NON ZER - Argia...UNAI BREA/ 34 LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO/ 37 ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA /...

2014KO EKAINAREN 1A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAEUROPAKO LEGEBILTZARRERAKO HAUTESKUNDEAK

Posible da PSNrik gabeko gobernu alternatiba.XABIER LETONA, MIKEL ASURMENDI / 4l Ultraeskuinaren itzala Europako hemiziklo nagusian.URKO APAOLAZA AVILA / 8l IRITZIAK ASIER BLAS MENDOZA, AINHOA LARRAÑAGA / 7

PERTSONAIAIULEN MADARIAGA: «Armak edonori entregatu ahal zaizkio, salbu

Madril eta Parisi». XABIER LETONA / 10

GAIAKPREKARIETATEAREN AURPEGIAK Gaixotasun degeneratiboari ez

diote batere laguntzen murrizketek. ITSASO ZUBIRIA / 15

IRITZIAREN LEIHOAERREAKZIOAK JUNE FERNANDEZ / 16JAVIER CIGA: EUSKAL BASERRITARRAK ARTEAREN HISTORIAN

SARTU ZITUEN ARTISTA FERMIN ERBITI ZABALZA / 18HERIOTZAREKIN BIZI BAI, BAINA EZ DAKIGU HERIOTZA BIZITZEN

NORA BARROSO / 19GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 17TXANDAN Maitasun giltzarrapoak. EDU ZELAIETA / 18BERTSO BERRIAK Iruñeko udaltzainei jarriak. JULIO SOTO / 19

ERDIKO KAIERAMURSEGO: «Ez dut uste jendea nire kontzertuetara modernoarena

egitera datorrenik». IKER BARANDIARAN / 20MUSIKA JOXI UBEDA / 23LITERATURA AMAIA ALVAREZ URIA / 24ALEA Eszenako mugak haustea helburu. MYRIAM GARZIA / 25DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 26IHESI Lurraren barrunbeetan turista... edo esploratzaile / 27l OÑATI (GIPUZKOA) Arrikrutz, haitzuloko lehoiaren aztarna.IRATI SARASUA ARABAOLAZA / 28l SANTA GRAZI (ZUBEROA) La Verna, espeleologia deneneskura. JOANES ETXEBARRIA / 30l LARRAUN (NAFARROA) Mendukilo, Aralarren bihotzerasarbidea. IRATI SARASUA ARABAOLAZA / 32l Ez da erosoena, baina merezi du. UNAI BREA / 34

LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 38DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 39

TERMOMETROACRISTINA URIARTE: «Aurreko legeekin gai izan bagara gure

curriculuma garatzeko, oraingoan ere lortuko dugu». MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 40

GORKA LEKAROZ: «Nafarroan euskara galtzea eta euskara izan denikere ahaztea segidan etorri dira sarri». MIEL A. ELUSTONDO / 44

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Bogotak nahi du Basura Cero, baina utziko ote diote?

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014ko ekainaren 1a, 2.417. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

ASTEKO GAIA

2014KO EKAINAREN 1A4 �

EUROPAKO LEGEBILTZARRERAKO HAUTESKUNDEAK

EAJ eta EH Bilduren emaitzak bloke abertzalea biziki sendotu dute, eta jadanik joera da hori.Hegemonia lehiatzeaz gain, serio pentsatu beharko dute herrigintzaren ikuspegitik elkarlan

sendoagoa jorratzea. Nafarroan, aldiz, emaitza hauek erakutsi dute posible dela PSNrikgabeko gobernu alternatiboa. Gaitza, baina posible. Ez dago kontrajarria, baina erabaki

eskubidean sakondu baino, EH Bilduk ezkerreko indarrekiko aliantzan murgildu beharko dudatozen urteetan, erresuma zaharrean behingoz UPNren alternatiba eratzeko.

Posible da PSNrik gabekogobernu alternatiba

| XABIER LETONA |

AURREIKUSI MODUAN, Europar Batasunekohauteskundeek ez dute erakarpenik eta eus-kal herritarren erdiak baino gehiagok (%55inguruk) ez du hauetan parte hartzen. Halaere, Hego Euskal Herrian, parte-hartzeakbizpahiru puntu egin du gora 2009ko emai-tzekin konparatuta. Horrek esan nahi du,beraz, adi ibili behar dela etorkizuneko hau-teskundeei begira egiten diren estrapolazio-ekin, %20-30eko parte-hartzearen handi-tzeak goitik behera alda baitezake edozeinemaitza.

Hala ere, ezin uka Europako hauteskun-deek ere joera oso argiak finkatzen dituzte-la, oraingoan batez ere honakoak: 2011tikaurrera apurka finkatzen ari den ETArenondorengo mapa politikoan, EAJk eta EHBilduk osatzen duten bloke abertzalea berenagusitasuna azpimarratzen ari da HegoEuskal Herrian, eta PP eta PSOEren gain-behera etengabekoa da. Kasuhonetan azpimarragar rienaPSOEren emaitza litzatzeke,EAEn eta Nafar roan, batezbeste, beren botoen erdia bainogehiago galtzen dute 2009areki-ko (%59,18tik %28,28ra). PPkherena galtzen du (%26,8tik%17,6ra). Eta, oro har, hautes-kunde hauetan ezin ahaztu txi-kiagoen emaitzak, batez ere ezkerrekoak,Ezker Anitza (62.000 boto) eta Podemos(72.000 boto) modukoak. Bien ar tean135.000 boto lortu dituzte Hego Euskal

Herrian. UPDk ere gora egin du nabarmen,bere botoak bikoiztuz (30.000 boto). Emai-tza horiekin, dena den, azpimarragarrienada Podemos sartuko litzatekeela EuskoLegebiltzarrera eta UPD kanpoan geratu.Hiru alderdi hauei dagokienez, Espainiakojoerak mantendu dira, bipartidismo espai-niarraren amaiera etor litekeela erakutsiz.Baina, seguruenik, horretarako herritarrakger tuago ikusten dituen hauteskundebatzuen beharra dago, ikusteko alderdi txi-kiagoen joera horiek azkartzen diren ala ez.2015eko udal hauteskundeetan ikusi ahalizango da hori Espainian.

EAE: EAJ nagusi, EH Bildu gertuOrain artekoa Hego Euskal Herriko datuenazterketa orokorra litzateke. Ipar EuskalHerrian UMP da nagusi, bigarrena FN (PSeta Modem gertu dituela) eta abertzaleen

artean EAJ, baina kontuan hartubehar da ohikoan nagusi denezker abertzalea ez dela bozetaraaurkeztu. Egungo errealitatepolitiko-administratiboaren ira-kurketa zehatzago eginda, EAJda EAEko alderdi nagusia etaEH Bilduk gertutik jarraitzen du,lau puntu gutxiagorekin (%27,45/ %23,35). Ohiko bloke nagu-

sien banaketari dagokionez, EAJ/EH Bildublokeak (%50,8) bikoiztu egiten du PP-PSE-rena %23,99. Lurraldeka kontuak argi daude:Bizkaian EAJren nagusitasuna erabatekoa da,

Ohiko bloke nagusienbanaketari dagokionez, EAEnEAJ/EH Bildu blokeak (%50,8)bikoiztu egiten du PP-PSErena%23,99


� 52014KO EKAINAREN 1A

eta azken hauteskundeetan bezala, EH Bildunabarmen finkatzen da bigarren indarmoduan. Gipuzkoan EH Bildu da nagusi etaEAJ bigarren indarra; 2012ko autonomikoenjoerei eutsiz jeltzaleek bazuten EH Bilduragehiago gerturatzeko esperantza, baina iazazpi puntura geratu dira. Eta ezustekorikhandiena Araban gertatu da, lehenbiziz EHBildu baita lehen indarra eta bi puntura EAJ.

PSOEren porrotaHauteskunde hauetan, alabaina, garaipenakbaino porrotak nabarmendu behar dira,bereziki PSErena. Patxi Lopezen alderdiakbere historiako emaitzik txarrenak atera ditueta botoen erdia galdu du (202.000tik104.000ra). PPren galera ere itzela izan da,herena galdu du EAEn (107.000tik77.000ra), eta eserlekuetan ere galera sinbo-liko esanguratsua izan du, Carlos Iturgaitzekez baitu bere eserlekua berreskuratzea lortu.Egunotan joango gara alderdion zuzendari-tzetako azalpenak entzuten, baina dagoene-ko buruzagi batzuek egin dituzten adieraz-penak ez bide doaz bide onenetik. IdoiaMendiak astelehen goizean egindako adie-razpenen arabera, bere alderdiaren akatsa ez

legoke edukietan, formetan baizik, bereezkerretara dauden alderdiek ez ei duteberrikuntzarik aurkeztu edukietan, baina baiformetan. Ezker Anitza eta Podemosekinerkatuz edukiena egia ez izateaz gain, Men-diak ahaztu nahi du PSOEk krisiarenaurrean Madrilen izan duen jarrera, eta horiherritarrek ez dute ahaztu, ezta bere botoe-maileek ere. nola ulertu edo sinetsi estatuosoan boto gehienetarik galdu duen lurral-deko buruzagia izatea alderdia bere porrote-tik altxako duena? Iturgaitzen azalpena erealderdi handietako galtzaileek askotan egitendutena da, beti irabazi: bai onartu zuenPPren galera EAEn, eta berea ere bai, bainaoro har, Espainian PP oraindik lehen inda-rra dela gogorarazi zuen eta horri emanbehar zaiola garrantzia.

Nafarroa gori-goriHauteskunde hauetan Nafarroan jokoan zerazegoen, ea oposizioko indarrek balizkogobernu bat osatu ahal izango luketen PSN-rik gabe, eta blokeen arteko emaitzak askogerturatu dira. PP, PSN eta UPDren artean%44 lortu dute eta EH Bildu, Podemos,Ezkerra eta EAJren artean botoen %40,7.

EH Bildu atera da Hego Euskal Herriko lehen indarra 220.000 botorekin eta EAJ bigarrena 213.000rekin.

IÑIG

OU

RIZ

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS

Jakina, hemen giltzarri dira aurkeztu ez direnbi indar politikoak, UPNren botoemaileenzati handi bat falta delako bloke batean etabestean Geroa Bairen botoak gehitu beharkoliratekeelako. Azken honi dagokionez, zerbaitargi geratu bada koalizio horren baitan EAJkduen indarra da (5.400 boto), Espainiako2011ko azken hauteskunde orokorretanGeroa Baik 42.000 boto lortu baitzituen.Abstentzioa hor dago eta hauteskunde bienemaitzak ezin guztiz konparatu, baina datuakoso esanguratsuak dira.

EH Bilduk bigarren indarra izatekoerronkari eutsi dio Nafarroan. Pentsa zite-keen, baina funtsean ikusi behar zen PSN-ren galera noraino helduko zen. Eta bai,emaitza hauekin esan liteke Roberto Jimene-zek gidatutako alderdiak larrutik ordainduduela berriz ere UPN gobernuan mantena-razteko bere politika. Abstentzioa hor da,ados, baina norabidea argia da, bide horreta-tik PSN oso bigarren mailako alderdia bila-katzeko joeran dago. Bestetik, oso posibleda Geroa Bairen boto zati bat Podemoserajoan izana. Edozein kasutan, azpimarraga-rria da PSN kenduta ezkerreko alderdiekizan duten emaitza: EH Bildu, Podemos etaEzkerrak 83.000tik gora boto lortu dituzte(%38,9).

Urtebete besterik ez da falta Nafarroakoforu eta udal hauteskundeetarako eta lehiagogorra izango da. Giltza, berriz ere segu-ruenik, PSNren esku izango da. Espainianizan diren emaitzekin eta Kataluniako pro-zesua aurrez aurre, ezin da baztertu azkenboladan bolo-bolo dabilen hipotesia, hau da,PP-PSOE koalizio gobernua Madrilen, etabistan da horrek eragin handia izango lukee-la Nafarroan ere. Historiari begira, oso posi-ble litzateke PSNk berriz ere sostenguaematea UPNri, baina bide horrek PSN noradaraman ere gero eta argiako ikusten da. Etagainera, lehen kimera bat zena orain ereurruti da baina akaso posible da, hau da,PSNrik gabeko gobernu alternatiba osatzea.Urtebetek asko eman dezake, baialde batera zein bestera, eta lehiaitzela izango da, hori bederen ira-garria dago. n



Frantziako Estatuan 8 dira hautes-kunde barrutiak. Akitania, Langue-doc-Roussillon eta Midi-Pyrénéeseskualdeek 4. osatzen dute. Herri-tarrek 10 europarlamentari hautatudituzte, aulkiak honela banatuz:FNk 3 irabazi ditu (bozen%24,71). UMPk 2 (%18,51). PS-PRGk 2 (%15,73). EELVk 1(%11,48). UDI-MoDemek 1(%8,60). Front de Gauchek 1(%8,57). Abstentzioa estatukoantzekoa izan da: %52,51.

Politikari ezagun hauek izanendira Bruselan: Louis Alliot eskuinmuturrekoa, Michele Alliot-Marieeskuindarra, Virgine Rozière sozia-

lista, José Bové ezkerreko ekologis-ta, Rober Rochefort zentrista etaJean-Luc Melenchon ezkertiarra.

Ipar Euskal Herriko emaitzaorokorra ezagutu ezean, hona berahartzen duen departamenduko(Pirinio Atlantikoak) datu azpima-rragarri batzuk: Alliot-Marie izanda bozkatuena, 42.000 boz jaso du,José Bovék berriz 26.000 inguru.

Baiona –Ipar Euskal Herrikohiriburua– hartu dugu tokiko euskalherritarren bozen lagin: UMPkoAlliot-Mariek %22 jaso ditu. FNkoAlliotek %14,79. PSko Rozièrek%12,86. EELVko Bovék %12,55eta Rochefort zentristak %11,62.

EH Bai (ezker abertzalea) ez da aur-keztu, ez inoren aldeko boz eskatuere. EAJko Jean Telletxeak bozen%7,48 jaso du Baionan.

Edonola ere den, FNk eman duIparraldean ere jauzi izugarri, halaAkitanian nola 8. barrutian. Fran-tziako Asanblea Nazionaleanordezkaritzarik ez izatetik Europa-ko Parlamentuan frantziar aulkigehien duen alderdia izatera pasada. Marine Le Penen Fronte Nazio-nalak lurrikara politikoa sorrarazi duestatu osoan, Pirinioak hartzendituzten hiru lurraldeetan barne.

Mikel Asurmendi

Pirinioetako eskualdeetan ere Fronte Nazionala garaile

Abstentzioa:

Hego Euskal Herrian: %55,06

Pirinio Atlantikoetan: %53,87

Beltzez, Hego Euskal Herrian aurkeztu diren alderdiak; gorriz, Ipar

Euskal Herrian aurkeztu direnak. EAJ Euskal Herri osoan aurkeztu da.

Iturriak: Espainiako Barne Ministerioa, Frantziako Barne Ministerioa, Gara.

EAJ 220.885

EH Bildu 220.137

PSOE 135.634

PP 131.334

Podemos 72.480

IU-EKI 62.602

UPD 34.760

UMP 21.320

Udaberri Europarra (Equo) 15.107

FN 13.968

PS 12.507

Europe Ecologie 11.966

MoDem 11.163

Boto kopurua Euskal Herrian



EZKERRAK egin du gora Erkideagoan etaezkerrak egin du gora Nafarroan. Espai-niako Estatuan ere ezkerrak gora egin du(IU). Eta Katalunian berriz, Esquerrakirabazi du. Kataluniak Esquerrari eske-rrak Europako bidean Estatu izatekobidean beste urrats bat gehiago emandu.

Kataluniako herriaren nahiaren besteerakustaldi bat, ikusi nahi duenarentzat.Azaroaren 9an egingo duten kontsultarakoerakustaldia izan daiteke, baina egunhorretarako mobilizazio handiagoa behar-ko du. Mobilizazio hori Kataluniatik ber-tatik ez ezik, Europatik ere jaso beharkodute. Kataluniako boto emaileak horrenjakitun direla erakutsi dute, %8a gehiagobozka ematera hurbilduz.

Espainian, bloke konstituzionalistakegurra jaso du, neurri batean zatiketari

esker (Podemos eta UPD gogor sartu diraeszenatokian) eta honek, guri ere nahibadugu ahal dugula erakusten digu. Hauda, gure esku dagoela. Hortik ere zer ika-sia: zatiketak kalte egiten digu. Kataluniahorretan ere bide eta adibide.

Nafarroan eta EAEn abertzaleok izan-dako emaitzak, ibilbidea erakutsi digute.Katalanek garbi esan dute, Estatu propioanahi dute. Guk erabakitzeko eskubideazlortu edo ez (hartu edo ez), beste erabakibatzuk hartu behar ditugu: EAJk Europan“Nazio gehiago…” defendatuko dueladio. EH Bildutik aldiz, Estatu propioaaldarrikatuko omen du Europako parla-mentuan. Beste behin ere zatiketaren kal-teak ikusi ditugu, oraingoan inoren lepo-tik. Ea ba, behingoz, ados jartzen garen.Euskaldunoi ere erabakiren bat hartzekoordua iritsi zaigu. n

GEROZ ETA GEHIAGO dira Europar Bata-sunak inposatzen dizkigun legeak etaerabakiak era ez demokratikoan. Eraba-kiak estatuetako gobernuek har tzendituzte batzordean eta ministroen kon-tseiluan, europarrok bozkatu ez ditugunbi erakundeetan. Noski, estatuetan boz-katutako gobernuak dira, baina adibidez,gure gobernuek babestu ez duten neurribat inposa diezagukete beste gobernubatzuk (guk bozkatzeko aukerarik izan ezditugunak) horrela adostu dutelakogehiengoz. Horri Zientzia Politikoetanaccountability (kontu emate) demokratikoeza deritzogu.

Agertoki horretan, Europako Legebil-tzarrak aurrekontuak eta zenbait erabakieta kargu berretsi behar ditu. Honenaurrean hauteskundeak partaidetza baxuaizatea normala da, herritarrek badakiteezer gutxirako balio dutela. Herrialde

batzuetan partaidetza derrigorrezkoa izan-go ez balitz eta beste batzuetan bestelakohauteskundeak egingo ez balira aldiberean, partaidetza baxuago litzateke.Horregatik, protesta botoak hartu dugarrantzia Europar Batasunetik inposa-tzen diren politika publikoak salatzeko.Ezkerreko alderdi asko elitista bilakatudira azken hamarkadetan eta ez dute asma-tu nola aurre egin krisi neoliberalak sortu-tako shockari. Azken hau EBk aprobetxa-tu eta neurri neoliberal gehiago inposatuditu. Diskurtso alternatibo bakarra nazio-nalismo populistek eman dute (horietakoasko eskuin muturrekoak). Azkar jakindute arazoa zentratzen, esparru estatalabaldin bada azkeneko mailademokratikoa, honek sobera-nia galtzen duen heinean kon-trol demokratikoa galtzen arigara. n

Demokrazia eskasa Europar Batasunakoa

AinhoaLarrañaga�

HUHEZIKO

ETA LANK IKO

K IDEA

JUD

ITFE

RN

AN

DE

Z

Esquerra irabazle

AsierBlas�

ZIENTZ IA

POL IT IKOETAKO

IRAKASLEA

EHUN

DA

NI

BLA

NC

O



HAMAR HERRITARRETIK sei etxeangeratu da Europako Legebiltzarrera-ko hauteskunde hauetan. 1979anparte hartzea %62koa izan zen, 35urte geroago %43,1ekoa. Nahiduena kontsolatu daiteke esanezduela bost urte baino hamarren batgehiago izan dela parte-hartzea,lehen aldiz igoera sumatu dela…Baina datu horiek lotsagarriak dira,areago kontuan edukita zenbait esta-tutan Europako bozen data aprobe-txatu dutela herritarrei gertukoagozaizkien udal hauteskundeak egiteko.

Marketin guztia erabilita ere ezdira kapaz izan hautesleria mobiliza-tzeko. Kanpainan barrena mila bidererrepikatu digute Europako Parlamentuakeskumen gehiago izango dituela hemendikaurrera, Lisboako Itunak tresna gehiago eman-go omen dizkiola hemizikloari. Eta promozio-rako ikur gisa jarri dute Europar Batzordearenpresidentearen aukeraketa, lehen aldiz legebil-tzarraren esku legokeena.

Emaitzak jakin eta berehala Jean-ClaudeJunker hautagai popularrak presidente karguaaldarrikatu zuen txio batean. Martin Schulzsozialdemokrata berriz, bestelako aliantzak egi-teko prest agertu da presidentetza eskuratzeko.Egoera nahasia ikusita, bada iradoki duenikhautagai izan ez den norbait jarri beharko litza-tekeela presidente. Baina hori ulergaitza litzate-ke legitimitate demokratikoaren ikuspuntutik.

Arku parlamentarioaren koloreak begiratu-ta, lehen kolpean antzeman liteke eskuin tradi-zionalaren atzerakada –Europako AlderdiPopularrak (EPP) hamarnaka eserleku galduditu–; baina bisorea ondo enfokatuz gero,Europak eskuinera nabarmen egin duela kon-turatuko gara, ultraeskuindarrek 100 eserlekubaino gehiago lortu dituztelako.

Frantzian Le Pen-en alderdia izan dagaraile (%26), Ingalaterran UKIP (%29) etaDanimarkan DF (%23). Austrian FPÖk

botoen ia %20 lortu du eta Gre-zian neonaziek %10 baino gehia-go. Eskuin muturreko alderdipopulista gehiago ere izango diraBruselan: Italiako Lega Nord (%6),Alemaniarentzako Alternatiba(%7), Egiazko Finlandiar rak(%13)… Taldea osatzeko gutxie-nez zazpi estatutako 25 eserlekubehar dituzte. Ikusi behar, nahikomultzo heterogeneoa osatzen bai-tute. Alderdi antieuropear eta xenofobo-

ek Bruselan zuzenean izan dezaketenindarretik harago, kezkagarriagoagerta liteke talde handiek bultzatuta-ko politiketan izango duten eragina,

immigrazioaren inguruko diskurtso arrazistanesaterako.

