzatu dadin, eta horrenbitartez errekontziliazioa etor dadin”

JULEN ARZUAGA

ETAk PPko zinegotzi Jose IgnacioIruretagoiena zarauztarrahil zuen 1998an.

Page 19: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

Bigarren okerra da pentsatzea errekontziliazioa bik-timen ardura dela. Hori erokeria! Utz ditzagun bikti-mak. Errekontziliazioa betebehar soziala da. Bestenahaste bat da pentsatzea errekontziliazioa aldebatekoen mendekua dela eta bestearen umilazioa.Hori hankasartze handia! Edo errekontziliazioa ira-ganaren gainean lurra botatzea dela. Iraganarenoroimena kritikatu behar dugu, biktimek eskubidemorala, materiala eta politikoa dituzte: eskubidemorala, egia eta duintasuna berreskuratzeko; esku-bide materiala konpentsazioa lortzeko; eta eskubidepolitikoa, ez dadin etorkizuna eraiki iraganik ezbalitz bezala. Prozesuak sufrimendu guztien erreko-nozimenduzko katalogoa eskatzen du, memoria bil-duko duen artxiboa. Kritika morala egin behar da,eta berriz ere gerta ez dadin akordio batekin amaitu.Baina, gatazka ebazpenaren prozesua garatzen denbitartean, hau lortzea zientzia fikzioa da, errekontzi-liazio prozesuak denbora eskatzen du. Emiliok eska-tu duen autokritika egitea zaila ikusten dut gauregun, bost edo hamar urte beharko dira.

Gizarteak ETA eta Estatua hartarabultzatzeak azkartu dezake autokriti-ka hori?

J. FERNANDEZ Ondo bukatuko den ebazpen pro-zesua behar dugu. Ziklo baten hasieran gaude etaprozesua buka daiteke Irlandan bezala, ondo. Edoalderantziz, Italiako Brigada Gorrien edo AlemaniakoBaader-Meinhofen kasuetan bezala, oso gaizki.Bukaera duin batek lagunduko du errekontziliazioagauzatzen, bestela nekez.

Bide okerretik ote goazen beldurzarete, antza.E. LOPEZ ADAN. Bai. Ni izututa nago.

J. ARZUAGA. Bai. Eta lana pilatzen ari zaigu.Gerra Zibiletik ez da errekontziliazio prozesu batgauzatu. Memoria historikoen biktimen kolekti-boek ez bide dituzte egia eta justizia jaso. Badagozeregin itzela oraindik. Ni pozez zoratzen egongonintzateke gatazkaren ebazpena mahai gaineangauzatu dadin, eta horren bitartez errekontzilia-zioa etor dadin. Jonan, zuk “barrera ideologikoe-tan babestea edo gordetzea” diozunean, nik“konfrontazio demokratiko politikoa garatzea”diot. Mahai gainean proiektu politiko guztiak jarri,“ez gara berdinak, ez gara etsaiak arerio politiko-ak baizik” esanez, proiektu guztiak garatu ahalizateko. Honek biktimen eta biktima egileenartean errekontziliazio prozesua eskatzen badu,goazen aurrera.

Denek bat egiten duzue errekontzilia-zioaz Jonanek esandakoarekin.

J. ARZUAGA. Bai, egindako ñabardurak barne.

E. LOPEZ ADAN. Bai. Errekontziliazioak elkarreki-ko errespetua behar du. Jendeak gustura izan behardu sistema politikoaren barruan, baina ez dezagunpentsa “zein gaizki tratatu zintudan eta orain askomaite zaitut” esanez bukatuko dugula.

T. URKIJO. Jonanen hitzen harian bi ñabardura:ez da egokia biktimen arazoaz hitz egitea soilik,hitz egiteko egokiera sortzeko lan egin behar da.Guk adierazi nahi duguna adierazteko ahaleginizugarria egiten dugu eta lorpena berriz txikia da.Jendeari azalpen gehiegi emateak ez du laguntzenbeti, biktimek nahi dutena berehala jasotzen ezbadute, ez dute ulertzen. Errekontziliaziorakobeste elementu gakoa da bortizkeria: bortizkeriaksegitzen duen bitartean oso zaila da norabidehorretan urratsak ematea. Gatazka bortitza ezezik, gatazka politikoa luzaz izango da, gatazkaizaera berezkoa baitu gizarteak. Herrien artekomoldatzea eta adostea da gakoa. Gatazka ETAizan baino lehen bazen eta gero ere izango da. n

