A POESÍA DE VANGARDA. CARACTERÍSTICAS, AUTORES E

OBRAS REPRESENTATIVAS

CONTEXTO HISTÓRICO-SOCIAL.– EUROPA- 1º TERZO DO S. XX

Anos de tensións: 1.Políticas (I Guerra Mundial. Revolución Bolchevique. Mov.

fascistas en Italia e Alemaña). Aparición de novos estados pola desaparición do imperio austro-húngaro e a caída dos tsares.

2. Económicas (crack do 1929)3. Sociais (entre burguesía e proletariado).- GALICIA – 1º TERZO DO S. XX1. Emigración2. Agrarismo3. Nacionalismo

¿QUE SON AS VANGARDAS?

• Orixe: do termo “avant garde”, do francés, relacionado coa táctica militar e que define unha actitude de risco, exploración e innovación.

• Movementos estéticos (ISMOS) que, no primeiro terzo do século XX, manifestan a crise dos valores culturais burgueses, cuestionan a harmonía e destrúen a percepción tradicional da realidade, alterando formas, cores, imaxes, linguaxe...Tentan, pois, abrir novos camiños artísticos, ao marxe da tradición.

• Definen a expresión artística como algo autónomo, sen vinculación co mundo real; de aí que o artista sexa como un pequeno deus. Antisentimentalismo. Innovación na linguaxe poética.

• Busca obsesiva da ORIXINALIDADE, facendo da REBELDÍA, EXPERIMENTALIDADE e a LIBERDADE CREATIVA as súas razóns de ser. Hai, polo tanto, un gran inconformismo e desexo de renovación.

• Desenvolvemento rápido. Efémeros.• Abranguen distintas manifestacións artísticas (pintura, escultura, cine...).• Fundamentais os textos programáticos (manifestos), nos que se expoñen os

principios que han de guiar a creación artística. De carácter dogmático (os seus postulados son os únicos válidos) e afán provocador (abolir todas as normas e convencións artísticas anteriores).

• Nacen nos países máis prósperos e modernos (Francia, Alemaña, Inglaterra).

FUTURISMO

• Principal representante: o italiano Marinetti publica o manifesto en 1909. Defensor do fascismo (militarismo, patriotismo e a guerra como medios para “purificar” o mundo).

• Oposición á exaltación dos sentimentos, propoñendo a celebración do progreso técnico: a máquina convértese en ideal de beleza, exaltándose o automóbil, a velocidade, o ruído...

• Estilo rápido e dinámico (eliminación de adxectivos e adverbios). Innovacións tipográficas (sen puntuación). Ruptura da sintaxe.

Deus vehemente dunha raza de aceiro,automóbil ebrio de espazo,que choras cheo de angustia, co freo nos dentesestridentes!Oh formidable monstro xaponés de ollos de fragua,nutrido de lapas e aceites minerais,famento de horizontes e presas sideraiso teu corazón expándese no seu taf-tafdiabólicoque os teus rexos pneumáticos se inchenpara as danzasque bailen polas brancas estradas do mundo.solto, por fin, as túas bridas metálicas...Lánzaste con embriaguez ao Infinito liberador

Marinetti

CUBISMO

• Aparece primeiro en pintura ( Las señoritas de Avignon, de Picasso), e logo foi, Guillerme Apollianire quen o trasladou á literatura, partindo dos presupostos futuristas.

• Descomponse a realidade para volvela reconstruír xeometricamente.

• Propuxo unha nova disposición tipográfica do poema, creando poemas visuais como os caligramas (composicións que adoptan a forma dos temas que trata).

TAMARA DE LEMPICKA Pintora vinculada co movemento vangardista, formándose en París con artistas de filiación cubista.

TAMARA DE LEMPICKA

DADAÍSMO• Creador: Tristán Tzara.• Orixe do termo: escollido ao azar abrindo un dicionario cun

coitelo. Tamén se di que dadá é o nome elixido porque en francés explícase como palabra infantil usada cando se comeza a balbucir.

• Negación absoluta de todo para que se tome conciencia do absurdo que é o mundo (a lóxica, a utilidade da arte e a cultura, a capacidade comunicativa da linguaxe e ata as súas propias doutrinas).

• Caracterizado pola linguaxe incoherente, o seu sentido do humor e a súa provocación.

• O seu procedemento de creación é o collage arbitrario.• Prepara o terreo ao surrealismo, pois non propón outra

alternativa que o caos e o absurdo.