Fronte Nazionalaren lurrikara FrantzianMaiatzaren 25ean hautestontziak itxi eta bere-hala Frantzian argitaraturiko zundaketek, LePen-en Front National alderdiari ematen zio-ten garaipena. Ez zen kontaketa ofizialarenbeharrik izan alarma gorria pizteko. Hexago-noko ordezkari politiko eta pentsalarien hitzekegoeraren larritasuna adierazten zuten.

Jean Marie Le Pen FNren fundatzaileak jozuen erreakzio-kate horren lehen ukabilkada:“Desegin egin behar da Frantziako AsanbleaNazionala”. Ségolène Royal Ekologia ministrosozialista: “Gainerako mundu osoarentzatastindua izan da hau”. José Bové aktibista:“Fronte Nazionalaren garaipena erabateko iru-zurra izan da”. Edgar Morin soziologoa: “Bes-teen ezintasunak, itsutasunak, utzikeriak, ekarridute Front Nationalen garaipena. Horrelajarraitzekotan, hau hasiera besterik ez da”. Etaazkenik, Valls lehen ministroa: “Hau ez da alar-ma, hau lurrikara da”.

FNk botoen %26 eta 24 eserleku lortu ditu.Garaipen historiko hori Europan eman denprotesta botoaren erakusle nagusienetakoa da.

Alderdi ultraeskuindar eta populistak indar handiz sartu dira euroganberan. Frantzian Fronte Nazionalak panorama politikoa astindu du,

eta Espainian bipartidismoak galera itzela izan du.

Ultraeskuinaren itzala Europako hemiziklo nagusian

Marine Le Pen,Front Nationalekoburuzagia. Alderdihorrek Frantzianizan duenarrakasta, Europaosoan gertatukodenareniragarpentzat jodute askok.

| URKO APAOLAZA AVILA |



Asko dira estatuen austeritate politikek nazka-turiko herritarrak, eta horietako zati handibatek jo du FN gisako alderdi populistei botoaematera. Frantziako Gobernuak abiatutako50.000 milioi euroko murrizketa plana ez zaiomerke atera alderdi sozialistari –botoen%14,1ekin historiako emaitza kaskarrenak izanditu–. Ez da sekretua finantza merkatuek Fran-tzia dutela jo puntuan, defizit publikoarenmuga gainditu duelako. Horrek tesitura zaileanjarriko du Hollande: dogma neoliberala onartueta FNri bazka eman ala finantza marrazoakdabiltzan itsasora salto egin.

Bipartidismoa garaitu ahal da EspainianPPk eta PSOEk Espainian hamarkadatan izandute hegemonia krisian agertu da hauteskun-deotan. Bi alderdiek 5 milioi boto galdu dituzte2009koekin konparatuta. Alderdi Popularrakzortzi eserleku galdu ditu –24tik 16ra jaitsi da–eta sozialistek bederatzi –23tik 14ra–. Izquier-da Unida, UPyD eta Podemos alderdiak izandira boto galera hori baliatu dutenak.

Adierazgarria da Podemos ezkertiarrarenkasua, sortu berria izan arren 1.246.000 botolortu ditu estatu osoan eta bost eserleku izangoditu Bruselan. Pablo Iglesias bozeramaileak LaSexta telebista katean zera zioen: “Lasaitasune-rako deia egin nahi dut, egia da ‘leinuen’ alder-diek jipoi serioa jaso dutela, baina oraindik ezdugu gure helburua bete, oraindik ez ditugugainditu”.

Espainiako Estatuan parte-hartzea berehorretan geratu da, baina Kataluniako goraka-dari esker izan da hori –2009an baino %11gorago–. Hautesleria independentista mobili-zatu da printzerrian eta ERCren garaipena eka-rri du horrek. Beste behin, katalanek Estatua-rengandik nabarmentzeko modua aurkitu dute,eta prozesu soberanista jendartean norainoerrotu den erakusten du horrek.

Antzeko prozesu soberanista daramateneskoziarren artean, Alex Salmond buru duenSNP alderdiak UKIPen igoera ikusgarriarieutsi dio eta duela bost urteko emaitza antze-koak lortu ditu, independentzia erreferendumalau hilabete barru egingo denean. Flandrianberriz, N-VA alderdi eskuindarindependentistak botoen %32eskuratu du eta alderdi kristau-demokratarekiko aldea zabaltzealortu du. n

Alemania SPDk CDUrekiko aldea murriztu du.Austria FPÖ ultraeskuindarra laugarren (%19,5).Belgika Flandriar nazionalistak garaile izan dira (%32).Erresuma Batua UKIP beste hiru alderdi tradizionalen gainetik.Bulgaria Oposizioko kontserbadoreek sozialistak garaitu dituzte.Danimarka DF alderdi utraeskuindarrak %23 lortu du.Errumania Gobernuan dagoen zentro-ezkerreko koalizioa irabazle.Eslovakia %13k baino ez du parte hartu. Sozialdemokratak garaile.Eslovenia %16ko parte-hartzea. Kontserbadoreak garaile.Espainia PPren eta PSOEren beherakada nabarmena.Estonia Gobernuan dagoen Erreformaren Alderdiak irabazi du.Finlandia Egiazko Finlandiarrek eserlekuak bikoiztu dituzte.Frantzia Front National garaile (%26) eta UMP bigarren (%20).Grezia Syriza alderdi ezkertiarrak irabazi ditu hauteskundeak.

Herbehereak PVV xenofoboaren azkartzea uste baino motelagoa.Hungaria Eskuindarrak lehen postuan, ultraeskuindarrak bigarren.Irlanda Azken emaitzen faltan, Sinn Féin faborito nagusia.Italia Renziren PD alderdiak irabazi du (%34). Beppe Grillok %25.Kroazia Kontserbadoreek irabazi %41ekin. Abstentzio handia.Letonia Gobernuan dagoen zentro-eskuinak %45 lortu du.Lituania Eserleku bana lortu dute agintean dauden alderdiek.Luxenburgo PPEko hautagai Junckerrek erraz irabazi du.Malta Laboristek 30.000 botoko aldeaz irabazi diete nazionalistei.PoloniaLegea eta Justizia nazionalista kontserbadorea irabazle.Portugal Oposizioan dagoen alderdi sozialistak irabazi du.Suedia Sozialdemokratek irabazi eta feministek (%7) eserleku bat.Txekia Zentro-eskuineko ANO mugimendua irabazle (%16).Zipre Gobernuko Dysi alderdi kontserbadoreak irabazi du.

28 estatuetako emaitzak hitz bitan

212

Europako

Alderdi

Popularra

186

S&D*

70 ALDE (Liberal-Demokratak)

55 Berdeak/ALE

44 Kontserbadore Erreformistak

43 GUE/NGL**

38 Talderik gabe

36 EFD***

67 Gainerakoak****

274

Europako

Alderdi

Popularra

195

S&D*

83 ALDE (Liberal-Demokratak)

58 Berdeak/ALE

57 Kontserbadore Erreformistak

35 GUE/NGL

31 EFD

33 Talderik gabe

751

diputatu

766

diputatu

Europako Parlamentuko eserleku banaketa berria

Aurreko osaketa

* Sozialista eta Demokraten Aliantza

** Europako Ezker Bateratua

*** Askatasunaren eta Demokraziaren Europa

**** Orain arteko taldeetako batean ez daudenak

Liburua hil aurretik idatzi behar zenuela diozu.Gauza asko kontatzen dituzu, batez ere ETAriburuzkoak. Batzuei ez zaie asko gustatuko.Seguraski ez. Bi-hiru hilabete ibili nintzennahiko gaizki, lan hau egin behar nuen ala ezpentsatzen, eta baietz erabaki nuen. Honako-ak ziren nire galderak: nik ikusitako guztiakontatu behar nuen, edozelakoak izanda ere,bai ala ez? Bai. Eta hurrengo galdera: noren-tzako idazten duzu? Euskal Herriarentzat etabereziki gazteentzat. Beraz, euskal herritarrakbadu eskubidea jakiteko zer gertatu den, ger-tatutakoa latza, ederra edo tristea izan. Libu-ruan gertaera goxoak zein zakarrak agertzendira. Azken hauek ez ditut nik egin; nik idatzi,azaleratu besterik ez ditut egiten.

Oraindik ETA bizirik da. Hor esandakoek eraginahal diezaiokete norbaiti?Ez dut uste. ETA eta ETAko militanteakbereizi behar dira, eta arreta ETAn jarri.ETAn era guztietako militanteak izan dira,oso era desberdinetakoak, eta liburua irakur-tzen duenak ikusiko du gehienetan ondo hitzegiten dudala etakideei buruz. Baina kasubatzuetan ez da hala, eta kontatu egin dut.Gero gure herriak epaituko du. Espainiarrekerran ohi dute “que cada palo aguante su vela”.

ETA izena 1959an Jose Luis Alvarez Enparan-tza Txillardegik sortu zuela diozu, baina sorreraurtea, berez, 1952an Ekin sortu zenekoa dela,1959ko hori izen aldaketa bat besterik ez zela

izan. Pentsa zenezaketen halako ibilbiderikizango zuela?Ez, inondik inora. 1952an Deustuko Uniber-tsitatean, Joxe Manu Agirre, Gurutze Ansolaeta hirurok Aita Urrutia genuen irakasle, etaberak bildu gintuen. Horrela hasi nintzenEuskal Herriarekiko nire kezkak haiekin par-tekatzen, gero jende gehiago hurbildu zitzai-gun eta Ekin sortu genuen. Geroxeago, EAJ-rekin izandako hausturaren ondoren, honakohauek ETA sortu genuen 1959an: Jose MariaBenito del Valle, Joxe Manu Agirre, MikelBarandiaran, Txillardegi, Rafael Albisu, IñakiLarramendi eta nik.

Benetan sinesten zenuten Euskal Herriarentzatindependentzia lor zenezaketela?Gure herriak borroka aurrera eramanez gero

�10 2014KO EKAINAREN 1A

Iulen Madariaga. 1932an jaio zen Bilbon.Madariagatarren aldetik, Bilboko familia abertzaleospetsukoa. Gerra umea, familiarekin Txileraerbesteratua.1959an ETA sortu zuen taldekoa eta erakundehorretako lehen buruzagia. Espetxea, atzerria, tortura...hamarkadetako kontua bere bizitzan. Bi emazte eta hamaikaseme-alaba izan ditu eta horietako biren heriotza ere ikusi du.Aralar alderdiaren sortzaileetakoa izan zen. 2012an iktusbatek jo zuen eta, makulu beharrean bada ere, oro har, sasoizageri da. Egiari zor liburua (Erein) idatzi du.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

«Armak edonori entregatuahal zaizkio, salbu Madril

eta Parisi»“ETAko sortzaileetakoa izan zen 1959an. Haietatik hiru bakarrik geratzen dira bizirik.

Klandestinitatea, tortura, espetxea, heriotza, arazoak ETArekin... 82 urte ditu eta hil bainolehenago idatzi behar zuen liburu hau: Egiari zor. Emango du zeresanik.

IULEN MADARIAGA

| XABIER LETONA |

Argazkiak: Dani Blanco


eta ekintza-errepresio-ekintza kiribil hori eten-gabe areagotuz gero, posible ikusten genuen.Gure leitmotiv nagusia zera zen: “Zerbait eginbehar dugu” euskal nortasuna berreskuratzeko,izaera… espainiarkeria zanpatzen ari zen huraguztia. Baina horretarako independentziaberreskuratu behar genuen. Klase borrokarenageroxeago etorri zen, nazio ikuspegiaren esku-tik; lehenik herria askatu behar genuen eta geroaskatasun sozialaren alde egin.

ETAren lehen buruzagia izan zinen.Beste kide bat hautatu genuen lehenik “buru-zagi” gisa, lagun eta adiskide preziatua, bainahark erran zuen bera ez zela gai horretarako.Balizko hautagaiez asko aritu ondoren, niriproposatu zidaten, sei hilabeterako. Hau-taketa egiteko kontuan hartzen genuenbakoitzaren egoera, familia… eta, ezkon-dua eta hiru seme-alaba banituen ere, nor-baitek izan behar zuela pentsatu eta baietzesan nuen. Hegoaldean ibili nintzen atzeraaurrera, taldeak eratu eta antolatzen, osogarai bizia izan zen; segurtasun neurri gisa,adibidez, sekula ez nituen egiten bi gaujarraian leku berean.

Sarekaden ondorioz, barne kontraesanaketa zuen antolaketa medio, liburuan sarritanaipatzen duzu oso larri zenbiltzatela, bainaETA behin eta berriro berpizten zen.

Nazio eta sozial arazoaren kontraesana betizegoen hor. Krutwigek [Federico] bi estaikomisil batekin konparatzen zuen kontraesana,beheko aldea independentzia zen eta goikoaklase borroka. Lehen estaiak ez badu beharbezala lan egiten, ez zaio indarra pasatzenbigarrenari eta misilak ezingo luke altxatzenahal. Batzuetan aitzinatzen zen klase borroka,baina azkenean independentzia beti berko-katzen zen lehen mailan.

Liburuan aipatzen duzu frankismotik aurrera,apurka, ETA herriaren sostengua galtzen doala.Non ikusten zenituen horren zantzuak?Badirudi galdera sinplea dela eta erantzunsinplea duela, baina ez du. Independentzia

lor tzeko herriaren eskuetan jar tzengenuen baliabide bat zen borroka arma-tua, tresna bat. Horrez gain, finkatuagenuen gure barne funtzionamendua etagure inguruarekin eragiteko moduademokratikoa izan behar zuela. Liburuaneranskin gisa jartzen ditut 80ko hamarka-daren hasieran eta erdialdean ETAkozuzendaritzari igorritako bi gutun kritiko-ak, ni erakundeko militante soila nintze-nean. Seguruenik ohartu gabe, baina nireustez ETAko zuzendaritza herriarengan-dik urruntzen ari zen eta hori ez zen ongi.Iparraldeko gure anai-arreba abertzalee-kin nola jokatzen ari ginen ere [ETA eta

Egiari zor argitaratuberri duMadariagak,ETAren baitan eginduen ibilbideanikusitakoakkontatuz.

�12 2014KO EKAINAREN 1A

IKren arteko arazoez ari da] ez nuen egokiikusten.

Ni ETA kritikatzen hasi nintzenean, lehenikbeti zen hitzez eta gure barnean. Baina kasurikez. Egun batez, 1986an, Txomin [Iturbe] hur-bildu zitzaidan eta eskatu zidan bilatzeko etxebat, zuzendaritzako hiru kide etorriko zirelanirekin hitz egitera. Juanjo Aranburu eta Zeko-rra [Josu Urrutikoetxea] etorri ziren harekin.Bakoitzak bota zuen berea, eta begirunezentzun genion elkarri, baina une batez, atzerripolitikaz hitz egiten ari nintzela, erran nuenezin ginela fio Sobiet Batasuna eta Txinamoduko inperioekin. Hori entzutean, Zekorrakkolpez eta zakar moztu zidan, erabat asaldatu-ta, eta horrelakorik ezin nuela erran botazidan. Beste biak ere harrituta geratu ziren etaerran zioten ezin zidala hitza horrela kendu etaisiltzeko. Egun osoa pasatu genuen hitz egiteneta hurrengoan ere elkartuko ginela esan zida-ten. Gerora ere birritan izan nintzen zuzendari-tzako ordezkariekin, behin Txominekin etahurrengoan Zekorra-rekin.

Zuzendaritza herriarengandik gero eta urrutia-go zegoela diozu. Zertan sumatzen zenuen?Hainbat kontutan. Adibidez, manifestazioedo ekimen garrantzitsuak ziren uneetan,ETAk bezperaz atentaturen bat egin eta eki-men horiek zapuzten zituen. Geroago, 90ekohamarkadan, PPko hautetsien aurkako aten-tatuak hasi ziren, [Gregorio] Ordoñezen aur-kakoa, [Miguel Angel] Blancorena… Baziru-dien ETAn edo ETAko zuzendaritzan bazelasatorren bat herriak aurrera ateratzen zituenekimen onak zapuzteko. Nik pentsatu nuenhalakorik, eta Txillardegik ere bai, eta gaineraidatzi egin zuen hortaz. Halakoak gertatzenzirenean, ondorengo hauteskundeetan alder-di abertzaleek behera egiten zuten beti eta

etsaiaren alderdiek, bereziki PPk, gora. Zer-bait gaizki egiten ari ginen.

Nik idatziz egin nion nire kritika erakun-deari, liburuan eranskin gisa agertzen dira,baina ez zidaten erantzuten. Erantzun baka-rra 90eko hamarkadaren hasieran heldu zen.Txillardegi etorri zitzaidan esanez gutun bateman ziotela niretzat. Gutun orokor batzen, gaizki nenbilela esanez, beste etakideakoso gaizki hartu zituztela nik egindako hain-bat gauza eta halakoak, baina erantzun zeha-tzik gabe.

80ko hamarkada oso gogorra izan zen zuretzat,bai errepresioagatik eta baita ere ETAren bai-tan izan zenituen arazoengatik.Madril eta Parisko etsaiak oso indartsuakdira, ETA baino askoz gehiago, eta haien kol-peak oso gogorrak dira, baina askoz errazagoonartzen dira. Presondegira zoaz, edo atze-rrira, Belgikara, Mexikora... eta horren eragi-nez gu ahultzen gara.

1988an berriz espetxeratua izan zinen, Parise-ko Fresnes espetxean, han zure bizitzako une-rik gogorrenetakoa bizitzea egokitu zitzaizun.Iraia 19 hilabeteko alabaren heriotza bizi izanzenuen eta beste etakide batzuekin zenituenharremanak ere oso txarrak ziren. Zure buruazbeste egitea ere pentsatu zenuen.Bai, garai latza izan zen, batez ere Zekorra-rekinnuen harreman txarragatik. Hasieran egon nin-tzen ziegan Txikierdirekin [Juan Lorenzo Lasa]eta Harakina deitzen genuen Goizuetako bestebatekin. Txikierdi presondegiz aldatu zuten etaharen ordez Zekorra ekarri zuten ziegara. Gukez genuen harreman onik eta Harakina bereha-la konturatu zen horretaz, nahiz eta guk ezgenuen ziegan horretaz hitz egin. HarakinakZekorrarekin bat egin zuen berehala eta bizitza

“Seguruenik ohartugabe, baina nireustez ETAkozuzendaritzaherriarengandikurruntzen ari zen etahori ez zen ongi”.Argazkian,Zamaldegia bereetxearen aurreanageri da.

oso zail egiten zidaten. Adibidez, egunerokolanak banatu egiten ziren beti, janaria egitea,ziega edo komuna garbitzea eta gisakoak. Hala-ko batean, ni konturatu nintzen lan batzuk–beste batzuk baino zikinagoak, adibidezkomuna garbitzea– nik besteek baino gehiago-tan egin behar izaten nituela. Eta esan nien horiez zela egokia, eta Zekorrak arrapostu zidanhan erabakiak demokratikoki hartzen zirela.Jakina, beti bi baten aurka, beti egiten zen haieknahi zutena. Egunero-egunero giro txar horre-tan, lehertzear nengoen; eta gainera giro horre-tan gure ttipia galdu…

Zekorrak bazuen bere taldetxoa eta horieta-ko batzuek leihoz leiho esaten zuten ozen, nikondo entzuteko moduan, “oye, al hijo puta esecuando le vamos a limpiar el forro? (aizue, puta-kume hori noiz garbituko dugu?)”. Patioan ereirainka aritzen ziren, gazteleraz, Iparraldekoanaiek ohar ez zitezen. Beste behin, euria zeneta barneko gimnasiora jo genuen, ni joggingaegiten hasi nintzen eta Zekorra ere bai, bainabera kontrako norabidean, eta elkar gurutza-tzean bortizki jo ninduen, nehor ez kontura-tzeko gisan. Hurrengo itzulian ere saiatu zen,baina kolpea saihestu nuen eta hirugarrengoangainera egin nion salto. Nik korrika jarraitunuen eta bera belauniko gelditu zen, eta berrizbere aurretik pasatzean zera erran zidan:“Makurtuko haiz bai, edo lehertu beharkoduk”.

Oso gaizki nengoen eta nire buruaz bestenola egin pentsatzen hasi nintzen. Eta horre-tan ari nintzela, egun batez, zaindaria etorrieta ziegaz aldatzen nindutela erran zidan.Infernutik purgatoriora pasatzea izan zen.Eta hiru-lau hilabete ziegan bakarrik egonondoren, beste sail batera eraman ninduten.Han ziren, besteak beste, Santi Potros [SantiArrospide] eta Azkoiti [Jose Luis Arrieta],jende ona eta garbia, eta enetako purgatorio-tik zerura pasatzea izan zen. Egoera hori guz-tia salatuz idatzi nion ETAko zuzendaritzari,baina ez nuen sekula erantzunik jaso.

Liburuan diozu ETAk diruz laguntzen zituelapresoak, eta zu zinela Fresnesen haren dirurikjasotzen ez zenuen bakarra.Bai, eta erakundeari galdegin nion hortaz etaZekorra-ri ere bai, eta honek esan zidan era-kundea ikerketa bat egiten ari zela ea azkenatxiloketako kontuekin [1988koa] nik polizia-rekin traturen bat ba ote nuen aztertzeko.Bada, jada espetxeko zeru hartan nintzela,Santi Potros etorri zitzaidan behin esanez diru-laguntza jasoko nuela, inkesta egina zela, ezzela ezer txarrik atera eta afera hura guztizkonponduta zegoela. “Konponduta bai–erantzun nion nik–, eta nire buruaz besteegin izan banu, nola konpontzen da hori?”.

