Tema 7.- Os grandes reinos peninsulares (séculos XIII a XV).

A Península Ibérica entre os séculos VIII e XII

A Península Ibérica a comezos do século XIII: Estados e áreas de expansión.

1.- As Navas de Tolosa e a expansión do século XIII.

Afonso VIII de Castela (1158-1214) Pedro II de Aragón (1196-1213) Sancho VII de Navarra (1194-1234)

A grande expansión militar do século XIII.

Reis Principais áreas / cidades conquistadas e ano de conquista

Reino de León

Afonso IX

(1188 -1230)

• ocupou as actuais terras da Baixa Estremadura [Badaxoz, 1228]

Coroa de

Castela

Fernando III o Santo

(1217-1252)

• conquistou o val do Guadalquivir [Córdoba en 1236 / Xaén en 1246 / Sevilla en

1248]

Afonso X o Sabio

(1252-1284)

• chegou ás costas de Huelva [1262] e Cádiz [1265]

• en tempos do seu pai, cando aínda era príncipe, ocupou Murcia [1243]

Sancho IV

(1284-1295)

• ocupou Tarifa [1292] para evitar que os musulmáns realizasen novas incursións a

través de Xibraltar

Afonso XI

(1312-1350)

• derrotou os musulmáns na batalla do río Salado [Cádiz] (1340)

Coroa de

Aragón

Xaime I

o Conquistador

(1213-1276)

• iniciou a conquista das illas Baleares [Mallorca e Eivisa, 1235]

• reconquistou Valencia [1238] e ocupou parte da provincia de Alacante

Afonso III

(1285-1291)

• rematou a conquista das illas Baleares [Menorca, 1287]

Xaime II

(1291-1327)

• rematou a conquista de Alacante [1304]

Reino de

Portugal

Afonso III

(1247-1279)

• completou, coa ocupación de Faro en 1249, a conquista do seu territorio actual

2.- A repoboación dos novos territorios.

Cronoloxía Área Esquema: MODALIDADES DE REPOBOACIÓN

séculos

IX-X

• N do val do

Douro

• N de Cataluña

• Presura

• A monarquía concede a propiedade das terras ermas aos nobres, mosteiros

ou familias de campesiños coa condición de que as cultiven e defendan.

séculos

XI - XII

• área Douro-

Texo

• val do río Ebro

• concellos

• División do territorio en concellos (núcleo amurallado + entorno rural =

alfoz), aos que a monarquía concede privilexios xurídicos e exencións fiscais

(recollidos nos foros e cartas puebla) para atraer repoboadores

séculos

XII - XIII

• vales dos ríos

Turia, Xucar e

Guadiana

• Ordes

Militares

• A monarquía concede amplos territorios (maestrazgos ou encomendas) ás

Ordes Militares para que os defendan e se encarguen de atraer poboación

século

XIII

• Estremadura

• Levante

• Baleares

• Andalucía

• Murcia

• Ordes

Militares

• repartimentos

• Estremadura: entrega de grandes lotes de terra ás Ordes Militares.

• No resto: reparticións de terras entre os participantes na reconquista

segundo a súa categoría social:

➢ grandes extensións aos membros da alta nobreza laica e eclesiástica;

➢ concesións territoriais de menor tamaño para a nobreza de segunda fila

(baixa nobreza);

➢ lotes de pequeno tamaño para os cabaleiros e as familias campesiñas.

3.- A Coroa de Castela.

O funcionamento das Cortes medievais

4.- A transhumancia.

5.- A Coroa de Aragón.

Pactismo

Relación que existía na Coroa de Aragón entre o rei e os seus súbditos,

segundo a cal a autoridade real se fundamentaba no consentimento dos

gobernados. Así, o rei debía comprometerse a respectar as institucións, leis

e costumes de cada un dos Estados asociados na Coroa para poder

gobernar; a cambio os súbditos comprometíanse a respectar a monarquía.

Petronila (raíña de Aragón de 1157 a 1164) e Ramón Berenguer IV (conde de Barcelona de 1131 a 1162)

As institucións de goberno da Coroa de Aragón.