Para facer un poema dadaístaColla un xornal.Colla unhas tesoiras.Escolla no xornal un artigo da lonxitude queconta darlle ao poema.Recorte o artigo.Recorte con coidado cada unha daspalabras que forman o artigo e métaasnunha bolsa.Axítea suavemente. Agora saque cadarecorte un tras doutro. Copieconcienzudamente na orde na que saíran dabolsa. O poema semellarase a vostede. E é vostede un escritor infinitamente orixinal e dunha sensibilidade fascinante, aínda queincomprendida polo vulgo.

Man Ray e Tristan Tzara

Man Ray- El violin de Ingres-1921

MARCEL DUCHAMP

Marcel Duchamp-1919

CREACIONISMO E ULTRAÍSMO

• Vicente Huidobro é o iniciador do creacionismo. “A Arte é unha cousa e a Natureza é outra; a emoción do poema debe nacer unicamente da virtude creadora; hai que facer un poema como a natureza fai unha árbore”.

• O poeta debe actuar como un pequeno deus e crear unha nova realidade.

• O poema créase pola xustaposición de imaxes, baseadas en relacións arbitrarias, pero que teñen unha lóxica interna e razoada (gran influencia en Manuel Antonio).

• Ultraísmo: nace en España. Os seus principais cultivadores foron Guillermo de la Torre e Borges.

• Caracterízase polo seu gusto pola metáfora, evitar formas métricas tradicionais, disposición especial do verso, etc...

SURREALISMO• Gran movemento vangardista de todo o século XX. Tivo unha grande

transcendencia e seguiron producíndose manifestacións neosurrealistas en diversos escritores, sobre todo, poetas (Neruda, García Lorca, Alberti...).

• André Breton publica no 1924 o Primeiro Manifesto, que pretende ser unha revolución integral cuxo lema sería “transformar a vida”, mediante a liberación do home e a súa capacidade creadora.

• Parte da psicoanálise de Freud (soños e alucinacións convértense en material poético).

• Importancia de liberar o ser humano das cadeas impostas pola razón, pola moral tradicional e os costumes sociais.

• A liberación do subconsciente esixe o uso de técnicas diversas como: ESCRITURA AUTOMÁTICA, é dicir, sen reflexión, o collage dadaísta, a interpretación de soños, asociacións libres e inesperadas de palabras...

• Temática: a fantasía, o erotismo, o infantil, o demencial, o predominio do onírico...

• É un ismo que se estende desde a literatura á pintura (Salvador Dalí, Magritte...)

RENÉ MAGRITTE

RENÉ MAGRITTE

Salvador Dalí

Salvador Dalí

Le roy soleil- Dalí (frasco perfume)-1945

A VANGARDA EN GALICIA

• Os movementos de vangarda europeos influíron

na literatura, pero tamén na pintura galega.

• Entre os anos 20 e 30 xorden os pintores

coñecidos como “Os novos”.

• Destacan Maside, Laxeiro, Seoane, Colmeiro ou

Maruja Mallo, entre outros.

Colmeiro: Despedida

Seoane: Mulleres na praia

Maside:Festa

Maruja Mallo: Guía postal de Lugo

PROBLEMÁTICA DAS VANGARDAS LITERARIAS EN GALICIA

Difusión lenta e escasa polo carácter

periférico e non normalizado da nosa

literatura

Reaccionar contra a tradición era romper co pasado máis recente, co galeguismo. Ademais, só

o feito de escribir en galego xa era un

compromiso

Vangarda enxebre: ambiente literario novo, onde a influencia

destes discursos literarios renovadores está matizada pola

tradición

XERACIÓN DO 22Xeración do 25Novecentistas

Amado CarballoÁlvaro Cunqueiro

Bouza BreyRafael Dieste

Manuel Antonio

Nacen arredor de 1900.Autodidactas

IndividualistasOrixe burguesa

GaleguistasInfluídos polas

vangardas europeas.

Representan unha poética de ruptura

e renovación fronte á tradición máis inmediata.

¿COMO SE DAN A COÑECER?

Danse a coñecer a través de revistas

(efémeras, bilingües e cosmopolitas) e un

manifesto (¡”Máis alá!”)

Alfar, Ronsel, Cristal, Resol,

Yunque,Papel de color...

