TAULA PERIODIKOA

Batx 2.maila

Elementuak eta konposatuak.

• Elementuak : Substantzia puruak dira, metodo kimikoen bidez bestelako substantzia bakunagotan deskonposa ezin daitezkeenak.

• Konposatuak: Substantzia puruak dira, metodo kimikoen bidez bestelako substantzia bakunagotan deskonposa daitezkeenak.

Gaur egun ezagutzen ditugun elementuen erdia XIX. mendean aurkitu ziren.

3

Zientzielariei beharrezko zitzaien elementu hauek nolabait antolatzea eta sailkatzea haien propietateak kontutan izanik,adibidez:

Litio ( Li), Sodio(Na) eta Potasioa (K) metal bigunak dira eta oso erreaktiboak.

Helio (He), Neon (Ne) eta Argona (Ar) gasak dira eta ia ia ez dute erreakzio kimikoetan parte harzten

Lehenengo sailkapen periodikoak (GARAPEN HISTORIKOA)

Döbereiner-en hirukoteak (1829): Erdiko elementuaren masa atomikoa beste bien batazbestekoa da.Cl, Br eta I; Li, Na eta K; Ca, Sr eta Ba;

S, Se eta Te

Boyle(1661) 12 elementu Lavoisier(1789): 33 elementu :metal eta ez-metalakMasa atomikoak neurtu zirenean, hainbat elementu kimikoen zenbait propietatea eta haien masa erlazionaturik zeudela behatu zen

.

Newlands-en zortzikoteak (1864).

Chancourtois-en torloju telurikoa (1862).

Dimitri Mendeleiev errusiarrak (1869) elementuen sailkapena propietate kimikoak kontuan izanik proposatu zuen eta hilabete batzuk beranduago Meyer alemaniarrak beste antzeko bat baina propietate fisikoetan oinarrituz eta bestea baino gutxiago landua izanik. L. Meyer

I II III IV V VI

. . . Ti = 50 Zr = 90  ? = 180

. . . V = 51 Nb = 94 Ta = 182

. . . Cr = 52 Mo = 96 W = 186

. . . Mn = 55 Rh = 104,4 Pt = 197,4

. . . Fe = 56 Ru = 104,4 Ir = 198

. . . Ni = Co = 59 Pd = 106,6 Os = 199

H = 1 . . Cu = 63,4 Ag = 108 Hg = 200

. Be = 9,4 Mg = 24 Zn = 65,4 Cd = 112 .

. B = 11 Al = 27,4  ? = 68 Ur = 116 Au = 197?

. C = 12 Si = 28  ? = 70 Sn = 118 .

. N = 14 P = 31 As = 75 Sb = 122 Bi = 210

. O = 16 S = 32 Se = 79,4 Te = 128? .

. F = 19 Cl = 35,5 Br = 80 I = 127 .

Li = 7 Na = 23 K = 39 Rb = 85,4 Cs = 133 Tl = 204

. . Ca = 40 Sr = 87,6 Ba = 137 Pb = 207

. .  ? = 45 Ce = 92 . .

. .  ?Er = 56 La = 94 . .

. .  ?Yt = 60 Di = 95 . .

. .  ?In = 75,6 Th = 118? . .

Mendeleiev-en sailkapena (1869).

Mendeleiev-en taula periodikoa

Elementuen sailkapen periodikoa egitean ondorengo irizpideak erabili zituen:

• masa atomiko orden gorakorra. Elementuak hilara horizontaletan eta ezkerretik eskuinera ordenatu zituen.

• Propietateen antzekotasuna, antzekoak zituztenak zutabe berdinean kokatu zituen.

Taula hau egiterakoan: Zalantzan jarri zituen zenbait elementuen masa atomikoa Elementu batzuk beren tokitik kanpo taldekatu zituen beren

propietateak kontutan izanik. Hutsuneak utzi zituen, aurkitu gabe zeunden zenbait elementu

kokatzeko, eta haien propietateak aurreikusi zituen

Propiedad Eka-aluminio

Galio

masa atómica 68 69.3

Densidad (g/cm3) 5.9 5.93

punto de fusión (°C) Bajo 30.15

Oxido Ea2O3 Ga2O3

formula del Cloruro Ea2Cl6 Ga2Cl6

Propiedad Eka-silicio Germanio

masa atómica 72 72.59

Densidad (g/cm3) 5.9 5.35

punto de fusión(°C) alto 947

color negro gris

Electronegatividad (g/cm3) 4.7 4.7

Oxicidad base débil base débil

punto de ebullición por debajo 100 °C 86°C (GeCl4)