1282

1323

1311

1442

6.- Os conflitos sociais e políticos na Baixa Idade Media.

A dinastía Trastámara

A guerra civil catalá (1462-1472).

A revolta dos irmandiños

A reacción nobiliaria

8.- A Península Ibérica: crisol de culturas.

A Escola de Tradutores de Toledo nas Cantigas de Afonso X (século XIII).

Repoboación ocupación das terras que se mantiveran deshabitadas ou que os reis cristiáns lles arrebataran aos musulmáns.

Ordes militares organizacións formadas por cabaleiros dedicados á guerra e á oración, que contaban coa autorización do rei.

Repartimentos doazóns de terras (incluíndo aldeas e poboadores) entre os que participaran na reconquista, efectuadas por axentes do rei.

Mudéxares musulmáns que vivían en territorio cristián, conservando a súa relixión e os seus costumes.

Cortes

órgano de goberno de carácter consultivo formado por representantes dos tres estamentos sociais -nobreza, clero e burguesía-.

Xurdiron a partir de finais do século XII (1188 en León), eran convocadas e presididas polo rei, e para tratar diferentes asuntos

sobre o goberno dos seus territorios (leis, impostos, xustiza...).

Cabidos órgano de goberno dun municipio na Coroa de Castela; estaban controlados na súa meirande parte pola nobreza (rexedores)

Correxedores funcionario que representaba o rei e defendía os intereses da monarquía no goberno dun municipio na Coroa de Castela.

Mesta asociación de gandeiros de ovellas da Coroa de Castela, fundada polo rei Afonso X en 1273 para organizar e regular todos os

aspectos da transhumancia da gandaría lanar, defender os seus intereses e evitar conflitos entre agricultores e gandeiros.

Pactismo

relación que existía na Coroa de Aragón entre o rei e os seus súbditos, segundo a cal a autoridade real se fundamentaba no

consentimento dos gobernados. O rei debía comprometerse a respectar as institucións, leis e costumes de cada un dos Estados

asociados na coroa para poder gobernar; a cambio os súbditos comprometíanse a respectar a monarquía.

Vicerrei representante do rei en cada reino da Coroa de Aragón. Adoitaba formar parte da familia real ou da nobreza.

Almogávares tropas de ataque, combatentes orixinarios dos vales pirenaicos, que protagonizaron a expansión da Coroa de Aragón no

Mediterráneo.

Consulados do

mar

delegacións da cidade de Barcelona nas principais cidades mediterráneas para impulsar o comercio polo Mediterráneo.

Convertéronse en tribunais que resolvían os problemas que xurdían entre os mercadores e as autoridades, relacionados coa

actividade comercial.

Lonxa edificio onde se almacenaban os produtos destinados ao comercio e se reunían os comerciantes para realizar os seus negocios.

Pogrom tumulto popular consistente no asalto ás xudarías, o saqueo ou destrución dos seus bens e a persecución e matanza dos seus

habitantes por parte dunha multitude enfurecida.

Compromiso

de Caspe

pacto establecido en 1412 por representantes dos Estados da Coroa de Aragón (Aragón, Valencia e Cataluña) para elixir un novo

rei tras a morte sen descendencia de Martín I en 1410. Os compromisarios nomearon rei a Fernando I, da dinastía Trastámara.

Pagesos de

remença

campesiños de Cataluña sometidos á autoridade do señor das terras; estaban adscritos á terra con caracter hereditario, e tiñan

que indemnizar o seu señor se querían abandonala.

Busca sector da sociedade de Barcelona formado por artesáns e pequenos comerciantes.

Biga sector da sociedade de Barcelona formado polo patriciado urbano, que controlaba o goberno da cidade.

Irmandades asociacións de xente das cidades e vilas, características do final da Idade Media, que defendían os intereses comúns dos cidadáns

fronte os abusos dos señores e aseguraban o exercicio da xustiza.

Escola de

tradutores

punto de encontro cultural entre árabes, xudeus (coñecedores do árabe e do latín) e cristiáns, que traballaban nun ambiente de

tolerancia. Traducían textos literarios e tratados de medicina, matemáticas e astronomía.