60ko hamarkadan hasi eta 2006an espetxera-tu zintuzten azkenekoz. Tartean, klandestinita-tea, tortura, heriotzak, espetxea, bizitza nor-mala… Eta bi emazte eta hamaika seme-alabaere bai. Nola eramaten da hori guztia batera?Ez dakit. Behin baino gehiagotan galdetudiot horixe bera nire buruari eta ez dakit.Zaila da erantzutea. Askotan pentsatu dut:“Sobera izan da dena, baina bizirik nago”.

ETAren bukaera duinik ez dela gertatu diozu.Oraindik posible al da?


IULEN MADARIAGA

“Zekorrak bazuenbere taldetxoaFresnesen etahorietako batzuekleihotik esatenzuten ozen, nikondo entzutekomoduan, ‘oye, alhijo puta esecuando le vamos alimpiar el forro?’”.

IULEN MADARIAGA


Baldintza batzuk emanez gero bai. Armengaia, esaterako: armak edonori entregatu ahalzaizkio, adibidez nazioarteko batzorde bati,salbu eta Madril edo Parisi. Duintasun kontuada. Presoei dagokienez, bake prozesuak izandiren gerla eta gatazka guztietan atera dirapresoak eta hemen ere, pazientzia beharkobada ere, aterako dira.

Liburuan askotan aipatzen da sufrimendua,batez ere, errepresioaren ondorioz jasandakosufrimendua. Baina ETAk ere sufrimendu itzelaeragin du. Bake prozesu batean egonda, zukzer esango zenieke ETAk hildakoen familiei?Biziki zaila egiten zait galdera hori, ezin bai-naiz gezurretan ibili. Gerra bat, gatazka batlehertu zen, eta horren ondorioz jende askoksufritu du. Ez dakit zein den aterabidea,baina nik askotan esan dut: “Zein sartu dazeinen etxean? Espainiarrak gurean edo guhaienean?”. Eta gauza bera frantsesekin.

Ezker abertzaleari askok esaten diote autokriti-ka egin behar duela. Hark esaten du eginduela, egin dezatela besteek ere. Gehiago eginbehar du? Noraino?Gure etxean sartu diren etsaiak egin behar duautokritika lehenik, eta gero guk ere egingodugu gurea. Bi autokritika egin behar dira,bata etsaiaren aurrean, eta bestea euskalherritarren aurrean.

Eranskinetan agertzen duzun ETAren gutuneanpertsonalismo akusazioa egiten dizu ETAk.Bai, behin baino gehiagotan utzi dute eror-tzen hori, baina behin ere ez didate azalduzertan oinarritzen ziren. Behin batek galde-tu zidan ea lehendakaria izango ote nintza-tekeen. “Herriak hautatuz gero, prest nen-goke”, erantzun nion nik, besterik gabe.Egokitu zaidana egin dut nik, buruzagi hau-tatu ninduten hartan bezala edo bestelakoakbeste hainbatetan. Beti eraman izan ditutbatera pentsatzen nuena eta egiten nuena,ondorio guztiekin. Inoiz ez dut izan arazo-rik barkamena eskatzeko, zerbaitetan arra-zoirik ez banuen. Ni lanean aritu naizenpertsonekin, klandestinitatean edo bestela,eta ondo ezagutu nautenekin, sekula santanez dut arazorik izan eta ondo moldatu izangara.

Inoiz pentsatu al duzu hobe izango zela ETAsortu izan ez bazenute? [Ixilunea] Ez. Baina kontziente nintzen guksortutako ETA hori pitokeriatan ari zelaazken hamarkadatan.

Zer esango zenioke gaur egungoETAri?Badakit zaila dela hori neurtzea,baina gure herriaren borondateabete dezala. n

Fresneseko espetxea, 1988ko irailaren 23. “Iraia alaba gazteena-ren heriotzaren berria iritsi zitzaidan burdin barra artetik. Hemere-tzi hilabete zituen eta etxeko igerilekuan itorik aurkitu zuten”. Ezzioten hiletetan egoten utzi, ezta familiarekin ere. Alabarekin bai:“Iraiaren hilotzaren aurrean egon nintzen luzaz, halako burbuilabat osatuz gure inguruan. Sakonki hunkituta nintzen, eta gurebazterretan iragaiten ari zen guztiak ez zuen izenik”. (Egiari zor).

Alaba txikiaren heriotza

AZKEN HITZA

PREKARIETATEAREN AURPEGIAK

Maite Ekai Larrion naiz,donostiarra, 51 urte ditut eta 14urterekin giharretako distrofiadeituriko gaixotasun degeneratiboadiagnostikatu zidaten. Orainhiruzpalau urte, baina, bestediagnostiko bat egin ziguten: gureosasun laguntzen okertzea.

Gaixotasun degeneratiboari ezdiote batere laguntzen murrizketek

GIHARRETAKO DISTROFIAK hanka eta besoe-tan eragiten dit, eta baita arnasa aparatuanere. 14 urterekin antzeman zizkidaten lehensintomak, eta 22 nituela, eroriko bat tarteko,gurpildun aulkian bukatu nuen. Orduz geroz-tik nire muskuluak indargabetzen doaz pixka-naka. Gaur aulkitik ohera mugitzeko beha-rrezkoa dut garabi elektriko berezi bat, etalotarako, arnasten laguntzeko aparatu bat.Gaixotasuna ez da sekula egonkortzen gaine-ra, eta aurrera doa; orain astebete egin neza-keen zerbait, agian gaur jada ezingo dut egin,eta giharrak mugitu ezean azkarrago egitendu aurrera egoerak. Bestalde, gaixotasunmaila geroz eta altuagoa izan, orduan eta zai-lagoa da mugitzea, eta gurpil ero batean sar-tzen zara.

Hogeita lau orduz pertsona bat behar dutnire alboan, dependentzia altua baitut, etaeguneroko edozer gauza egiteko laguntzabehar dut. Ez hori bakarrik, aldaketa askoegin behar izan ditut nire bizitzan, gaixotasu-naren garapen mailaren arabera: gurpildunaulkiak erosi, ohera mugitzeko garabia, bizinaizen eraikinean ere aldaketak egin beharizan dira nire baldintzetara egokitzeko… Etahorrek guztiak oinarri ekonomiko sendoaeskatzen du, baina gero eta zailagoa da,murrizketak medio. Gurpildun aulki elektri-koaren kasuan adibidez, lehen Osakidetzareneta Aldundiaren artean emandako laguntza-rekin berdinduta geratuko zen 12.000 eurokogastua; eta duela hiru bat urte erdia ordain-tzeko adina eman zidaten. Horri gehitu beharzaizkio, jakina, mantenua, konponketak eta

abar. Horrela etxean dauzkadan hamaika apa-ratu, eta ez ditut gutizia moduan.

Baina Espainiako Estatuak Dependentzia-ren Legearekin egindako murrizketak diraezagunenak. Zapatero presidente zen legeal-dian jarri zuten martxan, eta pixkanaka apli-katzeko asmoa zeukaten. Zaintzaileari bete-tzen zuen lana onartzen eta ordaintzenzitzaion, eta gizarte segurantzan sartzen zen.Dependentzia hiru gradutan banatuta etalehenengo bi gradurik altuenei legea aplika-tzen hasia zitzaiela sartu zen gobernuan PP,eta errotik moztu zuen laguntza. Beraz,kendu zizkiguten bai diru-laguntzak, bai zain-tzaileak gizarte segurantzan alta emanda ego-tea ere. Hala, askorentzat pentsaezina da per-tsona bat kontratatzea, eta familiarenbabesean nola edo hala egiten du aurrera;baina dauzkagun beharrekin oso zaila da.

Eta Gipuzkoan ez gabiltza horren gaizki,Aldundia ari baita hainbat plangintza bidera-tzen. Bizi independentea ekimenaren bidezesaterako, eta gure etxeetan bizi ahal izatekolaguntzak ematen dizkigute. Nik zortea dut,gainera, 40 urtera arte lan egin ahal izan bai-nuen eta pentsio txukun xamarra daukat.Horrek, baina, ez nau libratzen beste hainbatoztopotatik. Botiken berrordainketa ere hordago, eta gu bezalako gaixoenganeragiten du. Gutxi batzuentzatsuspertze ekonomikoa denabeste batzuontzat ia aurre eginezinezko gastu bihurtu da. n

| ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA |

�


KONTZERTU BATEAN nengoen. Eta alda-menean neukan mutila gehiegi hurbiltzenari zitzaidala nabaritu nuen. Bat-batean,Bomba Estereoko abeslariak “qué bonito esbailar apretao” abesten zuelako aitzakianedo, are gehiago hurbildu zen eta, sast!,bere eskua soinekoaren azpian sentitunuen. Zein izan zen nire erantzuna?Harritu eta sumindu, baina tipoari ezeresan gabe, nire lagun bati lekuz aldatzeaeskatu nion.

Aurreko astean autodefentsa feministatailer batean parte hartu nuen, duela biz-pahiru urte ere beste bat egin nuen. Argidaukat inork ez duela nire gorputza uki-tzeko eskubiderik, eta egiten badu, eran-

tzuteko eskubidea daukadala, erasoabaita. Eta erantzutea oso garrantzitsuadela, etsipenik ez sentitzeko eta erasotzai-leen inpunitatea ez sendotzeko. Halajokatzen dute, emakumeoi egotzitako rolpasiboari men egingo diogula eta ezine-gona eta amorrua irentsiko ditugula ustedutelako.

Gure senari jaramon egitea autodefen-tsako ikasgai nagusietako bat da. Kaletikgizon bat jarraika dugula edota autobu-sean bere zakila gure ipurdiaren kontrahurbiltzen ari dela sentitzen dugunean,askotan gure buruari galdetzen diogugure paranoia ote den. Emakumeoi,feministoi batik bat, etengabe leporatzendigute esajeratuak eta histerikoak izatea.Eta azkenean guk geuk ere emakume his-terikoaren mitoa sinesten dugu. Kaleantaxi bat gelditzen dugu, gizonaren begira-da lizuna iruditzen zaigu, baina ezinegon

hori isildu eta taxira igotzen gara. Bat-batean, gure aurrean masturbatzen aridela ikusten dugu eta gure intuizioarijarraitu ez izanaz damutzen gara. Halakobizipenak partekatzen ditugu autodefen-tsa ikastaroetan eta ondorioa hori izatenda: gehienetan bagara arriskuak eta eraso-ak usaintzeko gai, arazoa da “seguru askooker nago” pentsatzen dugula. Tailerreanneska askok esan zuten: “Berdin dit taxi-lariak zoro nagoela pentsatzen badu.Edozerk susmo txarra ematen badit, eznaiz taxira igoko, edo gero kotxea geldidezala aginduko diot”.

Ikastaro hauetan azaleratu ohi da erasobaten aurrean erantzun ordez geldi, para-lizatuak, geratzen garenean lotsa edotaerrua sentitzen ditugula. Orain dela urtebatzuk, Bartzelonako Ranbletan nenbile-la, tipo bat nire albotik pasa eta ipurdiaukitu zidan. Erreakzionatzea kostatuzitzaidan eta dagoeneko urrun zegoenean“gilipollas” bat oihukatu baino ez nuenegin. Indargabe eta tuntun sentitu nin-tzen. Baina atzoko kontzertuan are etatuntunago eta koldarrago sentitu nintzen.Atsekabetu nintzen, urte hauetan ikasita-koa praktikara eramateko gai izan ez nin-tzelako. Geroago nire buruarekin gogo-rregi jokatu nuela konturatu naiz. Bilbonzein Managuan ia egunero kaleko jazar-pen sexistari aurre egiten diot, eta geroeta maizago erantzuten dut, gutxienezbegiradarekin deserosotasuna eta amo-rrua adierazten dizkiet. Askotan ez naizindarrekin sentitzen, baina beste askotanbai. Ulergarria da beldurra sentitzea,jakin badakigu emakumeoi ezarritako rolpasibo horrekin apurtzeak ondorioakdakartzala. Izan ere, bortxaketarenmamuarekin hazi gara.

Horregatik, Euskal Herriko Koordina-dora Feministaren “Ez dut ausart sentitunahi, libre sentitu nahi dut!” leloa oso gus-tukoa dut. Emakume izateak, feministaizateak, egunero heroia izateabaitakar. Eta ez dut heroiaizan nahi, kalean eta gaueanlasai ibili ahal den hiritar askeabaizik. n

Erreakzioak

Kaletik gizon bat jarraika dugula edotaautobusean bere zakila gure ipurdiarenkontra hurbiltzen ari dela sentitzendugunean, askotan gure buruari galdetzendiogu gure paranoia ote den. Emakumeoi,feministoi batik bat, etengabe leporatzendigute esajeratuak eta histerikoak izatea

JuneFernández �

KAZETAR IA

IRITZIAREN LEIHOA

2014KO EKAINAREN 1A�16

Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA


SEKULA EZ DUT SOBERA maite izan espre-sio ezagun hori: “Hobe irudi bat mila hitzbaino“. Oraingoan, baina, amore emanbeharko dut, nonbait. Izan ere, hotzikaraeragin dit Dublingo Ha’penny Bridge guru-tzatzean bertan ikusitako eszena grotesko-ak. Jakin dudanez, 300 kilo metal bainogehiago kendu zituen Dublingo Udalakiaz zubi horretatik; hala ere, katez jantzidute berriz maiteminaren gaitza pairatzendutenek, giltzarrapoz. Love lockak ez omendira nerabeen kontu hutsa bakarrik.

Groteskoa iruditzen zait, baiki, Euro-pan eta munduan barrena azken urteotan

zabaldua den moda erromantikoa. Kazeta-riei hiztegia ebasten jarraitze alde, dantes-koa ere esango nuke. Nire estetikak ezergutxi balio du eta, beraz, kapitalismo tek-nologikoak bizi duen jendartea bizi du,halaber, erromantizismorik atzerakoienak:maite zaitudalako lotu nahi zaitut katemotzean, neure burua bezalaxe. Patuakezinbestean kateatuak gara, laztana.

Aitor dut: mila karakterepasatuko hitz sorta honeknekez adieraziko du hobekimaitasun giltzarrapoen horro-rea. n

DUELA EHUN URTE, iruindar gazte batek mundukoarte erakusketa ospetsuenean parte-hartzea lortuzuen: Parisko Grand Salonen, hain zuzen. Javier Cigazen gazte hura, eta Elizondoko Merkatua saritutakoobra, lehiaketan Paysans Basques izenaz aurkeztua.

Koadro hori, eta Parisko egonaldianeginiko beste hogeitik gora, ikusgaidaude Iruñeko Kondestablearen jaure-gian, Ciga Fundazioak eta Udalak antola-turiko erakusketan. Inpresionismokutsua darien Senako paisaiez gain, artis-tak sekula ahantzi ez zituen EuskalHerriko jende eta parajeak ikus ditzake-gu... eta Eulalia emaztearen erretratuederra, ondorengoa izanagatik alabaGurutzek ekarrarazia: “Ama ekartzen ezbadute, alaba ere ez doa inaugurazio eki-taldira”.

Ciga Nicolas Urdampilleta amerikanoariesker joana zen Parisera. 1909an ezagutuzuten elkar, iruinsemeak Sanferminetako kartel lehia-keta irabazi zuelarik. Entzierroaren irudi ederra ikus-tean, haren babesle bihurtzea erabaki zuen.

Munduko lehen gerra piztean, ordea, Cigak etxerabueltatu behar izan zuen. A ze aldaketa artista baten-dako!: utzi munduko artearen hiriburua harresiz ingu-raturiko Iruñera itzultzeko. Irakurtzekoak dira, eta

barregarriak, garaiko kazetari batzuen esanak Cigarenetorrera iragarriz. El Pensamiento Navarrorena lekuko:“Egun batean bere herrira etorri zen, Euskal Herria-ren ama den Nafarroara, eta orduan argi ikusi zuenaskoz erakargarriagoa zitzaiola bohemia baino”.

Ez zen hura pintoreak markatu zuengerra bakarra, Espainiakoak zauri larria-goa utzi baitzion. PNVko kidea, CigaIruñeko zinegotzia izana zen hogeikohamarkadan, bitan. (Udaleko ordezkariekahantzi egin zuten datua gaztelania hutsez-ko hitzalditxoetan). Kontua da 1937anatxilotu, torturatu eta ondasun guztiakkendu zizkiotela. Kartzelatik atera, etaadiskide zuen Jose Arruek bezala eginzezakeen: “Bi urtez kartzelan eta orainkalera, goian zerua eta behean lurra. Denadesagertu da, nire obra barne. Pikutaraartea, kritikoak eta erakusketak”. Cigak,ordea, aitzina egin zuen, agian beste auke-

rarik ez zuelako. Geroztik, maisuen maisu eta erretra-tu-egile ospetsu bihurturik bizi izan zen, 1960an zenduzen arte. Iruñetik atera gabe, baina Pariskooroitzapenak gogoan, batez ere duela 100urtekoa: biziki maite zituen Baztango base-rritar xume haiek, artearen historian sartu-ko zirela jakin zuenekoa. n

Javier Ciga: euskal baserritarrak artearen historian sartu zituen artista

Fermin Erbiti Zabalza KAZETAR IA �

EduZelaieta�

IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Maitasun giltzarrapoak

JOSU

SAN

TE

STE

BA

N

Mundukolehen gerrapiztean,ordea, Cigaketxerabueltatu beharizan zuen. A ze aldaketaartistabatendako!

18 � 2014KO EKAINAREN 1A

JUR

DA

NA

OT

XO

A

Nora Barroso � ARGIAKO BLOGARIA

AMONA NIKOLASA Oreretakobere etxean hil zen iaz. Azkenurteetan nekatuta zegoen amona,gorputza minduta zuen. Guztihorri aitonaren gaixotasuna gehi-tu zitzaion, alzheimerra.

Aitona Alfredoren gaitza zeinzen jakin arteko hilabeteak gogo-rrak izan ziren, amonarentzatbereziki. Inpotentzia eta ezinegona sentitzen da. Ondoren gai-xotasunaren izena eta beldurra.Bide horrek familiaren artekokudeaketan eta norberaren senti-menduetan eragina eduki zuen.Ondo egin nahi duzu, baina ezdakizu nola, ondokoa egitenduena ez da sarri zure gustukoaeta barne-kanpo gestio hori zailasuertatzen da.

Aitona-amonak etxean egondira beti. Hasieran haien hiru ala-bak egon ziren zaintzen. Aitonakokerrera egin zuenean kanpokopertsona bat sartu zen etxean. Pro-zesu mingarria izan zen familiaguztiarentzat, amonarentzat bere-ziki. Amona animatzen saiatzenginen, lasai egoten, baina ez genuenia ezer lortzen: “Zaharrak zarete-nean nirekin akordatuko zarete”,esaten zuen. Eta arrazoia zuen.

Gure arazoekin, eguneroko pre-san murgilduta, ez genuen amonanola lagundu lortu. Lasaitzekoesan ordez, gehiago hitz egitenutzi behar geniola uste dut, garran-tzia kendu ordez bere mineanbidelagun izan behar genuela.Guzti horrek tarteka barrua jatendit. Orain egoera horretaz ikasteabesterik ez zaigu geratzen.

Aitonak ia ez du hitz egiten.Momentu batzuetan gure izene-kin oroitzen da, hizketaldi txikiakgauzatzeko gai da, eta tarteka,etengabe, gauza bera galdetu edoerrepikatzen du. Amona hil zen

goiz hartan aitona ondoan zego-en eta inguruan mugimendu han-dia egon arren gizona ez zenmugitu, ez zuen ezer esan. Ezdakigu gertatu zenaz konturatuzen edo nola bizi izan zuen.

Joan deneko larunbat batean 97urteko aitonarekin bazkaltzen egonginen eta amona non zegoen gal-detu zidan. “Zer ba?” galdetu nion,beste zer esan jakin gabe. “Aspaldiez dut ikusten”, erantzun zidan.Sukaldean zegoen nire amari kasuhorietan zer egiten zuten galdetunion: “Izebaren etxean dagoelaesaten diogu, Nora”.

Minuturo galdetuko balu beremaiteñoaz, minuturo hil izanarenmina jasoko zukeen akaso. Pen-tsamendu horrekin oso triste jarrinintzen. Bera bezala noraino dau-kagu heriotzaren kontzientzia etanola kudeatzen dugu hori guztia?Norberak ahal duen moduanpasatzen ditu halako trantzeak,baina jaiotza bezain oinarrizkoaden pasarte hauei buruz gureartean gehiago hitz egin beharkogenukeela sentitzendut. Heriotzarekinbizi gara, baina ezdakigu heriotza bizi-tzen. n

Heriotzarekin bizi bai, bainaez dakigu heriotza bizitzen

Hasieran haien hirualabak egon zirenaitona-amonak zaintzen.Aitonak okerrera eginzuenean kanpokopertsona bat sartu zenetxean. Prozesumingarria izan zenfamilia guztiarentzat,amonarentzat bereziki

- IRITZIAREN LEIHOA


XD

Z

Kaskoa buru gainean,porra eskutan fuerteJai Alaien egon zirenduela hamar urte.Ikurrinaren atzetikgogotsu dihardute.Gaitz erdi autoen martxaerraztuko balute…Ezkerretik ibilitamulta jartzen dizute.Urdinez jantzita baina, berdez nahiago dute.

Lehengoan Ignacio Pololeporaino txanpaina: “Bai, badakigu nor zaren…Gure lana da baina”.Zero kakotx zazpi zortzi (0.78)hura alkohol usaina…Handik hogei minuturatutuluan mingainazero kakotx sei hirura (0.63)jaitsi zen alajaina!Kasualitatez delituez izateko aina…

Gogoan daukat abuelagaueko ilargiazhatzetan arrosariobolatxoak, hariazahopez “ Santa Maria…”errezoan ariaz.Fabore tratu, presio,mehatxu emariaz…Orain nonbait, jasandakolan ingurumariazgogoratzen da udaltzainasko Santamariaz… n

Iruñekoudaltzaineijarriak

Julio Soto�

Doinua: Gai horrekbadu mamia.