densidad del cloruro (g/cm3) 1.9 1.9

GAUR EGUNGO SISTEMA PERIODIKOA

• Mendeleiev-ek proposaturiko taulan nahiz eta egokitzapen batzuk egin, eragozpen nahiko garrantzitsua zuen: masa atomikoaren arabera elementuak ordenatzean, hainbat elementu beren tokitik kanpo taldekatu beharra zegoen antzeko propietateen arabera antoluatu ahal izateko ( K-Ar;Te-I;Co-Ni). Beraz argi izan zuten masa atomikoa ez zela irispidea egokia.

• 1913. Moseley-k zehaztu zuen zenbaki atomikoa , eta elementuak ordenatzeko erabiltzea proposatu zuen, horrela elementuak zegozkien tokian geratzen ziren. “Lege periodikoa” Enuntziatu zuen :

“Elementuak zenbaki atomikoaren ordenagorakorraren arabera ordenatzean,haien

propietate fisiko eta kimiko periodikoki errepikatzen dira”

ELEMENTUEN SAILKAPEN PERIODIKOA

Beste taulak

LEGE PERIODIKOA• ELEMENTUAK ZENBAKI ATOMIKOAREN ORDENA

GORAKORRAREN ARABERA ORDENATZEAN, HAIEN PROPIETATE FISIKO ETA KIMIKO ASKO PERIODIKOKI ERREPIKATZEN DIRA.

• Elementuen propietate kimikoak periodikoki errepikatzearen arrazoia elementuen balentzia elektroiak dira. – Balentzia elektroiak: balentzia geruzan daudenak– Balentzia geruza: atomo baten azken mailako geruza– Elektroi bereizlea: azken orbitalean sarturiko azkena

EGITURA ETA TAULA PERIODIKOA 7 periodo 1etik 7ra izendatzen

direnak,elementuen propietateak aldatuz doaz periodoetan zehar, portaera metalikotik portaera ez-metalikoraino, eta beti gas noble bat amaieran.Periodo bereko elementuetan, balentzia-elektroiak maila energetiko berean daude, elementu batek aurrekoak baino elektroi bat gehiago duelako, elektroi hau elektroi bereizlea da

18 talde daude,1etik 18ra izendatzen direnak.. Talde bereko elementuek antzeko propietate kimiko dute, balentzia geruzan (balentzia maila) elektroi-kopuru bera dutelako

Talde bereko elementuek, balentzia geruzan duten egitura elektronikoa berdina da. (balentzia elektroiak berdinak)

EGITURA ELEKTRONIKOA ETA TAULA PERIODIKOA

ELEMENTU ADIERAZGARRIAK:

1.eta 2. zutabeetako elementu metalikoak

ns1-2

13. -tik 18. –rako zutabeetako elementu ez-metalikaak:

ns2p1-6

• 3. eta 11. zutabeetako elementuak TRANTSIZIO- METALAK

ns2(n-1)d1-10

BARNE TRANTSIZIO-METALAK

ns2(n-1)p (n-2)d10

(n-2)f1-14.

EGITURA ELEKTRONIKOA ETA TAULA PERIODIKOA

taldeakBloke taldea izena konfig. Electronikoa.

s12

AlkalinoakAlkalino-terreoak

n s1

n s2

p

131415161718

TerreoakKarbonoideoakNitrogenoideoakAnfigenoakHalogenoakGas geldoak

n s2 p1

n s2 p2

n s2 p3

n s2 p4

n s2 p5

n s2 p6

d 3-12 Trantsizio-metalak n s2(n–1)d1-10

fBarne trantsizio-metalak(lantanidoak eta aktinidoak)

n s2 (n–1)d1(n–2)f1-14

1.taldea: Metal alkalinoak.

Ikurra Elementua

• Li Litioa• Na Sodioa• K Potasioa• Rb Rubidioa• Cs Cesioa• Fr Frantzioa

Balentzia-mailako egitura elektronikoa

2 s1

3 s1

4 s1

5 s1

6 s1

7 s1

2.taldea: Metal lurralkalinoak.

Ikurra Elementua• Be Berilioa• Mg Magnesioa• Ca Kaltzioa• Sr Estrontzioa• Ba Bario• Ra Radioa

Balentzia-mailako egitura elektronikoa

2 s2

3 s2

4 s2

5 s2

6 s2

7 s2

3–12.taldeak:Trantzisio-metalak.