19B I K T I M A K ( e u s k a l g a t a z k a n )

““EETAk egin dezake autokritikaesanez, �une batez Estatuari

mina egiteko kargu hautetsidemokratikoak erasotzera pasa ginen,zibilak barne, eta hanka sartu genuenhondoraino�. IRAk egin du eta ez dadeus pasa�EMILIO LOPEZ ADAN

Page 20: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

20 I R I T Z I A K

Lehenengoz, hasierako aitorpen txiki bategin behar dut: indarkeriak berekin eraman-dako pertsonen gainean aritzen naizenetan,

oraindik sendatu gabeko zauriak dituzten gizakieiburuz ari naizela ezin ahazturik ibiltzen naiz, etahonexek egundoko leuntasunez eta xalotasunezberba egitea eskatzen dit. Biktimak, funtsean, ondo-rio dramatikoenen eramaileak dira, gehienetan nahigabe, ohartu gabe. Eta euren ingurukoak, bidega-bezko oinaze izugarriaren subjektuak dira, biktima-tzat hartzen ditugunak, alegia, bizirik dirautenak.Hortaz, oso gai delikatua deritzot. Mingarria zaitoso, egun nola hainbatek darabiltzaten biktimenustezko nahiak, nor bere interesetara makurturik,askotan biktimen asmoak bakarra bailiran, berega-natu guran, legitimitateren bat saldu nahirik, antza.Auzi honi tentu handiz heldu ezean, agian, onurabarik kaltea egin diezaiekegu biktimoi, eta horiazkena da.

Biktimaren definizio zehatz eta petoa ematea ezda makala, polemika nonahi sortzen baita erraz etaerruz. Gure Koordinakundean buru belarri arituginen kontu honen inguruan duela jada hainbaturte. Liburuxka bat argitaratu genuen IndarkeriarenBiktimei buruz titulupean. Gure iritziz, ustezko ziopolitikoak direla-eta eraildako pertsonak dira berezbiktimak, asmo deliberatu baten bitartez hilaraziak.Jakina, hildako horien ingurukoak –familiarrak,batik bat– izendatzen ditugu biktimak. Definiziohorren barruan, neurriz kanpoko edo ez-zilegizkoindarkeria erabilita Estatuko indarrek, Triple A dela-koak, BVEek, eskuindar muturreko taldeek, GALek

eta ETAk eraildako pertsonak sartzen dira. Bestealdetik, nork bere ardurapeko biolentzia erabilitahildakoak daude –bonba esku artean duela, nahigabe zartatu eta hil egiten den etakidea, esaterako,edo polizia komando batekin topo egin eta tiroke-taren ondorengo hildako terrorista–. Horiek, berenindarkeriaren biktimatzat har ditzakegu, bortizkeria-ren arriskuez jakitun izanda, bereganatu egiten bai-tute. Hau esanda, hainbat kasu suerta litezke inon-go definizioan kabitzen ez direnak, edoeztabaidagai direnak. Edozelan ere, guk, Gestoko-ok, beti arbuiatu dugu hilketa bortitza, edonor dela-rik ere hildakoa, nahi baino gehiagotan latzak etagarratzak jasoaz, han-hemenka. Herri honetan biziaaldarrikatu, hilketa salatu eta sufritzen ari direnen-ganako elkartasuna erakustea beti egon da auzitan,susmopean, traza itsusian. Nik ez dut oraindikhorrelako errezelorik konprenitu.

Indarkeriari zilegitasuna guztiz erauzi eta biktimak oroimenera ekarriTerrorismoaren azken txanpan gauden itxaropenarieutsi nahi diogunez [artean, iritziegileak ez zuenETAren su-etenaren amaiera ezagutzen], nahitaez-kotzat jotzen dugu etorkizunaren eraikuntzan aha-legintzea. Bi dira etorkizun baketsu horri begiralandu behar ditugun funtsezko gaiak: indarkeriarinola-halako zilegitasuna kendu eta biktimak aitortu.