BERTSOBERRIAK

Ez zara feminista amorratua, cumbia eta MarioBross errebindikatzen dituzu, ez duzu post-hard-core edo post-rocka egiten, txeloa jotzen duzu,eusnobei barre egiten diezu eta Eibarrek ez duaspaldi glamourrik izan. Hala ere, modernoaomen da zu ikustea. Zergatik?Feminista naiz, nire erara, ez zaizkit etiketakgustatzen, erdi eusnoba izan nintekeen, Eiba-rrek azken aldian inoiz baino glamour handia-goa dauka, fabrikak berrerabiltzen ditugu eki-men kulturaletarako… Ez dut uste jendea nirekontzertuetara modernoarena egitera datorre-nik… Zer da modernoa? Modan dagoena?

Zer ikasi zenuen Anarirekin, kontserbatorioanikasi ez zenuena?Jendaurrean jotzeko eskarmentua. Eta, gaine-ra, musikari handien ondoan beti ikasten dazerbait. Agertokiari beldurra kendu nion.Musikaz disfrutatzen, entzulegoaren berotasu-na sentitzea zer den. Taldean jotzea, ekipobaten parte izatea…

“Txeloa oso barruan daramadan instrumentuada”. Adiera asko ditu esaldiak, ezta?Oso txikitatik daukat txeloa ondoan, eta iaegunero jotzen dut, txelo irakaslea izan naiz…Instrumentuak ezaugarri bereziak ditu: gai-nean jarrita jotzen duzu, bibrazio guztiak gor-putzean igartzen dituzu, hankartean hartzenduzu… Bizitza guztia darama nirekin. Etamunduko musika tresna ederrena da ahotsare-kin batera.

Atzerrian animatu zintuzten bakarrik aritzera?

Atzerrian baino, atzerritarrek. Bilbon, musikaesperimentalaren inguruan egindako kontzer-tu batean parte hartu nuen. Kontzertu hartanPariseko bi musikarik jo zuten, diskoetxe batzutenak, nirea asko gustatu zitzaiela esan zida-ten eta Parisen jotzera gonbidatu ninduten,beraien diskoetxeko aurkezpen kontzertuan.

Aproposa izan zen zuretzat ezezagunen aurreanjotzea?Parisen ikusi nindutenen harrera oso ona izanzen, horrek animatu egin ninduen, myspaceanuen galdetzen zidaten. Eta nik, zer zen ere eznekien. Izen bat pentsatzen hasi nintzenorduan eta Eibarko Gaztetxean jo nuen. Jen-deari gustatu zitzaion eta Ander Barriusokestudioan zerbait grabatzea proposatu zidan.Aspalditik neukan grina. Bestela ere emangonuen pausoa.

Zure kantuak, esperimentalak baino, publikoguztientzat direla diozu. Ados nago zurekin…Nire kantu askok herri kantuen oinarria dute,pop edo musika klasikotik gertu daude, fineankantu sinpleak dira; baliteke horregatik publi-ko hain zabala izatea: andra edadetuak, gazteeta umeak… Esperimentala? Egiteko modua,formatua… izan daitezke ezohikoak.

Kirola ez omen duzu gustuko, baina emakume-orkestra moduan aritzeak asko dauka kirol fisikoeta burukotik. Noizko kirolarekin lotutako kantu-ren bat zure tonuan?Kirola praktikatzea ez zait gustatzen, baina egiada zuzenekoak egiteko kirolariak bezala entre-

«Ez dut uste jendea nirekontzertuetara modernoarena

egitera datorrenik»

Testua eta argazkiak:

| IKER BARANDIARAN |

MURSEGO

Maite Arroitajauregi eibartarrak bizitza osoa darama musika instrumentuen artean.Kontserbatorioko ikasketak egiten ari zela konturatu zen musika kultuaz gain rocka eta beste

estilo batzuk ere gustuko zituela. Zubirik gabeko bi mundu horiek itzulera gabe zeharkatuzituen eta hainbat rock talderen diskotan esku hartzen hasi zen, azkenean bere alter ego denMursego sortu zuen arte. Hiru (Bidehuts, 2013) bere hirugarren albuma aurkezten dihardu.

ERDIKO KAIERA


natzen naizela. Asko nekatzen naiz zuzenekoe-tan: kontzentrazio maila izugarria da, gauzaasko dira kontutan hartu behar ditudanak…

Kirolariren baten kanta egingo nuke, denaden: M. Ali, Nadia Comanetxi, Arkonada,Schuster edo Zinedineri buruzkoa. Kirolarenalde epiko-erromantikoa maite dut. Dudabarik, Ander Izagirreri eskatuko nioke letra.

Zer da punka zuretzat? Zureak ere badu hortik...Punka Sex Pistols-etik harago dagoen zerbaitda. Niretzat gehiago da Black Flag edo MinorThreat bezalako taldeek musika bizi izan zutenmodua, sinisten zuten horren alde borroka-tzea, garai hartan baldintza kaxkarretan biziz.

Bai, nireak hainbat gauzatan antza daukapunkarekin. Sudur puntan jartzen zaidana egi-ten dut, ez dut pentsatzen entzuleari gustatukoote zaion. Talde askok jotzen zuten ezer edogutxi jakinda, eta nik txeloa izan ezik, bestehainbat instrumentu ere hala jotzen ditut, uke-lelea adibidez. Izan daiteke, baita ere, edozergauza jotzeko beldurrik ez izatea. Nire semeak7 hilebete bete berritan diskoaren aurkezpena-

rekin hastea, hori bai dela punkia, lehen kon-tzertua erdi gaupasaz jotzea.

Zure diskoek dendatan “Munduko musikak”apalean egon beharko lukete?Hasteko, disko dendetan gaizki antolatzendituzte diskoak, jar ditzatela nahi duten lekuan.Gainera, world music etiketa ez zait batere gusta-tzen; Ramon Trecetek bere programan jartzenzuen musika deskafeinatu xamarra zen.

Zer esango zenieke euskarak musikarako joko-rik ematen ez dutela diotenei?Euskara oso hizkuntza aproposa da, musikali-tate handia dauka. R asko, Z, TZ, TX, TS… Kere asko gustatzen zait. Ez dut ulertzen euskaltalde dezentek ingelesez abestea, eta horienartean oso gustuko ditudan batzuk. Entzulemoduan oso garrantzitsua iruditzen zait taldea-rekin hizkuntza berean identifikatzea. [Eskue-kin bihotza zabaltzeko imintzioa egin du].

Hain zuzen ere, Anarik orriotan esan zuen legez,bere euskaraz edozein estilo landu daitekeelademostratu zuen bere belaunaldiak…Bai, hala da. Egia da nik tarteka asmatu egitenditudala hizkuntzak, musika tresna aukeratzendudan moduan, kantuari musikalitatea gehi-tzeko asmoz, baina zerbait kontatu nahi duda-nean, hitzei esanahia eman, euskaraz egitendut, nire ama hizkuntza delako eta sakonagoaritu naitekeelako. Halako zerbait ingelesezegitea arrotza izango litzateke niretzat.

Victor Iriarterekin aspalditik duzu harremana etagauza ederrak egin dituzue elkarrekin…Lagun onak gara eta aspalditik ezagutzen duguelkar. Batak bestea animatu izan dugu gauzakegitera eta askotan kolaboratu izan dugu elka-rrekin. Nire proiektuetan beti dauka beraklekuren bat, eta nik beretan. Esango nukegustu estetiko antzekoa dugula gauza askotara-ko, berak ikuspegi erradikalagoa dauka etahorrek aberastu egiten du nire lana.

Emozioetara iristeko modu onena partiturakalboratzea al da?Partiturak interpretatzen ere emozionatu zai-tezke, baina oso bestelako emozioak dira.Musika konposatzean sortzen den emozioakez du parekorik, sortze prosezuak bete egitenzaitu. Eraldatu, buruak katakrok egiten dizu etahorixe bera bilatzen duzu entzulegoarengan.

Nola bizi izan zenuen oskol apurtze hori, “RageAgainst the Machine txeloz jotzen duena” dei-tzen hasi zitzaizunean?Lotsa eta emozio nahasketa. Gustuko nuenaegiten nuen nire instrumentuaz. Kontserbato-riora Anestesia, Dut eta halakoak entzuten

“Sudur puntanjartzen zaidanaegiten dut, ez dut pentsatzenentzuleari gustatukoote zaion”.

MURSEGO - ERDIKO KAIERA


joaten nintzen; eta pentsatzen nuen: “Nireikaskideek ez dute beste musikarik entzungo?Ez dute gogorik rocka entzun eta klasikoa ezden beste kontzerturen batera joateko?”. Arra-roak haiek dira, ez ni.

Hain mundu apartekoak dira?Bai. Eta ez lukete izan behar. Azken fineanguztia da musika eta musika-lengoaia bera da.Soinuek melodiak sortzen dituzte eta konbina-tzean harmoniak. Hori da funtsa.Baina musika kultuak rocka gutxies-teko joera du. Niri kosta egin zitzai-dan kontserbatorioa bukatzea, dizi-plina, bakardadea, gogotik jobeharra… gogorra zen, baina, tira,horrek guztiak egin du orain naizena.

Esaten dute probokatzai-le/komunikatzaile onenak eta AkiKaurismaki bakarrik direla gai edo-zein astakeria esanda aurpegi espresio berarieusteko. Antzezle sena daukazu?Aktore sena beti izan dut, bai. Txikitan esatennuen arte dramatikoa egingo nuela. Agian zutikkantatzeko eta mugitzeko aukera banu espre-sioa ere gehiago aldatuko nuke. Zipitzik egingabe gelditzen banaiz, esaten dudana sinistendudan seinale. Eta Kaurismakirena, meritua da,

izan ere, zurrutari ematen dion bezala emanda,espresio berari eustea marka da gero!

Zaila izan da disko hau grabatzerakoan bestebati –Ibon Rodriguezi– zure munduan sartzenuztea?Alderantziz. Ibon konfiantzazkoa da, aspaldi-ko laguna. Gustu oso ona dauka, nirearenantzekoa, ezagutzen nau, ezagutzen ditu kan-tak, egiten dudana, buruaren atzean hiruga-

rren belarria daukala esan ohi dut.Zuzendu dizkit letrak, ahoskera…Errepikatzeko moduko esperien-tzia izan da, noski.

Gero eta barneratuago daukazuMursego kontzeptua?Bai. Gustatzen zait, baina horrenbila ere banabil, joera daukat. Geroeta gehiago jakin, orduan eta hobe-to. Gauza asko ditu interesgarriak:

ugaztun hegalari bakarra, ultrasoinuak erabil-tzea, buruz behera lo egitea, zelan komunika-tzen diren, mugitzen diren, ehizatzen duten…Ultrasoinu horiek pertsonok ezinditugu entzun. Batzuk odola xur-gatzen dute, banpiroak, hilezko-rrak… Nahiz eta ni berakatzarenoso zalea naizen. n

“Ez dut ulertzen euskaltalde dezentek ingelesezabestea. Entzule moduanoso garrantzitsua iruditzenzait taldearekin hizkuntzaberean identifikatzea”

ERDIKO KAIERA - MURSEGO


PERLAK taldearen kantuak entzun ditudanean poztuegin naiz. Estimatzekoa eta txalotzekoa baita taldeki-deen etorria, ausardia, bizitasuna eta naturaltasuna,eta egiten dutena Euskal Herriko musikaren mun-duan ohikoa ez izatea; zerbait desberdina edo bere-zia egitea, alegia.

Kantuek alaitasuna eta bizipoza transmititzendidate, nahiz eta giroak hainbatetan apur bat ilunakizan. Horren harira, “Tximeleten udako egun batbezalakoa izan beharko luke gure bizitzak”, CDanidatzita ageri da Perlak izenaren ondoan.

80ko hamarkadako post-punk aireak suma daitez-ke Perlak taldearen kantuetan. Kantuek indarrabadute. Erritmoak, oro har, erdi denborakoak dira,eta doinuetan ukitu ilun bat antzeman daiteke, bainadoinu koloretsuak dira. Hori lortzeko, teklatuek askolaguntzen dute, teklatuen bidez kantuak giro berezizjantzi baitituzte.

Melodiak atseginak dira, nire gusturako. Abesla-riek ondo kantatzen dute, eta denek beren musikatresnak ongi jotzen dituzte, birtuosismo eta konpli-kazio handirik behar izan gabe, soberan egon litez-keen apaingarririk behar izan gabe, beren kantuakegiteko, Perlak kantuak. Izan ere, taldekideek kantubat egiteko gauza gehiegirik ez dutela behar ematendu: imajinazioa, grina eta nota batzuk besterik ez.

Hitzak entzutean gogoeta egiten hasten naiz.“Letrek pentsarazi egiten dute. Zerbait gaindituduzula dirudienean eta horretatik asko ikasi duzulaematen duenean, berriz etortzen da zartateko bera.Existentzialista puntua dute letrek”. Taldekideek

beren hitzen gaineanhori esan zuten diskoa-ren aurkezpenaren bez-peran, apirilean.

Perlak taldea Zarauz-koa (Gipuzkoa) da. Ilar-gi Agirre (bateria,koruak), Maite Martia-rena (ahotsa, gitarra,teklatuak), Oihane Aba-rrategi (ahotsa, gitarra,teklatuak) eta Patxi Agirre (ahotsa, baxua, teklatuak)dira taldekideak. 2013an elkarrekin jotzen hasi ziren,eta diskoko kantuak azaroan Mungiako (Bizkaia)Gaua estudioan grabatu zituzten.

Grabazio on bat egin dute, diseinu lana ere txu-kun egin dute, eta lan polit bat osatu dute. AitorAbio produkzioaz arduratu da, Jon Asier Zubelzumasterizazioaz, eta nahasketak bien artean egindituzte. Kevin Baumanek eta Nagore Etxabekargazkiak egin dituzte, eta Nagore Etxabek berak etaXabier Lertxundik diseinu lana burutu dute.

Perlak taldeko kideek elkarrekin entseatzen urte-bete eskas daramate, baina jotzeko erraztasunasumatzen zaie. Beren kantuak jotzen ederki pasatzendutela nabari da, eta hori ere aise egiten dutela ema-ten du. Beren lehen lana oso gusturaentzuten dut. Zazpi kantu dira, eta CDosoa arin entzuten da. n

Joxi Ubeda

Altxor bat

PerlakPerlak

Autoekoizpena, 2014

MUSIKA - ERDIKO KAIERA



ERDIKO KAIERA - LITERATURA

LIBURU HONEK, kontrazalean irakur daitekeenez,“bikote haustura mingarri bat du abiapuntu”. Pro-tagonistak barne bakarrizketaren bidez bere pen-tsamendu eta sentimenduak okada luze bateanbotako dizkigu orriotara. Gero, botatakoari begira-tuz gero, botere harremanei buruzko hausnarketaktopatuko ditugu tarteka, nola familiaren barruan,kuadrilla eta lagunekin, hala herria eta komunita-tearekiko norberaren kokapenari dagozkionak.Maitasun erromantikoaren pisuari buruzkoak erehan hemenka egongo dira sakabanatuta, menpeko-tasun afektiboa eta sexu eta desio jolas eta borro-kak. Loturak, kateak, bakardadea eta ihes egitekobeharra. Parral, Zuloa, Berlin, Denver, Beefeater,Toblerone, Nirvana edo Anari ere hor daude.Charles Bukowski ere bai, jakina.

“Hank Txinaski (euskal) emakume (gazte)abalitz?” Galdera hau izan zitekeen kritika honenizenburua, baita liburu honen haria ere. Irakurketahonek gogora ekarri dit Ean duela urte batzukuztaileko gau batean taberna batean izandako elka-rrizketa bat. Nola gustatu ahal zaio Bukowski femi-nista bati? Nola irakurri ahal ditu feminista batekmisogino baten ibilerak eta horrekin gozatu? Nireustez liburu hau izan daiteke galdera bihurri horri

erantzuna emateko saiakera bat, (baita paragrafohonen hasieran botatakoari ere).

Iban Zalduak Uxue Apaolazaren lehen lanarenhitzaurrean zioen (buruz ari naiz) bertan irakurzitekeela zakilak loditu egiten zirela. Danele Sarriu-garteren lehen lanaren hasiera aldean ordea, aluabigundu eta umeldu egiten da, eta amaierara hur-biltzean protagonistak dio gozatzen duela beremaitalearen aurpegiari begiratzea uzkia taladratzendionean. Kritika honek “Letrak mamituz” izenbu-rua ere izan zezakeen. Euskal emakume idazleakazken urteotan gorputza lehen planora ekartzenari dira eta Sarriugarteren lanak joera honi ematendio segida. Erraiak. Bihotzari, gibelari, hesteei,aluari entzuten die protagonistak. “Gorputza dajomuga eta lanabes” irakurri ahal dugu. Mari LuzEstebanek gurera ekarritako subjektu haragizta-tuak hitz egiten dio irakurleari. Egokitu zaion rolsozialaren lokarriak agerian utziz doa orriz orrinarratzailea, orainaren eta oroitzapenen artean, etakate horiek apurtu nahian urratutakoazalari begira dabilenaren hotsak ditu-gu irakurgai. n

Amaia Alvarez Uria

ErraiakDanele Sarriugarte

Elkar, 2014

Plok-plok-plok


ALEA - ERDIKO KAIERA

MAIATZAREN 26tik 31ra bitarte, 3, 2, 1 Forma Eszeniko BerrienNazioarteko Topaketa hartuko duBilboko Alondegiak. Hiru ediziota-tik bigarrena osatuko du aurtengo-an, eta iaz bezala, nazioarteko pro-posamenik berritzaile eta ausartenakbilduko ditu. Arte eszenikoetakodiziplinak bateratu baino gehiago,haien arteko mugak haustera jotzendute konpainiok.

Diziplinen arteko elkar eraginadugu arte eszenikoen gaur egungojoera. “Dagoeneko antolatzaileokbesterik ez gara proposamen artisti-koak sailkatzen saiatzen diren baka-rrak”, diosku Fernando Pérez Alon-degiko programatzaileak: “Artistakeurak askoz askeagoak dira. Bakoitzadiziplina batean oinarritzen da, bainahura abiapuntu hartuta inolako kon-plexurik gabe aritzen dira gainerako-etan sartu-irtenean”.

Arte eszenikoak arte biziak direnheinean, zuzeneko esperientzietandaude oinarrituta, eta ikus-entzunez-ko medioak erabiltzen badituzte ere,errepikaezinak dira, aldatu egitenbaitira antzezten diren aldi oro. Aur-tengo proposamen askok esperien-tziaren ideia dute motorea. Alegia,ikusleak aktore bihurtzen dituzte,“artistarekin aurrez aurre egotekoaukera ematen diete, edo, kontraesa-na badirudi ere, dantza entzutekoaukera ematen diete”, azaldu diguPérezek.

Diziplinen arteko nahasketarenadibide gisa, Marie-Caroline Homi-nal-en dantza-performancea duguaipagarri, baita berak zuzendutakomasterclass edo ikastaroa ere. Normal-ki bakarkako eta binakako lanaksortu ohi ditu, Alondegian aurkeztu-ko duen Le triomphe de la renomée obrabezala. Formatuak ahaztu eta edu-kietara jotzen badugu, aldiz, eralda-ketak kezkatzen du Marie-Caroline

Hominal, eta gai horixe jorratuko duikastaroan.

Portugalgo Casabranca taldeakAtlas Bilbao performance-antzerkiaerakutsiko du. Bilboko ehundik goralagunek parte hartuko dute munta-keta erraldoi honetan. Ana Borralhoeta João Galanteren pooposamenada Atlas Bilbao, performanceetan etaantzokietan eskarmentu handikoakbiak. Gorputza eta hitza abiapuntuhartuta, partaideen bakarkako zeintaldeko lana interesatzen zaie. Hiriatlas ugari osatu dute honez gero.Besteak beste, Rio de Janeiro, Basi-lea, Helsinki, Milan eta Bruselakoak.

Bruselako Plastique Fantastiquetaldeak Polifemoren Begia aurkeztukodu. Ez du lehen aldia Alondegian.Behin-behineko arkitekturatan iaioakdira, eta edizio honetan Polifemorenbegi erraldoia egingo dute propio.Perspektibaz gain, fikzio eta errealita-tearen eta publiko eta pribatuarenarteko mugak landuko dituzte Plasti-que Fastastique taldeko kideek.

Euskal sortzaileek ere tokia izan-go dute Topaketan, besteak beste,Sra. Polaroiska eta Elssie Ansareok,

eta Ion Munduateren laborategiak.Ainara LeGardon eta Xabier Erki-ziaren mapa sonoroak ere han izan-go ditugu. “Euskal artisten proposa-menak gaur-gaurkoak dira,nazioarteko konpainiek ekartzendizkigutenak adinakoak” diosku Fer-nando Pérezek: “Izan ere, gure sor-tzaileetako batzuk nazioarteko zir-kuituetan aritzen dira; beste batzuek,aldiz, horretarako kalitatea izanarren, zailtasunak dituzte nazioarte-ko ibilbideari ekiteko”.

Topaketa honen helburuetako batEuskal Herriko artisten eta gainerakoherrialdeetako profesionalen artekozubiak eraikitzea da, arterako kodeezberdinak elkarri erakutsi eta parte-katu ahal izan ditzaten. Ildo honeta-tik, “esparru askotako nazioartekoprofesionalak elkarrekin harremane-tan jartzen lagundu nahi dugu: pro-gramatzaileak, artistak, koreografo-ak, performerrak, komunikabideak,jaialdietako zuzenda-riak, dantzariak eta abareta abar”. n

Myriam Garzia

Eszenako mugak haustea helburu

3, 2, 1. Forma Eszeniko Berrien Nazioarteko TopaketaNon: Bilboko alondegia.