Máis Alá (Manuel Antonio e Álvaro

Cebreiro)- manifesto estético e político:- Crítica do pasado

(devanceiros) e presente da literatura galega (vellos

e ruralistas).- Defensa dos novos

modelos estéticos e da liberdade creativa,

baseándose na individualidade e

orixinalidade.- Defensa da lingua

galega.- Chamada á rebeldía da

mocidade.

TENDENCIAS VANGARDISTAS NA LITERATURA GALEGA

NEOTROBADORISMOReformulación da lírica

profana medieval, especialmente a cantiga de amigo, mesturando temas e

recursos propios deste xénero con outros máis vangardistas (imaxes)

Cunqueiro (Cantiga nova que se chama riveira)

Bouza Brey (Nao senlleira)

HILOZOÍSMOPoesía sinxela e breve.Métrica e rima popular.

Personificación da natureza.

Imaxes e recursos vangardistas.

Amado Carballo (Proel)

VANGARDA PURARuptura coa tradición e

asimilación das influencias de distintos ismos europeos.Cunqueiro (surrealismo e

cubismo)Euxenio Montes (ultraísmo)

M. Luís Acuña (cubismo)Manuel Antonio (creacionismo)

MANUEL ANTONIO

Un singular artista de vangarda

RUPTURISTA

INCONFORMISTA

SIMPATÍA ANARQUISTA REBELDE

AVENTUREIRO

ANTI-ACADEMICISTA

COMPROMISO NACIONALISTA

EVOLUCIÓN LITERARIA

Etapa de formación

Algún poema civil e influencias modernistas.

Etapa de ruptura vangardista

Imaxes e sintaxe rupturista con afán de evitar a representación mimética da realidade. Con anacos do meu interior, Foulas, Sempre e máis dispois, DE CATRO A CATRO.

Etapa de retroceso

Ausencia de experimentación formal e temática.Viladomar.

POÉTICA MANUELANTONIANA

Ausencia de argumento. Imaxes independentes da realidade.

MAR Fondo existencial.

ORIXINALIDADEAsimilación dos ismos,

non imitaciónNin imitou nin foi imitado

INFLUENCIAS VANGARDISTAS

CREACIONISMOCUBISMO

FUTURISMO

Léxico estranxeiroEspazos en

branco

Léxico científico e tecnolóxico.Disposición dos

versos

Parodia da tradición

romántica

Discursos distintos ao

poético

Ausencia de rima.

Perspectiva xeométrica da

realidade.

Imaxe polipétala

IMAXE POLIPÉTALA

A noiva goletaenloitada de brancoque cose rotas esquencidasacena no vento as súas velascomo ese pano das despedidas

«DE CATRO A CATRO»

INTERPRETACIÓNS

Viaxe marítima real, con oportunidades para a introspección e a identificación coa paisaxe mariña:

1º poema:”Intencións”.Ilusión 2º-18º: Travesía marcada pola monotonía e soidade.

Dúas paradas en terra.19ª poema: “Adeus”. Saudade polo mundo deixado

atrás.

Están presentes todos os elementos da experiencia marítima, pero o barco non navega, de aí o estatismo e a quietude. Viaxe polo interior dunha voz lírica náufraga e desamparada.

TEMAS

Visión desilusionada da

vida, que se manifesta nunha

eterna despedida do que o rodea.

O Mar , falto de colorido e estacións,

serve para exteriorizar os sentimentos e

vivencias. Escenario de silencio, soidade

e morte.

O Tempo real é imparable e

monótono. O tempo persoal só existe no

interior do eu lírico e está detido, dando a sensación de que o vivido se vai repetir, sen posibilidade de

novas vivencias.

ARCIMBOLDO, artista renacentista admirado polos surrealistas

AMADO CARBALLO

Publicou en vida “Proel” e de xeito póstumo “O galo”.

AMADO CARBALLO:Características da súa obra

* Lírica a medio camiño entre a tradición (da que toma o tema da paisaxe, a personificación da natureza e das súas forzas presente desde a Idade Media e o gusto polo mundo da terra) e as vangardas (creación de novas imaxes).* Humanización da paisaxe mediante unha pintura impresionista cargada de cores amables, que lles dá aos poemas un aire sensorial e lúdico. A técnica que utiliza para describir as paisaxes asemélla-se á dun pintor naïf.* Sensorialidade como característica máis destacada. Imaxe, metáfora e símil imprímelles matices sensoriais aos seus poemas que non son outra cousa que instantáneas paisaxísticas.* Mestura imaxes de raíz vangardista con metros e ritmos populares para ofrecer deste xeito unha visión plástica, e animada, da paisaxe.* Ausencia de artificios sintácticos, brevidade nos períodos e uso de oracións simples.* Cosmopolitismo lingüístico con entrada de estranxeirismos* Influencia clara do Ultraísmo que impón a supresión do argumento, a anécdota e do sentimento xa que o poema debe ser a resposta instantánea a un estímulo. Instantaneismo,- brevida-de e riqueza imaxinista son características que o autor comparte con esta corrente vangardista.* Neopopularismo que entronca cos primeiros Alberti e Lorca.