Baina aurrera begiratze horrek eta bakea jadeste-ko gogo biziak ez gaitu etorkizuna edozein modu-tara eraikitzera eramango. Ez. Gure iritziz, funtsez-koa da indarkeriari zilegitasuna kentzea, hau da,

Indarkeriaren biktimei buruz

Fabián Laespada *

XO

USE

SIM

AL

“Euskal instituzioak ari diraazkenaldion biktimenganako kezka etaonespena bereganatzen. Azken ekitaldia,polemiko askoa, Eusko Jaurlaritzakapirilaren 22an antolatu duena da”

Page 21: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

21B I K T I M A K ( e u s k a l g a t a z k a n )

terrorismoa arma politiko gisa erabiltzeari atea itxibehar diogu, inork atzera buelta egin eta indarrarenbidez bere jarrerak inposatzeko aukerarik izan ezdezan. Ondorioz, inoiz ezingo da pentsatu indarke-riak, gizarte osoan eta, batez ere, zuzenean jasandutenen artean, egundoko samina sortzeaz gain,ezertarako balio izan duela. Honexegatik da ageri-koa ez gizarteak ez demokraziak ezin diola inolakokontzesio politikorik egin terrorismoari. Sistemademokratikoaren funtsak berak galarazten du indar-keriaren erabileraren aurrean amore ematea. Beste-la demokrazia bera traizionatzea litzateke, bai etaurte hauetan izuaren bidez inposatu nahi –eta nahiizan– digutenen aurrean defendatu dugunari ukogalanta egitea ere.

Bakea biziki irrikitzen badugu ere, ezin garadena ahaztu eta presaka orrialdez aldatzeko akatslarrian jausi. Gaiztakeria litzateke, eta baita krudel-keria ere, batez ere biktimen aurka. Berauek diraindarkeriari zilegitasunez gabetzeko arrazoiriknagusiena, beraiek direlako ETAren terrorismoak–azken hogei urteotan eskuarki– guztioi zuzenduzigun erasoa bete-betean jasan dutenak. Terroris-moak ez zuen pertsona bat bere giza kalitateagatikaukeratu, baizik eta gu guztiontzat izan zezakeenesanahiagatik edo hilketa horrek gizartean bertaneragin zezakeen kalteagatik. Jakina, teoria honekEuskal Herrian burututako edozein terrorismoriaplika dakioke. Eta indarkeriazko espiral horretanedonor –bere inguru ideologikokoak salbu– izan

zitekeen kaltetua. Erasoa denon aurkakoa izan zelaonartzeak biktimak aitortzea dakar. Horregatik,gure erantzuna kolektiboa, gizarte osoarena, izanbehar da. Biktimek gure aitorpena, begirunea etaelkartasuna merezi dute. Terrorismoa justifikatzeaedo horren erabileraren aldeko aitzakiak bilatzeajasanezina litzateke edozeinentzat. Terrorismoa era-bili eta justifikatu dutenek beren ardura dute etaberen gain hartu behar dute. Eta berriro diot, berto-ko banda terroristak eragindakoa zein edonongogobernuren itzalean sortutako terrorismoak eragin-dakoa justifikatu edota laudatu dutenen jarrera daonartezina. Ildo honi jarraiki eta ondorio gisa, gizar-teak biktimei dagokienez, urte luzetan isilik egonizana bere gain hartu behar du eta era kontsekuen-tean jokatu. Baita instituzioek ere.

Izan ere, euskal instituzioak ari dira azkenaldionbiktimenganako kezka eta onespena bereganatzen.Azken ekitaldia, polemiko askoa, Eusko Jaurlaritzakapirilaren 22an antolatu duena da. Guk hauxe iritzidiogu ekitaldi honi: 3 Erabat beharrezkotzat jotzen ditugu honelako

ekitaldiak, terrorismoak estigmatizatutako pertso-nenganako euskal gizartearen behinolako gabeziaarintzeagatik.3 Gehien sufritu dutenenganako zor handia

dugulako, biktima ez ezik, lotsa soziala ere bihur-tzen baitziren/baikenituen.3 Gu guztion memoria landu behar delako, etor-

kizunak oinarri etiko sendoak izan ditzan, alegia

“Gaur egun oso zailasuertatzen da biktimen

aldeko ekimen adostu bataurrera ateratzea.

Oraindik batzuen etabesteen zauriei odola

darie. Baina hobe ezergutxi egitea ezer ez

egitea baino, ezinbaikaitezke paralizaturik

geratu auzi honetan”

Page 22: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

indarkeriaren erabilera behin betiko galarazikoduena, elkarbizitza erraztuz.3 Eusko Legebiltzarrean, euskaldunon esparru

demokratikoan, hartutako erabaki baten ondorioada ekitaldi hori.3 Hainbat euskaldunon beroa eta indarkeriaren

kontrako konpromisoa erakusteko aukera izan zen.