Noiz: Maiatzaren 26tik 31ra.

Casabranca taldeak Atlas Bilbao performance-antzerkia erakutsiko du.

VA

SCO

CE

LIO

6 2 1 5 4 8

5 4 9 2 7

9 5

1 4 7 2 6

9 3 6

7 6 2 1 5

7 6

4 3 7 9 8

3 6 2 9 4 1

Erraza

Zaila

6 4

3 7 6

2 8 5

1 3 9

6 8 2 7

3 4 1

7 3 4

9 7 2

8 5

Erraza

Zaila

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ezker-eskuin:

1. Eskumen, botere. Galtza. 2. Leku batek berezkoa duena. Idi, hitz-elkarkete-tan. 3. Xake jokoaren puntuak. Malko handi. 4. Zirkulazio-seinale. Norekinatzizkia. 5. Kataluniako herritarrak. Jaurtiz. 6. Nafarroako herria. Apaltzerabehartu. 7. Txirrin. Zeharo, guztiz. 8. Tribu. Bihotzaren beheko aldeko bibarrunbeetako bakoitza.

Goitik behera:

1. Argazkian. 2. Zendu. Zilarraren sinbolo kimikoa. 3. Bere erlijioari uko egi-ten diona. 4. 51 zenbaki erromatarrez. Hegazti mota. 5. Buztin zuri. 6. Uhaga.Banka Burtsak. 7. Musika estilo. Bare, lasai. 8. Ezeztapen. 9. Kilima. 10. Itsasarrain. Pinu mota. 11. Italiako hiria. 12. Zakurrak. 13. Debeku, gaitzespen. 14. Larru. 15. Fruitu, emaitza.

Ezker-eskuin:

1. Ahal, Praka. 2. Tipikoa, It. 3. Elo, Anpulu. 4. Stop, Kin. 5. Katalanak, Botaz. 6. Igari, Apalarazi.7. Tinbre, Erabat. 8. Klan, Bentrikulu.

Goitik behera:

1. Aterkiak. 2. Hil, Ag. 3. Apostata. 4. Li, Tarin. 5. Kaolin. 6. Ponpa, Bb. 7. Rap, Nare. 8. Ukapen. 9. Kilika. 10. Atun, Ler. 11. Bari. 12. Orak. 13. Tabu. 14. Azal. 15. Zitu.

11 12 13 14 15

178256943

953147628

246938571

815673492

694812357

732495816

527369184

469781235

381524769

762154893

534892176

189763542

318547269

425936781

976218354

297481635

641375928

853629417

Kontzertua amaitu eta jendeatrumilka ari da ateratzen aretotik.Jendetza guztiaren erdian, bateraeta bestera aztoratuta dabiltzan bineskak estropezu egiten duteelkarrekin.

– Barkatu! Larrituta nabil.Mutila eta biok etorri gara kon-tzertura, baina oharkabean, jen-dearen artean galdu egin gara etaberaren bila nabil.

– Hau kasualitatea! Niri eregauza bera gertatu zait. Eta nola-koa da zure mutila?

– Beltzarana. Ia bi metro luze.

Lerdena, beso gihartsuekin.Ezpain haragitsuak eta begi ber-deak ditu... Eta zurea nolakoa da?

– Beno... Oraingoz ahaztudezagun nirea eta saia gaitezenzurearen bila.

Gurutzegrama Sudokuak

Lagunaren bila

Soluzioak

AN

GIE

HA

RM

S-C

C B

Y

Kike Amonarrizen umorea

| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK


IHESI

Euskal Herria ezagutuz

Euskal Herriaren zati handi bat kareharrizkoa da, eta kareharriak disolbatzeko duenerraztasunari zor dizkiogu, hain zuzen, gure paisaia ezagunenetako batzuk. Begientzakogozamena ez dago gainazalean bakarrik, ordea; milioika urtez, urak, harkaitza zulatu eta

zulatu, kilometroetako zauria egin du lur azpian. Euskal Herrian dauden milakaleizeetatik, gutxi batzuk daude atonduta bisita egiteko. Horietako hiruren berri aurkituko

duzu ondorengo orrialdeetan: Arrikrutz-Oñati, Gipuzkoan; La Verna, Zuberoan; etaMendukilo, Nafarroan. Badago, hala ere, kobazuloen magia beste era batera dastatzea.

Izan ere, leize gehienek ez dute ez aterik ez gidarik. Batzuetan erraz sar daiteke;gainerakoetan, berriz...

Lurraren barrunbeetanturista... edo esploratzaile


AM

ET

MILIOIKA URTEAN urak moldatuta-ko kobak ikusteko aukera du bisita-riak 2007 urteaz geroztik. Arri-krutz-Oñatiko kobako 53. galeriada nahi duen orok ezagutu dezakee-na, 500 metro behera eginda. Ordu-betean egiten den bidaia, “ikusga-rria” bisitari gehienen esanetan.Gipuzkoako kobarik handienetakoaden honek historiaurrean EuskalHerrian zegoen fauna ezagutaraz-ten dio bidaiariari.

Haitzulo barruko ibilaldietan,sistema informatiko aurreratuari

esker, gai ugari lantzen dira, ikuspe-gi pedagogikotik eta modu interes-garrian. Arrikrutz-Oñatiko kobaEuskal Herriko aitzindarietako batda espeleologia, arkeologia etapaleontologian. Bertan aurkitudituzte, besteak beste, hamaika har-tzen aztarnak. Baina protagonistanagusia haitzuloko lehoia izan daazken urteotan. 1966. urtean IñakiZubeldiak eta Jesus Manuel Maro-tok aurkitu zuten animaliarenhezurdura osoa; hiru metro eta erdiluze zituen, eta 400 kilo inguru.

Animalia horien guztien hezurbatzuk hibernazio garaikoak dira,eta beste batzuk, aldiz, bertara jate-ra sartutakoan hildakoenak; barrurasartu eta uraren maila igotzean ito-tako animalienak, zehazki. Hartzgehienak, adibidez, hibernaziogaraian hil zirela dio Alvaro Arriza-balaga arkeologoak.

Arrikrutz-Oñati ezagun bihurtuzuen lehoiaAnimalia guztien historiek bisitariakaho zabalik uzten badituzte ere,


OÑATI (GIPUZKOA)

Arrikrutz-Oñatiko koba Gesaltza-Arrikrutz-Jaturabe multzo karstikoaren barruan dago.Aizkorriko magalean eta Arantzazu Santutegirako bidean aurkituko duzu, Oñati herrian,

Araotz auzoaren atarian, Gipuzkoako koba zabalenetako bat, urak moldatutako guneberezian. Sei solairutan hamabost kilometroko galeriak, iraganera bidaia egiteko.

Arrikrutz, haitzulokolehoiaren aztarna

| IRATI SARASUA ARABAOLAZA |

Argazkiak: Oñatiko Udala


jakin-min handiena, esan bezala,lehoiak pizten du normalean. Hare-na da Iberiar penintsulan agertuden hezurdura oso bakarra. Berezi-tasun horrek ere eman du ezagutze-ra Arrikrutz-Oñatiko koba. Gauregun animalia ez dago bertan,Eusko Jaurlaritzaren biltegi bateanbaizik. Nolanahi, haren erreplikaikusi eta entzun ahalko du bisitariakbidean. “Oso ongi egina” dagoeladio Arrizabalagak. Eta hala, beneta-ko lehoiak sortzen zuen zirrara berasortzen du erreplikak ikusleengan.

Piztien aztarnengatik ez ezik,Arrikrutz-Oñatiko koba “potentzial-tasun handiko lekua” da Arrizabala-garen aburuz, Kuaternarioko sedi-mentuengatik besteak beste.

Sandailiko ur miragarriaLeizeak berak bakarrik ez, kondairakbadu garrantzirik bisitan. Elezaha-rrak dio inguruko emakumeantzuek, emankorrak izateko, bainuahartzen zutela Sandaili kobako ure-tan, Arrikrutz-Oñatitik oso gertu,milaka urte lehenagoko jentilen ohi-

turei eutsiz. Gaur egun, kondairahorrek utzitako aztarnak ikus daitez-ke inguruan; besteak beste, haurrenarropa baitago duela urte batzukemakume antzuek bainua hartzenzuten leku berean. Ikusgarria da,halaber, Sandailiko koban bertaneraikita dagoen baseliza txikia. n

IHESI: OÑATI (GIPUZKOA) - ERDIKO KAIERA


Ezkerrean, goian, 1966an aurkitutako lehoi hezurdurarenerreplika. Azpian, eta lerro hauen gainean, Arrikrutz-Oñatiko 53. galeriako irudiak.

Erreserbak egiteko, 943 08 20 00edota www.oinati.eu/turismoa

Informazioa


LA VERNA leizea, eta San Martikoamildegia oro har, espeleologoekdute hobekien ezagutzen. La Vernabera ez litzateke publiko zabaleanezagutuko lur azpiko hainbat espe-diziori esker ez balitz. Leize erral-doia atzeman aitzin, 1952an, MarcelLoubens espeleologoak bizitzagaldu zuen harako bidean. Eta ezzen bakarra izan. Gaur egun, auto-busean edo autoan ere iritsi daitekesarrerara, bi ordu eta erdiko ibilaldiaoinez egin nahi ez bada, edo eginezin bada. Gunea ezinduei ere ego-

kitua baitzaie. 660 metroko tunelazeharkaturik bisitatu daiteke, kas-koa buruan baina lasai-lasai, mun-duko leizerik handienetako bat.

Sei Notre-Dame sartzeko adina194 metro goratasun, 240 metrozabalera, haren handitasunaz ohar-tzeko aipatu ohi da Pariseko seiNotre-Dame katedral sartzen ahalliratekeela leizean. Gaur egun berta-ratzen denak eskala begi-bistan du,leizeko xoko guztietan ezarriak diren1,80 metroko goratasuneko manikiei

esker. Halere, La Vernaren tamainaezin da esplikatu datuekin. Harriga-rria da. Globo gidatu bat puztu etahegan jartzeraino –2003an–. Handi-tasunaz gain, leizea noiz eta nolasortu zen, Pirinioak sortu aitzinekoarroken presentzia... lur azpiko gelaerraldoiak badu interesa.

Interes pribatua ere bai. SHEMenpresa frantsesak La Vernako urjauziaren indarra baliatuz arginda-rra ekoizten du bertan, eta gela guz-tia argiztatzeko baliatzen dute, bes-teak beste. 2.000 bat etxetara ere


SANTA GRAZI (ZUBEROA)

Espeleologoek atzeman zuten leizean argindarra ekoizteko parada ikusi zuen EDF Frantziakoenergia enpresa publikoak behinola. Mendian bidea egin eta tunel bat zulatu zuten, bainaxedea bertan behera gelditu zen, SHEM enpresa pribatuak zentrala egin arte. EDFk garaibatean ireki bidetik pasatzen dira gaur egun bisitariak munduko leize handienetarikoan

sartzeko. Santa Grazitik bi ordu eta erdiko ibilbidea eginez iristen da La Vernara.

La Verna, espeleologiadenen eskura

| JOANES ETXEBARRIA |

Gaur egun La Vernara sartzen denak eskala begi-bistan du,leizeko xoko guztietan ezarriak diren 1,80 metrogoratasuneko manikiei esker. Halere, La Vernaren tamainaezin da esplikatu datuekin, harrigarria da. Globo gidatu batpuztu eta hegan jartzeraino (ikus eskuineko behekoargazkia).


IHESI: SANTA GRAZI (ZUBEROA) - ERDIKO KAIERA

iristen da argindarra bertatik. Zen-tral elektrikoa egitearen ideia EDFenpresa publikoarena izan zenhasieran. Hain zuzen, EDFk zuen,helburu horrekin, mendian gaindibidea ireki leizearen sarreraraino,baita harrian tunela zulatu ere.Xedea bertan behera utzi eta zen-trala enpresa pribatuak egin zuenazkenean. Bidea eta tunela bisita-riek baliatzen dituzte egun.

La Verna bisitatzeko manera des-berdinak badira, erosoenetik kirola-

rienera. Oren bateko bisitan, tunelazeharkatu eta bazter batean daudenterrazetatik gela osoa ikus daiteke.Oren bat edo biko bisitetan aldiz,talde handiak joan daitezke, 30 per-tsona arte, leizearen isiltasunakduen magia desagerraraziz gehie-nean. Argibideak ere, espeleologo-en abenturetatik leizearen forma-zioraino, zale-zale egiten dira, datuandana bat asimilatzea eragotzirik.Beste formulak ere proposatzendituzte Santa Graziko harrera

gunean. Eta prezioak, araberakoak:ordu bateko bisita hamazazpi euro-tan, bi ordukoa 27 eurotan eta aben-tura deitzen dutena, hots esplora-zioa, 230 eurotik aitzina bostekotalde batentzat, nahi den denbora-ren arabera. n

www.laverna.fr webgunean

Informazioa

JF G

OD

AR

T

JF G

OD

AR

TSE

RG

EC

AIL

EA

ULT

/ SP

ÉLÉ

OM

AG

AZ

INE

HERENSUGEAREN gotorlekurainokosarbideak 350 metro ditu; bost gela-tan dago banatuta, baina egun, faunaeta haitzuloaren kalitatea zaintzekoasmoz, horietako hiru daude zabalik.Ordubete eta erdiko bisitan eguzkiakargiztatutako Artzainzulo gela, etaeguzkitik urrun dauden Laminosineta Herensugearen gotorlekua–hogei metroko altuera eta 60 metro-ko luzera– ezagutzeko parada izangodu bisitariak. Bisitetan ikusten ezbadira ere beste bi gela baditu, esanbezala, Mendukilok; bolumen handi-

ko Gerlariaren gela, eta Intxixuengotorlekua, beheranzko tutu estua.Horiez gain, Laminosin gelak badubisitatzen ez den leku bat ere. Bainabisitariak ezagutuko dituen hirugelek zur eta lur utziko dute, ziur.

Formazio geologiko askok, etaestalaktita eta estalagmitek, urarenbidea erakutsiko diote ikusleari.Batzuk hilda daude, jada urak ber-tan lanik egiten ez duelako, besteakaldiz bizi-bizirik. Guztiak gertutikikusten dira, eta horien berezitasu-nak sortzen ditu lehen harridurak.

Herensugea bidelagunHorrez gain, kobarekin zerikusiaduten kondairak aipatuko dizkigute.Aralarren elezaharreko herensugea-ren istorioak, konparazio baterako,zer esan handia emango du bideanzehar. Haren ahoa dirudien forma-zioa baita protagonistetako bat.

Bisita guztia pasabide batenbitartez, argiztapen dinamikoazlagunduta egiten da, eta eskailere-tan gora eta behera arituta koba-ren hainbat sekretu ezagutuko ditubisitariak. Lur azpiak berez dituen


LARRAUN (NAFARROA)

Hainbat ikerlariren hitzetan lur azpia ikertzeke geratzen den azken kontinentea da.Gaurkoan Mendukilo leizea bisitatuko dugu, Aralarreko mendilerroaren magalean,

Larraungo (Nafarroa) bailaran. Lur azpiko altxorrak nahi duen orori erakusteko asmoz,2005ean zabaldu zuten mundu berezi horretan murgiltzeko sarbidea.

Mendukilo, Aralarrenbihotzera sarbidea

| IRATI SARASUA ARABAOLAZA |

Argazkiak: Mendukiloko Kobazuloa


zailtasunak erraztuta, nahi duenorok egin ahalko du koban barre-na bidea. Bisitarien aurpegietanikusten da lurraren azpiko sekre-tuek sortzen duten zirrara. Fami-

liak dira nagusi, eta haurren begiekislatzen dute egokien koba hauenhanditasuna. “Mendi barrualdehori zer den oso ongi sentitzen da;zer den iluntasuna, eta zer lasaita-

suna. Horrez gain, milioika urteanurak bere lana nola egin duen ereulertzen da bidean”, dio bisitaribatek.

Lasaitasun horretatik ihesi, aben-tura bila dabiltzanak badute lekuaMendukilon. Soka lodiz lagunduta,kobaren bihotzetik haratago, hes-teetara ere iritsi ahalko baitira,koban behera 70 metro eginaz.Lurrazaletik hain urrun dagoenaltuera horretara jaitsita, kaskoetandituzten argiak itzalita, isiltasunabilatzen dute une batez abenturamaite duten horiek; hala, kobazulo-aren barrenak entzun eta bizitzekoaukera izaten baitute. n

Lerro hauen gainean, Laminosin gela.Ezkerrean, Herensugearen gotorlekukotxoko bat.

www.mendukilo.com, edota 948 396 095 telefonoan

Informazioa

IHESI: LARRAUN (NAFARROA) - ERDIKO KAIERA



WIKIPEDIA OROJAKILEAK irakastendigu alemanetik datorrela karsthitza. Zehazki, Eslovenia eta Italiaarteko Kras edo Carso eskualdeakalemanez daukan izena da. Gauregun, paisaia mota jakin bat izenda-

tzeko erabiltzen da terminoa;orobat, esan ohi da urak kareha-rria disolbatzean sortzen denpaisaia dela karsta, baina horihautsi beharreko mitotzat jotzen duArantza Aranburu EHUko geolo-goak: “Ia edozein harri bihurtu dai-teke karst, denbora emanez gero etaura behar beste azidotuz gero”.Behin ñabardura hori eginda, Eus-kal Herrian disolbatzeko errazakdiren kareharri ugari daukagula gai-neratu du Aranburuk. Horrek kars-ta eragiten du ezinbestean, eta kars-tarekin batera, leizeak. Bai erruzeragin ere.

Kopuru zehatzik ezMilaka koba dago gurean. Zenbat,zehazki? Ez jakin. Inoiz horretanahalegindu denak ederto daki zeinzaila den edozein arlotako Euskal

Herri osoko datu bateratuak ematea.Kobazuloak ez dira salbuespena.Javi Moreno Euskal EspeleologoenElkargoko kideak azaldu digunez,euren elkarteak eginda dauka Araba,Bizkaia eta Gipuzkoako leizeen kata-logoa: 5.600 inguru. Elkargoak argi-taratzen duen Karaitza aldizkariarenazken zenbakian horien guztien sail-kapena ageri da, baita nahi bat ere:“Ea talde nafarrak animatzen direneta denen datuak batzen ditugunHego Euskal Herriko barrunbeenkatalogoa osatzeko”.

Erraz igartzen da: Nafarroankatalogorik ez dago oraingoz, nahizeta, Morenok dioskunez, batzuekhasiak diren gabezia konpontzeko

Ez da erosoena,baina merezi du

Milaka kobazulo dago Euskal Herrian, baina gutxi diraezagun-ezagunak. Are gutxiago –ez dira dozenara iristen–

bisitarako prestatutakoak. Gainerakoez gozatzeko,jeneralean, espeleologian gutxi-asko trebatutakoa behardu. Ez da erosoa, materiala garestia da, arriskutsua izan

daiteke... baina harra barnean sartzen bazaizu, kostatuko zaizu ateratzea.

| UNAI BREA |

JAV

IM

AE

ZT

U

IHESI: KOBAZULOAK - ERDIKO KAIERA


lanean. Ipar Euskal Herriaz bestehorrenbeste esan dezakegu; alegia,daturik ez dagoela.

Zifra zehatzik ezin emana ez daEuskal Herriaren zatiketaren ondo-rioa bakarrik. Espeleologiarekinberarekin zerikusia duen arrazoi batere badago: etengabe aurkitzendituzte kobak. Eta ez metrogutxiko zulotxoak bakarrik,baita kilometro askoko luzeraduten galeriak ere.

Ez dira egoteko leku erraza“Gehienek ez dute izenik”,azaldu digu Javi Morenok,“kode batez izendatzen ditu-gu”. Oso gutxik dute ehun metrobaino gehiago, baina luzeenak osoluzeak dira. 50 kilometroraino iritsidaitezke. Horietan sartzen denespeleologoak egun batzuetarakoplana egin beharko du, bestela ezbaitago denborarik dena ikusteko.Kobak, oro har, ez dira egotekoleku erraza, gutxiago mugitzeko.“Ordubetean 200 edo 300 metro

egiten ditugunean abiadura handizari garela esan ohi dugu”, adierazidu Morenok.

Trebakuntza handiko espeleolo-goen kontuez ari gara, noski. Koba-zulo gehienetan sartzeko ezagutzatekniko batzuk behar dira –sarrera,

maiz, sakonera handiko osina izatenda–, eta horrez gain oztopoa izandaiteke barruan egote hutsa. Jendeaskori ezinegona eragiten dio ilun-pean ibiltzeak. “Ez dakit zergatik”,dio Javi Morenok. Eta askotan, nor-bera ozta-ozta kabitzen den zirriki-tuetan ibili behar da.

Horrek ez du esan nahi espeleolo-giaren sekretuetan murgildu nahi

dutenentzat alternatiba bakarrakobazulo turistikoak direnik. Badirabisitatxoa merezi duten aterik gabekokobak. “Turismorako prestatu gabe-koetara ere joaten da jendea egunpasa”, diosku Arantza Aranburuk;“tokian tokikoak ondo ezagutzen du

inguruan zer daukan, eta gainerahistorikoki kobak erabiliak izandira, udan ganadua bero sapatikbabesteko, esaterako”.

Gidarik gabeko txangoa egi-teko moduko koba batzuknabarmendu dituzte Aranburuketa Morenok: Baltzolako koba,Diman; Supelegor, Gorbeiainguruetan; Los Goros, Arabako

Oto Goien herrian... Azken horretankontuz ibili behar da, aktiboa baita,Aranburuen hitzetan. Bestela esanda,euria eginez gero ur maila bat-bateanigo daiteke eta barruan dagoenaharrapatu. Euririk gabeko egunetanbaino ez sartu, hortaz.

