36 2010EKO EKAINAREN 20A

erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

Denboraren makinaN a g o r e I r a z u s t a b a r r e n a

ISLANDIA, 1783KO EKAINAREN 8A.Goiz hartan uhartearen hegoaldekoLaki sumendiak eztanda egin zuen.Hurrengo egunetan, guztira, bosterupzio izan ziren eta 1784ko otsaile-ra bitarte beste bost erupzio txikiagoere jasan zituen. Ondorioz, zortziarrakala zabaldu eta laba isurtzen hasiziren. Laba jarioa ez zen beste hain-beste hilabete pasa arte eten.

Islandian uztak alferrik galdu zirenerabat, abelburuen %75 hil zen etagoseak uhartea hartu zuen. Hurrengohilabeteetan 10.000 pertsona hil ziren,garai hartan Islandiak zituen biztan-leen %25, gutxi gorabehera.

Sumendiak hamalau kilometrokubo laba bota zituen, baina isurkinsolidoek ez zuten gasek adinako kal-terik eragin, eta ez soilik Atlantikokouharte bolkanikoan.

Lakik 100 milioi tona sufre dioxidojaurti zituen atmosferara. Laino trinkogorrixka egun gutxitan iritsi zen Lon-dresera zein Parisera, eta uztailean iparhemisferio osoan zabalduta zegoen.Uda hartan, Erresuma Batuan itsason-tziek portuetan geratu behar izanzuten eta zenbait lekukok idatzi zuteneguzkiak “odolaren kolorea” zuela.Hodei bolkanikoak pozoituta 23.000

britainiar inguru hil omen ziren udabero hartan. Ondoren negu luze etaikaragarri hotza etorri zen, eta hotzakbeste 8.000 britainiar eraman zituen.

Eguzki izpiek ezin zuten lurrazale-ra lehengo indarraz iritsi eta hurrengohiru urteetan, tenperatura batez bestebi gradu jaitsi zen ipar hemisferioan.Mississippi ibaia osorik izoztu zen,New Orleanseraino eta, beraz, izotzaMexikoko Golkora iritsi zen. 1784anmuturreko eguraldiak gosetea eramanzuen Egiptora eta sei biztanletik batzendu zen. Japoniako inoizko gosete-rik larrienetakoa ere, Tenmei gosetea,orduantxe izan zen.

Garaikideek ez zuten Lakiren erup-zioa ondorengo hondamendiekinlotu, baina egungo historialariek geroeta argiago dute lotura hori. Bost urtegeroago Pariseko biztanleak goseakjota zeuden, azken urteetako eguraldikaxkarrak eta uzta txarrek eraginda.Eta, besteak beste arrazoi horregatik,Frantziako Iraultza piztu zen.

Orotara, Laki sumendiaren erup-zioak bi milioi hildako eragin zituelakalkulatzen da eta horrek historiakoerupziorik hilgarriena bihurtzen du.Hori bai, hegazkinik ez zenez, aire-porturik ez zuten itxi behar izan.

Islandiako sumendiaeta Frantziako iraultza

Arrastoak

AMSTERDAMERA bidaiatubehar izan da, orain arte, AnneFrank eta senitartekoaknaziengandik ezkutatu zirenetxea, “atzeko etxea” deritzo-na, ikusteko. Baina AnneFrank Museo-etxearen webgu-nean (www.annefrank.org)bisita birtuala egin daitekehemendik aurrera.

Argi dago ez dela berdinezkutalekuaren irudikapeninteraktiboan sartzea eta bene-tako zorua zapaltzea. Bainabisita birtual berriak baduabantailarik: AmsterdamekoPrinsengracht kaleko etxeahutsik dago egun –Annek hor-man itsatsitako argazkiakbaino ez dira geratzen–, etawebguneko etxean, aldiz, ezku-talekuko jatorrizko elementuguztiak daude: arropa, jakiak,altzariak... Anne Frankek berakegunkarian deskribatu bezala.

Anne Franken“atzeko etxea”

sarean bete dute Islandiako Lakisumendiak(argazkian)1783ko ekaineanegin zueneztanda.Ondorioak apirilhonetan lehertuden Eyjafjallaezagunarenakbaino askozlarriagoak izanziren.

WW

W.U

PRM

.ED

U

WW

W.W

EB

SHO

TS.C

OM

Anne Frank eskolan, “atzekoetxean” ezkutatu baino lehen.