Gaur egun oso zaila suertatzen da biktimen alde-ko ekimen adostu bat aurrera ateratzea. Oraindikbatzuen eta besteen zauriei odola darie. Baina hobeezer gutxi egitea ezer ez egitea baino, ezin baikai-tezke paralizaturik geratu auzi honetan. Bestelakoekimen batzuk ere jorratu beharko dituzte euskalerakundeek baina garrantzizkoena, nire ustez, nor-beraren konpromisoa da, bakoitzak egin dezakeenhautua, alegia indarkeriaren kontrako jarrera tinko-ari eutsi eta biktimenganako –edozein dela ere–hurbiltasun zintzoa agertu.

Biktimenganako gizartearen adiskidetzea“Adiskidetzea” edo errekonziliazio hitzak erreze-loa eragiten du biktima batzuengan eta segurue-nik berebiziko arrazoiak dituzte horretarako.Azken garaiotan, batzuen ustez, biktima eta bikti-marioaren arteko jarduera da adiskidetzea eta,gainera, biktimak prestutasunez, eskuzabaltasu-nez, barkamenez… jokatu behar du. Eszenatokihorretan ez da ezer esaten biktimarioari buruz.

Hau da, biktimak, terrorismoak eragindako kon-pondu ezineko kalteak jasateaz gainera, adiskide-tzearen kontzeptu laudagarriarekin apaintzen dengarrantzi handiko jardueraren arduradun zuzen-tzat hartzen dira.

Gure ustez, hori, adiskidetzearen eta beraujadesteko eman behar ditugun urratsen ikuspuntuustela da. Eta, batez ere, ikuskera zuzengabea dabiktimei dagokienez. Beste ezer baino lehen,beraienganako defizita aitortu behar dugu, gizarteosoaren aurkako erasoaren zoritxarreko jasotzai-leak izan direla aitortu eta, aitorpen hori eginondoren, ordain eta elkartasun ekintzak garatu.Biktimek ez dute era bateko edo besteko eginbe-har kolektiboen arduradun izan behar, alderan-tziz, gizarteak bultzatutako elkartasun jarduerenjasotzaileak izan behar dute; eta erakundeak buruizan behar dira ekintza horietan. Biktimek bikti-marioekin izan dezaketen jarrera, pertsonala izan-go da beti eta kanpotik ezingo da sekula eskaki-zunik planteatu, eta are gutxiago, aitorpen etaelkartasunezko ezinbesteko bidea egin gabe.

Memoria biziaGure herri eta hirietan biktimak gogoratu beharditugu. Joan dan azaroan Bakearen aldeko Koordi-nakundeak antolatu zituen Biktimekiko ElkartasunJardunaldietan, hauxe zioen ETAk hildako batenaitak: “Norbaitek gogoan baditu, gure artean izangodira”.

Zalantzarik gabe, biktimak gogoan izatea, bikti-mak ez ahaztea da ausentzia gehien sufritzen dute-nen itxaropena eta guk gure errukia erakuts die-zaiekegu. Beren oroitzapena, gainera, lur honetangauzatu izan den izuari zilegitasuna kentzeko lehe-nengo arrazoia da. Hainbeste heriotza bortitz etahainbesteko samina ezin da biktimen etxe barruangordeta geratu; etenbako mezua izan behar dute,inolako zalantzarik gabe baiezta dezagun izu harkez zuela eta ez duela inolako justifikaziorik izan, ezzegoela arrazoi bakar bat ere hildako eta mutilatuta-ko pertsonek indarkeriak ezarri zien zigor krudelajasan zezaten.

* Euskal Herriko Bakearen Aldeko

Koordinakundearen (Gesto por la Paz/BAK) kidea

22 I R I T Z I A K

Page 23: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

23I R I T Z I A K

Disidentea biktima gisa

Jesús Biurrun *

Disidenteak, biktima gisa, diferente pentsatzekoukazioa pizten du diskurtso nagusian. Hardezagun itxura bertutetsua duen esaera bat:

“datorren lekutik datorrela”. Ahotan hartzen duenakerbesteratze logikoaren baitan kokatzen du: gertakarikonkretuaren lurraldetik –atentatu bat– eskubide uni-bertsalen espaziora, gertakizunen eta historiarensasoitik baldintza eta denbora zehaztasunik gabeko-ra. Esperientziatik abiatzen den hegaldia, diferentziaantzematen ez duen linboan lur hartzeko. Indarkerianoinarritutako bi gertakaritan ohikoa, ez ohikoa etakontrakoa ikusten uzten ez duen itsumen bertutetsua.Horri esker, desegokitasunetik harago joan liteke,lizunkeriaren mugan, eta kasu bakoitzaren ezauga-rriak aipatu –matxinatu baten tiroz hildakoa eta poli-zia baten tiroz hildakoa–, bi fenomeno sekula ezinkonpara litezkeela berretsi nahian.