O neotrobadorismo

• Co nome de neotrobadorismo recoñecemos unha dirección da poesía contemporánea que propón unha relectura da lírica galego-portuguesa medieval, utilizando para isto os recursos estilísticos propios dos trobadores. Esta tendencia, tamén coñecida como Escola medievalista ou cancioneirista, está propiciada directamente polo coñecemento da existencia da tradición medieval a través dos estudos de Armando Cotarelo Valledor, e do traballo do profesor portuguésLapa publicado en 1929.

• Deste xeito a volta aos cancioneiros representa tamén unha certa dignidade histórica para a nosa literatura, que atopa un esplendor no pasado fronte aos Séculos Escuros.

O neotrobadorismo

• O inciador da escola é Bouza Brey con Nao Senlleira(1933), aínda que o mesmo ano se publica Cantiga nova que se chama ribeira de Álvaro Cunqueiro, pero o primeiro é considerado o fundador posto que xa publicara poemas illados nesa liña.

O neotrobadorismo

• A tendencia adopta tres modalidades fundamentais:-A que recrea a atmosfera, os símbolos, as estruturas e procedementos paralelísticos. Representada por Bouza Brey e Cunqueiro.-A que usa fórmulas medievais, ben polo seu carácter falsamente popular ou exótico para construír imaxes vangardistas, ben pola súa expresividade lírica, inserida dentro da corrente neopopularista da vangarda. Son os seus representantes tamén Bouza Brey e Cunqueiro.-A que reproduce fielmente os modelos da poesía medieval. O mellor exemplo é Xosé Mª Álvarez Blázquez.

O neotrobadorismo

• As obras que podemos englobar dentro desta corrente son : Seis canciones del mar in moto antico (1941) de Filgueira Valverde, Poemas de ti e de min (1949 de Emilio e Xosé Mª Álvarez Blázquez), Cancioneiro de Monfero (1953) de Xosé Mª Álvarez Blázquez e Fabulario Novo (1952) de Manuel Cuña Novás entre outros.

• Algúns críticos datan o seu final no ano 1953, coa obra de Xosé Mª Álvarez Blázquez Cancioneiro de Monfero, pero, posteriormente aínda foi cultivado por Manuel María, Novoneyra e Díaz Jácome.

Bouza Brey

• Fermín Bouza Brey é un poeta investigador da linguaxe, que pon o centro na perfección da palabra e no seu valor musical.

Nao senlleira é o libro emblemático da súa poesía e o iniciador do neotrobadorismo. Componse de 20 poemas onde se pode ver o primeiro como unha declaración de principios ou intencións. Libro de temática variada vai estar estructurado en base a procedementos formais. Estas temáticas son: neotrobadorismo, temática mariñeira, cantigas cívicas de afirmación nacionalista e tres elexías.

Bouza Brey

• Nos poemas neotrobadoristas copia os seguintes procedementos da cantiga de amigo: conserva o enunciador lírico feminino, emprega o paralelismo como forma estrutura-do-ra do poema; o refrán; léxico dos cancioneiros e certo medievalismo onomástico.

Seitura ve a luz en 1935, unha obra continuadora en moitos aspectos da súa produción anterior.

BOUZA BREY

ÁLVARO CUNQUEIRO

Publicou “Cantiga nova que se chama riveira” en 1933. Na posguerra publica “Dona do corpo delgado”. Ademais escribiu dous poemarios de tendencia vangardista: “Mar ao norde” e “Poemas do si e do non”.

ÁLVARO CUNQUEIRONo niño novo do ventohai unha pomba dourada,meu amigo!Quén poidera namorala!

Canta ao luar e ao menceren frauta de verde olivo.Quén poidera namorala,meu amigo!

Ten áers de frol recente,cousas de recén casada,meu amigo!Quén poidera namorala!

Tamén ten sombra de sombrae andar primeiro de río.quén poidera namorala,meu amigo!

Cantiga nova que se chama Riveira, 1933.