Sarbidea erraza denetan ere, ilun-tasunaren erreinuan komeni da argiibiltzea, Los Goroseko adibideak

Kobazulo turistikoak ez diraespeleologiaren sekretuetanmurgildu nahi dutenenalternatiba bakarra, badira bisitamerezi duten aterik gabeko kobak


ERDIKO KAIERA - IHESI: KOBAZULOAK

erakusten duenez. Horrelako zere-ginetan eskarmentua duten gure bimintzakideek eskuargi bat bainogehiago eramatea eta, bakarrik joa-tekotan, aurrez norbaiti gure asmo-en berri ematea aipatzen dute.

Kontuz ibili, baita kobagatik ereBaina norberaren osasuna ez ezik,kobarena ere zaindu beharra dago.Hain kobazulo turistiko gutxi ego-tearen arrazoi nagusia, izan ere,barruan dagoena babesteko premiada. Urteak behar dira leize batekjendetzak jasan ditzakeen aztertze-ko. “Kobak nola ‘arnasten’ duenjakin behar da”, dio Arantza Aran-buruk, “eta nola eragiten duen gurehatsaren CO2ak”.

Baina arriskua arnas kontuezharago doa. Extremadurako (Espai-nia) koba turistiko ospetsu batenkasua kontatu digu Aranburuk: bisi-taldi batean, ume batek, ondoezik,botaka egin zuen. Ostiraleko azkenbisita zen, eta garbiketa lanak astele-hen goizerako uztea erabaki zuten.Asteburua nahikoa izan zuten bak-terioek inguruko oreka hauskorrahausteko; gaur egun, koba itxitadago, eta antibiotiko bidez ere ezdute lortu bakterioak akabatzea.

Tripako mina izan zuen umearenabarkagarria da, beste gauza batzuk ezhainbeste. “Tamalez, batzuetan kobaezezagun batean sartzen gara etahandik gutxira, itzultzean, ikustendugu norbaitek triskantza egin

duela”, diosku, atsekabetuta, JaviMorenok. Estalaktita eraman etaharen ordez zaborra uztea ez dakobara sartzeko plan onena, aregutxiago kontuan hartuta estalaktitabera zabor bilakatuko dela pare bategun igaro ostean. Aran-buruk dioenez, kobazu-lo barruko gauzak koba-zulo barruan baino ezdira xarmagarriak. n

B i s i t a t uI h e s i . c o m ,a i s i a l d i r a k owebgune parte-hartzailea.

Munarriko koba, Foruan (Bizkaia).

AD

ES

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]


Otasa deituriko ogia egiten zen lehen. Gaur zeka-le ogia deitzen zaio. Osasunerako onenetakoa,inondik ere. Zekalea, Secale cereale, belar motzeanohitutakoa, lurrari etekin onena kentzen saiatzenda. Larrekoa. Burua edo buruxka metrotik goragaratzen du, luzeenak 1,80 ingurukoak. Buruxkan180 bat ale emango ditu, 60-70 gramo. Horretarako700 metro osatzeko adinako sustrai sarea zabalduaizango du. n

700

URTEKO EGUN LUZEENEN sasoihonetan, baratze, soro, belaze,sagasti eta abarretako lanak aurre-ratuta izanez gero, mendi-gailu-rretara igotzeko gogoa pizten dugiroak. Laster, egunak laburtu etalaburtu hasi ahala, etorriko diraudako egun beroenak, eta, tonto-rrerako bidea hartu ordez, errekazulo eta basoetako bidezidorrakkilikagarriagoak izango dira. Baitaidazleentzat ere. Kinto HorazioFlako (K.a. 65-8) poeta erromatarerrealista eta praktikoak ederkiesan zuen: “Idazleek, den-denek,salbuespenik gabe, basoak maitedituzte”. Berarena, behintzat,ulergarria da, eguneko uztarenzale porrokatua zen, Carpe diem.

Basoan, bere lana irakurrizgero, baten batek entzungo duelabadaki idazleak, hainbeste izakibizi da bertan. Basoak belarriakdituela esan ohi da... Europakokultura ugaritan txertatutakosinesmen hori John Heywood(1497-1580) poeta musikariak ida-tzi zuen: “Basoak belarriak ditu,eta landak begiak”.

Botanikan eta erlijioetan jakitu-netan jakintsua zen Jacques Brosse(1922-2008) filosofo frantziarrakbasoari buruzko idatzi ederraksortu zituen. Haietako batean jasozuen garai bateko elizgizonek lati-nez Aures sunt nemoris esaten zutela,basoak belarriak dituela, alegia.Baso soila adierazteko silva edo

lucus erabili beharrean Nemus, basosakratua, erabiltzen zuten. Horiirakurtzen, kaskezurreko oroime-naren txokoa iraulika hasi zait: Ita-liako Genzano di Eroma herrian,duela urte batzuk, “gaztetxe” bate-ko ameslari batzuen asmo abango-ardista: lorategi botaniko abando-natu baten berreskurapena zelamedio, jendartearen dinamika,gaixo eta baztertuen integrazioa,sormena talde lanean sustatzea,ondarea aintzat hartzea eta abaraberats bati ekiten. Haiekin elkar-lanean ari nintzela, ondoko aintzi-ra baten inguruko basoan, ibilaldibat, gauez. Tarteka jendeak berekontuak besteoi kontatzen. Italie-

raz, zipitzik ere ez nuen harrapa-tzen, baina ikaragarrizko xarmasortu zen. Nemi aintzira da,sumendi baten barruan. Diana ehi-zaren jainkosari eskainitako tenplubat zen bertan. Baita Kaligulakeraikitako bi ontzi erraldoi ere:bata jainkosarentzat, bestea bere-tzat. Nemus, baso sakratutik datorNemi. Gaur jabetu naiz: Europakobaso sakratu ezagunenean ibiliginen... Basoko oroilorea (Myosotissylvatica), oroitzapenak mugitzendituena, oraintxe dalore. Gure idazleenakentzuten. Armiarmakbezala: milioi erdi batbaso hektareako. n

Nemi aintzira, XVIII. mendeko margolan batean.

JOH

NR

OB

ER

TC

OZ

EN

S

Basoaren belarriak

Babeslea: iametza Interaktiboa

HAINBAT LABORATEGIK Mind-Mirror sistemasortu dute garunaren jarduera ikusteko. Sistemahorretan bi teknologia motak egiten dute bat:errealitate areagotuko teknikek eta denbora errea-leko elektroentzefalograma teknikek (EEG).

Hainbat patologia aztertzeko edo berrezike-tan erabiltzeko balio duen sistemaren funtzio-namendua honelakoa da: erabiltzaileak elektro-doak dituen EEG kaskoa kokatzen du buruan,eta 3D kamera batek haren irudia erakusten dumonitore batean.

Elektrodoek hartzen duten garun-jarduera,monitorean erabiltzailearen irudiaren gaineanzehatz-mehatz kokatuta dagoen garun birtual batera proiektatzen da.Horrela, erabiltzaileak bere aurpegiaren gainean garun bat ikusten du, etakaskotik bidalitako informazioak eragiten dituen kolore aldaketak ere bai.

Sistemak denbora errealean funtzionatzen duenez oso garbi nabaritzendira lasaitasun aldiak, edota mota bateko zein besteko pentsa-menduekin bat egiten dutenak.

Oraingoz medikuntza-aplikazioak izango dira teknikahorren helburu nagusiak, baina bidea berehala zabaltzea esperoda, norberaren emozioen kontrolerako heziketan adibidez. n

Ununseptioa, taulaperiodikoaren 117.elementuaGaztetan ikasitako elementuentaula periodikoa ez da behinbetikoa. Noizean behin elemen-tu berriak aurkitzen dira, kasuhonetan bezala. Egiazki,2010ean egindako aurkikuntzaberretsi besterik ez dute egin.Ununseptioak, bere gisako ele-mentu super-astun guztiekbezala, milisegundo batzuetakobizitza besterik ez du.

ttiki.com/64833(Euskaraz)

Izotz galera izugarriaAntartidarenmendebaldean Antartidaren mendebaldeanizotz zati handiak galtzen aridiren sei glaziarrak osorik urtu-ko balira, itsas mailak 1,2 metroegingo luke gora. Glaziar horiekurte batzuk daramatzate izotzagaltzen, baina azken bi urteotanazkartu egin da kontinenteareki-ko bereizketa.

ttiki.com/64834 (Gaztelaniaz)

Aire kutsadurahaztearen eta alergienarteko loturaKutsadura atmosferikoak uda-berrian dituen hazkundeak,polena kantitate handietangarraiatzeaz gain, haren egituraere eralda dezake, eta horrekalergiak areagotzen ditu. Izanere, polen aleak txikiago bihur-tu daitezke, eta ondorioz erra-zago sartzen dira geure arnasaparatuetara.

ttiki.com/64835(Frantsesez)

ALB

ER

TK

OK

-CC

BY

SA

Norberaren garuna jarduneanikustea posible da

MARRAZOEK urea kantitatehandia dute odolean eta horrekur gaziko ingurunean gertadaitekeen desidratazioa era-gozten du. Gizakiaren kasuan,aldiz, odolean urea sortzeakantigorputzak suntsitzen ditu.

Hainbat ikerlari marrazoenantigorputzak aztertzen aridira, urea dagoen inguruanirauteko mekanismoa ezagutunahian, eta badiru-

di zenbait aztarna aurkitu dutela. Zehazki, antigorputzetandetektatutako sodio kantitate handia. Mekanismo hori ugaztu-nengan aplikatzen hasi dira eta oso emaitza onak lortu dituzteorain arte, laborategian bederen. n

Marrazoen antigorputzak,giza minbizietan aplikagarri?

JEN

SLA

NG

NE

R


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

NAFARROAKO ERRESU-MA, 1348KO MAIATZAETA EKAINA. Izurri Bel-tza erresuman sartuzen, iparraldetik. Aurre-ko urteetan ohi bainoeuri gehiago egin zuenNafarroan; ondorioz,1346 eta 1347ko uztakoso kaxkarrak izanziren eta goseteak hartuzuen erresuma. Epide-miak zabaltzeko inguruezin hobea aurkituzuen: nafarrak goseakahulduta zeuden etahezetasun eta tenpera-tura baldintzek hedape-na bizkortu zuten.

Zaila da Heriotza Bel-tzak zenbat hildako era-gin zituen kalkulatzea. Europarren %30 hil omen zituen,hau da, 25 milioi pertsona inguru, eta beste 40-60 pertso-na Asian. Portzentajea handiagoa izan zen Nafarroan;Peio J. Monteano historialariaren arabera, biztanleenerdiak hil ziren izurriak jota, 140.000 pertsona inguru.

Horrenbestez, Nafarroa Izurri Beltzak gogorrenjotako lurraldeetako bat izan zen. Baina urte horietan,ez erresuma goseak zigortu zuenean, ez epidemiakerrematatu zuenean, Nafarroako erregina ez zen bereerresumara hurbildu ere egin.

1328an, Nafarroako eta Frantziako errege Karlos hilzenean, ondorengotzari buruzko eztabaida piztu zen.Nafarrek Frantziatik bereizteko baliatu zuten egoerahura, eta maiatzaren 1ean gorteek Nafarroako errege-erregina izendatu zituzten Luis X.a Frantziakoarenalaba Joana eta haren senar Filipe Evreuxekoa. FilipeVI.a Frantziakoak koroatzea onartuko zuen, baldin eta

senar-emazteek Fran-tziako tronuari betikouko egiten bazioten.Azkenean, baldintzaonartuta, 1329ko mar-txoaren 5ean Nafarroa-ko Joana II.ak eta FilipeIII.ak karguaren zinaegin zuten Iruñean.Joanak erresuma lehe-nengoz eta azkenekozzapaldu zuen orduan.

Filipe III.a bestebehin izan zen Nafa-rroan, 1343an. Alfon-tso XI.a Gaztelakoarenaliatua izanik, Iberiaer

penintsulako Errekon-kistan parte hartu zuenNafarroako erregeak.Nafarroan armada bildu

eta Granadako Erresumara abiatu zen berehala. Urtehartan hil zen, Algecirasko setioan.

Senarra hil ondoren Joana II.ak Nafarroan agintzenjarraitu zuen, urrutitik, posta bidez. Ez zen sekulaNafarroara itzuli. Parisetik gertu bizi zen, Brévalekogazteluan. Ez zen toki txarra Izurri Beltza saihesteko.Epidemiak herritar txiroenei eragin zien bereziki, osa-sun ahulena zutenei, hiribilduetan metatuta higiene bal-dintza kaxkarretan bizi zirenei. Bere erresumatik milakilometrora, gazteluan bakartuta, erreginak heriotzaengainatzeko aukera handiagoak zituen bere mendeko-ek baino, itxura batean. Baina 1349ko urriaren 6an hilzen hura, gaitzak jota.

Heriotzak denak berdintzen omen gaitu.Heriotza Beltzak behintzat Nafarroakoerregina absentea bere mendekoen erdiekinberdindu zuen. n

Viva V.E.R.D.I.GIUSSEPPE VERDIK Nabucco operaestreinatu zuenean, 1842an, Garibaldi,Vittorio Emanuelle II.a Saboiakoa etahaien jarraitzaileak Italia batzeko ahale-ginetan ari ziren. Eta Verdik, nahi gabe,austriarren aurkako borroka horri soinubanda jarri zion Nabuccori esker; “Vapensiero, sull'ali dórate” italiar risorgimen-toaren himno bihurtu zen. Eta kaleak

“Viva Verdi!” oihuz eta pintaketaz beteziren. Baina leloak ez zuen soilik kon-positorearekiko zaletasuna adierazten;austriarren zentsura saihesteko akroni-moa zen. Benetan, “Viva Vittorio Ema-nuelle Re d'Italia” esan nahi zuen. Lelo-ak adierazitako nahia 1861ean gauzatuzen,Vittorio Emanuelle Italia batukoerrege izendatu zutenean. n

Arrastoak

Izurri Beltza, Toggenburgeko Bibliaren arabera (1411). Izurriak140.000 nafar inguru hil zituen, horien artean Joana II.a erregina.

Heriotza Beltzak berdinduta

| NAGORE IRAZUSTABARRENA | DENBORAREN MAKINA - ERDIKO KAIERA


Azpiegituretan inbertsio falta nabariadagoela salatu dute hainbat ikaste-txek. Krisi garaiotan, zeintzuk diraHezkuntzako lehentasunak diru parti-detan?Ikasle eta irakasleei eragiten dienakdu lehentasuna: formakuntza, mar-txan ditugun proiektuak… Azpiegi-turak oso inportanteak dira, bainabigarren lerro batean jarri ditugu,bestea babestea hobetsi dugulako;“pertsona helburu” dio gure leloak,eta irakasle eta ikasleen baldintzakmantentzea izan da gure lehentasu-na, ratioak eta abar.

Haurreskoletako matrikula gurasoekdiru-sarreren arabera ordaintzea arizarete aztertzen. Aurrerapausoa da,sindikatuek eskatzen duten haurres-kolen doakotasunerantz?Gaur egungo egoera ekonomikoan,gure apustua izan da haur hezkun-tza mantentzeko familiak laguntzea,euren egoeraren arabera tasak ego-kituz. Estatuan eta Europan hori dajarraitzen ari diren bidea, eta horiegin dezakegun hausnartuko dugu.Doakotasuna, dena den, ez dagomahai gainean, hau ez delako derri-gorrezko hezkuntza, eta bestetokietan ere ez da doan.

Euskal curriculuma garatzeko, hain-bat eragilerekin elkarlanean martxanduzue Heziberri 2020. Nahikoa ados-tasun lortuko duzuelakoan zaude?

Hiru egitasmo edo pausotan oina-rritutako plana da Heziberri. Lehe-nengoa bukatu dugu eta adostasunalortu da itunpeko eta publikoko era-gileen artean: gure eredu pedagogi-koaren markoa finkatu dugu, ikas-learen irteera profila eta erabilikodiren metodologiak. Denon arteanlerro nagusiak jarri ditugu, nora jonahi dugun jakiteko. Konpetentziakhartu dira oinarri, ebaluazioen

garrantzia azpimarratu da, irakas-leen formakuntza, hizkuntza, mate-rialak, aniztasuna, ekitatea… Oraincurriculum horren dekretuak pres-tatu behar ditugu hurrengo ikastur-terako. Abiatu dugu dagoeneko pro-zesu hori eta eragile ugari ari daparte hartzen; eragile sozial eta poli-tikoen adostasuna ere bilatu nahidugu. Heziberri atera nahi dugu,baina atera nahi dugu adostasunzabal batekin, eta badakigu irizpideezberdinak daudela, baina bitarteka-ri lana egingo dugu, etorkizuneanzer nolako ikasleak nahi ditugun

denon artean erabakitzeko. Hiruga-rren pausoa legea da: batzuek lehe-nago nahi dute, bestetzuek beran-duago, baina lege bat beharrezkoada, eredu pedagogikoari eta dekre-tuei markoa jartzeko, eta hori ereadostu egin beharko da. Orain artedenek hartu dute parte, iritzia ema-nez eta ekarpenak eginez, eta osolan polita egiten ari gara. Gai batzue-tan adostasuna errazagoa izangodela beste batzuetan baino? Agianbai, baina denok helburu bera dau-kagu: dekretuak ateratzea, nahitaez.

Hain juxtu, Heziberriren lehenengobilerara ez zenuela ikasle ordezkaririkdeitu kritikatu dute ikasleek eurek.Ikasleei zuzendutako erabakiakberaien iritzia kontuan hartu gabehartzen direla kexatu izan dira.Horregatik bereizi genituen hiruegitasmo edo pauso Heziberrirenbarruan. Lehenengo egitasmoa osopedagogikoa izan da, eta berazmaila pedagogiko batean landubehar zela ikusi genuen, batez erezentroak eta irakasleak zirela partehartu behar zutenak. Bigarren etahirugarren egitasmoetan arauaksortuko dira (dekretuak eta legea)eta horietan denak daude gonbida-tuta parte hartzera.

Baina ikastetxe eta unibertsitatekokontseiluetan ikasleek ez dutela ordez-kari nahikorik diote Ikasle Abertzaleek.

CRISTINA URIARTE

Euskal Eskola Publikoaren jai bezperatan, LOMCEz, desobedientziaren ondorioez, azpiegiturez,hizkuntz ereduez, haurreskolaz, unibertsitateaz... galdetu diogu Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza,

Hizkuntza Politika eta Kultura sailburu Cristina Uriarteri (Hondarribia, 1961).

«Aurreko legeekin gai izan bagaragure curriculuma garatzeko,oraingoan ere lortuko dugu»

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |


“Egia da Kataluniako etaAndaluziako gobernuekplanto egin dutela? Gauzabat dira adierazpenak,eta beste bat egitendena, eta gobernu horiekguri galdetzen digute”


TERMOMETROA

Unibertsitate kontseiluan nik ustebadaukatela beraien parte-hartzeaeta eragina…

EHUko kontseiluaren %51 irakasleekosatzen dute…Bai, baina neurtu behar da organobakoitza zertarako den. Ikasleakegon badaude eta uste dut lan inpor-tantea egiten dutela. Parte-hartzehandiagoa behar dutela? Unibertsi-tatearen kasuan bere eremuko eraba-kia da eta antzerakoa da toki guztie-tan. Eta eskola kontseiluan ere egonbadaude ikasle ordezkariak. Sailburudaramadan denbora honetan behin-tzat ez dut jaso kexarik, ordezkatutasentitzen ez direla esanez.

Heziberri aurrera doa, baina baitaLOMCE ere. Eragile ugarik ez du uler-tu zergatik Jaurlaritzak ez duen legehorren aurrean planto egin, Katalu-niako edo Andaluziako gobernuekbezala…Baina egia da planto egin dutela?Gauza bat dira adierazpenak, eta

beste bat egiten dena. Eta gai hone-tan haiekin leku beretan egiten duttopo eta egiten ari dira gu egiten arigarena, ezer desberdinik ez. Legeabere bidea egiten ari da eta ezindiogu uko egin, kontra gaudenarren legea bete egin behar da,baina behin eta berriz esan dugu:lege horren barruan guk gure hez-kuntza sistema babestuko dugu etaberau hobetzeko lanean ari gara.Koherente izan gara beti esan dugu-narekin. Eta are gehiago, gobernuhoriek guri galdetzen digute ea zeregiten ari garen eta guri begiradaude, interesa dute gure lanean.

Dena den, Werten jarrera ikusita,uste duzu negoziaketak eraginkorrakizango direla? Zer da negoziaketahorien bidez bermatu nahi direngutxiengoak?Ez daukat esperantza handirik.LOMCEk puntu asko ditu eta asko-rekin ez gaude ados, MadrilgoGobernuarekin adostu dugu hizkun-tza kudeaketari buruzko dekretua ez

aplikatzea EAEn, baina gainerakoguztian ez dugu adostasunik lortu.Horregatik, legearen 19 artikulurihelegitea jarri nahi diegu KonstituzioAuzitegian. Eta bermatu beharrekogutxienekoak dira, batez ere, curricu-luma eta ebaluazio sistema, ez delakoonargarria curriculumaren %50aMadrilgo Gobernuaren esku egoteaeta kanpo-ebaluazioak eurek kontro-latzea. Beste arlo batzuei ere jarrikodiegu helegitea: Lanbide Heziketa,zentroen autonomia, eskola kontsei-lua… Aspalditik gureak diren konpe-tentziak zanpatzen ditu LOMCEk.

Eta zer ekarriko du helegiteak jar-tzeak?Lehenik eta behin, esatea ez gaude-la ados, Konstituzioaren aurkakoadelako eta gure konpetentziakzapaltzen dituelako. Hori noiz eba-tziko den, hiru urte barru edo zor-tzi urte barru? Ez dakigu.

Eta ebatzi bitartean…LOMCE ezarri beharko litzateke.