Aipatutako esaera errugabetasunerako ate txiki batda, intentzioz eta eraginez ongi hornitutako denda-oste batera garamatzana. Honakoak aurkituko ditugubarnean: 1. Biktimak euren biktimizazioa eragin zuenrol ezberdin batean ikustarazten ditu. 2. Diskurtsoabere jatorritik ateratzen du, gatazka politikotik, zapal-tzaileen praktika jazarleen aurkako erresistentziatik,beste jatorri zeharo ezberdin batean kokatzeko, giza-ki guztiak berdinduko lituzkeen bizitzeko eskubidea-ren baitan. 3. Disidentearen ekintza –prestigioduna–zapaltzailearena lortu nahi izatera bideratzen du–prestigiorik gabea–, eta bistatik uxatzen ditu bateneta bestearen arrazoiak eta ekintzak berdintzen ditu;hortaz, lehenengoak bigarrenaren berdina egiten bal-

din badu, bere arrazoiek ere prestigioa galduko dute.Bi aktoreen indiferentziazioak luzapen zehatzak eka-rriko ditu, besteak beste, disidentea (torturaren beze-ro naturala) exekutatzaile bihurtuko da bere erresis-tentzia agerian utzi edo bere protesta azaldu orduko.

Esaera gizartean sustraitzen den heinean, berezabaltzaileek gero eta arreta handiagoa eskainikodiete disidentearen indarkeria kasuei zapaltzaileare-nei baino. Horrek, alde batetik erabaki konkretu bateskatzen du zentzu horretan, eta bestalde, martxanjarritako dispositiboaren logikak dakar ezinbestean.Erabaki kontziente bat ageri da indarkeriazko gerta-kariaren erantzunaren azkartasuna handiagoa deneandisidentearen kasuan kontrakoaren kasuan baino. Etamakineria diskurtsiboak bere exijentzia areagotzendu, indarkeria guztiei berdintasunezko tratua ema-teak erantzunaren kolapsoa eta zapaltzaileek izenona galtzea ekarriko bailituzke, eta hori da egun alde-rantzikatu nahi dena. Ikus nola: hiritar bat askatasunagaltzeko prest baldin badago matxinatzeagatik,matxinadak irauten duen denbora irauten duela,astean behineko elkarretaratze publikoetan, besteakbeste, Estatuak hiritarren askatasuna murriztera bide-ratutako denbora, leku eta energiak gutxienez bider600 egin beharko genituzke. Proportzio hori bestezenbait kasutan aldatu egingo da eta osotasuneanhanditu, ezbairik gabe, beti Estatuaren onurarako.Horregatik, esperientziak eta arrazoiak erakustendigute zapaltzaile izateak berarekin dakarrela aurreegitera ausartzen den disidenteak baino ahalmen era-sokor handiagoa eta kaltegarriagoa izatea.

DA

NI

BLA

NC

O

“Esperientziak eta arrazoiak erakustendigute zapaltzaile izateak berarekindakarrela aurre egitera ausartzen den

disidenteak baino ahalmen erasokorhandiagoa eta kaltegarriagoa izatea”

Page 24: Larrun (111): Biktimak gatazka ebazteko bidean

24 I R I T Z I A K

Goiz baino beranduago, jendaurrean salatutakoindarkeria disidentearena da, zapaltzailearena lehena-go izan zezakeen zentzua galdu duen automatismoerritual izatera murrizten den bitartean. Galdutakozentzua egun praktika ilegalekin baino ez da lotzen.Zapaltzaileen indarkeria baztertezina, beraz, “kasuisolatua” izango da, saihestezina gizakien izaera kon-tuan hartuta, ez du inplikatuko ez aipatuko gertaka-rien lekuko izan den instituzioa, eta aipatze hutsakzapalkuntza sistemaren babesle eta izaera justu, ber-dintzaile eta bermatzaile gisa funtzionatzen du.

Galbidearen bukaeran, “datorrenetik datorrela”zioen bakezaleak irudikatutako esparruari borrokaoinarri duen indarkeria mota baino ez zaio gelditzen:disidenteak eragindakoa. Formulak zentzua galdu du“biolentoen biolentzia da existitzen den gatazkabakarra” izeneko sasoian baikaude. Eta torturatzailea-rekin erakutsi bezala, orain biolentoa disidentea da.