Ikurra Elementua Sc Eskandioa Ti Titanioa V Vanadioa Cr Cromoa Mn Manganesoa Fe Burdina Co Kobaltoa Ni Nikela Cu Kuprea Zn Zinka

Balentzia-mailako egitura elektronikoa3 d1 4 s2

3 d2 4 s2

3 d3 4 s2 3 d4 4 s2 3 d5 4 s2

3 d6 4 s2

3 d7 4 s2

3 d8 4 s2

3 d10 4 s1

3 d10 4 s2

13.taldea: Terreoak.

Ikurra Elementua• B Boroa• Al Aluminioa• Ga Galioa• In Indioa• Tl Talioa

Balentzia-mailako egitura elektronikoa

2 s2 p1

3 s2 p1

4 s2 p1

5 s2 p1

6 s2 p1

14.taldea: Karbonoideoak.

Ikurra Elementua• C Karbonoa• Si Silizioa• Ge Germanioa• Sn Eztainua• Pb Beruna

Balentzia-mailako egitura elektronikoa

2 s2 p2

3 s2 p2

4 s2 p2

5 s2 p2

6 s2 p2

15.taldea: Nitrogenoideoak.

Ikurra Elementua• N Nitrogenoa• P Fosforoa• As Artsenikoa• Sb

Antimonioa• Bi Bismutoa

Balentzia-mailako egitura elektronikoa

2 s2 p3

3 s2 p3

4 s2 p3

5 s2 p3

6 s2 p3

16.taldea: Anfigenoak-kalkogenoak

Ikurra Elementua• O Oxigenoa• S Sufrea• Se Selenioa• Te Teluroa• Po Polonioa

Balentzia-mailako egitura elektronikoa

2 s2 p4

3 s2 p4

4 s2 p4

5 s2 p4

6 s2 p4

17.taldea: Halogenoak.

Ikurra Elementua• F Fluorra• Cl Kloroa• Br Bromoa• I Iodoa• At Astatoa

Balentzia-mailako egitura elektronikoa

2 s2 p5

3 s2 p5

4 s2 p5

5 s2 p5

6 s2 p5

18.taldea: Gas geldoak.

Ikurra Elementua

• He Helioa• Ne Neona• Ar Argona• Kr Kriptona• Xe Xenona• Rn Radon

Balentzia-mailako egitura elektronikoa

1 s2 2 s2 p6

3 s2 p6

4 s2 p6

5 s2 p6

6 s2 p6

Egitura elektronikoaa

Azpimaila orbital-kopurua e - kopuruas 1 2p 3 6d 5 10f 7 14

g 9 18 h 11 22

gogoratu

29 Cu

1s22s2p63s2p6d104 s1 eta ez 1s22s2p63s2p6 d94 s2 24 Cr

1s22s2p63s2p6d54 s1 eta ez 1s22s2p63s2p6 d44 s2

gogoratu

Elementuen konfigurazio elektronikoen salbuespenak:6. eta 11. taldeetan, atomoari azpimaila beteek eta erdibeteek egonkortasun gehigarria ematen dioetalako

28

Taula periodikoko blokeak

p1 p2 p3 p4p5

p6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

s1 s2

d1 d2 d3 d4 d5 d6 d7 d8 d9d10

f1 f2 f3 f4 f5 f6 f7 f8 f9 f10 f11 f12f13 f14

H He

Koka ezazu [Xe]5d4 6 s2 konfigurazioa duen elementua

W

LINK INTERESGARRIAK.• Taula peryodikoa

• Taula interaktiba

PROPIETATE KIMIKOAKPropietate fisiko eta kimiko batzuk modu erregular batean errepikatzen dirataldeetan eta periodoetan zehar. Honen kausa elementuen egitura elektronikoa eta zenbaki atomikoa dira:

[Li] = [He] 2s1 [Na] = [Ne] 3s1

[K] = [Ar] 4s1 [Rb] = [Kr] 5s1

PROPIETATE PERIODIKOAK

Garrantzitsuenak Erradio

-Atomikoa.-Ionikoa.

Ionizazio energia. Afinitate elektronikoa. Elektronegatibitatea. Izaera metalikoa.

ERRADIO ATOMIKOA Zaila da zehaztea:•Atomoa partikulen sistema dinamikoa delako, inguruko atomoek eragin handia sortzen dute.•Atomoaren orbitalek dimentsio zehatzik ez dutelako.•Elkarren artean loturiko bi atomoen nukleoen arteko distantziaren erdia. •Atomo ezberdinak lotzen direnean, erradio atomiko lotura motaren araberakoa da.Erabilitako balioak konparazioak egiteko soilik erabili behar dira.

.

Erradio atomikoaren aldaketa• Periodoan zehar, zenbaki

atomikoa handitu ahala(eskuinerantz) erradioa gutxituz doa. , Z handitzean nukleoaren karga positiboa ere handitu egiten da, , baina maila elektronikoa ez da aldatzen; horrela nukleo eta elektroien arteko erakarpen indarrak handitzen dira atomoaren tamaina txikituz..

• Talde batean, zenbaki atomikoa handitu ahala handituz doa erradio atomikoa . Periodo batetik bestera jaistean, maila elektronikoen kopurua handiagotzen da eta azken elektroia urrunago dago.

© Ed. Santillana. Química 2º Bachillerato.

Grupo 1 Periodo 2

© Ed. Santillana. Química 2º Bachillerato.

Erradio atomikoen datuak

36

ERRADIO ATOMIKOA

ERRADIO IONIKOAKatioiak, jatorrizko atomoak baino txikiagoak dira. Elektroi gutxiago izatean, azaleko elektroiek intentsitate handiagoko erakarpen nuklearra jasaten dutelako.Anioiak , ostera, atomo neutroak baino handiagoak dira, elektroi gehiago dituztenez, azaleko elektroiek pairaturiko erakarpena txikiagoa delako.

Erradio atomiko eta ionikoak (pm)

Ariketa: a) Ondorengoetatik arrazoitu zein den ondo dagoena: (I) Be2+ < Li+ < F- < N3-, (II) Li+ <Be2+ < N3- < F-; b) Ordena itzazu ioi horiek sortu dituzten elementuak erradioaren arabera.

a) I dago ondo, Be2+ eta Li+ isoelektronikoak izanik Be2+ -ak nukleoan protoi gehiago duenez kanpoko elektroiaren gaineko erakarpen indarra handiago delako. Arrazoi bera N3– eta F–

b) Li > Be > N > F. periodo berekoak dira, zenbaki atomikoa handitu ahala(eskuinerantz) erradioa gutxituz doa. , Z handitzean nukleoaren karga positiboa ere handitu egiten da, baina maila elektronikoa ez da aldatzen; horrela nukleo eta elektroien arteko erakarpen indarrak handitzen dira atomoaren tamaina txikituz..

IONIZAZIO ENERGIA (I) X atomo neutro eta gaseoso

bati, funtsezko egoeran dagoenean, bere azken mailako elektroi bat kentzeko eman behar zaion energia, ioi monopositibo gaseoso bihurtzen delarik.

X (g) + I X + (g) + 1 e -

I beti da positiboa ( prozesu endotermikoa).

1.,2.,3.,... ionizazio energiak, atomoei 1.,2.,3.,… elektroia erauzteko behar den energia-kantitateak dira.

X (g) + I 1 X + (g) + 1 e –

X + (g) + I 2 X 2+ (g) + 1 e –

X 2+ (g) + I 3 X + (g) + 1 e –

.

Ionizazio energiaren aldaketaPeriodo batean Z handitu ahala (eskuinaldera) handiagotzen da . Erradio txikitzen da, azken elektroia nukleotik gertuago dago erakarpen indarra handiagoa da eta elektroia kentzeko energia gehiago eman behar da.

Talde batean Z txikiagotu ahala hau da (gorantz) handiagotzen da Erradio txikia bada, azken elektroia nukleotik gertuago dago erakarpen indarra handiagoa da eta elektroia kentzea gehiago kostatuko da behar da.

Ionizazio energia txikia bada, erraz galduko da elektroia, ostera handia izanik nekez askatuko da. Ionizazio energiak elementu baten katioien egonkortasunarekin erlazionaturik daude

Be-aren konfigurazio elektronikoa B-arena baino egonkorragoa da, gauza bera gertatzen da N-aren eta O-aren konfigurazioekin. ns2 eta ns2 np3 izanik, egonkortasun gehigarri ematen die atomoei eta hori dela eta Be eta N-en ionizazio energia B eta O-renak baino pittin bat handiagoak dira hurrenez hurren.

Zenbait irregulartasun

I(Li+)> I(B+) >I(Be+)

Elementu alkalinoetan, lurralkalinoetan nabarmen handiagoak dira bigarren, hirugarren ionizazio energiak, hurrenez hurren, lorturiko katioi horien konfigurazio elektronikoak aurreko periodoko gas geldoarena baitira.

3. Periodoko elementuen ionizazio-energiak

AFINITATE ELEKTRONIKOA (A)

Gas egoeran eta funtsezko egoera elektronikoan dagoen X atomo neutro batek elektroi bat irabazten den prozesuan trukatu den energia da. Prozesu horretan X - ioi mononegatibo bihurtzen da,hori gas egoeran eta funtsezko egoera elektronikoan egonik.

X (g) + 1e- X- (g) AProzesua exotermiko zein endotermikoa izan daiteke.

Cl (g) + 1e- Cl- (g) A= -384 KJ/mol

Afinitate elektronikoaren aldaketa

Anioia eratzeko joera handiena halogenoek dute, elektroi bat irabaziz gas nobleen egitura elektronikoa hartzen dutelako.

Lurralkalinoek , nitrogenoideoek eta gas geldoek elektroia hartzeko joerarik ez dute, hau dela eta haien afinitate elektronikoak positiboak dira. Hau gertatzen da haien konfigurazioak ns2 , ns2 np3 eta ns2 np6direlako,hurrenez hurren, eta egitura horiek egonkortasun gehigarria ematen diote.

Anioia eratzeko joera

ELEKTRONEGATIBITATEA

Molekula bateko atomo batek konpartituriko elektroiak berenganatzeko joera neurtzen du.

Pauling-ek proposaturiko eskala arbitrarioan fluorra da elektronegatiboena (4,0) eta frantzioa elektronegatibitate txikienekoa (0,7)

Beste propietate periodikoak

• Izaera metalikoa: elektroiak askatzeko joera , Ionizazio energia txikia, afinitate handia elektronegatibitate txikia, erreduktoreak dira( elektroiak askatzeko joera dute beste elementu bat erreduzitzen duen bitartean bera oxidatu egiten da) . Katioiak eratzko joera

Na → Na+ + 1e-• Izaera ez-metalikoa: elektroiak hartzeko joera,

ionizazio energia handia, afinitate txikia (energi handia askatzeko joera) eta elektronegatibitate handia. Oxidatzaileak dira ( elektroia hartzeko joera , beste elementu bat oxidatzean bera erreduzitu egiten da). Anioiak eratzeko joera..

F+1e- →F• Aldaketa graduala da, elementu batzuk ez dira erabat

metalak ezta ez-metalak: erdimetalak dira. (B; Al, Si, Ge; As; Sb; Te; Po; At)

Metalak Ez metalak

Propietate fisikoak

Eroankortasun elektrikoa Altua. Gutxitu egiten da tenperatura handitzean

Eskasa, salbuespena karbonoa, grafitoaren forma alotropikoa.

Eroankortasun termikoa Altua Eskasa, salbuespena karbonoa, grafitoaren forma alotropikoa.

Distira Gris metalikoa, Cu eta Au izan ezik Distira metalikorik gabekoa

Agregazio egoera Solidoak, Hg (l) Solidoak,likidoak eta gasak.

Harikortasuna harikorrak Ez dira harikorrak

Lotura mota Egoera solidoan lotura metalikoa Molekulak lotura kobalenteekin

Ezaugarri fisikoak Xaflakorrak Egoera solidoan hauskorrak

Propietate

kimikoak

Balentzia-elektroiak Gutxi, hiru edo gutxiagomenos de tres Asko, lau baino gehiago

Afinitate elektronikoa Baxua: elektroiak eratzeko joera txikia- Elektroiak onartzeko joera handia, anioiak eratzeko erraztasuna.

Ionizazio energia Baxua: katioak eratzeko erraztasuna Altua

Electronegatibitatea Baxua Altua

konposatuak Ionikoak ez-metalekin Metalekin ionikoa,k beste ez-metalekin , molekularrak.

Metal eta ez-metalen antzekotasun eta desberdintasunak

51

• Erradio atomikoa

• Ionizazio energia

• Afinitate elektronikoa

• Elektronegatibitatea

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

1

2

3

4

5

6

7

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

1

2

3

4

5

6

7

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

1

2

3

4

5

6

7

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

1

2

3

4

5

6

7

Propietate periodikoen aldakuntza

52

• Izaera metalikoa

• Izaera ez metálico

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

1

2

3

4

5

6

7

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

1

2

3

4

5

6

7

Laburpen bideoa

amaiera