“Unibertsitatean ‘ondorio larriak’ baldin badaude, ez da gobernuak diru gutxi jarri duelako, finantzabide gehiago dituunibertsitateak, eta beste leku batzuetan ere izango ditu arazoak. Egoera larria? Bai, larriagoak badaude”.



TERMOMETROA - CRISTINA URIARTE

Kostatuko zaigu legea bertan beherageratzea. Beste kontu bat da legehorren moldaketak lortzea, beharba-da Espainiako Gobernuaren hurren-go legegintzaldi batean… Badakigulege hau [Espainiako Estatuan ezarridituzten] aurrekoak baino gogorra-goa dela, baina aurreko seietan gaiizan bagara gure curriculuma gara-tzeko, bide horretatik jarraitukodugu eta lortuko dugula uste dugu.

Iparraldean gertatzen dena gertatuliteke EAEn? Hau da, Seaskak Fran-tziatik ezarritako curriculuma etaikastetxeak berak garatutakoa uztar-tzen duen moduan, Espainiakoa etaEAEkoa garatzea ikastetxeek?Ez du zerikusirik. Frantzian osozentralizatuta dago, Parisek ezar-tzen du curriculuma eta gero haiekzirrikituak dituzte ikasketak antola-tzeko, baina ez daukate hemengoautonomia mailarik. Hemen Espai-niako Gobernuak oinarrizko ikas-gaiak sartuko ditu eta ikusi beharkodugu hori nola kudeatu, bainametodologiaren inguruan aukerakdaude, sistema ez dago hain Espai-

niari lotua, edo lanean ari gara lotuaegon ez dadin.

Denbora irabaztea da Jaurlaritzarenestrategietako bat? LOMCE etorkizu-nik gabeko legea dela esan da…Urtetan egongo den lege bat izangodela uste dut eta horregatik lan eginbehar dugu ez bakarrik denbora ira-bazteko, baizik eta gureari ekinez.Lortzen badugu legea bertan beherageratzea, primeran, baina zaila ikus-ten dut. Dena den, legearen muina,tripak aldatzeko esperantza badugu,LOMCEk aldaketak jasango dituenesperantza, [Espainiako Gobernua-ren] hurrengo legegintzaldi batean.

LOMCE desobeditzeko gida aurkeztudute hainbat eragilek, masibokidesobeditzera deituz. Ikastetxegehienek erabakitzen dutena babes-tuko du Jaurlaritzak?Guk argi daukagu legea bete eginbehar dugula eta desobedientziahorren aurrean ikaslea defendatzeadagokigu. Desobedientziaren bideajarraituz gero, zer gertatuko daikaslearekin ikasturtea bukatzean?Legea bete egin behar dugu…

Baina Jaurlaritza ez da joango ira-kasleei espedientea irekitzera, ez?… Zer egiten ari diren pentsatubeharko dute eurek ere. Denok tokiberean egotea lortu behar dugu, etaikaslea ongi atera dadila.

Lanbide Heziketa ere ukitu nahi duLOMCEk. EAEkoak prestigioa daukaeta eredu berri bat ezarri nahi duzue.Bai, Heziberri egiten ari garenmoduan, Lanbide Heziketarako erecurriculuma prestatzen ari gara dato-rren ikasturterako. Lanbide Hezike-taren laugarren plana eta lege berribat ari gara lantzen. Hemengo mai-laren adierazgarri da adibidez maia-

tzaren 28tik 30era Donostian egingodugun Lanbide Heziketako Kongre-sua. Oso potentea izango da eta 42estatutako ordezkariak etorriko dira,tartean Obamaren aholkulariak.

Unibertsitatean berriz, Boloniarekinmatrikulen prezioa igo dela, graduon-dokoak oso garestiak direla eta bekakmurriztu direla salatu dute ikasleek.Hori ez da egia. Matrikulen tasak ezdira igo, urteko KPIa baino gehiago.Eta baldintzaren batzuk aldatu dira,baina bekak mantendu egin dira.

Iñaki Goirizelaia EHUko errektoreakesan du, duela gutxi, “oso ondoriolarriak” ekarriko dituztela unibertsita-teko finantzabidean eta inbertsioe-tan egindako murrizketek.Iazkoarekiko, unibertsitatera bide-ratutako aurrekontua 12 milioi euroigo da aurten. Beraien aurreikuspe-netan igoera handiagoa espero zute-la? Beharbada bai, baina gaudenegoera kontuan hartuta ere, iazkopartida handitu dugu. Egoera ez daerraza inorentzat, eta “ondoriolarriak” baldin badaude, ez dagobernuak diru gutxi jarri duelako,finantzabide gehiago ditu unibertsi-tateak, eta beste leku batzuetan ereizango ditu arazoak. Dena den,beste toki batzuekin konparatuz,egoera ez da hain txarra, egokitzeadagokigu. Egoera larria? Bai, larria-goak badaude.

Seaskak Herri Urratsen kritikatuzuen azken hiru urteotan Jaurlaritza-tik diru-laguntza gutxi jaso duela:400.000 euro Iparraldeko 60 elkarte-ren artean banatzeko.Bai, eta gehiena Seaskara doa. Sartuginenetik akordio hori mantendudugu, esfortzu handia eginez, etainportantea da jartzen dugun kopu-rua, egoerak ez baitigu laguntzen.

Berriki ezagutarazi dira 2013ko Diag-nostikoaren Ebaluazio Orokorrarenemaitzak. Euskarri berria erabiltzeakemaitzak kaskartu dituela argudiatuduzu, baina gaztelanian hobera egindute ikasleek eta euskara eta mate-matiketan okerrera. 10 urteko ikas-leen herena ez da iritsi gutxienekoeuskara mailara…Emaitzokin harritu ginen eta zergertatu den aurkitu nahian, kontu-

“LOMCE urtetan egongoden legea izango delauste dut, baina hurrengolegegintzaldi bateanlegearen tripek aldaketakjasango dituztenesperantza badugu”

CRISTINA URIARTE - TERMOMETROA


ratu gara diozun moduan euska-rria ezberdina izan dela etahorrek eragina izan duela; aurre-ko emaitzekin konparaezinakdira, azterketaren baldintzak etaedukiak egokitu behar dira.Baina PISAko emaitzetan adibi-dez ikusi dugu ez dagoela alda-keta handirik aurrekoekiko.

Euskararena ez da kezkatzekoa?Baina euskararena kezkatzekoada orokorrean, eta V. MapaSoziolinguistikoan ere ikusi dugu.Eskolak asko lagundu du euskarabultzatzen, baina hitz egitea, era-biltzea behar dugu, eta hori ez daeskolan bakarrik lortzen. Egia daikusi dugula eskolan zenbat etaordu gehiago egin euskaraz,emaitzak hobeak direla, eta bidehorretatik jarraitu behar dugu.

Celaák ezarri zuen proiektu hirue-leduna bertan behera geratukoda eta hizkuntza ereduen eske-mara itzultzea da asmoa.Proiektu hirueleduna esperien-tzia bat izan da eta amaitu eginda, ez da bertan behera geratu.Emaitza onak izan ditu, eta horiguztia kontuan hartuz, unehauetan Heziberrin definitzenari gara hizkuntzen gaia nolalandu. Bitartean, orain arte eginden ahalegina mantentzeko neu-rriak jartzen ari gara, irakasleenformakuntzarako laguntzakemanez-eta. Proiektu eleanitzakbultzatzearen alde gaude, bainaez gaude ados hirueledunakzioen moduan gutxienez ikas-torduen %20 gaztelaniaz izanbeharrarekin.

Hala ere, Heziberrin dagoenekozehaztu duzuenaren arabera, A, B

eta D ereduak mantentzea daasmoa, euskara ardatz.Hori da oinarria. EuskararenLegeak dio hizkuntza aukeratze-ko familiek duten eskubideabermatu behar dela, bi hizkun-tza ofizial ditugulako, eta horre-gatik mantentzen ditugu hiruereduak, baina gure asmoa dahortik abiatuta euskara bultza-tzea, eta A ereduko zentroetaneuskara pixka bat gehiago sar-tzea proposatu dugu, legeakaukera hori ematen baitigu.

B eredua ere moldatuko litzateke?B eredua ez dago moldatu beha-rrik, malgutasun handia ematenduelako zentroak berak euskara,gaztelania edo ingelesa gehiagoedo gutxiago sar dezan. B ere-duaz dioguna da ingelesa gehia-go sartzen bada, ez dadila izaneuskara kentzeko.

Hezkidetza eta Genero-indarkeria-ren prebentzioa lantzeko Gida-Planinteresgarria jarri duzue martxan.50 ikastetxetan ari dira lantzen,eta hurrengo ikasturterako 100daude aurreikusita, 50 publikoeta 50 itunpeko. Oso ondo arida funtzionatzen, irakasleak osoinplikatuta daude eta eskaeraizugarria izan da hasieratik.

Hezkuntzaren egonkortasuna ber-matzeko, alderdi politikoen arte-ko Gutxieneko Akordioa aspaldi-ko eskaera da.Heziberrin hori ari gara lantzen.Estatuan zazpi hezkuntza legeatera dituzte, baina Euskadin betilortu dugu egonkortasun bat,adostasun zabalean egiten dugu-lako lan, hezkuntza eta gizarteeragileekin batera. Eta Heziberri-rekin ere horri heldu nahi diogu:adostasuna lortu badugu curricu-luma zein izan behar den zehaz-terakoan, adostasuna lortu behardugu –eta horretarako lan egingodugu– lege bat lortzeko. Legeaalderdien arteko akordioarekinlortu nahi da eta badakigu ez delaerraza izango, bainadenok dugu helburubera: gure hezkuntzasistemaren alde lanegitea. n

“Euskararen Legeakdio familiek eskubideadutela hizkuntzaaukeratzeko etahorregatikmantentzen dituguhiru ereduak, bainaeuskara da ardatza”

Lingua Vasconum, Lingua Navarro-rum, zer arraroa, euskararik gabe,Nafarroa. Horixe 1992an NafarroaOinezek Bianan Bernardo Atxagarenkantuan izan zuen leloak. Zure blogederrak ere betiko izen horixe, 1167.urteko Lingua Navarrorum…

Bai, Lingua Navarrorum… Ez da osooriginala! Huraxe etorri zitzaidanlehenik gogora. Garai batean, ErdiAroan, hizkuntza-balioa omen zuen‘nafar’ hitzak. Navarro euskarazmintzo zena zen. Gauzak asko alda-tu dira, Nafarroa ez da euskara baka-

rrik, baina ez dago Nafarroa ulertze-rik, ez atzo ez gaur, euskararik gabe.Nik ez nuke nahi biharko nafaraskok euskara gauza arrotz edodesatsegintzat jotzerik. Are gutxiagoeuskara behinola berezko hizkuntzaizan zuten eremuko bizilagunek.

GORKA LEKAROZ

Euskal Filologian lizentziaduna, irakasle da Gorka Lekaroz (Donostia, 1969). Lagun dituteknologia berriak, are, liluratzen dutela dio. Informazioa eskuratzeko ahalmena, hura ongi

iragaztea. Sare sozialak eta blogak eskolako lanean erabili zalea da, Lingua Navarrorumbloga abiarazi zuen iragan urteko urtarrileko egun batez eta, bertan, bistara ekarri digu

Nafarroako herri askotan euskarak egin duen bidea, jakingarri irakurgarri parrasta.

| MIEL A. ELUSTONDO |


«Nafarroan euskara galtzea etaeuskara izan denik ere ahaztea

segidan etorri dira sarri»

“Nafarroak euskaldun gehiago bezainbeste behar ditu euskara ikasi ez arren hizkuntza naturaltasunez eta konnotazioezkorrik gabe bizi duten erdaldunak, hau da, biharko belaunaldi euskaldunago baten bideratzaile izan daitezkeenak”.


TERMOMETROA

Joan den udaberrian, Ollaran ibarre-ko adineko emakume batek esanzidan bazekiela bere herrian euska-raz ere hitz egin zela “duela lau edobost mende”. Emakume hura jaiozenean artean bizirik ziren haranekoazken euskaldun zaharrak. Nafarro-an euskara galtzea eta euskara izandenik ere ahaztea elkarren segidanetorri dira sarritan, baina blog honekmezu bat bidali nahi badu, hizkuntzaondarea maitatu eta zaintzeko gogo-ak ideologiaren gainetik egon behar-ko lukeela da, eta guztiok elkartubeharko gintuzkeela, euskaldun izanala ez. Sinetsi nahi dut egunenbatean nafar guztiek sentituko dutelaeuskara beraiek ere aberasten dituenbalio gisa.

Zer dugu zure blog hau?Nafarroa eta euskara lotzen dituztengaien inguruko txokoa izan nahi du.Helmuga hizkuntza bera da: euska-raren historia, iraupen eta galerare-kin zerikusia duten testuak diranagusi, baina euskal mintzoen egun-go mugek ere badute tartea, hau da,euskara-nafarra paperean nahizsarean ezagutzeko baliabideek etabeste zenbait alorrek. Ez da soberablog zaharra, duela urtebete eskashasi bainintzen honetan. Helburua,lehenik eta behin, niri sarean aurki-tzea gustatuko litzaidakeen webgu-nea edo antzeko zerbait sortzea izanzen. Egindakoarekin pozik nago, etalehendabiziko helburu hori betetzenari naizela uste dut. Beste helburuazen Nafarroa eta euskara ardatzdituzten hainbat jakingai objektibo-tasunez aurkeztea, eta nirea bezalakozaletasuna duenari txoko interesga-rria eskaintzea. Hori lortzen ari nai-zen, bestek esan behar!

Jakin-minez jo dugu bertara. Ezinagointeresgarri zaigu zure bloga. Nolaantolatu ohi duzu delako blog hau?Badira sarrerak, badira testuak, badi-ra argazkiak…

Hasieratik zenbait edukiren inguruanantolatu nuen: batetik, bertako min-tzoa galdu duten zenbait herri etaibarretako euskararen ibilbide histori-koa laburtzeari ekin nion. Hogeirenbat herritako datuak aurkeztu ditutdagoeneko. Bestalde, antzinako idaz-le nafar batzuen biografia laburrakere eskaini ditut. Euskararen mugenhistoria ere blogera eramaten saiatu

naiz, mintzo nafarren gaur egungoakzein diren azalduz eta denboran atze-ra joanda ezagutzen diren beste zaha-rrago batzuekin alderatuz. Bestelakoedukiekin osatu dut hori dena: Nafa-rroa eta euskara lotzen dituzten albis-teak, Nafarroako euskarari buruzkoliburu edo web orrien aurkezpena,testu zahar batzuk sareratzea…

Bistan denez, ikerketa du zure lanakoinarri. Euskara galdua duten herriak,

euskararen ibilbidea Nafarroan, testuzaharrak… Nondik abiatzen zara blo-gean ageri diren lekukotasunak era-kusteko?Landutako eduki gehienen inguruanaldez aurretik ere bazegoen infor-mazioa. Edota adituen ikerketak bil-tzen dira bertan. Azken hamarkade-tan [Jose Maria] Jimeno Juriok etabeste zenbait ikerlek datu asko ateradituzte artxiboetatik eta euskaraNafarroan noiz, zenbat eta norainohitz egin izan den agerian uzten aridiren albisteak gero eta gehiagodira. Kasu gehienetan bilaketa lanhorren hango eta hemengo emaitzabatzuk bildu eta elkarrekin jarri bes-terik ez dut egin, eskualde jakineiburuzko zenbait webgunetan –Izar-beibarren, Artzibarren…–, zatikakolanik badagoelako aurreratuta.Aldiz, Nafarroa osoko datuak elka-rrekin biltzen dituen lekurik ezzegoen, nik dakidala behintzat.Zenbaitetan neure uztako zerbaitere gehitu dut. 2013an Nafarroakoeuskal mintzoen hego-muga nonzen zehazten saiatu naiz. Berezikierakartzen nau euskara azkenhamarkadetan galdu duten tokietanhalako memoria historiko ahalegin

Babeslea: IVAP

“Sare sozialakprimerako lekua diraeuskararen balioaaldarrikatzeko”

“Bloga neuk sortua da eta sarreraguztiak ere nireak dira, bainajende mordoxka baten laguntzaizan dut hilabete hauetan. Emai-tza askoz pobreagoa izango zenbestela. Sarritan ibili naiz han etahemen informazio eske euskara-ren mugak zehaztu asmoz edotaazken euskaldun zaharrei buruz-ko albiste bila, eta toki askotanbultzada ederra eman didate:Ultzaman, Lizoainen, antzinakoArriasgoitin, Ollaranen, Ezkabar-ten, Arakilen, Erronkarin…Azken haran hori dela-eta bi

lagun aipatu nahi ditut, GotzonPerez Artutx eta Dabid Lalanabidankoztarrak. Haien interes etalaguntzari esker Bidankozekoazken belaunaldi euskaldunareninguruko xehetasun ugari bilduahal izan ditut, herriko adinekoekoraindik gogoan zituztenak etazenbait urte barru agian ahaztukozirenak. Baina beraiek prestatudidate bidea, nik segitu besterik ezdut egin. Blogak Nafarroako eus-kaltzale askorekin jarri nau harre-manetan. Hori da eman didanpozik handienetako bat”.

Harremana poz


GORKA LEKAROZ - TERMOMETROA

txiki bat egin eta azken euskaldunzaharrak zein eta noizkoak izanziren argitzeak. Ibar batzuetan–Ollaranen eta Erronkarin, kasura-ko–, orain arte idatzita zegoenaaberastu duten albiste berriak ateradira bide horretatik.

Nola ikusten duzu euskara, egun,Nafarroan, eta euskal herrietan? Ni ez nago Nafarroan, Donostiannaiz irakasle. Beraz, Nafarroan ger-tatzen denari sarritan begiratu arrenez naiz bertatik ikusten duenakbezala erantzuteko gauza. Bainabeldur naiz, kanpotik begiratuta,behintzat, ez ote duen oraindik eus-kaltzale ez den nafar gehiegik eus-kara oso urrun eta arrotz sentitzen.Nafarroan euskararen ingurukozubigintza lan handia behar delauste dut. Nire ustez, Nafarroak eus-kaldun gehiago bezainbeste beharditu gaur euskara ikasi ez arren hiz-

kuntza naturaltasunez eta konnota-zio ezkorrik gabe bizi duten erdal-dunak, hau da, biharko belaunaldieuskaldunago baten bideratzaileizan daitezkeenak. Hor ere ereinbeharra dago, eta fruituak ezingodira egun batetik bestera jaso. Bainabadakit nire irakurketa okerrekoaizan daitekeela, errealitatea konple-xua baita. Gipuzkoan bertan, Nafa-rroara joan beharrik gabe, errealita-te urruna da euskara Donostiakonire ikasle zenbaitentzat.

Ez dago gaizki guri gogoraraztea…Eta zertan da gipuzkoar zentrismoa?Ni periferiazalea naiz, euskararidagokionez behintzat. Agian,horregatik dut mugak aztertzekointeres hori, begirada bazterreangertatutako gauzetan jartzekogogoa. Irakasle bezala ere hiri-giro-ko ikasle erdaldunekin gabiltzanoieuskararen muga-eremuetan aritzeadagokigu sarritan. Horregatik, ezdut uste zentrismoa zertan den esa-teko oso pertsona egokia naizenik.

Zure lanak harremanik –berdintasu-nik, ezberdintasunik…–, badu Joxe-miel Bidadorrek edo Fernando Maio-rak eginiko lanekin? Haien lan etaahalegin finak etorri zaizkigu gogorazurea irakurrita.Bidador, Maiora… izen potoloakdira horiek! Lan ederrak utzi zituenbatak eta ikerketan sekulako ordupila ematen ari da bestea; urrutiditut nik. Beharbada, agertu zuendibulgazio-borondatean sentitzendut gertu Bidador, eta antzinakoagirietan hizkuntzaren arrastoaktopatzeko duen irrikagatik erakar-tzen nau Maiorak. Altxor hutsa diraoraindik aurkitu ez diren euskaraz-ko testu zahar guztiak, adituen esku

jarri, aztertu edo plazaratu ez dire-nak, alegia. Zoritxarrez, batzuetanzakarrontzietan usteltzen uztenditugun urre-printzak dira, baina,gordez gero, euskararen historiaosatzen lagunduko digutenak.

Euskararen historia idazkizun daoraindik?Ez dago osatua, jakina, baina Nafa-rroan behintzat, idazkizun dagoelabaino gehiago, nik azpimarratukonukeenez, idatzi denak dibulgazio-behar handia duela. Euskara mitozeta aurreiritziz betetako eremua daoraindik; batzuenak zein besteenak.Ikerketa handiak egin dira Nafarro-an euskararen historiaren inguruan.Lan horien bidez ikasitakoa gizarte-ra helarazi –eta ez ohiko irakurleen-gana bakarrik–, eta euskararen ingu-ruko topiko zaharrak erauzi beharradago. Topikoen aurka objektibota-sunean, seriotasunean eta dibulga-zioan sinesten dut. Eta euskararenhistoria idazten jarraitu behar da,jakina, baina ez historia horrek gurealdez aurreko ondorioak berretsditzan, geure burua hobeto ezagu-tzeko baizik.