Heriotza eta bizitza ez dira antagonistak mundumultipolarrean bakarrik, bien polaritateak besteengainetik daude, barne hartzen dute, metabolizatu etairaungi egiten dute maila baxuago bateko gangabihurtuz. Bipolaritateak bere parte den guztiarenberri ematen du, bere parte ez dena baztertu nahian.Baina bizitza eta heriotza antagonista bihurtzeak bienparte txiki bat baino ez du azaltzen. Baztertuak hain-bat errealitate ditu: suizidioa, bizitza duinaren kon-tzeptua, nork bere gain hartutako bizitza arriskuak...Finean, gizakien bizitzari intentsitatea, zentzua etabalioa ematen dion guztia. Gizakien bizitza osatzenduen objektu multzoarekin batera elkarrekintzandauden bizitzaren eta heriotzaren esparrua baztertuondoren, erraza da esatea biak edozein elkarrizketaeta negoziaziotik at dauden errealitate inkomunika-tuak, lehena ongiaren lekua da eta bigarrena gaizkia-ren adierazle guztien bilgunea. Hortaz, ongizaleek,ongiaren aldekoek diskurtso mota horren lehen espa-rruari dagozkion metodoak baino ezin izango dituzteerabili. Bestelako praktiketara jotzen badute, berenideiak, grinak eta helburuak kutsu hilgarria hartukodute eta gaitzetsiak izango dira. “Ez da ideiarik herio-tzarik justifikatzen duenik” izeneko sasoia da.

Elkarrizketaren bertuteak iragartzen dituen leloare-kin lotuta dago aurrekoa, bigarrena hain muturrekoaez bada ere. Hitza gatazkak konpontzeko modu zibi-lizatu eta eraginkor bakarra dela dio. Proposamenhorren eta aurrekoaren arteko lotura berehala nabar-

mentzen da, politika eta gerra kontrajartzen dituenunetik hain zuzen, Clauswitz-en esaera sonatua gal-tzerdi baten erara erabiltzen den bitartean, orain aldebatean, orain bestean. Batzuetan, gerra politikarenbitartez eginez –disidentearen aurkako legeak– etabeste batzuetan politika gerraren bitartez eginez–praktika zapaltzaileak–.

Pertsona gehienen desioa gatazkak konpontzekoelkarrizketa eta negoziazioa erabiltzea denez, desiohori gatazkaren alde ahulenarentzat armak uztekogonbidapen bihurtzen da. Halako proposamenakargudio indartsuak behar ditu, eta guztien artean osa-sunari eta pragmatikari dagozkionak nagusitzen dira.Armategi pragmatikoan honako arrazoiak daude:“ezin irabaz liteke indarraren bidez”, “indarkeriak lor-tutako helburuak makaltzen ditu”, “indarkeriazkometodoek kontrako eragina ekar dezakete”. Esaldiakinteresik gabeak bezain ukaezinak dira, eta guztienbalioa disidenteak markatzen du. Osasunari dagoz-kion arrazoiek arrisku fisiko eta sozialen ezabapenaeskatzen dute, estresaren erlaxazioa forma eta ondo-rio guztietan. Horri biktima armatuak biktima armarikgabeari egiten dion enfrentamendua datorkio atzetik,bigarrenari egiten zaion erasoa lehenengoaren exis-tentziak justifikatzen duenean. Zapaltzaileak zabal-tzen duen gisan, batak bestea bahitu du. Esaldihorrek disidente zibilari iragarri egiten dio armabihurtu behar duela, disidente armatuaren aurka.Babes arraro samarra, izan ere, onartuz gero, onura-duna sozialki eta psikologikoki desaktibatuta uztendu disidentzian jarduteko, ordurako moralki eta sub-jektiboki garaitua izan baita. Eta onartzen ez badu,“terrorista” azpikategorian sartzen du. “Kondenatzeaaski da” izeneko sasoia da.

* EHUko psikologia irakaslea

LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen daKoordinatzailea: Xabier LetonaJabea: Komunikazio Biziagoa S.A.L.Helbidea: Zirkuitu ibilbidea, 15. pabiloia 20160Lasarte-Oria Posta Elektronikoa:[email protected] Telefonoa: 943 37 15 45Inprimategia: Antza S.A.L. Informatika: ASPSCOOP.

(ARGIAko 2.094. zenbakiarekin banatua, 2007ko ekainaren 24an)