Kultura zientifikoa I. Jaialdian partehartzen du zure blogak.Hasiera-hasieratik erakarri ninduenproposamenak. Oso esperientziaederra izaten ari da. Jon MattinMatxain sekulako lana hartzen arida jaialdia antolatzen eta bidera-tzen. Batetik, Matxainek berak adie-razi bezala, “zientzien” eta “letren”arteko muga artifizial hori lausotze-ko tresna ona delako. Bestetik, eus-kara horrelako zereginetan erabil-tzea delako hizkuntzari egindiezaiokegun mesederik eta publizi-taterik onena. Nire ustez, jakintzahedatzeko, erabiliz aldarrikatubehar da euskararen balioa, hizkun-tza ezgauza dela eta ezer gutxitara-ko balio duela diotenen aurrean.Eta, ohiko bide akademikoa bazter-tu gabe, sare sozialak primerakolekua dira horretarako, euskarakeremu berrietan ere egon beharraduelako, eta horrelako eremu bir-tualetan izan dezakeenmuga bakarra euskaldu-nen beraien gogoa edoborondatea izangodelako, ez beste ezer. n

“Beldur naiz, ez oteduen oraindikeuskaltzale ez den nafargehiegik euskara osourrun eta arrotzsentitzen. Nafarroaneuskararen ingurukozubigintza lan handiabehar dela uste dut”

“Joan den udaberrian, Ollaran ibarrekoadineko emakume batek esan zidanbazekiela bere herrian euskaraz erehitz egin zela ‘duela lau edo bostmende’. Emakume hura jaio zenean,artean bizirik ziren haraneko azkeneuskaldun zaharrak”.

TERMOMETROA - GORKA LEKAROZ


� 472014KO EKAINAREN 1A 47�

EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

47�

GAINDEGIAK, Euskal Herriko ekonomia eta gizarte gara-penerako behategiak, maiatzaren 29an hamar urte beteditu Euskal Herria batzen eta egituratzen. Hainbat kolo-retako lagunak izan ziren Donostian Gaindegia sortuzutenak, alabaina, bazuten zerk batu. Euskal Herri oso-rako erakundea nahi zuten, sektore banaketak gainditu,Euskal Herria garatzeko gai estruktural eta estrategikoeiburuz ezagutza eta eztabaida bultzatzeko. Hiru ardatzzituen: Euskal Herriaren argazki sozioekonomikoa egi-tea; hausnarketa eta eztabaida bultzatzea; eta sareak sor-tzea erraztea administrazio banaketa gainditzeko.

Zailtasunak zailtasun, hamar urte eta gero, Gainde-giak izaera propio eta aitortua du, eta teknikari taldegero eta egonkorragoa. Haren zerbitzuek eta diskurtso-ek gero eta leku gehiago dute gizartean. Horri eskerrak,gaur egun hobeto ezagutu daiteke Euskal Herrikosozioekonomiaren argazki erreala. Gaindegiak nahi

duenaren esku jartzen ditu Euskal Herriaren ezaugarriekonomiko eta sozialak ezagutzeko bitartekoak. Ardu-radunek badakite zer dagoen egiteko; ekonomiari etagizarteari dagokionez, Euskal Herria artikulatzekomoduez egon beharko luketen hausnarketak eta ezta-baidak ahuldu egin dira.

Euskal Herrian, auzoko herrialdeetan eta munduangertatzen ari diren aldaketa handiei aurre egiteko erre-minta beharrezkoak eskura jartzeko konpromisoahartu dute. Horregatik guztiagatik, hamargarrenurteurrenean Gaindegia zoriontzea dagokigu, etaaurrera begira Euskal Herriaren argazkirik osoenaegiten jarrai dezan opa diogu. Erakun-deek aitor dezatela egiten duen lana, baitaordaindu ere.

Juan Mari Arregi

Gaindegia: 10 urte Euskal Herria erretratatzen

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

BaheaAsier Sarasuak www.hirinet.net-en esanak:

UE

U

“EITBko langile batzuk hamarkadakdaramatzate lanean, eta orain, 2014.urtean, Eusko Legebiltzarrak moziobat onartu du langile horien lanpos-tuak behin-betiko betetzen direnean,berehala euskara ez exijitzeko; horrenordez, erraztasunak emango zaizkiedatozen urteetan euskara ikasteko.

Euskalduntze sistemak ez du funtzio-natu, eta ez du egingo. Gasteizen,2014an, administrazio publikoetako lan-gileek euskara ikasteko dituzten aban-tailak ezabatu behar direla uste dut.Hona hemen nire arrazoiak [jatorrizkoa-ren laburpena jaso dugu hemen]:

Hogeita hamar urte igaro dira eus-kara ofiziala denetik. 1980ko hamarka-dan biztanleen gehiengo handi batekez zekien euskara eta ikasteko aukeraere ez zuen eduki. Baina orduan zen-tzua izan zezakeen politikak 2014an ezdauka zentzurik. 30 urte nahiko dirahizkuntza bat ikasteko (ikasi nahi due-narentzat), eta erakunde publikoetan‘hamarkadak’ daramatzaten langileek‘hamarkadak’ eduki dituzte euskaraikasteko, horretarako borondatea izanbalute.

1977-1978 ingurutik aurrera jaiota-ko haurren gurasoek bazekiten euska-

ra ofiziala zela. Beraz, orain 35-36urtetik behera duen inori ez litzaiokeeskaini beharko euskara ikastekoerraztasunik.

Ez du inolako zentzurik lanpostuberrietarako deialdietan hautagaiek ezedukitzea beteta lanpostu profilareneskakizunak. Kazetari lanpostuetaraaurkezteko, kazetaria izan behar da.Idazkari izateko, idazkaritza jakin beharda. Eta betebehar horiek lanposturaaurkeztu baino lehen eduki behar dira,ez ondoren.

Lehendik euskara dakigunok, baietxean ikasi dugulako bai euskaramaitatu eta horregatik ikasi dutelakobere kabuz, ez daukagu eskubide hori.Gure lanpostuetan beste ezagutzabatzuk exijitzen dizkigute, agian inge-lesa, agian beste zerbait, baina admi-nistrazioak ez digu ematen euskarare-kin ematen diren bezainbeste abantai-la ezagutza berri horiek eskuratzeko.

Oraindik euskara ikasi ez dutenak,ikasi nahi izan ez dutenak dira, bai ezdutelako beharrezkoa ikusi, bai ideolo-gikoki euskararen aurkako jarreradutelako. Berdin dio erraztasun gehia-go ematen zaien beste hogei urtegehiagoz: ez dute ikasiko.

Izan dituzten abantaila eta errazta-sun guztiei esker (hainbat urte libera-tuta euskara ikasteko, soldata kobra-tuta eta lanpostua hutsik utzita) bidehorretatik euskara ikasi zuten askok,ez dute euskara erabiltzen administra-zio publikoko lanean. Are gehiago:dagoeneko ez dira euskal hiztunak,euskara galduta baitaukate praktikaezaren ondorioz. Orain bakarrik faltakolitzateke norbait langile horientzatbigarren euskalduntze erronda bateskatzen hastea, adarjotzea totala iza-teko.

Administrazio publikoek kontratazioprozesu bati ekiten diotenean, hauta-gaiek elebidunak izan behar dutehasieratik. Horretarako, euskara titulubat eskatzeak ez du arazoa konpondu-ko: hautatze prozesuak elebiduna izanbehar du. Administrazioko langileokeuskaraz zein gaztelaniaz erantzutekoprest egon behar dugu”.

2014KO MAIATZAREN 25A�48

TERMOMETROA - NET HURBIL

Ezkerreko irudian, Bogota Humana taldepolitikoaren webgunetik hartua, GustavoPetro alkatea zabor bilketako kamioi barrutikagur egiten. Ekainean jakingo da 7,5 milioibiztanleko hiriaren buru izaten jarraitukoduen ala Alejandro Ordoñez prokuradoreaklortu duen kargutik botatzea, azken hamar-kadetan Kolonbiako zerbitzu publiko pribati-zatuekin negozioa egin duten enpresaburuenmesedetan. Poztuko litzateke William VelezSierra, Bogotako garbiketaz bezala Kolonbia-ko beste hiri askotakoaz okupatzen zen kon-painia handienaren eta herrialdeko elektrizi-tate enpresa handienaren jabea, Kolonbiakogizonik aberatsenetakoa. Eskuinean, plasti-ko-mendien artean, Nohra Padilla kaleko14.000 birziklatzaileen lider ezaguna, iazGoldman Price saria eman ziotena. Kalekotxatarrero eta traperook ekonomia forma-lean integratzea da Petrok ezarritako BasuraCero programaren ardatzetako bat.

GUSTAVO PETRO BOGOTA HIRIKOalkatea honela mintzatu zen CanalCapital Bogota telebistan, galdetuziotenean alde guztietatik jasotakoegurraz: “Jipoia aurreikuspenetanzegoen, ez gintuen harritu. Bagene-kien zenbait hedabidek eta horieta-ko zenbait pertsonak nola jokatukozuten. Bagenekien nola jokatukozuten ‘zaborraren merkatua’ dei-tzen den horretan indarra galtzenhasitakoan. Ezagutzen dugu azkenhamarkadotan garbiketa zerbitzuapribatizatu izanak ekarri duena, ezbakarrik Bogotan edo Kolonbian:aski duzu Interneten ‘Napoli’ ipin-tzea eta ohartuko zara gai honek zernolako neurria daukan”.

Deklarazio horiek 2012ko aben-du amaieran egin zituen Petrok.Aste bete lehenago, ordura arteBogotako hondakinen kudeaketaegiten zuten enpresek hiru egunezeten zuten zabor bilketa hiriburuosoan, sekulako kaosa sortuz. Tele-bistan aitortu zuen berandu erreak-zionatu zutela. Hala ere gaina hartuzion erasoari.

Enpresek ez zuten etsi eta aurki-tu zuten alkateari kolpe gogorragoaemango zion mailua. Kolonbiakofiskal nagusiak enpresen salaketakkontutan harturik 2013ko aben-duan ez legezkotzat jo zuen PetrokBogotan zaborren kudeaketari eza-rritako eskema berria. Hamabost

urtez kargu publikorik ezin edukiizatera kondenatu zuen. MartxoanSantos presidenteak kendu bainaapirilean jarri behar izan du berriro,auzitegi gorenak erabaki arte zeregin alkatearen helegitearekin.Diote ekainean erabakiko dela.

Gustavo Petro (1960) Bogotakoalkate da 2011z geroztik, BogotaHumana hautagaitzaren buru aur-kezturik. Aurretik Polo Democráti-co Alternativo alderdiarekin diputa-tu eta senatari izana zen. Eta horibaino lehen, gaztetan, M-19 mugi-menduarekin gerrillan ibilia zen,Aureliano ezizena erabiliz –GarcíaMárquezen Cien años de soledad libu-ruko protagonistaren izena– taldea1990ean Gobernuarekiko elkarriz-keta prozesu baten amaieran dese-gin zen arte.

Maureén Mayarekin batera ida-tzitako Prohibido Olvidar liburuankontatu zuen Gustavo PetrokKolonbiako kontrainsurgentziarenkontrako borrokan gerrillan bizitu-takoa. Gero ¡Vamos a superar elHor ror!. Gustavo Petro y la nuevaizquierda elkarrizketa liburuan azal-du du bere pentsamendu politikoa.

Berrikitan Euronews katearilaburbildu dizkio bere agintealdikoasmo eta lorpenak, tartean drogakontsumoa zigorgabetzea aldarrika-tuz. Urrun dago drogaren kontrakogerra famatuaren eskemetatik:

“Bakeak etorri behar du loturikeredu politikoaren aldaketarekin,herritarrak gizartean barneratzeare-kin, Kolonbia demokratizatzeare-kin, baina narkotrafikoari irtenbi-deak ausardiaz bilatzearekin ere bai.Mundu mailako eztabaida batenparte da, zeren lehenbizi gizartemailako berdintasunik eza gertatuzen, gero etorri zen bortizkeria etaberanduago narkotrafikoa, honekbere alde erabili du bortizkeria.Baina lehenbizikoa konpontzen ezbadugu, bortizkeria sorrarazi zuena,ez dugu konponduko bigarrena ere,narkotrafikoa”.

Zaborren gerra Kolonbian Petrok Bogotako alkate izatekoagindu zuen “pakete sozialaren”barruan zetorren hondakinenkudeaketa aldatzea. Aspalditik kon-painia pribatuen esku zegoenez,alde batetik enpresa publiko batsortu zuen pribatuei konkurrentziaegiteko eta bestetik munduarenparte gehienetan bezala Bogotanere zaborretatik bizi diren langileinformalak normalizazio bideansartzen hasi zen.

Zero Waste ideiak biltzen dituhondakinak murriztuz zaborrarenklase guztietako kalteak urritzekoestrategiak, gaikako bilketatik hasi-ta, berrerabiltzea, birziklatzea etaabar. Baina Iparralde aberatsa ez

Apiriletik berriro –ikusi behar noiz arte– Bogotako alkate daGustavo Petro, martxoan Juan Manuel Santos Kolonbiako

presidenteak kargutik kendu zuena. Petro ausartu dazaborren kudeaketa konpainia pribatuei kentzera. Mundu

osoan bezala Kolonbian ere zerbitzu publikoetako enpresakalkate ezkertiarra jango luketenean dabiltza.

Bogotak nahi duBasura Cero, bainautziko ote diote?

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

2014KO MAIATZAREN 18A�48 � 2014KO EKAINAREN 1A�

den mundu gehienean hondakine-tatik bizimodua ateratzen dutenlangileen bizi-baldintzak ere biltzenditu. Filipinetatik Argentinara etaMexikotik Indiara, pasaturik Egip-toko Zabaleen famatuen artetik,milaka behargin xumek bizi nahi duherritarrek bazter utzitako produk-tuak berrerabiliz edo birziklatuz.

Zazpi milioi eta erdi biztanledauzkan Bogotan 14.000 ingurudira kaleetan bezala zabortegi nagu-sian paper, metal, plastiko eta aba-rren bilketan. Egunean zabortegira1.500 tona gutxiago iristea berenmeritua zenez (6.000 tona gehiagoeramaten zituzten 2012an garbike-tako konpainiek), langileok kudea-keta eskemaren barruan integratze-ko promesa egin zuen Petro. Gaur

arte haietako 4.000 baino gehiagoklortu dute beren lanbidea ekonomiaarautuan sartzea.

Reciclador hauen liderra NohraPadilla da, 2013an Goldman saria–Nobel Berdea ere deitzen diote–eman ziotena Rossano Ercolinirekinbatera. Padillak lan handia egin dubirziklatzaileak talde eta sindikatue-tan biltzen. Alkatearen erabakiariadina zor zaio Padillaren ahaleginariBogotan Basura Cero eskema berria-rekin lortu izana birziklatzaileekberen lanaz bildutako materialakudalak prezio txukunetan ordaintzea.

Bogotako zaborren greba “Cróni-cas de una lucha por la inclusión” erre-portajean kontatu du Women inInformal Employment: Gobalizingand Organizing (WIEGO) elkar-

teak. 2012ko abenduan Bogotazaborretan itotzea erabaki zutenazken 20 urteetan zerbitzu publikohori kudeatzen zuten enpresa pri-batuek: Petrok alkatetzatik arauberriak jarririk, enpresa publikoberriak jaten zien pribatuei merka-tuaren zati on bat eta beste puskabat kaleko txatarrero eta traperoek.Konpainiek zabor-bilketa etenzuten hiru egunez.

Baina Bogota ez zen bihurtuNapoli, kaleko birziklatzaileek era-baki zutelako udalari laguntzea.Azpiegitura kaxkarrekin -kamioihandiak konpainienak dira- bainaazkar antolatu zuten hondakin bil-keta. Istilua handia izan zen, halaere, eztabaidak ere bai. Denetanbezala han ere industriaren eta ban-kuen ugazabenak diren hedabidenagusiek zaborren gudua ongi bero-tu zuten.

Hura gainditu zuen, ordea, Basu-ra Cero programak. Orduan auzite-gitik egin zioten su. Artilleria gogo-rra gordetzen da fiskaltzetan,Espainian bezala Kolonbian. 15urterako kargu publikorik eskura-tzea debekatu zion AlejandroOrdoñez prokuradoreak. Gerogoragoko auziak eten zuen eraba-kia, ikusiko da noiz arte.

Zerbitzu publikoen enpresak ezdaude etekinak gutxitzeko. Hurbila-go, Gipuzkoan, bankuek lapurrengisa GHKri saldutako swapen aferankreditu pozoitsuon alde ari zen abo-katuetako batek esan zion kazetaribati gaztelaniaz: “Igual secreían que iban a salir derositas”. Aldaketa nahiduenak larrutik pagatu-ko duela, alegia. n

- TERMOMETROA


KUTXABANK zer da orain? Zerizango da etorkizunean? Eta zernahi dugu izatea? Ez da finantze-tan aditua izan behar galdereierantzuteko, baina ezagutu behardira auziaren klabeak eta eztabaidaaskatu behar da: Kutxabankekproiektu publikoa izan behar duala pribatua?

Kutxabank gaur egun bankubat da, baina ezohiko bankua, hiruaurrezki kutxek osatutako bankua.Esan dezagun, finantzen munduglobalak eta finantza krisiak bul-tzatuta, Espainiako agintariekbehartutako prozesuaren ondo-rioz, aurrezki kutxak banku bihur-tzera bultzatu dituztela. Horrenondorioz, BBK, Kutxa eta VitalKutxak beren negozioa Kutxa-banken esku utzi zuten 2011n,baina haren akzio guztiak manten-duz (BBK-k %57, Kutxak %32 etaVital Kutxak %11).

Legeen ustezko bultzadaz gain,estilo eta finantza filosofiaz ereegiten ari zen hau guzti hau, etabanku berrian Mario Fernandezekordezkatu izan du estilo hori. Fun-tsean honakoa da: gaur egungofinantza munduan lehiakorra izaneta bizirauteko hazi egin behar daeta Kutxabank posizio onean dagohazteko eta lehiatzeko. Nola? Berebaitan kapital pribatuari lekua egi-nez. Sumatzen zen halakorik,baina otsailean publikoki jakinara-zi zuen aurten hasiko zela bidehori. Fernandezek ez du zehaztukapital pribatua jabegoaren zeinehunekora hel daitekeen, bainairadoki da %70era ere iritsi daite-keela. Beraz, %30a da BBK-k,Kutxak eta Vital Kutxak osatutakofundazioaren esku geratuko litza-tekeena.

Lehen begiratuan eskandaluaitzela da, prozesu honetan orain-dik ere proiektu publikoa den zer-

bait esku pribatuetan jartzen dela-ko. Bide hau sostengatzen duteEAJk, PSEk eta PPk, hauen ustezhaztea ezinbestekoa delako etabiziraupenerako klabea delako.Gainera, zenbat eta handiagoa,negozio gehiago, irabazi gehiago,eta beraz, ekintza sozialerako dirugehiago.

ELA-K maiatza hasieran oso kritikagogorra kaleratu zuen eta txostenzabal baten bidez kritikatu du pri-batizazioa. EAJk babestutako lapu-rreta litzatekeela salatu du. Txoste-na ELAren webgunean dago etabere salaketa guztia argudiatzen dabertan. Jeltzaleek ere oso gogorerantzun zioten, baina argudioetanoinarritu eta txostenari erantzunbeharrean, ELAk alderdi politikobihurtu beharko lukeela erantzunzuen eta EH Bilduren tesietaralerratzea leporatzen zion. ELArentxostena irakurtzen duen edonorkikusiko du, aldiz, ELA oso kritikoagertu dela Bildurekin, honek2011n Kutxabanken sorreraribaiezkoa eman ziolako.

EAJ oraindik ez da sartu argu-dioei publikoki erantzutera etaIñigo Urkullu lehendakaria berarenadierazpenak Mario Fernandezen-gan duten konfiantza osoa adieraz-tera mugatu dira. Baina, erbia altxaondoren, Fernandezek ez du tirobakarra bota eta ez da batere eza-gutzen pribatizazio horren nondiknorakoaz. Udazken hasierarakoizango ei dira erantzunak eta pro-zesuaren nondik norakoak.

Pribatizazioaren aldekoen ustez,iazko abenduan Espainiak onartu-tako Aurrezki Kutxen eta BankaFundazioen Legeak horretara bul-tzatzen du Kutxabank, baina ziurdira BBK-k, Kutxak eta VitalKutxak osatutako fundazioak kon-trola dezakeela bankua nahiz eta,

adibidez, jabegoaren %30 baino ezizan. Hori nola egiten den ez duinork azaldu eta, areago, ezta erenola berma daitekeen etorkizu-nean. Kapitalaren munduan ezi-nezkoa da gutxiengoarekin botereakontrolatzea, une zehatz bateanakaso bai, baina oro har ez. Horibegi bistakoa da. Pribatizazioarenaurkakoentzat aipatu legeak ez duhorretara behartzen, ez behintzatbere garapena gehiago zehaztuarte, esate baterako, bankuen jabe-tzan %50etik gorako jabegoaduten bankuen kaudimenariburuzkoa zertan geratzen den fin-katu arte (BBKren kasua, Kutxa-banken %57 duelako).

EZTABAIDA zabal eta sakonabehar da Kutxabanken etorkizu-naz. Egun proiektu pribatua dadagoeneko, bere akziodunenmenpe dagoena, baina bere akzio-duna gaur gaurkoz, oraindik kon-trol publikopean dago. CANekingertatu dena hor dago, eta kasudesberdinak izanagatik ere, hurahanditzea ere ezinbestekoa zen...dena galdu arte. Alemanian aurrez-ki kutxak txikiak dira, haien lurral-deetara lotuak daude eta ez duteinongo asmorik banku bihurtzekoeta handitzeko. Ez da ezinbesteanhanditu behar finantza munduanbizirauteko. Frantzian mailegukooperatiba txikien presentziahandia da eta Euskal Herrian erebeste finantza kooperatiba batzukez daude desagertzekotan. Ezta-baida lau haizetara zabaltzea ezin-bestekoa da. Orain, gainera, hau-teskundeak pasatu dira eta horiposibleago da. Gizarte helduaktinko aldarrikatubeharko luke eztabai-da, klase politiko ardu-ratsuak hori bermatubeharko luke. n


DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Nola kontrolatzen da Kutxabank %30arekin?

NON ZER - Argia...UNAI BREA/ 34 LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO/ 37 ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA /...

Documents

Transcript of NON ZER - Argia...UNAI BREA/ 34 LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO/ 37 ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA /...