Corcoesto contra-mina •O lixo volve ao Parlamento •Contaminación Electromagnética

Metrominuto en Pontevedra •Morcegos •Cristiáns comprometidos •Musgaños

Prim

aver

a 20

13

• N

úmer

o 69

•

3 e

revista galega de ecoloxía e medio ambiente

cerna

CHARCAS CON VIDA:OS PEQUENOS HUMIDAIS NA TÚA MAN

cerna 3

cerna

Telf. e Fax. 981 570 099

Travesa de Basquiños, nº 9 baixo

15704 Santiago de Compostela

Correo electrónico:cerna@adega.info

Web: www.adega.info

ACTUALIDADE 4

RECURSOS 9

OS IMPACTOS DA MINARÍAA NOVA ERA DA MINARÍA EN GALIZA 10Belén Rodríguez/Redacción

CORCOESTO:CIANURO E ARSÉNICO PARA TODOS 12Fins Eirexas

CORCOESTO: MOITO ARSÉNICO 15Serafín González

O IMPACTO SOCIOECONÓMICO DAMINA DE CORCOESTO 16Xóan R. Doldán García

TESTEMUÑAS EN PRIMEIRA PERSOA 18Recollidas por Carmen Bardanca

AS TERRAS RARAS,O OURO TECNOLÓXICO 20Alfonso S. Gracia

RESIDUOS / CONTAMINACIÓNA ILP CONTRA A INCINERACIÓN,SEMENTE DE FUTURO 24Xosé Manuel López Fernández

VISIBILIZANDO ACONTAMINACIÓN ELECTROMAGNÉTICA 26Xulio Carmona e Ana García

ESPECIES EN PERIGOOS MORCEGOS FORESTAIS 34Xosé Pardavila e Adrián Lamosa

VOLUNTARIADO AMBIENTALA IMPORTANCIA DASPEQUENAS COUSAS: AS CHARCAS 39Ramsés Pérez e Lucía Parente

XORNADAS CHARCAS CON VIDA 41Redacción

PROXECTO CHARCAS CON VIDA 42Ramsés Pérez e Lucía Parente

EIRA DA XOANAHOMENAXE AOS CRISTIÁNSCOMPROMETIDOS CON GALIZA 44Victorino Pérez Prieto

FAUNA E FLORA DE GALIZA 48Xosé Salvadores e Marga Miguens

COGOMELOS 50Cristovo Ruiz Leivas

EDITO

RIAL

ALERTA ANTE A MINARÍA EMERXENTE

A minaría en Galiza semella ter iniciado unha nova etapa na queresucita o interese polos recursos metálicos e preciosos. A busca doschamados “minerais estratéxicos” non só está a supoñer unha avalan-cha de solicitudes por parte de multinacionais estranxeiras de pros-pección por todo o territorio galego, senón tamén o agromo de move-mentos sociais de oposición que rexeitan esta nova forma deespeculación e contaminación da nosa terra. A esta temática dedica-mos grande parte dos contidos deste número 69 de CERNA, no quecolectivos ecoloxistas como ADEGA e a SGHN reflicten, no caso damina de ouro de Corcoesto, as consecuencias desta nova minaría paraa saúde ambiental e humana. Pola súa banda, o profesor de EconomíaAplicada na USC, Xoán Doldán fai unha análise dos efectos socioeco-nómicos que estes proxectos poden supor para a sociedade galega enxeral, e para os veciños e veciñas de Bergantiños en concreto. Asímesmo, o xeólogo Alfonso S. Gracia explícanos o que son as TerrasRaras, minerais que queren ser explotados na Serra do Galiñeiro, ao surda provincia pontevedresa.

Na segunda parte deste número abordaranse cuestións como oresultado da ILP a prol da reutilización e reciclaxe de residuos en Gali-za, os casos de denuncia social sobre a contaminación electromagné-tica de antenas e aparellos móbiles ou de conexión sen fíos, a mobili-dade na cidade de Pontevedra, os morcegos forestais como especies enperigo, e a importancia das pequenas charcas no medio natural.

ADEGA vén de lanzar un novo programa de educación e volunta-riado ambiental chamado “Charcas con Vida” que trata de resaltar epoñer en valor os humidais pequenos, tan necesarios para a biodiver-sidade na Galiza. Os artigos de Ramsés Pérez e Lucía Parente, educa-dores ambientais de ADEGA, achegan unha interesante perspectivasobre estes humidais e fan propostas de recuperación e, mesmo, cons-trución de charcas que son merecedoras de ser coñecidas.

Esta edición tamén contén a crónica da Homenaxe aos cristiánscomprometidos co país celebrada na Eira da Xoana e, por último, pre-séntanse novas entregas das seccións de flora, fauna e cogomelos.

MOBILIDADE EN PONTEVEDRA

METROMINUTO:O PEÓN NA CIDADE 30Cesáreo Mosquera

COMITÉ DE REDACCIÓN:Belén Rodríguez, Xesús Pereiras, Ramsés Pérez, Pepe Salvadores,

Alberte Sánchez e Manuel Soto.

Nos artígos asinados, respéitase a normativa lingüística do texto orixinal. CERNA non se fai copartícipe, necesariamente,das ideas, opinións e afirmacións dos autores. Todo o material da revista pode ser reproducido sempre que se cite a fonte,esceptuando as fotografías, para as que sería necesario contar co permiso dos autores. CERNA edítase en papel reciclado100 %, para preservar os bosques e contribuír á reciclaxe do lixo. As capas son de papel libre de cloro.

EDITA: ADEGA (Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza). Primavera - 2013

DIRECCIÓNManuel Soto

REDACCIÓNBelén Rodríguez

DESEÑO E MAQUETACIÓN distrito xermarFOTOGRAFÍAdistrito xermarRamsés Pérez

IMAXE CAPARamsés Pérez

ADMINISTRACIÓNSilvia Amor

D.L.: C-913/1986

ISSN: 1136-2677

4 cerna

ACTUALIDADE

Tras 6 anos desde que se comezou aconstruír a urbanización da Saíña (Val-doviño) promovida por ConstruccionesRías Gallegas, o xulgado contencioso deFerrol ratifica a paralización das obrasque no seu día denunciou ADEGA. Oproxecto pretendía levantar 69 chalésvulnerando toda clase de lexislaciónambiental, urbanística e patrimonial.Pese a que a sentenza é recorríbel,ADEGA anuncia que seguirá traballandona causa e agradece a todos osveciños/as e colectivos que apoiaron adefensa do patrimonio natural e culturalde todos.

VITORIA CONTRAA URBANIZACIONDE VALDOVIÑOA “Iniciativa Lexislativa Popular para

a aplicación efectiva dos principios deredución, reutilización e reciclaxe deresiduos en Galiza” acadou o apoio de21.000 sinaturas de toda a cidadaníagalega, xa validadas no Parlamentogalego. Todos os grupos da oposición(PSdG-PSOE, AGE e BNG) amosaron asúa vontade de votar a favor desta ILPcontra a incineración, e así o fixeron. OPP, que non manifestara a súa intenciónde voto, acabou votando en contra o díada toma en consideración, o pasado 14de maio. A UE tamén se fixo eco da xes-tión insostíbel de residuos en Galiza. Acomisión promotora da ILP foi convida-da polo BNG e o grupo Verdes-ALE doParlamento Europeo a participar na

conferencia Zero Waste, onde houboocasión de presentar a ILP e entregarllaao comisario europeo de Medio Ambien-te, Janez Potocnik.

Paralelamente, SOGAMA anuncia quepasará de cobrar 62€ pola tonelada delixo a 80€. As modificacións do sistemaeléctrico e a eliminación das primas ásrenovábeis reducirán os ingresos daplanta incineradora en 13 millóns deeuros cada ano. Así, esta perda de ingre-sos recaerá no aumento da factura deSOGAMA nun 26%. Algúns concellos dePontevedra xa están pensando nunmodelo de xestión provincial dependenteda Deputación que axude a abaratar cus-tos e, mesmo, baseado na compostaxe.

O programa de custodia fluvial Ulla-Umia-Lérez de ADEGA, coa colaboración daasociación Fervedoiro de Cuntis, deseñou unroteiro polo río Gallo de 3,5 km que comezanos lavadoiros da localidade pasando polaponte de Budión ata os pasos de Meira. Todosestes elementos etnográficos foron rehabili-tados e postos en valor. Na Estrada eliminá-ronse plantas exóticas invasoras das marxesdo río Liñares, coa axuda a Asociación polaDefensa do Val do Liñares. No Lérez, a Socie-dade de Caza e Pesca de Forcarei pediu áXunta a declaración do treito de pesca senmorte máis longo deste efluente.

CUSTODIANDO OSRÍOS ULLA-UMIA-LÉREZ

A ILP DE RESIDUOS CHEGA AOPARLAMENTO, TAMÉN AO EUROPEO

Protesta de ADEGA durante un pleno municipaldo concello de Valdoviño no que se rexeitabaparalizar as obras ilegais na Saíña.

Comisión promotora da ILP dos residuos xunto co comisario de Medio Ambiente, Janez Potocnik, naConferencia “Zero Waste” en Bruxelas.

Carlo

s O

utei

ro

Dem

i Álv

arez

Ram

sés

Pére

z O antes e o despois da restauración porADEGA e pola Asociación Fervedoiro deCuntis dos “Pasos de Meira”, no río Gallo.

cerna 5

Causa penal contra o alcalde de Barreiros.ADEGA recorreu contra o auto do Xulgadode Instrución nº1 de Mondoñedo quedecreta o sobresemento provisional dadenuncia penal contra o alcalde deBarreiros, Alfonso Puente, a Comisión deGoberno do Concello e a arquitecta muni-cipal, Marta Geada, por presunta prevarica-ción urbanística na concesión de 44 licen-zas urbanísticas en 2006. Diagnose sobre a Marea Negra. Os biólo-gos peritos chamados por Nunca Máis aoxuízo do Prestige deron conta da afecta-ción ambiental da catástrofe. Estímase queo chapapote afectou a 1 Parque Nacional, 1Parque Natural, 20 LICS e 6 ZEPAS e quemorreron 300.000 aves, 841 tartarugas, 84cetáceos, 28 lobos mariños e 46 lontras. A prol da biomasa enerxética. O PP e AGEaprobaron unha proposición non de lei queimpulsa o aproveitamento da biomasaforestal con fins enerxéticas. Para ADEGA abiomasa enerxética estase a utilizar comoescusa para inzar o país de novo de euca-liptos e doutras especies de crecementorápido.Recheos do porto de Marín. A Xunta pre-tende resolver a ilegalidade destes recheoscun plan especial para o porto que faráinnecesaria a súa demolición. Segundo aConsellaría de MA, o planeamento estarálisto antes do verán.Vertidos ao Baa. Tras a sanción daConsellaría de Medio Ambiente, Territorio eInfraestruturas á empresa Mammer polodepósito de áridos asfálticos a carón do ríoBaa, a plataforma en defensa deste efluen-te solicita que a Xunta obrigue á total reti-rada dos refugallos deste entorno, resti-tuíndo as condicións ambientais da zona. Parque Natural do Courel. O PP doParlamento rexeito unha proposición nonde lei de ANOVA pola que se instaba aogoberno a realización do Plano deOrdenación de Recursos Naturais do Courelno prazo dun ano e a declaración do ParqueNatural antes da finalización da lexislatura.Delimitación aprobada. A Xunta aprobou adelimitación oficial do Camiño Primitivo.30 colectivos integrados no Foro doCamiño denuncian que se deixa fóra deprotección case a metade do trazado orixi-nal e máis dun cento de bens patrimoniaisligados á vía histórica.A Frouxeira, “lagoa sensíbel”. A Xuntadeclarou nove lagoas como “Zonas sensí-beis” dentro do Plano Hidrolóxico Galiza-Costa, incluída a Lagoa da Frouxeira. ParaADEGA resulta indecente e cínica estadeclaración cando é a propia Xunta a queagride sistematicamente a lagoa coa aper-tura periódica dunha canle de desauguecon bulldózers e pás que deseca o humidal.

EN BREVE

A BIODIVERSIDADE, SEN PROTECCIÓN

En 2 anos, ADEGA e Mariñapatrimo-nio presentaron preto de 20 denunciascontra a destrución do patrimonioarqueolóxico da Mariña de Lugo. Unhasdez daban conta de danos en xacemen-tos, algúns inventariados, sobre os quese realizaron traballos de corta e repo-

boación de eucaliptos e con maquinariapesada. Reclaman á Xunta de Galiciaque cumpra coa súa obriga de protexero patrimonio cultural catalogado e queadvirta aos propietarios dos terreossobre a ilegalidade destas actuacións,senón recorrerán á Fiscalía.

Un grupo de parlamentarios europe-os visitou as rías do Burgo (A Coruña),de Ferrol e de Vigo para comprobar insitu o seu estado de contaminación.Alertados por diversos colectivos e pla-taformas, os eurodeputados lamentaronante a Comisión de Peticións a situaciónde contaminación, sobre todo por lamas,que sofren estas rías e criticaron áXunta e ao Estado español por desaten-der aos colectivos sociais e querer “tapar

os ollos ao que é evidente”. DesdeADEGA, esíxese a elaboración dun PlanoEstratéxico contra a contaminaciónmariña e a declaración das rías galegascomo Reservas da Biosfera. Taméndemandan que a Xunta inste ao cumpri-mento inmediato das sentenzas firmesdo Supremo que ordenan a retirada dosdepósitos do Ferrazo ou confirman a ile-galidade de Reganosa.

VISITA EUROPEA ÁS RÍAS GALEGAS

A EUCALIPTIZACIÓN ATACA O PATRI-MONIO ARQUEOLÓXICO DA MARIÑA

Desaparece a única poboación conti-nental da Linaria arenaria, unha plantaen perigo de extinción que existía no LICde Corrubedo. ADEGA cre que esta perdase debe ao paseo de motos e quads queutilizan as dunas como circuíto improvi-sado. O colectivo lamenta que a Xuntanon fixese nada para evitar o tránsitodestes vehículos polo areal, pese a estaradvertida.

No medio mariño a Limnoperna secu-ris, o mexillón pigmeo negro orixinario

de Nova Zelandia, estase a propagarpolas rías galegas. Compite directamenteco mexillón autóctono, polo que o seuimpacto pode ser moi importante para osector mexilloeiro. Nembargante, osorzamentos da Xunta deste ano non con-templan ningunha partida a afrontar osperigos das especies invasoras. E desde ogoberno central aléntase a presenza nosríos de troita “arco-iris” e o cangrexoamericano, excluídos agora do Catálogoespañol de especies invasoras por moti-vos económicos e non científicos.

Suse

te F

erro

l

Visita dos eurodeputados á Ría de Ferrol. Aquíestán a carón dos tanques de Reganosa, enMugardos.

6 cerna

ACTUALIDADE

XORNADAS POLAMOBILIDADE NACORUÑA

A primeiros de mazo tiveron lugar asI Xornadas pola Mobilidade sostíbel naCoruña. Durante tres días citáronse nacidade herculina, entre outros, colecti-vos de ciclistas urbanos, como a MasaCrítica ou Gasteizko Bizikleteroak quetraballan na consolidación e posta envalor da bicicleta como medio de trans-porte na urbe; coñecéronse experienciasde mobilidade sostíbel e próximas comoa de Pontevedra, que vén de gañar opremio europeo Intermodes; e realizá-ronse obradoiros de mecánica básica dabicicleta e circulación urbana segura, daman de Veloaivai. Tamén se presentoupublicamente a Plataforma pola Mobili-dade.

Non só as minas de ouro compitenpolo solo co sector agrogandeiro. O pro-xecto de explotación de feldespato nacomarca da Limia da empresa castello-nense Minecer SL obtivo milleiros dealegacións por parte dos 8 pobos e os 2concellos afectados (Xinzo e Trasmiras)por entender que supón a fin da activi-dade agraria da zona, da que vive amaioría da poboación. Pola súa parte, amultinacional ERIMSA xa o intentara en2008 na comarca da Terra Chá, solici-tando autorización para a extracción decuarzo nos municipios de Pastoriza,Castro de Rei e Cospeito, contra a von-tade dos propios concellos e dos seushabitantes. Pero 5 recentes sentenzasxudiciais denegáronlle o outorgamentode licenza municipal e, posteriormente,a Xunta declinoulle a autorización urba-nística por afectar a zonas de especialinterese agrario. Agora ERIMSA probasorte de novo nos concellos de Compos-tela, Ordes, O Pino, Mesía e Frades,onde solicita 5 permisos de investiga-ción que afectarían a 8.000 Ha.

Por primeira vez, un cargo da Xuntaé xulgado pola vía penal en Galiza porinfrinxir supostamente a lexislaciónambiental que regula a Rede Natura.Oito anos despois de que ADEGA parali-zase as obras da granxa acuícola deAcuinor en Rinlo (Ribadeo), un funcio-nario da Consellaría de Medio ambienteé acusado nos tribunais por emitir infor-mes favorábeis á construción desta pis-cifactoría en terreos da Rede Natura.Previamente estivo imputado o quedaquela era o Director xeral de Calidadee Avaliación Ambiental, J.M. Álvarez-Campana, quen quedou exculpado aodescargar a responsabilidade sobre otécnico. No entanto, ADEGA lamenta

que volvan ser os cidadáns galegos osque paguen as irresponsabilidades daXunta, á que Acuinor lle reclama unhaindemnización de 7,3 millóns de eurospor non poder executar finalmente oproxecto autorizado. Unha sentenzaconsidera o seu dereito a indemnizaciónaínda que o rebaixa a 689.000 euros. AXunta manifestou a súa intención derecorrer o fallo.

Doutra banda, os tribunais exculpana tres cargos da empresa “Piedra Natu-ral de Muras SL” por extraer pedra nunespazo de Rede Natura para abastecer áCidade da Cultura sen os permisos pre-ceptivos. ADEGA xa anunciou que recor-rerá o fallo xudicial.

REDE NATURA,MOTIVO DE XUÍZOS PENAIS

ADEG

A

ADEGA paralizou as obras de Acuinor en 2005 por invadir ilegalmente o LIC das Catedrais, zona deRede Natura.

MINARÍAVERSUSAGRICULTURA

As I Xornadas pola Mobilidade Sostíbel da comarca da Coruña tiveron lugar do 1 ao 3 de marzo de2013 na Biblioteca Nodal Miguel González Garcés e no Centro Cívico Municipal do Castrillón.

ADEG

A

cerna 7

Un estudo hidrolóxico e hidráulicopromovido por ADEGA, AEMS-Ríos conVida e a Asociación Galega de Custodiado Territorio alerta sobre os riscos deinundación da bacía medio-alta do ríoRato, afluente do Miño que transcorrepola cidade de Lugo. Á vista do informe,os colectivos ecoloxistas demandaronao concello a revisión do planeamentourbanístico, xa que propón a urbaniza-ción e dotación de servizos públicossobre o leito do Rato, en zonas de eleva-do risco de inundabilidade. O estudo foilevado tamén ante a Confederación

Hidrográfica Miño-Sil e a Xunta, a cal,por este motivo, decretou de novo arevisión do 5% do novo PXOM de Lugo.

OS ECOLOXISTAS CONDICIONAN OPXOM DE LUGO

O rexurdimento dunha nova era daminaría metálica en Galiza (ver páx. 10-11) e a actual proliferación de proxectosque buscan ouro e outros minerais pre-ciosos no noso territorio están a xerarun fondo rexeitamento social. Varioscolectivos de afectados, ecoloxistas,veciñais, culturais, sindicatos agrarios,etc., veñen de conformarse na rede“Contra-mina-ción” aberta á participa-ción de calquera entidade, agás política,que realizará a súa primeira marcha rei-vindicativa o vindeiro 2 de xuño. Polasúa banda, a Alianza por un medio rural

galego vivo (conformada por ADEGA,CIG, FRUGA e a ORGACCMM) asina unmanifesto de 10 principios que promo-ven o aproveitamento sustentábel dosrecursos xeolóxicos. Aproveitar só aque-les recursos que non se poidan reciclar,utilizar as mellores tecnoloxías dispoñí-beis para a extracción ou primar a pro-tección ambiental, patrimonial ou aactividade económica base da zonacando compitan coa minaría, prohibir aminaría a ceo aberto e o uso de cianuroson algúns destes principios.

CONTRA A MINARÍA CONTAMINANTEE A FEBRE DO OURO

Reganosa ante a Fiscalía. A Fiscalía Xeral deGaliza investiga a situación de irregularidadeda planta de Mugardos despois de que mem-bros do CCE, ADEGA e AGE demandasen asúa actuación ante varias sentenzas doSupremo sobre a súa ilegalidade. O CCEtamén presentou un recurso contencioso-administrativo no Tribunal Superior contra amodificación puntual do PXOM de Mugardospara legalizar o asentamento de Reganosaen Punta Promontorio.

Licenzas ilegais de caza. A Fiscalía investigaa presunta concesión ilegal de licenzas decaza no Servizo de Conservación da Naturezada Coruña. Pola súa parte, ADEGA pide o ceseinmediato do xefe de servizo, Carlos MuñozMartínez, e titular ademais dunha destaslicenzas e do Director Xeral de Conservación,Ricardo García-Borregón. Tamén pide a sus-pensión temporal da tempada de caza men-tres non conclúa a investigación.

Piñeiros sobre hábitats protexidos. A Xuntaconcedeu permiso para unha plantación depiñeiros sobre hábitats prioritarios para a UEnunhas 10 hectáreas da Serra do Xistral,Lugar de Interese Comunitario e RedeNatura. Curiosamente o Plano Director daRede Natura presentado pola Xunta esixeunha avaliación de impacto cando se preveaunha “afección significativa” á Rede Natura.

Chapapote ilegal. Das 90.000 toneladas defuel recollidas na marea negra do Prestige,unhas 10.000 fican aínda sen tratamentodez anos despois e almacenadas nunhas dasbalsas de Somozas. Este feito é ilegal, diADEGA, por canto a lei de residuos de 2011obriga a tratar estes refugallos nun prazomáximo de 6 meses. O colectivo insta aAdministración a que cumpra coas obrigaslegais.

Os recortes da Xunta. O goberno autonómi-co exclúe ao medio ambiente dos seus orza-mentos para este ano 2013, xa que destina“cero” euros á loita contra o cambio climáti-co, á erradicación de especies invasoras, ásAxendas 21 locais e á Educación ambiental.

Infraestruturas insustentábeis. ADEGA pideque se elimine a Ronda Oeste da planifica-ción viaria de Lugo por innecesaria, cara aimpactante. Ao mesmo tempo critica ao con-cello da Coruña por promover a ampliaciónda Ronda Alfonso Molina para “solucionar”os problemas de mobilidade. ADEGA avogapor que se restrinxa o acceso dos vehículosprivados ao centro da cidade e se melloresubstancialmente o transporte público.

Roteios pola Galiza Máxica II. ADEGA-Lugodedicou este curso de novo a descubrir luga-res máxicos e lendarios de Galiza, dado oéxito da anterior edición na que participaronmáis de 500 persoas. Ribeira Sacra, Ancares,Pico Sacro, Courel ou O Incio foron algúnsdos destinos. O último roteiro terá lugar o 23de xuño e será a Santa Mariña de AugasSantas de Allariz.

EN BREVE

ADEG

A

Pequena crecida do río Rato de Lugo.

TRAZADO SUR AO PORTO EXTERIOR

O Ministerio de Agricultura, Alimen-tación e Medio Ambiente elixe o traza-do sur para levar o tren ao porto exterior

de Ferrol. Para os colectivos ecoloxistase veciñais esta é a peor opción das tresalternativas propostas, xa que prevé aconstrución dun viaduto sobre a ensea-da da Malata que, segundo a plataformacontraria ao trazado, sería a súa senten-za de morte. Tamén se teme polo futurodo humidal de Cariño, xa perto do porto,por onde discorrerá un túnel soterradopara o paso do tren. Os opositores aotrazado sur cren que detrás deste traza-do podería haber unha motivación espe-culativa e solicitan á ministra deFomento, Ana Pastor, que reconsidere aalternativa norte (menos impactanteambientalmente).

J. Ca

ínzo

s

A Enseada da Malata.

cerna 9

LIBROS

RECURSOSRamsés Pérez

O Grupo de Estudio dos Animais Salvaxes,G.E.A.S., vén cumprir 10 anos de andaina. A entida-de xorde froito das inquedanzas de mozos e mozasbiólogas, novos tamén en espírito,cheos de ideas e entusiasmo.

As persoas que forman G.E.A.S.levan anos dedicadas ao coñecemen-to da fauna e flora das terras e maresda Galiza, e, chegado un momento,deciden compartir estes coñecemen-tos. Grande parte das actividades daasociación está enfocada cara áxente moza, tentando achegar a todoo mundo o coñecemento da "biche-ría" que nos rodea, e que poucoscoñecemos. Na súa web, entre outrasseccións podes acceder a novas, acti-vidades, a dous números do boletínMyotis ou aos resumos dos diferentes

cursos que teñen realizado até o momento. Pódenserealizar descargas de cartografía ou programas.

Entra en: http://www.grupogeas.org

INFORME

LIGAZÓN

‘RECURSOS’ CERNAPIDEA TÚA COLABORACIÓN

Se estás interesad@ en que divulguemos na revistagalega de ecoloxía e medio ambiente Cerna algúnlibro, CD, revista, película, documental, etc, ponte encontacto con nós no seguinte enderezo electrónico;ramses@adega.info, indicando ‘Recursos’ Cerna.

Con esta obra, Baía Edicións pon en marchaunha nova colección de divulgación centrada noselementos singulares do noso medio natural e diri-xida, fundamentalmente, a nenas e nenos de ensi-no primario, baixo o lema xenérico de A aventurade vivir. Nesta primeira entrega, Calros Silvar vaiexplicando quen son as árbores e, concretamente,os Quercus e as diferenzas máis salientábeis entreas distintas especies; como nacen, se desenvolvene como evolucionan durante o seu longo períodode vida. Alerta tamén dos perigos que o axexan nopresente. Desde unha visión cultural, explica apegada destas árbores na cultura popular.Salientamos o magnífico traballo de ilustración doautor.

O CARBALLOCalros SilvarBaía EdiciónsGalego (42 páx.), 2012ISBN: 978-84-9995-037-2

A protección e conservación do medio ambien-te xera múltiples conflitos que lamentabelmentenon se xestionan como deberían. Coa intención deabordar estas cuestións e coa experiencia gañadaen diversos procesos de participación social, osautores preséntanos un interesante documento paratraballar con diferentes colectivos a participaciónnos espazos protexidos. En definitiva, trátase defomentar unha participación que sirva para tomarmellores decisións, máis efectivas e con maior res-paldo social, para cambiar e transformar a realida-de nunha dirección consensuada.

DECIDIR JUNTOS PARAGESTIONAR MEJOR.Manual de planificaciónparticipativa en áreasprotegidas.Garcia Fernandez-Velilla,Santiago;Jiménez Luquin, Alberto eAlfonso Seminario, Cristina. Eusko Jaurlaritza/GobernoVasco

BOLETÍN

Neste Boletín do Grupo Naturalista Hábitatfundado na Coruña en 1979, abórdanse diferentescuestións ligadas ao ambiente e á natureza galega.No Limiar, a Plataforma pola Mobilidade presenta asúa xénese, así como os seus obxectivos; na sec-ción Caderno de campo destácanse aquelas citasde interese de artropodos, hérpetos, mamíferos eoutras observacións acompañados dos seus respec-tivos mapas. En Divulgación, J.A Ramos Abuín faiun repaso aos invertebrados da Lista vermella daprovincia da Coruña e P. Carballo Felpete asina oartigo “Arañas galegas: diversidade por coñecer”.Outros artigos son: o primeiro aniversario de Sea-birds Galicia ou a entrevista a Encarna González:arte, números e aves.

www.gnhabitat.org

A MOBELLA Nº 19Cosme Damián RomayCousido (coord.)Grupo Naturalista HábitatGalego (74 páx.), 2012Dep. Legal: C-1723-1998ISSN: 1888-3315-X

O ornitólogo galego Antonio Sandoval publi-ca o seu primeiro libro ¿Para qué sirven las aves?,no que percorre boa parte de Galiza buscando aresposta a esta pregunta. Como nos presenta aeditorial Tundra: “no camiño encontra historias deespías e de naufraxios, crónicas políticas, retratosde asasinos en serie, misterios do pasado e atéfazañas bélicas. Tamén conversa con outros que,como el, converteron a observación das avesnunha forma de vida. Conta cunha manchea delembranzas e reflexións e describe as paisaxes queatravesa. O resultado é unha celebración de cantoque nos dá a Natureza salvaxe, e un recordatoriodo moito que perdemos ao renunciar a ela”.

http://www.tundraediciones.es/

http://paraquesirvenlasaves.blogspot.com.es/p/el-libro.html

¿PARA QUÉ SIRVENLAS AVES?Antonio SandovalTundraCastelán (256 páx.), 2012Dep. Legal: AB-83-2012ISBN: 978-84-940449-1-5

A colección As aventuras de Falco & Otis versasobre o enriquecemento da exploración pedagóxi-ca de contidos relacionados coa conservación doPeneireiro-das-torres e o seu habitat. Neste con-texto, estes libros poden ser utilizados por pais enais e educadores como forma de sensibilización ede transmisión de coñecementos. É posíbel des-cargar o libro na seguinte ligazón:

www.lifeesteparias.lpn.pt

AS AVENTURAS DEFALCO E OTISBruno Brites MartinsLPN (Liga para a Protec-ção da Natureza)Portugués (26 páx.), 2006Dep. Legal: 236367/05ISBN: 972-98961-2-7

GRUPOGEAS

10 cerna

Chámanse así, “materias primasestratéxicas”, aquelas que actualmenteson imprescindíbeis para a industria daelectrónica, das tecnoloxías “verdes”, aarmamentística ou mesmo para especu-lar no sistema monetario internacional.Así pois, a día de hoxe o ouro está consi-derado como un dos recursos mineirosmáis estratéxicos polo mercado interna-cional e, sobre todo, nun contexto decrise económica. Outros recursos metáli-cos como volframio, estaño, tantalio, nio-bio, litio, selenio, bismuto, platino, cobre,prata, etc., ou as denominadas terrasraras son elementos que están a adquirirunha elevada demanda porque, ou benson utilizados polas novas tecnoloxías daelectrónica ou da telefonía, entre outras,ou ben teñen asociada a súa presenza noterritorio á existencia deses elementosdevecidos no mundo globalizado.

Galiza non escapa desta febre doouro nin dos demais minerais estratéxi-cos. Fixémonos non só naqueles proxec-tos que están a xerar máis controversia erexeitamento social, como a mina deouro de Corcoesto ou a busca de terrasraras na Serra do Galiñeiro, senón taménna cantidade de solicitudes de permisosde investigación que, nomeadamente,nos últimos tres anos se teñen formaliza-do diante da Consellaría de Industria paraa prospección deste tipo de recursos.

Segundo datos extraídos do CensoCatastral Mineiro de Galicia, xestionadopola Cámara Oficial da Minaría e polaDirección Xeral de Industria, a través doweb censomineiro.org, están solicitadoscando menos 20 permisos de investiga-ción para a procura de xacementos deouro en Galiza, e outros tantos paraminerais estratéxicos, nos que se inclúenas terras raras. En total, hai como míni-mo 40 proxectos mineiros que demandaná Industria a prospección de materias

primas estratéxicas en Galiza. E digo“como mínimo” porque algúns destesproxectos poderían estar camufladosbaixo o epígrafe de “recursos C”, onde seinclúen estes minerais metálicos e taménos non metálicos, máis propios da mina-ría clásica. É o caso hipotético de Mine-ría de Corcoesto S.L., que solicita un per-miso de investigación de “recursos C”nunha ampla zona dos Ancares sen espe-cificar o recurso concreto que pretendeprospectar.

No entanto, certo é que o permiso deinvestigación só concede ao titular odereito a realizar, dentro dun perímetro edurante un prazo determinado, os estu-dos e traballos necesarios para definir osrecursos mineiros existentes nun deter-minado lugar, o cal non implica a explo-tación dos recursos. Pero si é un pasopreceptivo para poder acadar a concesiónda explotación.

Á PROCURA DO OUROXa a finais dos anos 90, a minaría

aurífera comezou a suscitar un intereseemerxente en Galiza. Desde 1997 solici-táronse prospeccións nas comarcas deBergantiños, Ferrol, Baixo Miño, Vigo ouAncares. Destas, algunhas foron outorga-das e aínda están vixentes. Poñamos porcaso as requiridas por Áridos do MendoS.L. e Minería de Corcoesto S.L. en áreasdo Baixo Miño e nos Ancares de Lugo(Navia de Suarna), respectivamente.

Mais, foi a partir de 2011 cando acanadiana Edgewater Exploration, pro-motora da mina de ouro de Corcoesto,irrompeu con forza no territorio galego.Baixo o nome de Minería de CorcoestoS.L. ten solicitado polo menos 10 permi-sos de investigación na comarca de Ber-gantiños (Carballo, Laracha, Cabana,Malpica, Ponteceso, Coristanco), 1 en Zase Santa Comba e outro no concello de

Cervantes (na montaña lucense xa tiña 3outorgados).

As promotoras destes proxectos adoi-tan ser de capital estranxeiro pero utili-zan de intermediarias entidades con sedeespañola para formalizar a solicitude deinvestigación. Así pois, atopamos empre-sas na procura de ouro en todas as pro-vincias galegas. En Ourense, a empresaExplotaciones Mineras Andévalo S.L. cen-tra o seu interese en terras de Borborás;Salamanca Ingenieros S.L., tamén en Bor-borás, Beariz e Avión; e Sierra Minig-Company S.A, en Rubiá e Barco de Val-deorras. Na provincia da Coruña, alén dosproxectos de Minería de Corcoesto xacitados, aparecen máis promotoras conansias de catar a beta de ouro cara aoSur: Minas del Atlántico S.L., en SantaComba; Grupo M-FM 2001 S.L., en SantaComba, Zas e Mazaricos; e Río NarceaNiquel S.A., en Santa Comba e Coristan-co. En Lugo, as zonas máis afectadas sona Terra Chá e a Alta montaña: CanterasIndustriales del Bierzo S.A. (CATISA) pro-

A NOVA ERA DA MINARÍA METÁLICAEN GALIZA

Belén Rodríguez/Redacción

A minaría clásica de Galiza, fundamentalmente dedicada á explotación de recursos da sección C non metálicos, isto é, grani-to ornamental, feldespatos, lousa, cuarzo, caolín, arxila, rochas, etc., segue a ser a que máis concesións de dereitos mineirosten no noso país, arredor de 450, e tamén a que tramita a maioría das solicitudes de investigación ou de concesión de explo-tación, máis de 300 en curso. Pero nos últimos anos algo ten mudado no sector que se fai evidente á vista de proxectos emer-xentes que recuperan o interese polas vellas minas de recursos metálicos, como o volframio ou o estaño, ou de materiais pre-zados, como o ouro. A minaría en Galiza semella ter iniciado unha nova era na que vai ser prioritaria a explotación daschamadas “materias primas estratéxicas”.

Cartel informativo sobre a prospección xeolóxi-ca de Pacific Estrategic Minerals Spain, enPenouta (Viana do Bolo).

Ram

sés

Pére

z

cerna 11

cura o metal nos municipios de Pol e Cas-tro de Rei; Lundin Mining Exploration S.L.e Golquest Ibérica S.L., en Baleira, A Fon-sagrada, Becerreá e Baralla; ExploraciónMineira Internacional España S.A. (EXMI-NESA), en Navia de Suarna e Negueira deMuñiz; Ormonde España S.L., en Ribas deSil; e Minería de Corcoesto S.L., en Cer-vantes. No caso de Pontevedra, os únicospermisos de investigación aurífera recol-lidos polo Censo Catastral Mineiro estáncaducos ou a concurso, e sitúanse noBaixo Miño.

Á PROCURA DOUTROS MINERAISESTRATÉXICOS

A través deste censo, é complexoobter datos precisos sobre os permisossolicitados recentemente para a explora-ción doutros “minerais estratéxicos”,entre outras razóns, pola diversidade derecursos que se encadran neste apartado.Porén, buscamos os máis recentes eaqueles que procuran nun mesmo expe-diente varios destes metais. En suma,hoxe en día están solicitados candomenos 20 permisos de investigación quese concentran especialmente nas provin-cias de Ourense e Pontevedra e en áreasespecíficas da provincia da Coruña (denovo, Coristanco e Santa Comba). A pro-vincia ourensá é quizais a máis reclama-da para este tipo de explotacións, xa quese formulan solicitudes de prospecciónen 17 concellos: A Gudiña, Beariz, Borbo-rás, Avión, Fornelos de Montes, Covelo, ALama, Cualedro, Monterrei, Verín, Vilar-

devós, Viana do Bolo, Laza, Castrelo doMiño, Cartelle, Arnoia e Ramirás. En Pon-tevedra, as intencións están postas nosmunicipios de Forcarei, Lalín, Silleda, OIrixo, Sanxenxo e na Serra do Galiñeiro,no sur da provincia.

Chama a atención que algunhas dasempresas que van na busca de ouro (RíoNarcea Niquel S.L., Minas del AtlánticoS.L., Salamanca Ingenieros S.L. e Mineríade Corcoesto) tamén procuran estoutrosminerais (tantalio, estaño, volframio,cobre, cinc, etc.). A esta pesquisa únenseas firmas: Incremento Grupo Inversor S.L.(que xa ten 6 concesións de explotacióndirecta de Sn e W outorgadas en Coris-tanco, Santa Comba e Cabana de Ber-gantiños), Quantum Minería S.L., Minas yGeología S.L., Solid Mines España S.A.U. eConsulting de Geología y Minería S.L.Esta última é a que pretende prospectar100.000 m2 da Serra do Galiñeiro enbusca de terras raras.

OPOSICIÓN SOCIALEsta avalancha de solicitudes ante

Industria, unida ao carácter especulativode moitos destes proxectos, á súa voca-ción temporal, á súa titularidade estran-xeira, á ausencia de avais e garantíassociais e ambientais, á imposición do usode produtos químicos agresivos coambiente e perigosos para a saúdehumana (especialmente na minaría aurí-fera) e á ocupación desmesurada do ter-ritorio que nalgúns casos se precisa, noque ademais se desenvolven actividades

fundamentais para o desenvolvementodo país, está a xerar unha importanteoposición social.

Neste senso, a mina de ouro de Cor-coesto estase a converter nun referentefronte a chegada destes novos proxectosmineiros a Galiza. Tampouco desmerece orexeitamento social feito público contraa exploración e explotación de terrasraras na Serra do Galiñeiro. Outros pro-xectos que procuran estaño, tántalo ouwolframio, como o da comarca do Ribei-ro ou o de Viana do Bolo, a carón do Par-que Natural do Xurés, xa obtiverontamén alegacións en contra por parte decolectivos ecoloxistas.

Paralelamente, o Executivo de Alber-te Núñez Feixóo amosa unha predisposi-ción máis que favorábel á explotacióndos metais prezados. O proxecto da minade ouro de Corcoesto mesmo é conside-rado pola Xunta “proxecto industrialestratéxico”, figura consagrada pola Leide Industria do PP pola que a promotoraobtén axudas públicas cuantiosas e faci-lidades na tramitación e para a expropia-ción forzosa. Pola contra, a sociedadegalega atópase de fronte cun panoramade total indefensión e de forte impactoambiental, económico e social do quenon foi advertida.

Nos seguintes artigos analizaranseestes impactos no caso específico damina de ouro de Corcoesto, a “punta doiceberg” da nova era metálica da minaríaen Galiza.

Beta de ouro galega desde Ferrolterra a Tui.

12 cerna

A minaría a ceo aberto é unha acti-vidade cun grave impactos sobre o terri-torio, o medio ambiente e sobre os dis-tintos usos do solo. A actividadeextractiva e de transformación dosrecursos xeolóxicos, particularmente aminaría metálica, consome tamén gran-des cantidades de enerxía e auga emanexa substancias tóxicas que como ocianuro poden ter graves consecuenciaspara o ambiente a saúde das persoas. Noeido socioeconómico, a explotación dosrecursos mineiros e particularmente dosmetais, está controlada por grandesempresas transnacionais que operanbaixo criterios especulativos aplicandoprácticas neocoloniais. O alto prezo des-tas materias primas nos mercados inter-nacionais pola demanda tecnolóxica faimoitas veces que e as técnicas de explo-tación e os métodos de extracción nonsexan os mellores tecnicamente nin osque menos impactos producen, senón osque xeran menos custos e permiten unbeneficio máis rápido ás empresas.Deste xeito, cando as empresas mineirasmarchan deixan enormes pasivosambientais e sociais que degradan oambiente, deterioran a saúde e a calida-de de vida das poboacións das áreasmineiras e impiden outros aproveita-mentos económicos.

O OURO:REFUXIO DE ESPECULADORES

O ouro é unha materia prima estra-téxica cuxa principal utilidade é a deservir como activo material para respal-dar o sistema monetario internacional.A súa posesión e acumulación por partede estados e corporacións é consideradoun obxectivo estratéxico. No caso doxacemento aurífero de Corcoesto, a súaextracción por parte de Río Narcea GoldMines, S.A. (integrada en EdgewaterMining Co.) redundará no incrementodos activos desta multinacional, quecotiza na Bolsa de Toronto. A forte com-poñente especulativa que segue a ter ocomercio financeiro internacional, unhadas principais causas da actual crise,

reforzarase coa masiva fuxida de capi-tais cara os valores refuxio como o ouroe outras materias primas (incluídos ali-mentos). É neste contexto no que algúnsestados como España, en troques deincrementar os seus depósitos mediantea explotación directa dos xacementosde materias primas estratéxicas, nomea-damente o ouro, para avalar os respec-tivos sistemas monetarios ou reducir odéficit exterior, prefiren acudir aos mer-cados internacionais de débeda mentresceden a explotación dos commodities ásmesmas compañías que posteriormenteespeculan coas débedas soberanas gra-zas a estes activos.

Outra proba da compoñente neta-mente especulativa da minaría do ouroé o feito de que a súa viabilidade vénexclusivamente condicionada pola coti-zación do metal nos mercados interna-

cionais de capitais. Cos actuais prezosdo ouro, xacementos con leis (concen-tracións) relativamente baixas que atéhai pouco non tiñan interese para aindustria tornáronse hoxe “rendíbeis”. Éde supoñer que cando o mercado mun-dial do ouro acumule un exceso de ofer-ta, os prezos caerán e moitas explota-cións como esta deixarán de seratractivas.

CORCOESTO:FERIDAS A CEO ABERTO

A elección do sistema de explotaciónmediante cortas a ceo aberto débese ánecesidade de minimizar os custos deexplotación e maximizar os beneficios(referenciados ao prezo actual do metal)para a empresa. Resulta curioso quepara xustificar o proxecto a empresafaga mención á tradicional explotacióndos corpos mineralizados que tivo a súamaior actividade a principios do pasadoséculo, explotación que por certo desen-volveuse mediante minaría soterrada.Non hai razóns de tipo técnico (xeolóxi-co, xeotécnico, de deseño da explota-ción...) que xustifiquen o sistema de ceoaberto, máxime cando o propio deseño

Multitude na manifestación contra a mina de ouro de Corcoesto de Carballo, o pasado 14 de abril.

Fins

Eire

xas

BENEFICIOS PARA ALGÚNS,CIANURO E ARSÉNICO PARA TODOS

MINA DE OURO DE CORCOESTOFins Eirexas*

O Parlamento Europeo instou aComisión á “…prohibición

completa do uso das tecnoloxíasmineiras a base de cianuro naUE antes de finais de 2011…”

cerna 13

da explotación contempla non unhaúnica corta, senón varias. Cales son asrazóns para que non poidan desenvol-verse, do mesmo xeito que acontececoas dúas cortas propostas (en totalcatro ocos mineiros), varios sistemas degalerías soterradas que ademais nonimpedirían o acceso ás zonas minerali-zadas máis profundas e de maiores leis?O ratio estéril/metal da explotaciónmineira soterrada e, por tanto, o volumede estériles xerados sería considerabel-mente máis baixo con galerías que cosistema de ceo aberto, minimizándoseos riscos e os impactos ambientais.Semella claro que a intención da empre-sa de reducir custos para maximizar osbeneficios e respostar así ás demandasde plusvalías dos seus investidores nomercado de valores de Toronto é o argu-mento determinante para xustificar osistema de explotación a ceo aberto.

CIANURO E ARSÉNICO,SEN COMPAIXÓN

Para xustificar a elección da cianura-ción como método de extracción do ourofronte aos outros sistemas químico-industriais (tiourea, bromo-bromuro,cloro-cloruro e tiosulfato amónico) aempresa aponta a súa maior efectivida-de, especificidade e menor custo econó-mico. Porén, a cianuración é con moito ométodo que máis riscos comporta para oambiente e a saúde humana, e o máisinxusto socialmente. A este respeito, aUSEPA (United States EnvironmentalProtection Agency) certificou a resultasda catástrofe ambiental da mina de ourode Summitville1 (Colorado, EE.UU.) en1993 que a tecnoloxía de explotación deouro a ceo aberto e a extracción empre-gando o cianuro non son seguras. Amaiores, a Declaración de Berlín2 (2000)achega argumentos científicos e socioe-conómicos para considerar que esta téc-nica non pode ser aceptada por causardanos irreversíbeis aos ecosistemas,concluíndo que “a extracción do ourocon cianuro contradí permanentemente

a Declaración de Río (1992) [...] destruín-do a longo prazo as necesidades básicasde vida e poñendo en perigo a alimenta-ción”. Tamén recomenda aos estadosque non promocionen nen subvencionenproxectos de minas de ouro a ceo aber-to nas que se usa o cianuro e que garan-tan a compensación económica porparte das empresas mineiras ás poboa-cións afectadas. O propio Parlamento

Europeo, a través da Resolución de 5 demaio de 20103, sobre a prohibición xeraldo uso das tecnoloxías mineiras a basede cianuro na Unión Europea instou aComisión á “…prohibición completa douso das tecnoloxías mineiras a base decianuro na UE antes de finais de 2011…”

Á vista destas resolucións e aten-dendo ás conclusións dos numerososestudos científicos nos que se basean,así como nas catastróficas consecuen-cias dos accidentes, é preciso aplicar átecnoloxía mineira da explotación a ceoaberto con emprego de cianuro, os Prin-cipios de Precaución e Mínima Exposi-ción consagrados na lexislación interna-cional.

Por outra banda, o Estudo de Impac-to Ambiental (EIA) do proxecto clasificaos residuos da actividade mineira como“non inertes non perigosos”. A teor tantoda caracterización analítica previa, quesinala uns niveis de As (arsénico) supe-riores aos niveis de referencia, como douso de substancias perigosas (cianuro,ácidos minerais, sosa cáustica) no pro-ceso de extracción do ouro, concluímosque á marxe dos residuos da extracciónde minerais metálicos (código LER 01 0101) e non metálicos (01 01 02), existencando menos outros tres tipos de resi-duos perigosos (sinalados cun *) noncatalogados. Parte dos estériles da acti-vidade extractiva e os residuos da lixi-viación deberían clasificarse como “noninertes perigosos”, correspondéndollesos códigos LER 01 03 04* (estérilesácidos pola transformación dos sulfuros-mineralizacións con arsenopirita-), 0103 05* (outros estériles con substanciasperigosas -As-); e 01 03 07* (residuosque conteñen substancias perigosas-cianuro- procedentes da transforma-ción física e química de minerais metá-licos).

A respeito dos residuos mineirostanto da actividade extractiva como do

ADEGA na manifestación en Carballo contra a mina de ouro de Corcoesto.

Fins

Eire

xas

“A Administración deberíaobrigar á constitución dunhafianza ambiental ou seguro deresponsabilidade civil para facer

fronte a un accidente”

proceso de obtención do ouro, a admi-nistración infravalorou na DIA o seucontido en As, habida conta dos resulta-dos dun recente estudo4 de investigado-res do CSIC (IIM e a Univ. de Vigo) noque se sinala a presenza de altos nivelesde arsénico na bacía do Anllóns, debidosaos antigos labores mineiros de ouro enrochas con altos contidos de arsenopiri-ta. Precisamente é nas rochas con maiorproporción deste mineral nas que seatopan as máis altas cantidades de ouro,estimando a cantidade total de As facil-mente mobilizábel xerado polo proxectoen 68.798 toneladas, 8.437 delas en fasesólida finamente moída, cun alto poten-cial de lixiviación e conseguinte risco deliberación ao medio.

A PANTASMA DE AZNALCÓLLAR:SEN SEGUROS E SEN PLANOSDE EMERXENCIA

A respeito da pretensión da empresade non constituír unha garantía finan-ceira para facer fronte aos posíbeisdanos ás persoas e ao ambiente causa-dos por situacións accidentais, segundoo disposto na Lei 26/2007 de Responsa-bilidade Medioambiental, debido a quenon está aínda publicada a Orde Minis-terial que obriga aos proxectos con“prioridade 3” a constituíla (estremorecollido da ARM 1783/2011), desdeADEGA lembramos que segue vixente oDecreto autonómico 455/1996, de 7 denovembro, de fianzas en materiaambiental, que debería ser de aplicaciónneste caso:

“Artigo 1º. O órgano administrativocompetente para o outorgamento dunha

autorización de proxectos, obras e acti-vidades que fosen susceptíbeis de afec-tar ao medio ambiente, ... poderá esixir aconstitución dunha garantía persoalmediante aval que comprometa, sufi-cientemente, o cumprimento destas e areparación dos posíbeis danos e o custoda restauración. A constitución do aval,... será condición previa para o exercicioda actividade ou inicio dos traballos aosque se refira a autorización.”

En consecuencia, a Administracióndebería obrigar á constitución dunhafianza ambiental e/ou á contratacióndun seguro de responsabilidade civil porparte da empresa (nunha compañía deseguros radicada na Unión Europea esuxeita á lexislación da UE), para facerfronte a todos os posíbeis danos deriva-dos dun accidente. Á vista dos danosocasionados pola rotura da balsa deAznalcóllar, o importe mínimo de ditagarantía ou o montante económico dosdanos cubertos polo seguro de respon-sabilidade civil non debería ser inferior a300 millóns de €.

E a teor do exposto ao tratarmos dosrefugallos, as instalacións destinadas aalbergar estes materiais perigosos debe-

rían ser clasificadas como de tipo Asegundo a Directiva 2006/21 CE, trans-posta ao ordenamento xurídico españolpolo RD 975/2009. A teor desta norma-tiva, unha instalación de residuosmineiros considérase de categoría “A”cando, polo menos, concorra unha des-tas circunstancias: que exista risco deaccidente grave por colapso ou fallodebido á perda de integridade estruturalou por unha incorrecta operación; queconteña residuos perigosos; que conte-ña substancias perigosas.

Neste caso, as instalacións proxec-tadas cumpren as tres condicións paraseren consideradas de categoría “A”. Portanto, segundo o disposto no devanditoRD 975/2009, establécese para estas anecesidade de contar cun Plano deEmerxencia Exterior que debera elabo-rarse denantes da autorización do planode restauración (art. 40.1), para o que aempresa tería que facilitar á administra-ción a información necesaria.

A ausencia deste Plano de Emerxen-cia Exterior somete á poboación e aomedio ambiente a un risco grave e insu-ficientemente avaliado, lesionando osdereitos á saúde e ao goce dun medioambiente san establecidos nos artigos43 e 45 da Constitución Española.

Se a Xunta persiste en declarar“compatíbel” coa protección dos valoresnaturais e da saúde a instalación dunha“bomba ambiental” similar á de Aznal-cóllar a 140 m dun espazo natural pro-texido, sen sequera esixir á empresa queresposte ás graves eivas detectadas noseu proxecto postas de manifesto porADEGA e outros colectivos estaría sendocómplice dun dos maiores episodios decontaminación ambiental por activida-des mineiras en Europa. Desta volta si,Sr. Hernández, onde di Corcoesto pode-ría dicir “Aznalcóllar” e onde di río Anl-lóns, podería dicir “río Morto”.

14 cerna

Notas:

1. Ligazón: http://pubs.usgs.gov/of/1995/ofr-95-0023/summit.htm

2. Ligazón: http://korte-goldmining.infu.uni-dortmund.de/berldecllit.html

3. Ligazón: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P7-TA-2010- 0145&language=ES&ring=B7-2010-0240

4. Costas, M., Prego, R., Filgueiras, A., Bendicho, C., 2011. Land–ocean contributions ofarsenic through a river–estuary–ria system (SW Europe) under the influence of arseno-pyrite deposits in the fluvial basin. En Science of The Total Environment, Volumes412–413, 15 Decembro 2011, pp. 304–314. * Fins Eirexas é Secretario Executivo de ADEGA.

“Desta volta si, Sr. Hernández,onde di Corcoesto podería dicir‘Aznalcóllar’ e onde di río

Anllóns, podería dicir ‘río Morto’"

cerna 15

Notas:

1. Costas M, Prego R, Filgueiras AV, Ben-dicho C. 2011. Land-ocean contribu-tions of arsenic through a river-estua-ry-ria system (SW Europe) under theinfluence of arsenopyrite deposits inthe fluvial basin. Science of the TotalEnvironment 412-413: 304-314.

* Serafín González é presidente da SGHN.

e, xa que logo, relativamente inmobiliza-do no seu interior e pouco solúbel. Peropara extraer o ouro haberá que moer asrochas até un tamaño inferior a 100micras, máis ou menos o da fariña quetodos coñecemos. Chegados a este puntoconvén salientar que o que é certo para ocafé tamén o é para as rochas. Todo omundo sabe que para facer un café haique moer previamente os graos para quea auga quente extraia ben o aroma e osprincipios activos, que son máis solúbeisnos materiais moídos porque teñen moitamáis superficie específica. Se moemos unbloque cúbico de rocha de 1m de ladoprocedente da zona mineira de Corcoestoaté o tamaño fariña, a súa superficieaumentaría máis de 10.000 veces e namesma proporción incrementaría a solu-bilidade das 8.437 toneladas de arsénicoque conterían as entulleiras e balsasmineiras.

Segundo os datos do artigo científicode Costas e colaboradores, as concentra-cións de arsénico disolto nas augas do ríoAnllóns aumentan 2,1 veces ao atravesara zona de arsenopiritas na zona mineirade Corcoesto até acadar os 3,96 micro-gramos/litro, achegándose ao límite infe-rior dos ríos europeos contaminados e ámetade do máximo admitido para augaspotábeis establecido pola Unión Europea(Directiva 98/83/CE), a Axencia de MedioAmbiente dos EEUU (USEPA, 1975) e aOrganización Mundial da Saúde. Aomesmo tempo, as concentracións dearsénico particulado nas augas incremén-tanse 1,7 veces. O río Anllóns transportaanualmente polo menos 850 kg de arsé-

nico ao estuario, a meirande parte do calprocede da zona de arsenopiritas de Cor-coesto. As concentracións de arsénico nossedimentos do esteiro do Anllóns varíande 15 a 308 mg/kg, e poden clasificarsecomo contaminados e na metade dos 12puntos analizados no esteiro igualan (1caso) ou sobrepasan considerabelmente(5 casos) o valor de 70 mg/kg a partires docal sempre se observan efectos e, polotanto, poden supoñer un risco ambiental.Costas e colaboradores indican textual-mente que dita contaminación “debe serconsecuencia de rápidos picos de fluxo dorío Anllóns que poden transportar sedi-mentos de maior tamaño de partícula pro-cedentes da zona mineira”.

Esta é a consecuencia da minería apequena escala, a miúdo subterránea,practicada no pasado na zona de Cor-coesto, onde a última empresa que aexplotou (Sagasta Gold Mines) obtivo67,5 kg de ouro ata 1910. Que pasará sea enorme mina a ceo aberto da compañíacanadiana Edgewater Exploration Ltd vaiadiante? E se nalgún momento rebentasea balsa mineira coas 8.437 toneladas de“fariña de arsénico” que quedaría alí parasempre?

CORCOESTO: MOITO ARSÉNICOSerafín González*

Coincidindo case coa rapidísimaDeclaración de Impacto Ambiental positi-va da Consellaría de Medio Ambiente(sempre lentísima en calquera iniciativade defensa ambiental) para a explotaciónmineira de ouro pola compañía canadia-na Edgewater Corporation, a SociedadeGalega de Historia Natural ( SGHN) tivoacceso a un artigo de investigadores doInstituto de Investigacións Mariñas (CSIC)e a Universidade de Vigo sobre os niveisde arsénico na bacía do río Anllóns1. Ainformación publicada en dito artigo é damaior relevancia para a rigorosa avalia-ción dos efectos ambientais da mina deouro.

Mentres que as concentracións habi-tuais de arsénico na codia terrestre son de1-2 mg/kg, na área mineira de Corcoestohai zonas de arsenopirita semimasiva conaté 100 g/kg (50.000 veces superiores aoshabituais) e con até 4 g/kg en horizontessuperficiais de solos (400 veces máis queas normais en solos non contaminados).

Certo é, como di a empresa, que esasconcentracións de arsénico en Corcoestoson naturais, pero é mentira que a “dis-gregación por voadura ou machuque” dasrochas para extraer o ouro vaia ser ino-fensiva como eles afirman. Agora o arsé-nico atópase formando parte das rochas

Mapa da parte media e inferior da bacía do río Anllóns e o seu esteiro. Indícanse con círculos ama-relos os puntos onde Costas e colaboradores (2011) atoparon que a concentración de arsénico ensedimentos comeza a aumentar, xusto augas abaixo da zona mineira, e con círculos vermellos as esta-ción de mostraxe onde se iguala (o de máis á esquerda) ou sobrepasa (restantes) o contido en arsé-nico para considerarse contaminados.

16 cerna

O IMPACTO SOCIOECONÓMICO DOPROXECTO MINEIRO DE CORCOESTO

Xoán R. Doldán García*

A demanda mundial de minerais,sobre todo metais, medrou exponencial-mente nos últimos 20 anos, sen que estatendencia mude de forma significativapola crise económica mundial. A causaestá na elevación da demanda das eco-nomías emerxentes pola universalizacióndun modelo económico baseado no cre-cemento continuo da produción e o con-sumo. Provócase un aumento na disipa-ción de materiais na natureza, agravadapor seren imposíbeis a substitución per-fecta duns materiais por outros e a recu-peración sistemática dos abandonados.

A consecuencia é unha aceleracióndo esgotamento de xacementos mineraisconcentrados e o declive das leis domineral, obrigando a esforzos de extrac-ción maiores –en máis lugares a maioresprofundidades- para cantidades iguais demineral, aumentando os efectos ambien-tais e sociais negativos: consúmese máisenerxía, auga e produtos químicos, e pro-dúcense cantidades crecentes de residuose estériles.

Velaquí un dos motivos do interese deempresas como Edgewater ExplorationLtd polos recursos auríferos e outrosminerais galegos. Outro motivo está nosmercados especulativos. A metade doouro destínase á xoiaría, cunha demandadecrecente nos últimos anos que com-pensaría sobradamente as pequenassubidas para usos industriais ou odonto-loxía. Sen embargo, acelerouse o comer-cio de ouro para acumular en forma delingotes, moedas e outros –un 30% en2011-, estimulado pola inflación conti-nuada deste metal e polas incertezaspropias da crise. Non sería necesarioextraer máis ouro de mobilizarse o queestá en mans privadas, equivalente ásextraccións mundiais durante 25 anos.

A acumulación privada presiona ademanda causando escaseza mercantil eelevando os prezos do ouro. Cando habíaxacementos importantes e concentrados,extraíase suficiente ouro a baixo custe,creando a ilusión de abundancia ao abas-tecer o mercado e manterse os prezosbaixos, incentivando un maior uso e ser-vindo de acicate para a súa non recupe-

ración. Con xacementos con menor con-centración, só é posíbel manter a ofertacon técnicas de extracción máis agresi-vas cuns custes ambientais e sociaissuperiores que deberían ser fiscalizadospolas administracións públicas compe-tentes.

NON É OURO TODO O QUE RELOCE

Pola contra, a Xunta de Galiza favo-rece os obxectivos empresariais, minus-valorando ou desatendendo eses custes.Ademais, centra a atención nos elemen-tos positivos, sobredimensionándoos, nuncontexto social degradado ou en crise,procurando conseguir maior aceptaciónsocial. Os argumentos esgrimidos nadefensa da mina de Corcoesto son demanual, comúns a calquera actividadedesmesuradamente negativa ou calqueramegaproxecto: aumento dos ingresospúblicos polo pagamento de impostos,mellora dos servizos e o emprego nascomunidades locais e aumento dademanda de bens e servizos mellorando aeconomía local.

Porén, non aumentarán os ingresosmunicipais se, por exemplo, outras activi-dades que pagan impostos son condena-das a desaparecer. Algúns como o Impos-to de transmisións patrimoniais e actosxurídicos documentados, ou o Impostosobre sociedades non fican no concelloafectado –este último nin sequera enGaliza-. Outros, como o IVE, non seránpagados no Estado español se, como cabeagardar, a produción é exportada. Ade-mais, a empresa mineira, malia non cum-prir os requirimentos, ten solicitado áXunta de Galiza a declaración de Proxec-to industrial estratéxico co obxectivo depagar menos impostos, ao quedar exen-tos de pagar o Imposto municipal deconstrucións, instalacións e obras, aotempo que podería percibir subvenciónsen condicións especiais, alén das xa reci-bidas.

Por outra parte, cando a actividademineira cesa, a reconstrución social eeconómica non corre a cargo da empresasenón da colectividade. Os gastos priva-dos das familias ou o gasto público nece-sario non se desconta á hora de conside-rar os supostos beneficios públicos, e istosucederá nun espazo de tempo conside-rabelmente curto. Este simple cálculocuste-beneficio nin sequera é feito.

A minaría a ceo aberto é intensiva nouso de capitais e utiliza tecnoloxías quediminúen a demanda de traballo, poloque as oportunidades de emprego localson mínimas e non maiores que en cal-

No I Encontro galego sobre minaría salvaxe, celebrado o pasado 16 de febreiro en Teo, tamén se ava-liaron as consecuencias socioeconómicas do proxecto de Corcoesto por parte de Xoán Ramón Doldán.

Belé

n Ro

dríg

uez

“Non sería necesario extraermáis ouro de mobilizarse o que

está en mans privadas,equivalente ás extracciónsmundiais durante 25 anos”

cerna 17

quera outra actividade. No proxecto damina só se consideran 271, dos que 138serían persoal propio e 133 en subcon-tratas, mais estas cifras deben ser mati-zadas. Os empregos atribúense só á fasede explotación –uns 8 anos-, mais silén-ciase o número de postos de traballo noslabores preparatorios -6 meses- ou nafase de restauración –2 anos-. Para estaúltima, sen embargo, dise que “se reduci-rán os empregos xerados posto que semanterán aqueles necesarios para a reali-zación dos labores de restauración”. Ade-mais, non se especifica o tempo de dura-ción de cada contrato. Se atendemos aonúmero de desprazamentos citados noEstudo de Impacto Ambiental, en ningúnmomento se superarían os 99 traballado-

res. A maioría deles virán de fóra; a cua-lificación específica da maior parte dospostos mencionados esixe unha forma-ción regrada ou altamente cualificadaque non existe na zona. En definitiva, osefectos sobre o impacto sobre o empregolocal será reducido.

A demanda da minaría a outros sec-tores é xeralmente baixa, polo que osbeneficios para a economía local serán

pouco significativos. Malia a publicidadeda empresa e o suxerido no proxecto, aactividade mineira nin sequera é garantíadun freo ao despoboamento da comarca.A evidencia empírica e os datos estatísti-cos permiten afirmar xusto o contrario: aactividade mineira desestrutura ascomunidades locais até tal punto que odespoboamento non cesa, pode acelerar-se e ao remate da actividade está caseasegurado. Os concellos asturianos, que aempresa cita na súa defensa, son unhaclara demostración: Cangas de Narcea,Aller, Tineo, Salas –onde a mesma empre-sa explotou tamén unha mina de ouro-,Ibias, Allande, Riosa, Somiedo ou Bel-monte de Miranda teñen perdas relativasde poboación entre 2005 e 2010 superio-res –nalgún caso máis do duplo- ao queagora perden Cabana de Bergantiños ouCoristanco e, en case todos os casos, ásde Ponteceso (ver táboa 1).

SEN FUTURO E HIPOTECADOSSe a explotación da mina supón esca-

sos beneficios e elevados custes, a situa-ción tras o seu paso é pavorosa. A socie-

dade en conxunto e as comunidadeslocais máis próximas enfrontaranse ápráctica totalidade dos pasivos ambien-tais que deixará: efluentes, emisións, res-tos ou depósitos de residuos, etc, cunrisco permanente e potencial para asaúde da poboación, o ecosistema cir-cundante e a propiedade, dos que aempresa apenas debe responder. Un dospasivos ambientais máis relevantes é adesaparición mesma do actual territorio,base da economía local, alterado deforma irreversíbel ou dificilmente reversí-bel –case a metade de toda a parroquiade Corcoesto será ocupada pola mina. Éimposíbel albergar calquera esperanza dereconstruír unha comunidade local arrai-gada, cunha parte considerábel das eco-nomías familiares dependendo da dispo-ñibilidade e calidade das terras, cunhabase económica e cultural agraria, cunscostumes, tradicións, historia, paisaxe...cando en pouco máis dunha década debetransformarse nunha comunidade minei-ra e virar de novo cara o que había conanterioridade. Isto explica porqué tantascomunidades mineiras acaban converti-das en localidades fantasma.

Táboa 1. Comparación da evolución da poboación en municipios mineiros asturianos e nos concellosde Bergantiños afectados (2005-2011).

Municipio Poboación2011

Poboación2005 % 2005/2010

Belmonte de Miranda 1.715 2.019 -15,06%

Ibias 1.661 1.903 -12,72%

Tineo 10.829 12.071 -10,29%

Aller 12.324 13.702 -10,06%

Allande 2.004 2.228 -10,05%

Cangas del Narcea 14.249 15.672 -9,08%

Ponteceso 6.134 6.698 -8,42%

Salas 5.782 6.310 -8,37%

Riosa 2.170 2.362 -8,13%

Cabana de Bergantiños 4.865 5.294 -8,10%

Coristanco 7.102 7.646 -7,11%

“En xacementos de menorconcentración de materiais, só éposíbel manter a oferta contécnicas de extracción máisagresivas e uns custes

ambientais e sociais máis altos”

“A actividade mineiradesestrutura as comunidadeslocais até tal punto que o

despoboamento non cesa, podeacelerarse e ao remate da

actividade está case asegurado”

Fonte: Elaboración propia a partir de Anuario Económico de España, 2012. La Caixa.

Belé

n Ro

dríg

uez

Xoán Doldán no I Encontro galego sobre mina-ría contaminante en Teo.

* Xoán R. Doldán García é profesor no Departa-mento de Economía Aplicada da Universidadede Santiago de Compostela.

Con estas consecuencias, resulta tris-temente irónico considerar a mina unProxecto industrial estratéxico, cando aLei 13/2011 que ampara esta figura, noartigo 4.g establece como un dos seusfins: “Procurar a cohesión social, o equili-brio territorial, a creación e o mantemen-to de postos de traballo de calidade”.Declaración cínica que pretende evitar atoda costa calquera dereito a decidir dascomunidades locais supostamente bene-ficiarias. En Corcoesto, todo apunta a quese conseguirá finalmente o contrario:división e desestruturación social, dese-quilibrio territorial e grave agresiónambiental directa e latente, e destrucióndo emprego existente sen compensarsecon postos de traballo de calidade e,moito menos, co mantemento dos mes-mos.

18 cerna

• DOLORES RODRÍGUEZ CURES •

Veciña de Valenza (Coristanco) e propie-taria da Granxa Agro do Cruceiro.

Participo no proxecto granxafami-liar.com da USC vendendo produtos dehorta directamente aos consumidorespor Internet. Se a mina de ouro vaiadiante, deixarán de interesarse polosmeus produtos ante a sospeita de quepoidan estar contaminados. A balsa delodos implica que non poidamos beberauga do noso pozo, como facemos adiario, pola posibilidade de filtracións.Iso se as explosións non afectan aosacuíferos secando os pozos.

Ao expropiarnos o monte, quedamossen produción de madeira, e sen leña,que aproveitamos para quentar a casaagora que o gas vai tan caro.

Non entendo como pode ser legal unnegocio que afecta tan directa e grave-mente á forma de vida de varias parro-quias.

OS MÁIS AFECTADOSTESTEMUÑAS EN PRIMEIRA PERSOA

Andr

és M

. Día

z

• CARMEN TRIGO MUÑIZ •

Veciña de Corcoesto (Cabana) e propie-taria dunha explotación de gandeiradunhas 20 cabezas.

A área afectada son máis de 700ha,case que a metade da nosa parroquia. Nomeu caso, dispoño dunha explotación deleite pequena, pero sérveme para pagar amiña xubilación e algo máis. Preocúpameque os animais poidan verse afectadospolo ruído das voaduras, ou que estasprovoquen fendas na casa; a perda da

nosa fonte de auga, moi boa e de balde,e dunha pradeira arrendada de algo máisde unha Ha que quedaría sepultada baixoa balsa de residuos de lixiviación de cia-nuro. Non nos imaxinamos vivindo cercadun burato de máis de 300 m de profun-didade. Qeremos vivir da nosa terrahumildemente como viviron os nosospais e os nosos avós e os avós dos nososavós. Queremos seguir tendo o nosomonte que nos dá a leña necesaria paraquentarnos no inverno, plantar as nosaspatacas, a nosa horta, comer a nosa froi-ta sen que estea contaminada. É tantopedir? Van acabar co noso futuro e cofuturo dos nosos fillos.

Fran

cisc

o G

arcí

a Tr

igo

• XOSÉ MANUEL PONTE •

Veciño de Corcoesto (Cabana).

A 100 metros da miña casa, no lugarde Baralláns, estarían ubicadas a balsa delodos e a planta de tratamento, incluídaa escombreira (entre a balsa e a planta).

O meu non é o único caso, hai outrosmoitos veciños dos pobos de Cereo eValenza que teñen a súa casa a 30metros do límite explotación, e que llesentra directamente na horta. Isto vaiacabar coa nosa calidade de vida. Asmáquinas estarán machacando as 24horas os 365 días do ano e cunha circu-lación intensiva de camións diaria, ade-mais do pó que teremos que tragar. E aolado, teremos unha balsa de 11.00 m3 deestériles. Vai ser case imposíbel vivir alí.Temos medo a que non poidamos culti-var, ou cultivar e que non o poidas comer.Aínda que eu non vivo alí a diario, sem-pre che quedaba a idea de regresar emontar algo, agora todos os montes dacasa son expropiados. Eu presentei unhasalegacións particulares e a resposta foique a lei ampara a mina de ouro. Fálasede cumprir cos niveis de contaminación eparece que as persoas damos un poucoigual. A maioría dos afectados viven daterra e dos montes. Estannos botandofóra da casa.

Belé

n Ro

dríg

uez

“Queremos seguir tendo o nosomonte que nos dá a leña

necesaria para quentarnos noinverno, plantar as nosas

patacas, a nosa horta, comer anosa froita sen que estea

contaminada”

“Isto vai acabar coa nosacalidade de vida. As máquinasestarán machacando as 24 horasos 365 días do ano e cunhacirculación intensiva de camiónsdiaria, ademais do pó queteremos que tragar”

“Se a mina de ouro vai adiante,deixarán de interesarse polosmeus produtos ante a sospeita

de que poidan estarcontaminados”

cerna 19

• FRANCISCO BERMÚDEZ MATA •

Veciño de Cereo (Coristanco) e labrego.

Vai afectar á miña saúde e á saúdeda miña familia e nós simplemente que-remos vivir na aldea coa mesma tranqui-lidade que tíñamos agora. Ademais imosquedar sen a fonte de auga que abaste-ce a case toda a parroquia, xa que, estafica debaixo xusto da balsa de lodos queten planeado facer a empresa mineira.

Eu son labrego e, como moitos máisveciños, correríamos o risco de que ascooperativas leiteiras non pasasen arecollernos o leite. Quen se vai facer res-ponsábel de pagar as perdas que isopoida ocasionar? Por que os meus her-deiros se teñen que ver privados derecoller todo o froito do noso traballoporque unha empresa queira vir desfacero territorio? Só na parroquia de Cereo

Ánxe

la A

bele

nda

• JOSÉ RODRÍGUEZ MOREIRA •

Veciño de Cereo (Coristanco) e gandeiro.

A nosa forma de vida vai desapare-cer. Vivimos a menos dun quilómetro damina e teremos que soportar o tráficode camións por diante das nosas casas as24 horas do día. A miña explotación,incluso, podería acabar desaparecendo.Os animais son moi sensíbeis á contami-nación acústica e por ese motivo baixa-

rían os niveis de produción da miñagranxa. Ademais, por causa dos produtosaltamente contaminantes que se vanusar na mina a ceo aberto, veríase afec-tada a produción de forraxe para ali-mentar os animais e, polo tanto, aumen-tarían os custes de produtos alimenticiosdo gando. Nesas condicións, a quen llevendería os meus produtos hortícolas?

A empresa di que vai cumprir todasas medidas de seguridade, pero creo queminte. Xa no Estudo de ImpactoAmbiental hai datos que non coinciden,como zonas de eucaliptos e piñeirospresentadas como de monte baixo. Ade-mais temos casos abondosos de empre-sas que deixaron tras de si un desastreambiental grave ou moi grave, e aínda adía de hoxe non pagaron nin restaura-ron nada. Pero o momento de mobiliza-ción real foi cando chegaron as cartasque enviou a empresa, pouco menos queameazando aos veciños que non tivesenen mente vender os terreos. Tamén nospreocupamos moito cando soubemosque íamos quedar sen unha das fontesque abastece á meirande parte da par-roquia e que teríamos unha grandebalsa de lodos e produtos contaminan-tes colocada enriba desa fonte. Agora o90% dos veciños da parroquia somoscontrarios á mina.

hai 12 explotacións gandeiras. Ademaisde non poder cultivar produtos de pri-meira necesidade como patacas, trigo ouverdura. Eu desde logo non vou vendervoluntariamente por moi alta que sexa acifra que me propoñan. Baixo ningúnconcepto me vou desfacer dos meusbens que me deixaron en herdanza.

A empresa quere cativar á xente conempregos, pero non van dar traballo atanta xente de Coristanco e Cabanacomo din. A ver quen é a persoa que seatreve a asegurar un posto de traballonesa empresa e por canto tempo; pensoque están xogando coa miseria da xente.E o concello, pouco se está a preocuparpor nós.

Ánxe

la A

bele

nda

Testemuñas recollidas por Carmen Bardanca,membro da Plataforma pola defensa de Corcoesto.

“Imos quedar sen a fonte deauga que abastece a case todaa parroquia, xa que, esta ficadebaixo xusto da balsa de lodosque ten planeado facer a

empresa mineira”

“Por causa dos produtosaltamente contaminantes que sevan usar na mina a ceo aberto,veríase afectada a produción deforraxe para alimentar osanimais e, polo tanto,aumentarían os custes de

produtos alimenticios do gando”

20 cerna

A composición química destesminerais é moi complexa e practica-mente única en cada xacemento,variando as proporcións das TerrasRaras en cada mineral. Para ter unhaidea desa complexidade, sirva estacomposición típica dunha Monacita:49,20 % de Cerio, 33,27 % de Lantano,12,02 % de Neodimio, 4,3 % de Pra-seodimio, 0,8 % de Samario e un 0,4 %doutros elementos de Terras Raras.

O grao de riqueza dun mineralmídese en función dos contidos deóxido de Terras Raras que se podenextraer por procedementos metalúrxi-cos: a Monacita adoita ter entre o 35 eo 71 % en peso de óxidos, a Xenotimaentre o 52 e o 67 % e a Bastnaesitaentre o 70 e o 74 %.

Os xacementos naturais de mineraiscon Terras Raras son de dous tipos: pri-marios, ou en rochas duras: pegmati-tas, filóns, fendas, skärns, e carbonati-tas, e secundarios: aluvións, areas elateritas.

tamén incluírse os elementos Escandio(SC) e Itrio (Y) por ter característicasfisicoquímicas moi similares, taménpertencentes ao grupo tres.

COMPOSICIÓN DOS ELEMENTOSOs elementos das Terras Raras non

son radioactivos, agás o Prometio, e sóse coñecen dous isótopos radioactivosdos restantes: o Samario 147 e o Lute-cio 176. A fama de elementos radioac-tivos que lles acompaña débese a que éusual que nos mesmos xacementosxeolóxicos nos que se atopan os mine-rais que conteñen Terras Raras, taménestean presentes minerais de Uranio eTorio.

Os minerais que conteñen TerrasRaras son uns vinte, pero desde unpunto de vista práctico explótanse fun-damentalmente tres, dous fosfatos:Monacita e Xenotima, e un fluorcarbo-nato: Bastnasita. Ocasionalmente ele-mentos pertencentes ás Terras Rarastamén se obteñen como subproduto doprocesado doutros minerais.

QUE SON AS TERRAS RARAS?O sector mineiro das “Terras Raras”

é confuso desde o seu mesmo nome. Namaioría das publicacións divulgativas enas referencias xornalísticas métenseno mesmo “saco” os elementos quími-cos da Táboa Periódica que se agrupanbaixo ese nome, xunto cos mineraisnaturais que conteñen eses elementose, non en poucas ocasións, con outrosminerais simplemente escasos pero quenada teñen que ver con eles, como osminerais de litio, tántalo ou bismuto,por exemplo.

Os elementos químicos que formanas Terras Raras nin son terras, nin sonrealmente raros. Reciben este nome porrazóns históricas: porque nos temposnos que se ían descubrindo, chegouse áconclusión de que aparecían en formade óxidos –polo que se lles chamou“Terras”, que é como entón se chamabaaos óxidos en xeral- e fóronse atopan-do en minerais bastante raros, aíndaque agora se sabe que, en realidade,son elementos relativamente abundan-tes na cortiza terrestre, incluso máisabundantes que algúns dos elementosque nos son máis familiares, como ocobre ou o chumbo. Pero que as TerrasRaras sexan abundantes na cortiza ter-restre non significa que o sexan as con-centracións dos seus minerais, cuxosxacementos explotábeis son verdadei-ramente pouco frecuentes.

En sentido estrito deben chamarcheTerras Raras os elementos do grupo tresda Táboa Periódica: Lantano (La), Cerio(Ce) Praseodimio (Pr), Neodimio (Nd),Prometio (Pm), Samario (Sm), Europio(Eu), Gadolinio (Ga),Terbio (Tb), Dispro-sio (Dy), Holmio (Ho), Erbio (Er), Tulio(Tm), Iterbio (Yb) e Lutecio (Lu). Sonquince en total, aínda que adoitan

AS TERRAS RARAS:O OURO TECNOLÓXICO

Alfonso S. Gracia*

As Terras Raras tamén se coñecen como o “ouro verde”, “ouro tecnolóxico” ou os “minerais do futuro”. Utilízanse na fabrica-ción de coches eléctricos, motores en coches híbridos, aeroxeradores, leds, lámpadas de baixo consumo, pantallas de computa-doras, teléfonos móbiles, etc. Tamén son elementos cobizados pola industria das armas. Este ouro tecnolóxico estase a conver-ter na causa da chamada “Guerra do século XXI” entre China e os países occidentais. Agora a carreira mundial pola explotacióndas terras raras chega a Galiza, concretamente á Serra do Galiñeiro, onde unha multinacional surafricana solicitou permiso parainvestigar alí a presenza do recurso prezado. A continuación, imos afondar no coñecemento das Terras Raras cun experto nocampo, o Doutor en Ciencias Xeolóxicas, Alfonso S. Gracia.

Os elementos correspondentes ás terras raras na táboa periódica.

A MINARÍA DAS TERRAS RARASOs procesos hidrometalúrxicos para

a separación e purificación dos ele-mentos das Terras Raras en estadometálico a partir dos concentradosmineiros son, así mesmo, bastantecomplexos e difíciles. A minaría dasTerras Raras é unha minaría convencio-nal na que a extracción química dosseus compostos minerais pode realizar-se en calquera lugar do mundo, non tenpor que facerse na propia mina.

Non é unha minaría especialmentecontaminante, pero o lóxico, desde unpunto de vista técnico e económico, éestudar se é mellor unha explotaciónsoterrada como alternativa a unha aceo aberto. De acordo coa miña expe-riencia, a minaría soterrada moderna eben planificada produce menos impac-tos ou estes son máis facilmente con-trolábeis e restaurábeis e non é moitomáis cara que a minaría de ceo aberto.Esta última é só máis barata cando nonse teñen en conta os custos de restau-ración, circunstancia hoxe inadmisíbelen calquera país civilizado.

TERRAS RARAS, POR QUE AGORA?Durante os anos setenta do século

XX, China exportaba só concentradosmineiros en bruto, pero paulatinamen-te desde entón foi desenvolvendo aindustria de obtención, primeiro dosóxidos, e despois dos elementos metá-licos purificados, de xeito que acabou

por conseguir o peche das instalaciónsdos competidores de occidente, aos queresultaba moito máis barato mercar osprodutos chineses que manter as súaspropias minas e plantas de procesado.

Até 2010 o 96% das Terras Raras,tanto en forma de concentrados mine-rais como no seu estado metálico, pro-cedían de China, mentres que o seuemprego en múltiples aplicaciónsindustriais facíase no mundo occiden-tal. Ese ano o goberno chinés decidiurestrinxir fortemente as licenzas deexportación destes materiais provocan-do unha considerábel alarma entre ospaíses occidentais, porque un grandenúmero de tecnoloxías de todo tipodependen da dispoñibilidade desteselementos.

Entre esas tecnoloxías atópanse,non só todos os novos dispositivoselectrónicos e de comunicacións (nunteléfono intelixente hai até 9 elemen-tos de Terras Raras), senón unha gran-de parte das chamadas tecnoloxías ver-des: automóbiles híbridos e eléctricos,aeroxeradores, filtros antipolución ecatalizadores, lámpadas de baixo con-sumo, leds, etc. Tamén son imprescin-díbeis para a fabricación de láseres, nocampo das electroimaxes empregadasnas diagnoses médicas, nas superalea-cións de uso aeroespacial e para osequipos de guiados de foguetes e mísi-les, polo que inevitabelmente teñentamén importancia estratéxica nocampo militar.

A decisión chinesa de restrinxir asexportacións de Terras Raras en todasas súas formas, aínda que amparada ensupostos de defensa do medio ambien-te, parece perseguir intereses moitomenos confesábeis, xa que as autorida-des chinesas nunca se caracterizaronprecisamente por unha conciencia eco-lóxica no seu recente e aceleradodesenvolvemento industrial.

Os Estados Unidos xunto coa UniónEuropea e outros países industrializa-dos, ademais de presentar ante a Orga-nización Mundial de Comercio recla-macións para tratar de evitar o bruscoproteccionismo chinés, emprenderonunha apresurada carreira na busca dealternativas para a obtención de TerrasRaras, reabrindo antigas explotaciónsque se pecharan pola imposibilidade decompetir en prezo cos produtos chine-ses e promovendo novos programas deexplotación xeolóxico-mineira, doscales se calcula que existen uns 400 entodo o mundo Xa non se trata só dunhacuestión de prezos de materias primas,senón da propia supervivencia deimportantes sectores tecnolóxicos e defuturo.

Porén, é necesario destacar queestatisticamente o éxito dos programasde investigación mineira apenas chegaao 1% e que o desenvolvemento dunproxecto mineiro con éxito, desde asprimeiras fases da exploración até aposta de concentrados nos mercados

cerna 21

Alfo

nso

S. G

raci

a

adoita requirir entre 8 e 10 anos demaduración.

Así mesmo, a Unión Europea dis-ponse a impulsar a investigación entecnoloxías de reciclaxe mediante unimportante programa de investigacióne desenvolvemento, pero que previsi-belmente non acadará resultados prác-ticos até o final da presente década.

PRESENZA DE TERRAS RARAS ENGALIZA

Por último engado algúns datossobre Galiza, cuxa xeoloxía é, en prin-cipio, favorábel para acoller xacemen-tos deste tipo de substancias. É o casodo xacemento da Serra do Galiñeiro(Pontevedra). Nos anos setenta e oiten-ta do pasado século, varios organismos

públicos como o Instituto de XeoloxíaIsidro Parga Pondal ou o Instituto Xeo-lóxico e Mineiro de España levaron acabo en Galiza algúns estudos con vis-tas á avaliación do potencial en mine-rais de Terras Raras, tanto en rochadura –que produciron algúns resulta-dos interesantes- como nas areas devarias das súas praias –con resultados,neste caso, pouco alentadores. Segun-do estes estudos as leis atopadas naspraias galegas non son suficientemen-te altas e tampouco serían aceptábeisos custos sociais e ambientais. Poste-riormente, a compañía Río Tinto efec-tuou varios traballos de investigaciónen xacementos primarios de diversoslugares confirmando o posíbel interesedalgún dos xacementos que, de todasformas, se abandonaron nos anos

noventa sen chegar a establecer a súaposíbel viabilidade.

Debido ao interese actual por estetipo de metais, a Serra do Galiñeirotería probabelmente suficientes recur-sos para animar á súa explotación, peroen todo caso, nunca debería promover-se sen completar e actualizar a investi-gación existente e sen estudar as alter-nativas posíbeis da explotación encanto aos investimentos necesarios e otipo de explotación (soterrada ou a ceoaberto). En definitiva, habería quedemostrar a súa viabilidade desde opunto de vista técnico, económico emedioambiental.

22 cerna

* Alfonso S. Gracia é Doutor en Ciencias Xeoló-xicas e Presidente de Desarrollo de RecursosGeológicos S.A.

Evolución do prezo/kg en $ das terras raras no período 2002-2011.

REO (pureza 99% min.) Prezo ($ por kg)

La Ce Nd Pr Sm Dy Eu Tb

2002 2.3 2.3 4.4 3.9 3.0 20.0 240.0 170.0

2003 1.5 1.7 4.4 4.2 2.7 14.6 235.4 170.0

2004 1.6 1.6 5.8 8.0 2.7 30.3 310.5 398.0

2005 1.5 1.4 6.1 7.6 2.6 36.4 286.2 300.0

2006 2.2 1.7 11.1 10.7 2.4 70.4 240.0 434.0

2007 3.4 3.0 30.2 29.1 3.6 89.1 323.9 590.4

2008 8.7 4.6 31.9 29.5 5.2 118.5 481.9 720.8

2009 4.9 3.9 19.1 18.0 3.4 115.7 492.9 361.7

2010 22.4 21.6 49.5 48.0 14.4 231.6 559.8 557.8

Q1 2001 75.9 77.5 130.2 119.7 72.8 412.9 719.2 717.6

Q2 2011 135 138.3 256.2 220.1 125.6 921.2 1830 1659

% cambio 2002-2008 279 98 625 656 73 492 101 324

% cambio 2009-2010 359 457 159 166 234 100 14 54

24 cerna

A ILP CONTRA A INCINERACIÓN,SEMENTE DE FUTURO

Xosé Manuel López Fernández*

Hai máis de un ano algúns/as tiña-mos escasos datos e conciencia sobre axestión do lixo en Galiza, como moitounha opinión difusa sobre o que haberíaque facer. Tendemos a confiar en que ascousas se van facendo, confiamos enquen nos goberna, por que o ía facermal? Nos medios de comunicaciónmanéxanse a cotío os termos e as pala-bras que agora tamén manexamos nós.Onde estaba a necesidade dunha novalei?

Entón o conselleiro Agustín Hernán-dez anunciou a decisión de construírunha planta de tratamento de residuosbaseada na incineración en O Irixo. Gra-zas a el soubemos a verdade. E non nosgustou. Por iso constituímos asocia-cións, organizamos foros onde se apor-tou información relevante e veraz,fomos interlocutores das autoridadesaté que estas o consideraron oportunopara os seus intereses, convocamos áveciñanza da comarca e o país a expre-sar o noso rexeitamento na rúa, semprerespectuosamente. E chegou xuño coaperspectiva das eleccións autonómicas.

As plataformas tentabamos apro-veitar o noso espazo mediático e aXunta trataba de “matar” a cuestión portodos os medios. A decisión sobre oIrixo seica estaba tomada pero esperá-base o momento “oportuno” para anun-ciala. Esa decisión só se refería á locali-zación da nova planta, non ao cambiode modelo.

Sen embargo, moito/as tivemossempre claro o seguinte argumento: éde recibo rexeitar a “merda” a carón dacasa pero mirar para outro lado se llalevan ao veciño ou a outro pobo? Senon é bo para nós, non o será para nin-guén. Por iso tiña pleno sentido formu-lar unha opción ambiciosa e construti-va e non deixar “matar” a verdadeiracuestión: a Iniciativa Lexislativa Popu-lar (ILP) contra a incineración e a favordos tres “Rs” (Redución, Reutilización eReciclaxe).

Porque as cifras, as poucas que sesaben, din onde estamos. Un 85% dolixo que xeramos é material orgánico ou

papel ou vidro ou envases lixeiros; polotanto, é totalmente posíbel reaprovei-talo para a sociedade e a economíaaplicando tecnoloxías non demasiadocomplicadas e suficientemente testadasno noso contorno xeográfico, na UE e,nomeadamente, en Alemaña, ese país.Pero SOGAMA non é capaz de aprovei-tar máis dun ridículo 2%. O resto, ou sequeima ou se mantén nun vertedoiro.

É dicir, aínda por riba de estarmos“alimentando” cos nosos impostos unhapésima solución, esta non é a solución.Pola contra, a ILP propón cousas moisensatas:

1. Para obter resultados hai que gastarben os cartos. Os investimentospúblicos deben respectar a xerarquíade tratamentos de residuos que mar-can a normativa europea, a estatal eincluso a galega (aprobada pologoberno bipartito). Sen embargo, seconstruímos outra incineradora(sexa cal sexa a comarca ou lugar) egastamos dous centos millóns deeuros longos nesta opción, canto vaiquedar para os outros sistemas detratamento? Seguiremos reciclandoo que reciclamos e reducindo o lixoxerado só mentres sigamos coa crise.Este goberno ten intención de gastarcantidades inxentes en ampliar omegavertedoiro de Areosa e a capa-cidade de incineración. Esa é a ver-dade dos cartos gastados e dos xacomprometidos.

2. SOGAMA veu a resolver o problemados vertedoiros incontrolados, onde oresolveu, e pouco máis. Os resultadosmudarán cun mapa racional de plan-tas de tratamento centradas na recu-peración de materiais reciclábeis e acompostaxe da porción orgánica, queestean situadas próximas á poboa-ción. Sigamos o “modelo Lousame”,exemplo incluso a nivel estatal.Tamén contribuiremos decisivamenteá educación cidadá. Quen agora nosgoberna non confiou na xente. Haique educar e investir en cidadanía, ea cidadanía mellorará as cousas.

3. É indiscutible que unha incineradoraé altamente contaminante. O consel-leiro Hernández simplemente tivo unmal día cando garantiu que a plantade O Irixo causaría un impacto “cero”.Polo tanto, quen siga a lucrarse cunhaincineradora, porque isto é tamén,como non, un negocio, debería abo-nar un canon. E cos cartos obtidosreforzaríanse as outras opcións, moitomenos lesivas.

4. Os docentes sabemos que non pode-mos nin debemos tratar a todo oalumnado por igual. Somos distin-tos/as e hai que darlle a cada quen oque precisa. É dicir, non se pode pro-por o mesmo esquema para todas aszonas de Galiza porque son realida-des diferentes. Non é o mesmo xes-tionar o lixo xerado en Vigo e na súacomarca que facelo na de Lalín. Pero

Representantes dos colectivos que integran a Comisión Promotora da ILP a prol da reciclaxe e con-tra á incineración.

Euro

pa P

ress

cerna 25

a realidade é que iso é o que está apasar.

E con estas ideas e un texto que asarticula organizámonos e lanzámonos acomunicarlle á xente a nosa proposta.Negalo sería necidade, houbo días bos edías nefastos, pero fomos quen de entre-gar en tempo e forma máis de 21.000sinaturas. O noso traballo e a vontade detodas e cada unha das galegas e galegosque asinaron ben mereceron que o Par-lamento de Galiza, e por ende o grupomaioritario nel, nos explicara con detal-le e sen demagoxias se a nosa propostaera boa ou mala, e porqué.

Que aconteceu? O PP votou negati-vamente e a oposición (BNG, AGE ePSdeG-PSOE) votou a favor. Non acada-mos o obxectivo máximo pero hai outrosque temos sobradamente cumpridos. Eestes, na nosa opinión, son igual devaliosos. A ILP non morreu necesaria-mente coa votación do día 14 de maio.

Moito/as poden considerar que oesforzo non valeu de nada. Dirán iso de“xa volo diciamos”. Mais os temasnunca se resolven o primeiro día. Énecesario insistir e perseverar. Moitaxente, incluso algunha que non asinouou non considerou acertado contribuírá campaña de recollida de sinaturas,está absolutamente convencida de queos nosos argumentos son válidos. Sábe-no. Esa é unha semente que frutificará.

Por outra banda, o Partido Popular,aínda en Galiza, non ocupará eterna-mente a Xunta, e as forzas que o subs-tituirán votaron a favor da ILP e do queesta propón. Non imos a debullar mati-ces, que os hai e importantes, moiimportantes. O esencial é que as forzaspolíticas que deben ser alternativaanunciaron o seu voto a favor da ILP.Esa é outra semente.

Neste sentido, anuncios como o xafeito polo goberno municipal de Ponte-vedra de estudar a viabilidade dunhaplanta comarcal para o tratamento de

residuos é unha aposta valente á que sedeberían unir outras. Galiza non é só aXunta. Hai outras instancias de poderpolítico que se poden mobilizar paraestablecer debates e posibilitar alterna-tivas que resolvan situacións urxentes,neste e noutros ámbitos. É cuestión detempo. Esa é outra semente.

As ideas da ILP frutificarán. Haixente que se ergue todos os días coa

idea que só pensemos na crise e as súasconsecuencias. Pero a crise só se resol-verá con iniciativas de intervención naeconomía e na sociedade. Iniciativascreativas, produtivas, dinamizadoras,con rendemento a medio e longo prazo.Nós apostamos pola educación, polacreación de máis e mellor emprego, poractividades non lesivas que solucionanproblemas, pola saúde pública. Esastamén son sementes de futuro.

Pero non debemos agardar senta-do/as. Debemos seguir facendo labor deconcienciación e información da situa-ción e das alternativas. A ILP a favor dostres “Rs” non foi un fin en si mesmo. AILP foi un medio para gañar o futuro.Vémonos alí.

* Xosé Manuel López Fernández é voceiro daPlataforma Incineradora no Deza NON e mem-bro da Comisión promotora desta ILP.

ADEGA

Manifestación en Lalín contra a incineración do pasado 22 de abril de 2012.

ADEG

A

Membros da Comisión Promotora da ILP na entrega ante o Parlamento de Galiza de máis de 22.000sinaturas de apoio á Iniciativa Lexislativa.

26 cerna

AP

DR

MÁIS DE DEZ ANOS DE LOITA

VISIBILIZANDO A CONTAMINACIÓN ELECTROMAGNÉTICA NA INFANCIA E NA MOCIDADE GALEGA

Xulio Carmona e Ana García*

Sobre a invisíbel contaminación electromagnética da rede eléctrica (alta tensión, subestacións, transformadores) e das

radiofrecuencias (telefonía móbil, teléfono sen fíos - DECT-, Wi-Fi, Wimax, contadores intelixentes e demais dispositivos sen

fíos), chégannos cada vez máis evidencias dos seus efectos biolóxicos e adversos, alertando do risco en múltiples patoloxías

e do aumento de casos de persoas electrohipersensíbeis. Distintos axentes sociais ao longo de toda Galiza veñen denunciando,

desde hai máis dunha década, o crecemento caótico e exponencial destes dispositivos sen niveis de precaución que antepón

os intereses económicos (dos grandes lobbys das compañía eléctricas e da telecomunicación) aos criterios de saúde.

Denuncian o incumprimento do Principio de Precaución recollido na Lei Xeral de Saúde Pública, especialmente no ámbito da

infancia e da mocidade. Lembremos ademais que a Organización Mundial da Saúde (OMS) catalogou este tipo de campos

electromagnéticos como posíbeis axentes causantes de cancro (grupo 2B).

A Resolución 1815 do Consello de

Europa (2011), ante as evidencias cien-

Cartel de APDR demandando a retirada do Wi-Fi das escolas e substituílo por cabo.

tíficas dun maior risco de efectos bioló-

xicos nocivos dos campos electromag-

néticos (CEM) na infancia e mocidade,

solicitou aos estados membros primar

nas aulas a conexión a internet por

cabo (no canto de Wi-Fi), evitar o uso

do móbil no recinto escolar e fomentar

campañas de información e sensibiliza-

ción sobre os seus efectos potenciais

nocivos, ademais de diminuír severa-

mente os límites de exposición, en base

a criterios científicos independentes

como os recollidos na revisión de estu-

dos do Informe BioInitiative de 2007,

recentemente actualizados.

Cinco anos despois e cun crecemen-

to exponencial da electropolución, chega

a actualización do informe BioInitiative de

decembro de 2012, revisión de 1.800

novos estudos, que non só confirma e

amplía os efectos biolóxicos e adversos

para a saúde (maior risco de enfer-

midades) e considera xa clasificábel co-

mo canceríxeno humano coñecido

(grupo 1) aos CEM de moi baixa

frecuen-cia, senón que tamén establece

que “as normas de seguridade pública

son de 1.000 a 10.000 ou máis veces

superiores aos niveis actualmente

referidos máis frecuentemente nos

estudos sobre estacións base de

telefonía móbil como causantes de

efectos biolóxicos”.

ALERTAS DESDE O EIDO CIENTÍFICO

E PROFESIONAL DE GALIZA

O Dr. Xosé Carro Otero, Presidente

da Real Academia de Medicina e Cirur-

xía de Galicia, anima a nais e pais a

desaconsellar aos menores o uso de

teléfonos móbiles, polo dano potencial

no seu desenvolvemento, apostando

por prácticas de precaución no seu uso

(2006), na liña que seguen os colexios

profesionais de pediatras estadouni-

dense e alemáns, numerosas axencias

sanitarias gobernamentais, asociacións

profesionais como a Sociedade Españo-

la de Protección Radiolóxica, e institu-

cións europeas e internacionais.

O Departamento de Ciencias Morfo-

lóxicas da Facultade de Medicina da

Universidade de Santiago, o referente

galego en investigación interdisciplina-

ria nos efectos biolóxicos dos teléfonos

móbiles, atopou nos seus estudos neu-

rolóxicos con ratas expostas á frecuen-

cia e modulación dos teléfonos móbiles,

que estas provocaban “modificacións

morfolóxicas no cerebro, no comporta-

mento e no electroencefalograma” e un

aumento da “tendencia á convulsión”. A

Dra. Elena López Martín, investigadora

cerna 27

do departamento, declarou que “se

debe atrasar o uso do teléfono móbil

todo o que se poida”, xa que “os efec-

tos na saúde podémolos coñecer a

longo prazo… e nese sentido é máis

responsábel limitar o seu uso en idades

temperás”, apostando por informar de

que “xa se estableceu unha relación

causal entre algunha tipoloxía de can-

cro cerebral e o uso do teléfono móbil

en numerosos estudos epidemiolóxicos

e experimentais básicos” (2011).

Por outra banda, o Colexio Oficial

de Biólogos de Galicia, considera aos

CEM como un dos principais problemas

de contaminación ambiental a nivel

galego, con indicios dabondo para apli-

car o Principio de Proporcionalidade e

Precaución establecido por lei. Deman-

da campañas de concienciación á

poboación en xeral e en especial á

infancia e á mocidade (máis sensíbeis e

susceptíbeis de estar maior tempo

expostos) no ámbito educativo sobre os

riscos dos CEM para a súa saúde: “Sería

recomendábel que se prohibise o uso do

teléfono móbil, dispositivos Wi-Fi ou

antenas de telefonía móbil nas proxi-

Mapa: Mobilizacións contra antenas con implicación directa ou indirecta da comunidade escolar

(amarelo) e denuncias do clúster (vermello). Fonte: APDR, 2013.

midades dos centros escolares” (COBG,

maio e xuño de 2012).

Tamén chamaron a aplicar o princi-

pio de precaución algúns especialistas

neste ámbito que visitaron Galiza. Foi o

caso do Doutor Ceferino Maestu,

experto en bioelectromagnetismo e

enxeñería Biomédica e profesor e

investigador da E.T.S de enxeñeiros de

Telecomunicación da Universidade de

Madrid. O Dr. Maestu mostrou os efec-

tos biolóxicos identificados dos CEM

28 cerna

Kik

o da

Silv

a

dentro dos límites legais actuais, que

cuestiona por obsoletos e incompatí-

beis coa defensa da saúde. Desaconsel-

lou o uso de móbil e doutros dispositi-

vos sen fíos na infancia e no embarazo

(Pontevedra, 2009).

O Dr. Claudio Gomez Perreta, xefe

de sección de investigación en saúde

pública no Hospital Universitario La Fe

de Valencia, amosou os resultados do

seu estudo sobre “Síndrome Microon-

das “ (Ñora, Murcia 2003) por exposi-

ción crónica ás radiofrecuencias das

estacións base de telefonía móbil:

incremento significativo e considerábel

do padecemento de fatiga, tendencia

depresiva, desorde do sono, problemas

vasculares, dificultades de concentra-

ción, desorde da pel, perda de apetito e,

en menor grao, cefaleas, náuseas, pro-

blemas de audición, irritabilidade, ver-

tixe, alteracións visuais, alteracións da

marcha, etc. (Santiago, 2007).

ALERTAS DESDE O EIDO SOCIAL POR

ANTENAS E LIÑAS DE MEDIA E ALTA

TENSIÓN

A nivel galego xa son numerosas as

mobilizacións e denuncias veciñais e

ecoloxistas (ADEGA, APDR, Luita Verde)

feitas polos riscos de exposición a ante-

nas de telefonía móbil, con participa-

ción de nais e pais e consellos escolares

no caso de proximidade de antenas a

centros de ensino ou de lecer. Actual-

mente, tense constancia da existencia

destas denuncias en, polo menos, 42

concellos de Galiza, nos que están

implicadas como mínimo 48 comuni-

dades educativas (ver mapa). A esta lis-

taxe habería que incluír tamén as peti-

cións veciñais e ecoloxistas do Principio

de Precaución nos proxectos de alta

tensión, subestacións e transformado-

res en espazos de ensino e de lecer (ex.

Moaña, Moraña, Redondela, Trives, …).

CONTAMINACIÓN

ELECTROMAGNÉTICA E DENUNCIA

DO CLÚSTER DE ENFERMIDADES EN

GALIZA

Estudos epidemiolóxicos (Israel,

Alemaña, Austria, Brasil, …) de residen-

tes nas proximidades de antenas de

telefonía móbil amosaron un incremen-

to significativo do risco de cancro nun

radio de 200-500 metros. Estes estu-

dos, así como os referidos ao Síndrome

Microondas, gardan similitude cos

casos denunciados nos medios e referi-

dos polo Clúster de enfermidades en

Galiza asociados á convivencia con

antenas de telefonía móbil, transfor-

madores e liñas de alta tensión en

pequenos núcleos de poboación: a

Lagoa de Bailadoiro (Campo Lameiro),

Santa Lucía (Moraña), Saxosa-Esculca-

Carballa (lugares de Vilaboa e a parro-

quia de Salcedo de Pontevedra), núcleo

urbano de Salceda de Caselas, núcleo

urbano de Portonovo, Seoane-Vallada-

res e A Dobrada (Vigo), no límite de

unión de Seca e Serra en Padróns

(Ponteareas), Ribela (Sarria), A Marina

de A Gándara (Narón), Barrio de Las

Flores (A Coruña), Canido (Ferrol), IES

Lamas de Abade (Santiago), etc.

CAMPAÑAS CONTRA A CONTAMINA-

CIÓN ELECTROMAGNÉTICA DAS

REDES INALÁMBRICAS

Polo uso racional da telefonía móbil:

Desde 2007, a Asociación Pola

Defensa da Ría (APDR) realiza anual-

mente a campaña de Nadal en Ponteve-

dra. En 2008, editouse e distribuíuse

un folleto divulgativo pola Federación

de ANPA de Pontevedra (FANPA) e por

APDR, acompañado de actos informa-

tivos en Pontevedra, Arcade e Porriño.

Escola saúdabel. Internet só por cabo:

En novembro de 2010, APDR pre-

senta aos centros de ensino e ANPAS

de Pontevedra e bisbarra a campaña

contra a rede Wi-Fi imposta polo Pro-

xecto Abalar da Consellaría de Educa-

ción e a favor de aulas libres de elec-

tropolución, cun informe que recollía as

chamadas á precaución desde o eido

científico e institucional. En xaneiro de

2011 a Federación Ecoloxista Galega

(FEG) estendeu esta campaña.

En xaneiro de 2012, a Federación

Provincial de APAs de Lugo solicitou á

Xunta de Galiza que os centros de

ensino foran libres de electrocon-

taminación (Wi-Fi, telefonía móbil,

antenas, …). A APDR confeccionou a

web da campaña galega e ADEGA

solicitou unha entrevista co Subdirector

Xeral de Sistemas Informáticos da

Consellaría de Educación, Carlos Váz-

quez Merino. Na entrevista ADEGA,

APDR e FAPACEL expuxeron o incum-

primento do Principio de Precaución,

base das recomendacións do propio

Consello de Europa de medidas urxen-

tes para reducir ditas radiacións espe-

cialmente na infancia e na mocidade. Pola

súa banda, o subdirector xeral sinalou

dificultades técnicas na desconexión Wi-

Fi cando non se usa nas aulas, pero

comprometeuse a estudar a información

e as alternativas ofrecidas. Até hoxe non

se obtivo máis resposta.

Entre 2010 e 2012, docentes de dis-

tintas provincias difundiron a campaña

e elaboraron material educativo (Ex.:

IES Concepción Areal de Ferrol); nais e

pais solicitaron suprimir o Wi-Fi nas

aulas a finais do 2011 (Ex.: CEIP A Ponte

de Lugo); algúns consellos escolares

aprobaron incluírse no Proxecto Abalar

con conexión a internet por cabo (Ex.:

IES Valle Inclán de Pontevedra); fixé-

ronse actos informativos sobre a cam-

paña (Ex.: FAPACEL en Lugo); editáron-

se e distribuíronse folletos informativos

sobre dispositivos sen fíos (Ex.: FAPA-

CEL e ADEGA, en Lugo); APDR realizou

un acto informativo sobre CEM e elec-

trohipersensibilidade en Pontevedra e

pediulle ao concello que promovese

campañas no eido do ensino sobre os

riscos específicos do uso de teléfonos

móbiles e dispositivos sen fíos.

QUE FACER?

Atendendo ao risco de exposición

CEM é necesario contemplar como zo-

nas sensíbeis a protexer aquelas nas

que se habita, traballa, estuda, ou de

lecer, con propostas locais, autonó-

micas, estatais, europeas e globais de:

Control público e participativo da

implantación dos CEM con medición

das inmisións en tempo real (suma das

exposicións ás que estamos sometidas).

Restición dos límites de exposición

en base ao coñecemento actual tendo

como referencia os estudos inde-

pendentes (Ex.: Informe Bioinitiative).

Esta liña de actuación, contemplada

parcialmente na Ordenanza de Leganés

(suspendida xudicialmente), é torpe-

deada a nivel estatal: centralizando, des-

regularizando e obviando o Principio de

Precaución (ex.: Lei 12/2012 de medidas

urxentes de liberalización do comercio,

Resolución de 31/01/2013 dos supostos

cerna 29

AD

EG

A

en que se substitúe a inspección previa ao

uso do dominio público radioeléctrico, por

unha certificación expedida por técnico com-

petente; Axenda Dixital; o Anteproxecto

de Lei de Telecomunicacións, etc.).

Aínda así, existen iniciativas institu-

cionais contra os CEM nalgúns lugares

do Estado a ter en conta: o Parlamento

Vasco (2011), as Xuntas Xerais de Gi-

puzkoa (2012) e o Concello de Donostia

(2013) chaman a adherirse á Reso-

lución 1815 do Consello de Europa.

No eido do ensino: os plenos mu-

nicipais de Barakaldo e Jerez de la

Frontera (2012) apoian campañas de

concienciación contra o uso inmoderado

dos teléfonos móbiles e dispositivos sen

fíos na infancia e mocidade, na liña

asumida por sindicatos de ensino no

País Vasco e Asturias e por aso-

ciacións de consumidores de Euskadi e

Castela e León. A Defensoría do pobo

vasca chama (2013) a reducir as expo-

sicións ás radiofrecuencias na escola.

Seguir visibilizando a electroconta-

minación en xeral e, en concreto, dos

dispositivos sen fíos, implica abrir o

debate aos axentes escolares (nais/pais,

profesorado e alumnado ), veciñais, de

consumo, ecoloxistas, formacións polí-

ticas, etc. O Dr. Joaquim Ramón Fer-

nández Solá, coordinador da Unidade

de Fatiga Crónica do Hospital Clinic de

Barcelona, xa declarou en 2010: “Nes-

tes momentos xa temos a suficiente

información para saber que un Wi-Fi

exposto durante moito tempo en per-

soas sensíbeis, como son os nenos, moi

previsibelmente vai causar problemas,

algúns deles quizás sexan banais como

pode ser o baixo rendemento escolar ou

trastornos do sono, pero algúns destes

riscos a longo prazo poden incidir en

enfermidades como a dor ou a fatiga

crónica…”. Ou tumores cerebrais malig-

nos e neuromas acústicos, como indica

o Informe Bioinitiative 2007-2012.

+ Info:

Pódese acceder aos documentos citados neste artigo a través de vinculos na versión dixital de CERNA. Tamén se pode ampliar información nas seguintes ligazóns:

http://www.apdr.info/escolasenwifi.htm (Campaña “Escola saudábel, Internet só por cabo”).

http://www.apdr.info/telef_mov.htm (Web de electrocontaminación da APDR).

http://antenas-peligro-movil.espacioblog.com/ (Radiacións electromagnéticas fora de Ferrol).

http://www.peccem.org/ (Plataforma Estatal Contra a Contaminación Electromagnética).

http://www.peccem.org/ICE2013.html (“Manifesto Europeo por unha ICE electrosmog”)

* Xulio Carmona é asesor sobre CEM da FEG,

vogal de APDR e coordinador galego da

PECCEM. Ana García é membro de ADEGA.

30 cerna

TEN SOLUCIÓN AMOBILIDADE URBANA?

Na nosa sociedade as necesidades demobilidade son cada vez mais elevadas;estradas, autoestradas, metros, ferrocar-rís, portos, aeroportos, aumentan a súacapacidade e dan solución, por separadoou conectadas, á demanda de segurida-de e de comodidade das infraestruturas edos medios de transporte.

Este panorama optimista rómpese dexeito radical cando entramos no mundourbano. Os problemas de mobilidade nascidades, tanto de mercadorías como depasaxeiros, segue sen solución. É máis,poderíamos afirmar que durante as últi-mas décadas a situación foi estacionariano mellor dos casos e, en xeral, evolucio-nou negativamente1.

Algo, ou moito, se debeu e debe estarfacendo mal para que os grandes inves-timentos e as medidas adoptadas de

todo tipo non teñan efectos positivos namobilidade urbana. A zona azul, a ORA,os carrís reversíbeis, o recorte de beirar-rúas, os pasos soterrados e elevados parapeóns, os escalestrix para o tráfico, aonda verde, os estacionamentos disuaso-rios, os semáforos intelixentes, o cobropor entrar na cidade, a paridade dasmatrículas, as restricións aos fluxos peo-nís, a mellora do transporte público,entre outras, foron anunciadas comosolucións que, en certos casos puideronsupoñer unha mellora, pero que nonresolveron o problema xeral da mobilida-de e da seguridade vial urbana. Mesmohoubo intentos de deseñar partes decidades e, incluso, urbes enteiras para oautomóbil que concluíron en problemasde mobilidade similares, pasado o tempo.

Cando un problema como este, quese ten atacado con enfoques diversos evariados, con múltiples recursos e medi-das, segue a non ter solución, segura-

mente sexa porque hai algún ou variosaspectos conceptuais, de fondo ou estru-turais, que non se están abordando2.

AS PRIORIDADES ESTÁN INVERTIDAS

Existe a consideración oficial, pro-fundamente inxusta, de supostos derei-tos adquiridos polo vehículo individual,polo turismo, sobre todos e cada un dosdemais medios de desprazamento nomedio urbano. Este é o grande problemade fondo irresolto que está lastrando aeficacia de todas e cada unha das medi-das que se tratan de aplicar para mello-rar a mobilidade e a seguridade urbana,e que redunda nunha preocupante dimi-nución da calidade urbana, da calidadede vida nas cidades. Todos os demaismedios de locomoción padeceron gravesprexuízos e deterioros na súa funcionali-dade: a bici, o transporte público, o peo-nil, e, incluso, indirectamente o tren e ometro. De todos eles, os máis denostados

En primeiro plano, as grandes bolsas de aparcadoiros a 5 minutos camiñando do centro da cidade.

METROMINUTO: O PEÓN NA CIDADECesáreo Mosquera*

A cidade de Pontevedra foi galardoada co premio europeo Intermodes 2013 que recoñece modelos de mobilidade e políticasde transporte exemplares. Este organismo, patrocinado pola Asociación de Rexións Fronteirizas europeas, o Comité das Rexiónsda UE e empresas do sector transporte, valorou moi positivamente a política municipal en transporte intermodal e de pasa-xeiros. Nomeadamente, destacou a creación do “Metrominuto”, un mapa que sinala as distancias e o tempo de desprazamentoa pé aos distintos enclaves importantes da cidade pontevedresa, que foi definido por Intermodes como o primeiro e únicomapa de mobilidade peonil en toda Europa. Pontevedra foi a urbe galega que nos últimos anos máis traballou para devolvero espazo urbano aos peóns. Unha aposta arriscada que agora está obtendo recoñecementos internacionais. O concelleiro deInfraestruturas de Pontevedra, Cesáreo Mosquera, cóntanos neste artigo cales foron os principios que se aplicaron na novadefinición da cidade.

cerna 31

polo predominio do vehículo foron opeonil e o ciclista; este último case che-gou a desaparecer das nosas cidades(hoxe preténdese recuperar), e o peonilviuse limitado a case unha situaciónmarxinal3.

A MOBILIDADE PEONILA mobilidade peonil é a mais básica

e natural de todas. É a primeira, en ordede importancia, e a maiores, absoluta-mente insustituíbel e non intercambiábelpor ningún outro tipo de mobilidade.Todas as formas artificiais de despraza-mento pódense substituír dentro dascidades. Os medio de transporte motori-zados foron un enorme avance. Permití-ronos chegar máis lonxe e en menostempo, pero a súa funcionalidade foi taninvasora que se creou a ilusión de quepodían suplantar as formas naturais dedesprazamento. Andar unhas cantasdecenas de minutos, aparte de ser moinatural e moi san, é consubstancial aoser humano, salvo impedimento físico.Alén disto, é o xeito mais lóxico de des-prazarse no medio urbano, cando menosdentro dun radio de acción, dunhas dis-tancias e tempos razoábeis.

E a onde non chegue a forma peonilcomo modalidade única, debe ter unhaparticipación importante combinada conoutros modos de mobilidade4.

A REDE VIARIA URBANAOs esforzos e a atención estiveron

centrados, case que en exclusiva, namellora inalcanzábel e nunca acadadado tráfico motorizado, deixando a pro-blemática da circulación peonil total-mente abandonada. En consecuencia,creáronse unhas vías urbanas inhóspitase disfuncionais para os peóns, nas que selles restrinxe a mobilidade. As beirarrúasde sección ridícula, as barreiras e rodeosinasumíbeis, os valados para recluír ospeóns, os desabridos pasos elevados esoterrados, a invasión das beirarrúas porparte de vehículos estacionados, a ilumi-nación mal dirixida á calzada etc., sonconsecuencias deste plantexamento defondo, desta prioridade absoluta conce-dida á mobilidade motorizada.

Por último, non hai que furgar moitonas hemerotecas para testemuñar queun pavimento para o tráfico rodado enmal estado é un problema público detranscendencia, mentres que un pavi-mento dedicado ao fluxo peonil en malestado case nunca ten esa relevancia.Outro síntoma: as obras son motivo dequeixa permanente porque afectan ao

tráfico rodado; o peonil, que é o quemáis sofre coas obras, case nunca émencionado5.

ECUANIMIDADE ENTREAS DISTINTAS MOBILIDADES

O principio de tratar en pé de igual-dade os tráficos peonís e os rodadosdebe ser levado á práctica con coheren-cia. Hai que acompañalo de medidasconcretas.

Se sobre as características de deseñoe sostemento das vías dedicadas a peónsqueda moito por mellorar, no conceptode fondo aínda máis. Difícil resulta darunhas especificacións técnicas concretaspara todas as variadas casuísticas, peromoi fácil establecer un principio claro eecuánime: nas rúas nas que existan trá-ficos segregados peonil e rodado, o espa-zo ou a superficie dedicada ás necesida-des do tráfico motorizado, circulación eestacionamento, nunca debe pasar,salvo raras excepcións, da metade dototal. E debería entenderse como unhanorma magnánima co tráfico rodado,pois os demais usos e ocupacións dasvías terían que conformarse coa outrametade. As lámpadas de iluminación, aspapeleiras, os contedores de refugallo, osbancos, os saíntes das fachadas, terra-zas, etc., inutilizan case 2 m transversais.Se a maiores pensamos, caso de ser posí-beis, en carrís bici, ese mínimo do 50%subtraído ao tráfico rodado pode deixarunhas vías para peóns bastante preca-rias. En todo caso, nunca menos de 2,50m absolutamente libres, de arredor de 4m brutos. Caso de que a sección do vialnon sexa suficiente para beirarrúas destetipo, a única alternativa é pasar a rúa aplataforma única, tráfico moi reducido emoi calmado, e preferencia peonil6.

A cidade encheuse de aparcadoiros para bicis.Sen carrís bicis segregados, estes vehículos con-viven sen risco con automóbiles que non podensuperar os 30 km/h.

O novo deseño urbano reduce considerabelmen-te o espazo dedicado aos coches para ofrecérl-lelo ás persoas, que son as donas da cidade.

Na organización da mobilidade están implicadas case todas as áreas do Concello.

O “DEREITO” A ESTACIONARO asumido principio de “o estaciona-

mento en superficie é un ben escaso quehai que repartir equitativamente” adoitalevar tras de si unha secuencia de actua-cións que poderíamos resumir en “unhavez ocupado todo o espazo público posí-bel para estacionamento, este segue aser escaso” e, polo tanto, violentando enfavor do estacionamento nas vías públi-cas todos os demais usos e ocupaciónsdos espazos públicos, algúns deles conmáis interese para a calidade urbana epara a mobilidade urbana. Indo á orixe, oplantexamento debería pasar a ser “oespazo público é un ben escaso e moidemandado que hai que repartir entre osdistintos usos de xeito equitativo”7.

O CONCEPTO DE NECESIDADEExiste consenso universal en que o

tráfico motorizado nas cidades provocagraves problemas e prexuízos: contami-nación atmosférica e acústica, satura-ción das vías urbanas, conxestión, inco-modidade severa, cando nonimposibilidade para outros tipos demobilidade, etc. Por outro lado, o auto-móbil forma parte da nosa civilización efoi un avance moi substancial. Non sobranin se pode prohibir en medio urbano. Asolución terá que vir dun uso racional, ousexa, unha alternativa mais matizada.

A cuestión central será definir demodo razoábel, equitativo e asumíbel oconcepto de “necesidade” ou de “servizonecesario”. Ou sexa, fixar a liña que divi-da cando é necesario o non o uso damobilidade motorizada, e polo tanto,cado está ou non permitido circular ouestacionar no espazo público8.

SOBRE VELOCIDADESNo tráfico dunha cidade onde hai

imprevistos (neno que se escapa, peónque se despista, coche que fai unhamanobra incorrecta, freados de socato,forzados ou non, etc.), permitir velocida-des máximas que poidan provocar acci-dentes con consecuencias funestas nal-gúns casos, deberíase de desterrar. Salvoexcepcións, a velocidade de 30 km/horaparece axeitada; a redución de perigosi-dade e ruído son moi elevadas.

Pero o seu efectivo cumprimento éaínda moito máis importante. De nadaserve un sinal cunha velocidade razoá-bel, se o 10 ou 15%, dos condutores nono respecta. Posibelmente poida xeraraínda máis perigo e ruído: adiantamen-tos arriscados, bucinas,... A realidade é

que para garantir estas velocidadesmoderadas hai que recorrer, candomenos neste intre histórico, a elementosfísicos de calmado de tráfico.

Por outro lado, a perigosidade dasvías urbanas, a inseguridade vial non sepode medir só polo número de acciden-tes e de vítimas. A sensación de insegu-ridade non é tan tráxica como os efectosnas vítimas, pero deteriora de xeito moigrave a calidade de vida nas cidades erecorta a autonomía das persoas maisdébiles, especialmente dos nenos que seven expulsados da exploración e dominioautónomo do seu medio9.

AS DINÁMICAS SOCIAISCando se inicia un proceso de ree-

quilibrio dos usos dos espazos públicosurbanos entre o modo de mobilidadepeonil e o motorizado, hai unha reac-ción, en diferentes graos, que recordaaquela máxima do tardo-franquismo deque “podería haber democracia cando osespañois estivesen preparados”.

É minoritaria a oposición frontal aeste reequilibrio de mobilidades. Casesempre vai por argumentacións do tipo:

“si, pero cando haxa estacionamento”,“si, pero cando haxa consenso”, “si, perocando mellore o transporte público”,cando.., cando..., cando... O modo demobilidade privilexiado, o motorizadoindividual, resístese a perder as súas pre-

32 cerna

PRINCIPIOS PARA UNHA MOBILIDADE SUSTENTÁBEL EN ESPAZOS URBANOS

1. A mobilidade mellorou moito nas últimas décadas, agás a mobilidade urbana quesegue igual de mal ou incluso peor.

2. Mentres non se aborden os problemas estruturais ou de fondo, as medidas concretasfracasarán.

3. O equilibrio entre os diferentes modos de mobilidade urbana está profunda, radical einxustamente descompensado a favor do vehículo motorizado individual. Este é acausa de fondo que hai que abordar.

4. A mobilidade peonil é a maneira máis sana e natural de desprazarse en medio urba-no cando as distancias e tempos necesarios non superen, por exemplo, os 3 km ou os40 minutos. En desprazamentos de máis percorrido ou tempo, o modo peonil debeser tamén o eixe central da intermodalidade.

5. A mobilidade peonil debe ter, cando menos, igual importancia que a rodada, tanto nanormativa de aplicación como no deseño, sostemento e xestión das vías urbanas.

6. A reserva para o tráfico rodado nunca debería superar a metade da superficie totaldas rúas.

7. O suposto dereito a estacionar en vía pública debe perder o seu privilexio case mono-polístico e pasar a ser un uso máis entre os que hai na vía pública, mediante unharegulación dos usos dos espazos públicos na que prime o interese colectivo sobre oindividual.

8. O uso do coche nas cidades e a minimización dos problemas eu provoca terá que virfixado polo concepto de “necesidade”. O tráfico redúcese a intensidades asumíbeis emanexábeis.

9. Hai que fixar velocidades máximas moderadas en todos os ámbitos urbanos nos queoutros usos existentes poidan provocar accidentes e, sobre todo, facer que se cum-pran estes límites coas medidas físicas necesarias.

10. A recuperación da mobilidade peonil, o re-equilibrio entre as diversas formas demobilidade non pode nunca condicionarse a futuros ou a outras actuacións. Estaría-mos demorando sen horizonte temporal a solución a un problema urxente.

11. A mellora da calidade urbana, da mobilidade urbana e da seguridade son enormescando se actúa segundo os criterios antes descritos.

12. A nosa experiencia amosa que a solución á mobilidade e a seguridade urbana vai polocamiño de dar a primacía absoluta á mobilidade peonil entre todos os tipos de mobi-lidade urbana.

A proliferación de "lombos" ou pasos peoníselevados, chave do éxito da pacificación do trá-fico a motor.

cerna 33

A mobilidade en Pontevedra revertiu as priori-dades tradicionais urbanas, xa que as modalida-des naturais predominan sobre as motorizadas.

bendas aínda que sexa en aras dun ree-quilibrio, dunha mellora xeneralizadatanto da mobilidade como da seguridadee da calidade urbana10.

SOBRE 13 ANOS DE EXPERIENCIA ENPONTEVEDRA

En Pontevedra, o proceso de implan-tación está moi avanzado, xa toda acidade ten limitada a velocidade máximaa 30 km/hora coas barreiras físicas cor-respondentes. Os principios e conceptosclaros e a coherencia na aplicación, leva-ron a bo porto o proceso.

A calidade urbana e a calidade damobilidade peonil e ciclista son moi ele-vadas, e isto, sen facer ningunha restri-ción ao funcionamento da cidade. Aocontrario, a cidade resulta máis atractivae segura e funciona mellor. Toda persoaque “necesita” circular para desprazarmercancía ou pasaxeiros ten moitasmáis facilidades que na situación previa.

Dous terzos dos desprazamentosurbanos son peonís, segundo o Estudo deMobilidade de 2011; aínda así, o volumede desprazamentos en coche dentro dacidade pode seguir reducíndose en favordo peonil, porque segue a haber moitacirculación, cada vez menos, pero aíndamoita, que non cumpre ningunha dasrazóns que se poden aceptar como váli-

das e, polo tanto, non pode ser incorpo-rada ao concepto de “necesidade”.

Por outro lado, os índices de sines-tralidade son baixísimos, especialmenteentre os peóns: ningún morto nin feridograve nas zonas tratadas en 13 anos11.

A INVERSIÓN COMPLETA DAS PRIORI-DADES

Primando nidiamente a mobilidadepeonil, coa conseguinte e necesaria res-trición do tráfico rodado, actuando sobreo estacionamento e establecendo o con-cepto de “necesidade”, as intensidadesde tráfico motorizado vólvense manexá-beis, o transporte público en superficiedeixa de ter problemas e a mobilidadeciclista vólvese cómoda tanto coexistin-do na calzada co tráfico calmado comopolos paseos e beirarrúas.

Somos conscientes de que cada cida-de ten o seu tamaño e as súas caracte-rísticas diferentes, pero non vemos nin-gunha razón convincente para que estesprincipios de actuación non sexan váli-dos en todas as cidades. Como moito,habería que sectorizar as cidades detamaños grandes e tratar zonas urbanasconcretas delimitadas polo viario princi-pal, ou sexa, o que ten funcións interzo-nais; pero zonas amplas, consistentes, esen estrangulamentos nas intersecciónscon estas vías parcialmente excepciona-das12.

As vantaxes en canto á calidadeurbana e á seguridade vial son tan evi-dentes, profundas e contrastábeis, quecompensan con moito o esforzo e remo-ven as posíbeis reticencias iniciais. Desdeo equipo de goberno de Pontevedra esta-mos convencidos de que este é o camiñopara a mobilidade e a seguridade nascidades, de que a solución só poderá virdunha clara primacía, que non exclusivi-dade, da mobilidade peonil en ámbitosurbanos.

* Cesáreo Mosquera é o concelleiro deInfraestruturas do Concello de Pontevedra.+info: pontevedra.eu/movete

Metrominuto, un plano para animar á xente a desprazarse a pé.

34 cerna

particular para os que se refuxian enárbores (Nyctalus leisleri, Myotis bechs-teinii, Barbastella barbastellus, etc.). Decara a garantir a conservación das espe-cies forestais e os bosques galegos faisepreciso unha reformulación da políticaagroforestal que incorpore criterios deconservación da biodiversidade.

Dado que os quirópteros presentanunha grande fidelidade a un tipo derefuxio, a falta de cavidades en árborespode ser un factor limitador para a súapresenza nun territorio. Polo tanto, adestrución dos seus refuxios, ou as per-turbacións neles, van ser a principalameaza para estas especies. Neste sen-tido, a colocación de caixas niño repre-senta unha boa medida de xestión econservación, especialmente en bosquesonde a súa explotación limita a presen-za de cavidades naturais. Estas medidasson especialmente idóneas en lugarescomo plantacións de coníferas ou deespecies exóticas como o eucalipto,onde apenas existen refuxios naturais.

Existen ademais outros factores quepoñen en perigo as súas poboaciónscomo a perda de zonas de alimentación(moitas veces relacionadas cos cambiosnas políticas agrarias ou coas obras degrandes infraestruturas), o uso de pesti-cidas ou a mortaldade nos parque eóli-cos.

Consecuentemente a todo o expos-to, os morcegos forestais, son un indica-dor do estado do bosque, polo que a súaconservación depende da preservacióndas fragas e bosques galegos.

AS ESPECIES ATOPADAS EN GALIZADun xeito ou doutro, todas as espe-

cies de quirópteros poden atoparse for-mando parte dos ecosistemas forestaisdurante o seu ciclo anual de actividade.Se ben, dentro das especies atopadas,podemos destacar a Nyctalus leisleri, N.lasiopterus, Myotis bechsteinii, M. mys-

tacinus, M. alcathoe, M. escalerai, M.spA e B. barbastellus como especiesestritamente forestais, dado que presen-tan vínculos máis estreitos con este tipode hábitats.

OS NÓCTULOSOs nóctulos, xénero Nyctalus, están

representados na fauna galega por dúasespecies de marcado carácter forestal:N. lasiopterus e N. leisleri. O Nóctulopequeno, N. leisleri, é unha especie liga-da a masas boscosas de certa entidade,onde atopa refuxio en buratos e fendasde árbores vellas en carballeiras, faialesou piñeirais, en zonas próximas á auga,parques suburbanos e ecotonos. Taménocupa caixas niño e edificios. En Galizapresenta unha distribución bastanteirregular, chegándose a mencionar comocomún onde o hábitat resulta axeitado.O Nóctulo xigante, Nyctalus lasiopterus,especie asociada á presenza de bosquesmaduros, tanto de frondosas como deconíferas, así como a ripisilvas, ten unmarcado carácter forestal, utilizandocomo refuxio principal buratos de árbo-res vellas en masas forestais ben con-servadas. Detectouse recentemente nosbosques máis orientais de Galiza e noParque Natural Baixa Limia - Serra doXurés. O Catálogo Galego de EspeciesAmeazadas (CGEA) recolle dúas especiesde nóctulos catalogadas como vulnerá-beis (Nyctalus lasiopterus e N. noctula),non existindo na actualidade rexistrosfiábeis da presenza desta última especieen Galiza. Pola contra, o Catálogo debe-ría recoller de inmediato o N. leisleri, doque si existen diversas referencias.

OS RATEIROSOs morcegos rateiros, xénero Myotis,

son os que presentan un maior númerode especies. A maioría deles son depequeno tamaño e acollen varias espe-cies de medios forestais en Galiza, das

Os quirópteros forestais dependendos bosques para o desenvolvemento doseu ciclo biolóxico ou, polo menos,dunha parte del (reprodución, caza ouhibernación), tendo así mesmo un papelimportante na dinámica destes ecosis-temas. Os quirópteros actúan como uneficaz insecticida biolóxico, xa que asdistintas especies deste grupo consu-men diariamente decenas de toneladasde insectos, eliminando vectores deenfermidades e pragas para a agricultu-ra.

Por outra banda, os quirópterosresultan un dos grupos animais máissensíbeis. Das 32 especies ibéricas, tansó 4 se libran de ameaza. Esta sensibili-dade púidose constatar en distintos paí-ses europeos, así como en diversos luga-res da Península Ibérica onde foiobservado un considerábel e progresivodescenso dos seus efectivos poboacio-nais. Neste senso, en Galiza apréciaseunha regresión xeneralizada dalgunhasespecies nos últimos anos.

Os quirópteros forestais empregancavidades naturais (resultado da caídade pólas), fisuras, cortizas exfoliadas, ecavidades creadas por especies escava-doras (petos e insectos xilófagos) ou porefecto doutros procesos naturais deputrefacción de troncos e pólas. Onúmero e a medida das cavidades varíansegundo o diámetro, idade e altura daárbore, sendo as árbores grandes e vel-las as que están máis expostas aos pro-cesos de formación de cavidades. Seben, nos climas temperados, os quiróp-teros empregan so refuxios subterráneospara invernar e refuxios forestais duran-te o resto do ano.

Deste xeito a deforestación e frag-mentación do hábitat ou a substitucióndo bosque autóctono por superficies demonocultivo de especies de crecementorápido representan un gran problemapara a conservación de quirópteros, e en

ESPECIES EN PERIGO

OS MORCEGOS FORESTAIS NA GALIZA Xosé Pardavila e Adrián Lamosa*

Até o momento, constatouse en Galiza a presenza de 23 especies de morcegos, pertencentes a 10 xéneros e 3 familias dife-rentes (Táboa 1). Segundo o Decreto 88/2007 do 19 de abril, polo que se regula o Catálogo galego de especies ameazadas, 9destas especies presentes no noso territorio son vulnerábeis. Esta catalogación fai necesaria a realización urxente dun Plan deconservación para estas especies. Porén, polo de agora, a Xunta de Galiza non iniciou a súa tramitación.

cerna 35

que 3 están catalogadas como vulnerá-beis.

O morcego rateiro forestal, Myotisbechsteinii, está presente tanto enmedios forestais de bosques caducifolioscomo de coníferas. Busca refuxio enminas, simas e covas. En Galiza é esca-so, existindo moi poucos rexistros ecoñecéndose unha única poboaciónreprodutora na península do Morrazo.Esta especie, arborícola e asociada amasas forestais ben conservadas, utilizacomo refuxios principalmente árborescon buratos e fendas, durante a hiber-nación pode ocupar cavidades subterrá-neas e edificios.

O morcego bigotudo, Myotis mysta-cinus, especie eminentemente forestal,localízase en zonas montañosas densa-mente forestadas, sobre todo en bos-ques de frondosas, aínda que aparecetamén en parques e zonas urbanas. No

verán refúxiase principalmente en ocosde árbores, pero tamén en caixas niño,ocos de edificios, pontes e, máis rara-mente, en covas. En inverno utilizaminas, túneles, covas e soutos de baixatemperatura (2-8 ºC) e elevada humida-de. Non existen demasiados datos destaespecie en Galiza, aparecendo comounha especie rara e escasamente distri-buída.

O morcego rateiro grande, Myotismyotis, prefire bosques maduros abertose pasteiros arborados. Busca refuxios encovas, faiados e alpendres. É unha espe-cie fisurícola e cavernícola, polo quepode ocupar diversos tipos de refuxio,como covas, minas, pozos ou sobrados.En Galiza presenta unha distribuciónuniforme, sen acadar elevadas densida-des. Ocupa principalmente bosquesmaduros pouco densos, zonas de matocon árbores e pastos.

Outras especies de morcegos ratei-ros forestais presentes en Galiza e quedeberían ser incluídas no Catálogo Gale-go de Especies Ameazadas son os mor-cegos rateiros grises, Myotis escalerai eMyotis spA, do grupo Nattereri. Estasdúas especies de distribución ibérica,foron recentemente separadas de M.nattereri a partir de análises xenéticas.M. escalerai presenta unha distribuciónerrática en toda Galiza sendo poucoabundante, xeneralista en canto amedios usados e cavernícola. M. spA tenpolo momento moi poucas citas (Fragasdo Eume, Ancares, Xurés), estando máisasociado a zonas montañosas con bos-ques ben conservados. De igual xeitodebería incorporarse ao CGEA o morce-go bigotudo pequeno, M. alcathoe,recentemente descrito, estando a súadistribución galega limitada ao Eume,Ancares e Courel, e asociada tamén a

Os morcegos forestais atopados en Galiza.

Xosé

Par

davi

la e

Adr

ián

Lam

osa

bosques ben conservados de zonas demontaña.

Outras especies do xénero Myotisrecollidos no CGEA pero que non pre-sentan marcado carácter forestal son omorcego de orellas fendidas, Myotisemarginatus, que vive en todo tipo dehábitats, aínda que parece evitar os bos-

ques moi pechados. En Galiza considé-rase unha especie moi rara e con distri-bución moi irregular. E o morcego deorellas de rato pequeno, Myotis blythii,especie típica de medios abertos, queutiliza como refuxios cavidades subter-ráneas (minas e covas) e, en menormedida, faiados e sobrados.

O morcego das fragas, Barbastellabarbastellus, outra especie que deberíaser incluída no CGEA, resulta ser princi-palmente forestal. Durante o invernoocupa refuxios subterráneos, próximos abosques de frondosas situados en zonasmontañosas de altitude media. En Gali-za distribúese de forma descontinua,

36 cerna

Táboa 1. As 23 especies de morcegos detectadas en Galiza e os seu rango de protección e/ou ameaza.

Lendas:

Decreto 88/2007 do 19 de abril, polo que se regula o Catálogo galego de especies ameazadas. Vulnerábel (V).

SECEM (Lista Vermella). Case ameazado (NT), Vulnerábel (VU), Preocupación menor (LC).

Lei 42/2007, de 13 de decembro, do Patrimonio Natural e da Biodiversidade. Anexo II (Especies animais e vexetais de interese comunitario para cuxa con-servación é necesario designar zonas especiais de conservación), Anexo V (Especies animais e vexetais de interese comunitario que requiren unha protec-ción estrita).

CNEA (Catálogo Nacional de Especies Ameazadas). Vulnerábel (V), Interese Especial (IE).

IUCN (Lista vermella de especies ameazadas). Preocupación menor (LC), Case Ameazado (NT).

cerna 37

asociada a zonas que presentan boasmasas forestais.

OUTROS MORCEGOS FORESTAIS

Pero en Galiza hai máis especies demorcegos forestais. Tal é o caso do mor-cego de río, Myotis daubentonii, que dexeito similar ao que acontece no con-xunto peninsular, ten unha distribucióndescontinua e abunda máis cara aoNorte. Moi ligada a ambientes acuáti-cos, manifesta un marcado carácter

fisurícola, ocupando grande diversidadede refuxios.

O morcego de Cabrera, Pipistrelluspygmaeus, é una especie recentementeseparada do morcego común P. pipistrel-lus, polo que a súa distribución non estáde todo clara. Parece ter un carácteralgo máis forestal que P. pipistrellus.Existen poucos datos sobre a súa pre-senza en Galiza, podendo correspondera esta especie algunhas citas de P. pipis-

trellus; ten unha distribución irregular,sendo localmente abundante.

O morcego das hortas, Eptesicusserotinus, é típico de áreas boscosas.Utiliza árbores con ocos, sendo rarolocalizalo en refuxios subterráneos;tamén está en hórreos, fisuras de murosou faiados. En Galiza é común e atópa-se amplamente distribuído.

Por último, o morcego orelludo dou-rado, Plecotus auritus, é relativamentefrecuente e amplamente distribuído enGaliza, con preferencia por hábitatsforestais, tanto de bosques caducifolioscomo de coníferas.

* Xosé Pardavila e Adrián Lamosa, Sorex, Ecolo-xía e Medio Ambiente S.L.

BIBLIOGRAFÍA:

- Carro F., Fernández, R. e Moraña, A.(1997). Refugios importantes paralos quirópteros en Galicia. Ecología.Nº11, pp. 445-452.

- Drosera (2012). Morcegos de Galicia.http://www.morcegosdegalicia.org.Descargado o 01/03/2012

- Lamosa, A. e Pardavila, X. (2011).Factores determinantes para a con-servación de insectívoros forestais(quirópteros). Xunta de Galicia.Informe inédito.

- Lamosa, A.; Pardavila, X.; Moraña, A.;Carro, F.; Gil, A.; Domínguez, J. eAmoeiro, J.A. (2010). ¿Protegen losespacios naturales a las comunida-des de quirópteros? Estudio prelimi-nar en el LIC Baixa Limia - Serra doXurés (Galicia). III Jornadas de laSECEMU: Métodos de seguimientode murciélagos.

- Pardavila, X.; Lamosa, A.; Carro, F.;Moraña, A.; Gil, A.; Domínguez, J. eAmoeiro, J.A. (2010). Distribución yselección de hábitat de dos especiesde quirópteros forestales. Resultadospreliminares en el LIC Baixa Limia -Serra do Xurés. III Jornadas de laSECEMU: Métodos de seguimientode murciélagos.

- Roberto J. Hermida, Francisco J.Lamas, David A. Graña, Simón Rial,Félix Cerqueira, Manuel Arzúa,Ramón Seage (2012). Contribuciónal conocimiento de la distribuciónde los Murciélagos (O. Chiroptera)en Galicia. Galemys, 24: 13-23

CarballoBiometanización

PLANTA DE BIOGÁS DE RESIDUOS INDUSTRIAIS

• Participada polo Grupo Calvo.

• Pioneira en Galicia.

• Valorización de residuos industriais.

• Tratamento de 11.000 toneladasao ano.

• Produción eléctrica equivalente aoconsumo de 400 fogares.

Estrada A Coruña-Fisterra s/n15106 Carballo, A Coruña

carbio.info@gmail.com

cerna 39

manente, ocupa máis de 1m2 e menos de2Ha.

PATRIMONIO NATURAL E CULTURALAs charcas son pequenos ecosistemas

cun grande interese para a biodiversida-de. Moitas delas acollen especies en peri-go, endémicas ou escasas, incluídas naDirectiva Hábitats, ou nos Libros Vermel-los de flora e de fauna. En Galiza, algu-nhas charcas son fundamentais para asupervivencia de moitas especies de her-petos como o sapo de esporóns (Peloba-tas cultripes) ou o sapoconcho europeo(Emys orbicularis); e tamén de fieitoscomo Marsilea quadrifolia. Outro tantopodemos dicir de odonatos, moluscos,plantas, etc.

Estudos recentes teñen demostradocomo os pequenos humidais contribúen ábiodiversidade rexional, incluso máis queríos e lagoas, referíndose algúns deles ádiversidade de macroinvertebrados ou ávexetación acuática (ver gráfica).

As charcas tamén cumpren unha fun-ción conectora entre diferentes hábitatsde auga doce converténdose en impor-tantes corredores ecolóxicos, como seexpón no artigo 10 da Directiva Hábitats.

Alén das charcas naturais, que debena súa orixe a procesos xeolóxicos, taménhai unha considerábel cantidade e diver-sidade delas froito da actividade humana.Desde a antigüidade os galegos e as gale-gas vimos adaptándonos ao medio e

A IMPORTANCIA DASPEQUENAS COUSAS: AS CHARCAS

Ramsés Pérez e Lucía Parente*

O DECLIVE DOS HUMIDAISÉ fácil imaxinar que se espazos de

medianas ou grandes dimensións (Ribei-ras do Louro, Xunqueira do Lagares...)dificilmente teñen resistido até hoxe, quenon terá sucedido con centos de peque-nos humidais que a toponimia nos indica.

Botando unha ollada ao mapa deGaliza podemos observar un grandenúmero de lugares que incorporan osnomes de braña, xunqueira ou gándara.Tamén podemos atopar aqueles quelevan na súa toponimia as palabras char-ca, poza ou lagoa, hoxe en día converti-dos en plantacións de eucaliptos, viñedosou rotondas.

A European Pond Conservation Net-work (EPCN) ponlle unha cifra a estasituación e calcula que nalgúns países daUnión Europea podería ter desaparecidoaté o 90% destes pequenos humidais.

Afortunadamente nos últimos anosestán xurdindo numerosas iniciativas quedesde o ámbito científico até o divulgati-vo e práctico (recuperación e creación decharcas) traballan coa finalidade dedivulgar a importancia destes espazos econtribuír á súa conservación.

AS CHARCAS,PEQUENAS E IMPORTANTES

Se falamos de hábitats de auga doce,seguramente pensemos en ríos ou lagoas,pero poucas veces reparamos en peque-nos humidais como charcas ou pozas.Porén, os millóns de pequenas masas deauga con menos de 10Ha de superficiesupoñen, segundo a EPCN, o 30% daauga superficial estancada do planeta.

Na literatura, nin sequera entre asdiferentes entidades a prol da conserva-ción dos humidais, existe un consensosobre cal é a definición axeitada paradefinir as “charcas”. Por facer unha apro-ximación, poderíamos dicir que son luga-res naturais ou de orixe antrópica onde aauga doce, de carácter estacional ou per-

Ram

sés

Pére

z

A construción de infraestruturas (foxo de silo, na foto) ou a intensificación dos cultivos no ruralteñen destruído centos de charcas.

Campos de fútbol, centros de ensino, polígonos industriais, estradas, campus universitarios, estaleiros e outras moitas infra-estruturas teñen sido construídas sobre humidais. Outro tanto ten sucedido con ecosistemas de menor tamaño como lagoas,charcas ou pozas. A desaparición destes lugares contribúe ao empobrecemento da nosa paisaxe, á extinción de comunidadesde flora e fauna, e á perda dos beneficios ecosistémicos que nos ofrecen.

Ram

sés

Pére

z

Ram

sés

Pére

z

modificando a paisaxe, creando nese pro-ceso multitude de microhábitats asocia-dos á auga. Exemplo disto son os pozosde rega que, aproveitando mananciais oua chuvia, recollían auga para logo levalaaos prados e mantelos verdes durantemáis tempo. Outra mostra pode ser amultitude de charcas que se naturaliza-ron ao abandonarse explotacións minei-ras, canteiras, ou areeiras, acollendo hoxeen día pequenos pero interesantes humi-dais cun notábel valor ecolóxico.

Non deberíamos esquecer as charcasartificiais feitas para xardíns (ex. Pazo deOca) construídas polo seu valor estético ede goce, ou outros puntos de auga artifi-ciais como lavadoiros, neveiras, fontesque, alén do seu uso tradicional, podenchegar a ter un elevado valor patrimoniale etnográfico. Todos eles igual de impor-tantes e valiosos para a conservación donoso patrimonio.

Alén disto, é necesario lembrar que ascharca ofrécennos servizos ecosistémicose axúdannos a loitar contra o cambio cli-mático, xa que funcionan como reservo-rios de auga doce, captadores de CO2 outamén como sistemas de depuraciónnatural.

PEQUENOS ESPAZOS, GRANDESAMEAZAS

Como diciamos, numerosas infraes-truturas construídas durante o últimoséculo teñen destruído unha manchea decharcas ao longo do territorio, debido enparte a súa escasa consideración e á faltade protección. Esta situación que se repi-te en toda a zona costeira de Galiza e nasgrandes vilas e cidades tamén se repro-duce no medio rural, onde teñen desapa-recido multitude de charcas tanto natu-rais como artificiais. O cambio cara aagricultura intensiva, aterramento, dre-naxe, sobreexplotación de acuíferos, etc.,e o abandono de prácticas agrícolas tra-dicionais como as pozas de rega, estánfacendo desaparecer centos de pequenoshumidais naturais e construídos.

Outras ameazas son a excesiva regu-lación dos cursos fluviais, que impide osremansos en terreos aluviais que adoitancrear charcas despois das enchentesinvernais, tamén a introdución de espe-cies exóticas invasoras ou o uso das char-cas como vertedoiros.

Os pequenos humidais carecen hoxeen día dunha protección efectiva e real. ADirectiva Marco de Auga considérase deaplicación só para masas de auga supe-riores ás 50 Ha, polo que estes espazosquedan fóra da normativa europea. Unhavía para a súa conservación, como apun-ta a EPCN, pode ser a creación de char-cas para certos anfibios ameazados dosAnexo II da Directiva Hábitats; porén,esta medida é insuficiente para charcascon outras moitas especies importantesque é necesario protexer e conservar.

Así pois, é preciso asegurar que alexislación e as políticas nacionais eeuropeas de biodiversidade e xestión deaugas sexan aplicábeis e efectivas para aprotección das charcas. En diferentespaíses de Europa estase avanzando nestaliña desenvolvendo estratexias nacionaisde conservación de pequenos humidaiscomo xa se fixo en Francia, Suíza, Alema-ña ou Reino Unido onde se teñen incluí-do as charcas como hábitats prioritariosna conservación da biodiversidade.

COMO PROTEXER AS CHARCASAs charcas son espazos pequenos e

sensíbeis ás alteracións do medio, perotamén son elementos moi agradecidos aaccións relativamente sinxelas. A EPCNelaborou unha estratexia europea basea-da en catro cuestións chave para prote-xer as charcas:

1. Política e lexislación. O obxectivo égarantir unha lexislación efectiva anivel europeo. Asegurar a representa-ción das charcas nas redes oficiais deáreas protexidas e conseguir respaldoe financiamento para avanzar na con-servación das charcas.

2. Investigación e seguimento. Son pre-cisos máis traballos de investigación

centrados na bioloxía e ecoloxía des-tes ecosistemas. Estudos sobre osimpactos e ameazas das charcas,desenvolvemento de estratexias deseguimento e mellora do coñecemen-to sobre o seu papel na conservaciónde especies. Estas áreas de estudocontribuirán á conservación, xestión,creación e seguimento de charcas.

3. Comunicación e concienciación. For-múlase a necesidade de sensibilizar ácidadanía, desde os políticos, científi-cos e xestores até o público xeral,sobre o valor e a importancia dascharcas, así como fomentar boasprácticas nestes ecosistemas.

4. Protección e mellora. Será necesariotraballar no terreo para protexer ossitios clave e crear novas charcas quesubstitúan as xa destruídas. Para isodeberíanse establecer redes nacionaisque identifiquen Áreas Importantespara as charcas, proporcionen consel-los de boas prácticas e promovan asúa conservación mediante iniciativascomo a custodia do territorio.

ADEGA xa traballou neste ámbito coProxecto Castieixas (ver Cerna 60, páx.40-41) e con pequenas actuacións deintervención e denuncia; pero agora ponen marcha unha nova iniciativa, Charcascon vida, que pretende paliar algunhasdas cuestións tratadas neste artigo. Le asseguintes páxinas para coñecer este pro-xecto.

40 cerna

Ram

sés

Pére

z

As charcas acollen interesantes comunidades de fauna e flora.

Ram

sés

Pére

z

Charca formada tras o abandono dunha antigabarreira.

* Ramsés Pérez e Lucía Parente son educadoresambientais de ADEGA.+info: http://campus.hesge.ch/epcn/welcome.asp

QUE É UNHA CHARCA?•Poden ser pequenas (dende 1 m2) ougrandes (até 2 Ha).

• Poden ter auga todo o ano, secarocasionalmente ou boa parte do ano.

• Poden ser naturais ou creadas.

cerna 41

XORNADAS CHARCAS CON VIDA

INICIATIVAS PARA ACONSERVACIÓN DE CHARCAS

Redacción CERNA

O pasado 2 de febreiro, Día mundial dos humidais, celebrouse no Pazo da Cultura de Pontevedra unha xornada sobre charcas,organizada por ADEGA coa colaboración da Fundación Biodiversidad, do Ministerio de Agricultura, Alimentación e MedioAmbiente, e financiada polo Concello de Pontevedra. A finalidade foi divulgar a importancia destes ameazados ecosistemas ecoñecer diferentes iniciativas de estudo e conservación, alén de dar a coñecer o novo proxecto de custodia e voluntariadoambiental de ADEGA: Charcas con Vida.

A xornada foi inaugurada pola con-celleira de Cultura e Zonas Verdes doConcello de Pontevedra, Anxos Riveiro,e pola presidenta de ADEGA, VirxiniaRodríguez.

O primeiro dos relatorios correu acargo de Xosefina Garrido, doutora einvestigadora no departamento de Eco-loxía e Bioloxía Animal da Universidadede Vigo, que realizou unha introduciónaos valores ecolóxicos e ambientais dospequenos e grandes humidais. Garridosalientou que Galiza é o territorio conmenos espazo protexido do Estado, enrelación á súa superficie, e que as char-cas fican fóra desta rede malia ser hábi-tats con elevada biodiversidade.

Seguidamente, Adolfo Cordero, dou-tor e investigador do grupo de EcoloxíaEvolutiva e da Conservación, do Depar-tamento de Ecoloxía e Bioloxía Animalda Universidade de Vigo, amosou aimportancia das charcas para a conser-vación dos odonatos (libeliñas e cabali-ños do demo). Cordero explicou quepara este grupo de insectos son demoito interese os pequenos humidais, eparticularmente os de orixe artificial,especialmente en áreas onde estes eco-

sistemas son escasos ou desapareceronno curso da historia, como é o caso deGaliza.

A última presentación da mañá foi ade Martiño Cabana, membro da Asocia-ción Galega de Custodia do Territorio einvestigador herpetólogo na Universida-de de A Coruña. Esta palestra centrousena importancia dos humidais para aconservación dos anfibios, organismosque dependen das charcas en bo estadopara a súa supervivencia, motivo poloque se deben protexer os humidais gale-gos, en especial os de pequeno tamaño.

Na sesión de tarde, Pere Fraga,representante do Consell Insular deMenorca, presentou o “LIFE Basses”seleccionado como un dos seis melloresproxectos LIFE Natureza do ano 2010.Esta iniciativa, centrada nos estanquestemporais mediterráneos de Menorca,hábitats prioritarios e protexidos, tivoun enfoque práctico, con accións direc-tas de conservación, xestión e sensibili-zación que deu como resultado o reco-ñecemento da poboación e unha mellorxestión e conservación das balsas ouestanques temporais.

José Teixeira, doutor e investigadordo CIBIO (Centro de Investigação emBiodiversidade e Recursos Genéticos dePortugal) e coordinador da Unidade deDivulgación e Comunicación de Ciênciaem Biodiversidade do CIBIO (Cibio-Div)explicou o proxecto “Charcos com Vida”.Esta campaña do país veciño comezouno ano 2010 co obxectivo de sensibilizare incentivar a poboación para a posta envalor e estudo das charcas e da súa bio-diversidade.

Para rematar a xornada RamsésPérez e Lucía Parente presentaron anova iniciativa de ADEGA “Charcas convida”, en convenio asinado ao final daxornada co CIBIO. Esta andaina comezano 2013 e ten o obxectivo de seguirampliándose en anos vindeiros.

As xornadas contaron coa asistenciadun cento de persoas interesadas naconservación dos ecosistemas. Destacá-ronse as apreciacións con respecto ánula protección destes ecosistemastanto no ámbito galego, como estatal eanimouse a realizar a final de ano unhapetición de integración das charcas nalexislación ambiental, para tentar así,conseguir unha protección efectiva.

O encontro serviu para coñecer diversas experiencias que se están a reali-zar na Península arredor da conservación das charcas.

A Xornada sobre Charcas celebrada o pasado 2 de febreiro en Pontevedrafoi un éxito de participación.

Ram

sés

Pére

z

Ram

sés

Pére

z

42 cerna

PROXECTO CHARCAS CON VIDALucía Parente e Ramsés Pérez*

As charcas son pequenos ecosistemas cun grande valor, porén apenas teñen sido obxecto de inciativas para o seu estudo econservación en Galiza. ADEGA vén de poñer en marcha unha iniciativa que baixo o nome de Charcas con vida pretende con-tribuír á divulgación dos valores dos pequenos humidais mediante actuacións que vinculen educación ambiental, voluntaria-do ambiental e custodia do territorio. O proxecto conta coa colaboración da Fundación Biodiversidad, do Ministerio de Agri-cultura, Alimentación e Medio Ambiente e realízase en convenio co CIBIO (Centro de Investigação em Biodiversidade eRecursos Genéticos de Portugal).

AS CHARCAS IMPORTAN Desde hai tempo ADEGA realiza

diferentes accións para denunciar oupromover a conservación de pequenoshumidais e nomeadamente das charcas.Porén, a lexislación deixa pouco campode actuación para protexer estes espa-zos, xa que aqueles menores de 2 Hanon se consideran humidais e carecenpolo tanto de protección efectiva. Debi-do a isto, centos destes espazos teñensido destruídos impunemente nos últi-mos anos.

Durante o ano 2008, ADEGA desen-volveu o Proxecto Castiexias: de Anfi-bios, Charcas e Persoas, unha experien-cia de recuperación de charcas paraanfibios nun primeiro momento. Estainiciativa demostrou como de maneirasinxela a restauración dunha antigapoza de rego podía contribuír á mellorado hábitat de varias especies de anfi-bios. Alén disto, a actuación amosoucomo a restauración dun elementopatrimonial pode contribuír á conserva-ción da biodiversidade, e como a custo-dia do territorio é unha ferramenta váli-da para este propósito (ver máis sobreCastieixas en Cerna 60, páx. 40-41).

INICIATIVA CHARCAS CON VIDACoa intención de seguir difundindo

os valores e importancia das charcas ede contribuír á súa conservación nace oproxecto Charcas con vida. A iniciativapretende dar solucións ao problema dedesaparición de charcas e da biodiversi-dade que acollen, así como fomentaractuacións para conservalas. Tres son asliñas de actuación: divulgación daimportancia e dos valores das charcas;creación dunha rede cidadá para oinventariado e estudo de charcas eactuacións de construción e recupera-ción de charcas mediante acordos decustodia do territorio e voluntariadoambiental.

A Unidade de Divulgación e Comuni-cación de Ciência em Biodiversidade doCIBIO (Portugal) estableceu un conveniocon ADEGA para a realización deste pro-xecto, en febreiro de 2013. Esta entida-de promove o proxecto Charcos comvida no país veciño. Dita iniciativatamén ten como obxectivo o achega-mento da poboación ás charcas e tra-ballos de conservación para a melloradestes ecosistemas. As dúas entidadespretenden compartir información eampliar a rede de cidadás e cidadánsentre Galiza e Portugal que inventaríene protexan charcas e charcos.

DIVULGACIÓNUn dos primeiros obxectivos de

Charcas con vida é a divulgación dovalor das charcas. Estes ecosistemasalbergan importantes poboacións deplantas e algas acuáticas, anfibios, ouinvertebrados que precisan deste mediopara completar o seu ciclo vital. Ascharcas tamén son corredores biolóxi-cos, constitúen importantes elementospatrimoniais e ofrécennos numerososbeneficios ecosistémicos. É por isto queos pequenos humidais son espazos cun

grande potencial para a educaciónambiental e a investigación.

O traballo de divulgación realízasemediante diferentes actividades. A pri-meira delas foi a realización do encon-tro Charcas con vida: iniciativas para aconservación de charcas, realizado o día2 de febreiro Día mundial dos humidaisna cidade de Pontevedra e financiadopolo concello desta cidade.

Así mesmo estanse a elaborar dife-rentes materiais divulgativos para oestudo e inventariado de pequenoshumidais. Tamén se organizarán xorna-das divulgativas e saídas formativaspara dar a coñecer estes ecosistemas, osseus valores e beneficios.

A web www.charcasconvida.org seráo espazo onde se poderán consultar asnovas, actividades, documentos, etc.,froito deste proxecto. A web será unespello da portuguesa www.char-coscomvida.org.

INVENTARIADO E ESTUDOAlén de dar a coñecer a importancia

das charcas, desenvolveranse diferentes

Ram

sés

Pére

z

As charcas son un excelente recurso para a educación ambiental.

cerna 43

* Lucía Parente e Ramsés Pérez son educadoresambientais de ADEGA.+ info en:www.charcasconvida.org,www.charcoscomvida.org,https://www.facebook.com/CharcasConVida-vEste foi o texto da placa inserida nun monó-

iniciativas de participación social paracontribuír ao seu estudo e conservación.Baseándonos na metodoloxía do apren-der facendo en ADEGA entendemos quea mellor maneira é implicar á cidadaníaé coa práctica. Así, continuando co fru-tífero camiño do Proxecto Ríos pretén-dese crear unha rede de cidadás e cida-dáns que fagan inventario e estuden ascharcas que teñan preto da súa casa,lugar de vacacións, aldea, etc.

Calquera persoa poderá incorporarcharcas ao inventario galego, bastarácon inscribirse na web do proxecto e,simplemente cubrindo un pequenocuestionario, localizar a súa charca, píaou fonte.

Ademais de inventariar a charca,pódese contribuír á súa conservaciónmediante a realización de dúas inspec-cións ao ano, en primavera e verán,empregando os materiais proporciona-dos de forma gratuíta polo proxecto,manual de inspección de charcas efichas de identificación.

Todos estes datos contribuirán a ela-borar un inventario de charcas de Gali-za que estará permanentemente actua-lizado na web do proxecto, taménaxudarán a coñecer cal é o estado dosnosos pequenos humidais.

CUSTODIA DO TERRITORIO EVOLUNTARIADO AMBIENTAL

A creación e recuperación de char-cas tense demostrado como un métodosinxelo e eficaz que implica múltiplesbeneficios. Por iso, alén do estudo einventariado de pequenos humidais,outro obxectivo de Charcas con vida édesenvolver actuacións de creación erecuperación de charcas, enmarcadas en

acordos de custodia do territorio e coapoio do voluntariado ambiental.

Charcas con vida realizará o deseñode novas charcas coherentes co seucontorno e nas que se creen microhábi-tats axeitados para a biodiversidade dolugar. Así mesmo, realizaranse actua-cións de recuperación de pequenoshumidais, como pozas, charcas, etc., queteñan algún tipo de problema (colmata-xe, abandono, falta de auga, residuos,etc).

Para levar adiante estas actuaciónspretendese asinar acordos de custodiado territorio cos propietarios de terreosonde se atopen as charcas e deste xeitosumar persoas no labor de conservacióndo noso patrimonio natural e cultural.Como peza chave, Charcas con vida con-tará con voluntariado ambiental paralevar adiante as actuacións de creacióne recuperación de charca.

Coa experiencia gañada nestasactuacións e coa opinión e achegas depersoas que teñan realizados experien-cias semellantes, Charcas con vida ela-borará un Manual de creación e recupe-ración de charcas.

ENCHÁRCATE!Charcas con vida é un proxecto diri-

xido a toda a cidadanía no que podenparticipar asociacións, centros de ensi-no, amigos, familias, etc. Se che intere-sa inventariar unha charca, participar novoluntariado ambiental, se tes unhafinca cunha charca e queres asinar unacordo de custodia, etc., ponte en con-tacto con nós: charcas@adega.info

Ram

sés

Pére

z

A primeira charca construída dentro do programa “Charcas con Vida” de ADEGA creouse o 13 de abrilna Eira da Xoana. Participaron nesta actividade máis de 40 voluntarios e voluntarias.

ADEGA recuperou unha poza de rego en Montederramo mediante volunta-riado ambiental e baixo un acordo de custodia do territorio.

Inspección e estudo dunha charca.

Ram

sés

Pére

z

Ram

sés

Pére

z

44 cerna

O COMPROMISO DOS CRISTIÁNS CONGALIZA

Ao longo da historia galega, sobretodo, no pasado século XX e particular-mente desde a Guerra Civil española,galeguismo e fe cristiá estiveron a miúdoenfrontadas ou en relación sospeitosa, eforon conciliábeis só con dificultade paramoitos cristiáns de Galiza. Absurdamen-te, outros moitos cristiáns galegos tive-ron e teñen por “radical” ou “sospeitoso”,que un cristián de Galiza sexa galeguistae aínda nacionalista; cando un cristiánde Galicia non pode menos que ser cons-ciente e comprometidamente galeguista,como lle pediu Castelao a todos os bosgalegos.

Como dixen, naquela ocasión e teñorepetido moitas veces, no grupo tanheteroxéneo de cristiáns que forma aIgrexa, fronte á necesaria Igrexa galega,hai unha Igrexa en Galiza, que se resistea ser galega; máis aínda, tristemente, aIgrexa ten sido un dos elementos máisdesgaleguizadores da nosa historiamoderna. Por iso, dixo con razón unbispo galeguista, Miguel Anxo Araúxo:“A Igrexa galega ten unha débeda e unpecado histórico con respecto ao nosopobo: esquecer a nosa lingua e a nosacultura… e contribuír a intensificar oproceso de alienación cultural”. Pero étamén certo que unha parte moi impor-tante desa Igrexa fixo moito e ben enGaliza a prol do pobo galego e a súa lin-gua desde os comezos do galeguismo exa antes, como teño recollido nos meuslibros A xeración “Nós”. Galeguismo erelixión (Vigo 1988) e Galegos e cristiáns(Vigo 1995).

Do mesmo xeito que hai nacionalis-mos e nacionalismos, hai maneirasdiversas de vivir o cristianismo e a reli-

xión. Hai unha concepción estreita donacionalismo que leva a unha afirmaciónparticularista e aínda agresiva fronte aosdemais; e hai unha concepción estreitado cristianismo que o levou a perspecti-

vas imperiais e colonizadoras verbo deculturas e relixión diferentes, a pesar deque no comezo da súa historia tentouinserirse respectuosa e comprometida-mente en todas as culturas ás que foi

HOMENAXE NA EIRA DA XOANA AOSCRISTIÁNS COMPROMETIDOS CON GALIZA

Victorino Pérez Prieto*

“En recoñecemento a todas as persoas e comunidades cristiás: leigas e leigos, cregos, monxas,frades e monxes, que ao longo da nosa historia, honraron á Terra nai, unindo cristianismo e galeguidade.”

Este foi o texto da placa inserida nun monólito que foi chantado na Eira de Xoana (Ramil-Agolada), en recoñecemento áspersoas que desde a fe cristiá e as convicións galeguistas contribuíron a construción dunha Galiza mellor e para revivir a súamemoria. Un encontro organizado por ADEGA, a Irmandade Moncho Valcarce e a Asociación Cultural O Galo. A resposta dosnumerosos colectivos implicados e a salientábel participación da xente nese encontro o pasado 22 de setembro de 2012 mani-festa a realidade e xusteza desta homenaxe.

Vito

rino

Pére

z

“Todos falamos galego”, debuxo de Vitorino Pérez publicado nas capas das revistas “Iri-mia” e “A Peneira”.

cerna 45

chegando. Ese nacionalismo e ese cris-tianismo son incompatíbeis co cristianis-mo que nace do evanxeo; un cristianis-mo liberador, tolerante e curador. Perohai un nacionalismo que afirma a propiarealidade concreta, potenciando os pro-pios valores e sentíndose irmán de todos;e ese si ten que ver co cristianismo deXesús de Nazaret, que viviron moitoscristiáns despois del.

Porque galeguismo e cristianismoson dúas realidades non só perfectamen-te conciliábeis, senón necesariamentevencelladas e complementarias. O gale-guismo non é outra cousa que o com-promiso coa Terra que a un lle deu o ser,a capacidade de comunicación, o pan e afala, o que nos fai persoas diferenciadas,o que nos fai “eu” e “nós”. E o cristianis-mo ten desde o seu comezo unha voca-ción de encarnación liberadora en cadarealidade concreta.

Pero se isto tivo pouco que ver moi-tas veces coa evolución das relaciónsentre galeguismo e cristianismo, esta éso parte da realidade. Porque galegos egaleguistas tamén foron clérigos cris-tiáns do pasado coma o P. Feijoo, o P.Sarmiento e o Cura de Fruime nos sécu-los XVII-XVIII; e o bispo Lago González(que deixou de testamento estas fermo-sas verbas: “Amando a Galicia amaremosa Deus e seremos profundamente relixio-sos”), ou Saco e Arce, Crecente Vega, ReySoto, Amor Ruibal, os curas de Logos(Pedret Casado, Gómez Ledo, AllerUlloa…), Basilio Álvarez, etc., no séculoXX. Entre os leigos dese pasado lonxanotemos en primeiro lugar a trindade degrandes poetas Rosalía, Pondal e Curros,

que viviron crítica e conflitivamente,pero tamén intensamente, a súa fe cris-tián; e outros poetas como NoriegaVarela, Iglesia Alvariño, Amado Carballo,Cabanillas, etc. E persoas fundamentaisdo galeguismo como Losada Diéguez,Otero Pedrayo, Risco, Cuevillas, o mesmoCastelao e o noso mártir AlexandreBóveda. Máis preto de nós, temos quefalar de moitos persoeiros xa finadoscomo os clérigos Miguel-Anxo Araúxo, P.Seixas, Xosé Manuel R. Pampín, MonchoValcarce, Manuel Espiña, F. LorenzoMariño, Antón Gandoi, Leopoldo LópezRego, Bernardo G. Cendán, etc.; e leigoscomo Manolo Beiras, Xaime Illa, Francis-co e Domingo Fdez. del Riego, AgustínBueno, Tintxu, etc. Entre os vivos, os clé-rigos Xosé Chao Rego, Andrés TorresQueiruga, Francisco Carballo, XulioAndión, Xosé Alvilares, Xosé A. Miguélez,etc.; monxas como Pilar Wirtz, Amalia,Pepa Rodríguez, etc.; e leigos e leigascomo Luz Pozo, Xesús Ferro Ruibal,

Alfonso Zulueta, Quico Dominguez,Helena Villar Janeiro, Marica Campo... Emoitos homes e mulleres cristiáns anóni-mos comprometidos na política naciona-lista, no movemento ecoloxista, pacifistae de cooperación co Terceiro Mundo, nomovemento veciñal e nas AsociaciónsCulturais, nas Comunidades Cristiás deBase... E, particularmente, a xente deEncrucillada e Irimia (revista, Asociacióne Romaxe anual de Crentes Galegos).Certo que a pesar da longa lista, non é amaioría da Igrexa de Galiza, pero, quendi que galeguismo e cristianismo, cristia-nismo e socialismo… son irreconciliá-beis?

A HOMENAXE NA EIRA DA XOANANa homenaxe da Eira de Xoana

tomaron a palabra diversos homes emulleres en representación da meirandeparte dos colectivos cristiáns compro-metidos con Galiza. En primeiro lugarXosé Salvadores, no nome da Eira de

Vitoriano Pérez Prieto na Eira da Xoana. Monumento aos cristiáns comprometidos co país, chantado na Eira daXoana.

Vito

rino

Pére

z

Ram

ón M

uñiz

Homenaxeados/as fronte a casa da “Eira da Xoana”.

Xoana, presentou o acto e inaugurou omonumento. Foi acompañado pola músi-ca de Xosé Manuel Sánchez Rei (actualpresidente da Asociación Cultural Ale-xandre Bóveda) e outros gaiteiros.

Logo, este que subscribe e TareixaLedo Regal fixemos uns pequenos relato-rios sobre o significado do compromisogaleguista e cristián de tanto cristiáns ecristiás galegas. Tareixa Ledo falou destecomo un “encontro enchido de utopía”,un “espazo necesario”, que nestesmomentos mesmo “está a ser imprescin-díbel”. Falou dos e das participantescomo “leigas e leigos que sosteñencolectivos e organizacións, que promo-ven protestas sociais e organizan mobili-zacións… cregos de vilas, de barrios ealdeas, frades e monxes, que espertanconciencias e participan en manifesta-cións… relixiosas dunhas e doutras con-gregacións, que colaboraron en reuniónsclandestinas na etapa pre-democrática,currantas do día a día nas loitas co poboao longo de anos… militantes históricosdo nacionalismo”. Todos forman parte dacasa nacionalista, “a casa da xente quese sabe desta terra... da xente capaz derecoñecer as peculiaridades deste paísque chamamos Galiza, e que se compro-mete vitalmente… para dignificala edarlle autogoberno”.

A continuación, representantes dosgrupos participantes fixeron cada un asúa comunicación. O cura GumersindoCampaña falou pola Irmandade MonchoValcarce, nacida hai vinte anos coobxectivo de perpetuar a memoria deMoncho e de dar a coñecer o seu pensa-mento. O profesor Lois Ferradás fíxoopola Asociación Irimia que, desde haipreto de corenta anos, leva un intensolabor de reflexión, concienciación evivencia dun cristianismo galeguista pormedio de diversos encontros, entre osque salienta a súa anual Romaxe deCrentes Galegos, a publicación da revis-ta quincenal Irimia (anda xa polo núme-ro 870) e outras publicacións. EngraciaVidal falou da Asociación e a revistaEncrucillada, publicación bimensual deinformación e reflexión que leva omesmo nome (leva publicado xa 180números) e organiza anualmente un Forode Relixión e Cultura. O cura AlfonsoBlanco Torrado falou da coñecida Aso-ciación Xermolos de Guitiriz, que tanto etan bo ten organizado e publicado nosúltimos trinta anos. O mestre JosechoBarca fíxoo pola Coordenadora de Cris-tiáns Galegos, que desde hai varias déca-das serve de espazo de encontro e coor-

dinación entre os distintos grupos decristiáns galeguistas. O coñecido histo-riador Francisco Carballo falou en nomedo grupo Encontros. Foro de Curas Gale-gos bispo Araúxo, que, recollendo a her-danza do Vaticano II, “Europeos” e os“Coloquios de parroquias”, reúne desdehai anos a curas galeguistas, a meirandeparte tamén implicados noutros colecti-vos. A mestra Celia Castro fíxoo polaComunidade do Home Novo de A Coruña,fundada hai varias décadas polo cóengoManuel Espiña, xunguindo fe e galegui-dade. A tamén mestra Bea Estévez faloupolo grupo Mulleres Cristiás Galegas.Exeria, un colectivo que xungue a con-ciencia de xénero co compromiso cris-tián renovador de todo o que “invisibili-za o verdadeiro rostro feminino de Deuse a auténtica mensaxe de Xesús”, e ocompromiso galeguista. O mestre Alber-to López Mariño fíxoo pola Federaciónde centros xuvenís Don Bosco de Galicia,que teñen como finalidade “promover alingua e a cultura galegas especialmenteentre o colectivo da infancia, da adoles-cencia e da mocidade e no colectivo deaxentes que interveñen no ámbito daeducación xuvenil”. A relixiosa da Com-pañía de María Pilar Wirtz falou polasComunidades Rurais de relixiosas; “unharede de comunidades que vivimos endiferentes zonas do mundo rural de Gali-cia e que nos reunimos periodicamente

para buscar xuntas camiños para vivir anosa fe inserta e comprometida nestarealidade galega”. E Christina Moreira leuo comunicado da comunidade cister-ciense do Mosteiro de Sobrado dos Mon-xes, unha comunidade monástica com-prometida con este pobo e esta terraconcreta, aínda que a meirande partedeles veñen de fóra. Para estes monxes“a harmonía universal non nace da uni-formidade... ten que nacer da pluralidadee a diferenza”, de aí o seu compromisocoa terra e as xentes de Galiza, coa súalingua e a súa cultura, convencidos deque as diferentes linguas non separan,senón que son ponte, horizonte e aper-tura”. Finalmente, Isabel Vilalba faloupolo Sindicato Labrego Galego e MarcosMaceira pola Asociación O Galo.

O acto rematou coas intervenciónspoéticas de David Otero, Xoán Xosé Fdez.Abella, Adela Figueroa e Manolo Regal(do Movemento Rural Cristián Galego), eas palabras de despedida do secretariode ADEGA, Froilán Pallín.

Sen dúbida, foi un encontro cunhasignificación social e política moi impor-tante, amén do seu valor festeiro e afec-tivo, polo magnífico clima vivido alí.

46 cerna

* Victorino Pérez Prieto é membro da Asocia-ción Irimia e da Asociación Encrucillada.

Momento previo á inauguración do monumento aos cristiáns comprometidos con Galiza.

O acto foi especialmente concorrido e participativo.

Nome e Apelidos: .............................................................................................................................................................................................................................................................................................

NIF: ........................................................................... Data de Nacemento: ........................................................................... Teléfono: ...................................................................................

Enderezo: ............................................................................................................................................................................ Localidade: ............................................................ CP: ...........................

Provincia: ...................................................................... Profesión: ............................................................ Correo electrónico: .........................................................................................

Modalidade de inscrición (Inclúe a subscrición gratuíta á revista CERNA): Suscripción únicamente a revista CERNA / Cuadernos ADEGA:

q Normal Æ 48 euros/ano q Revista Cerna (trimestral) Æ 10 euros/ano

q Xuvenil ou parado/a Æ 24 euros/ano q ADEGA Cadernos Æ 4 euros/ano (desconto do 50% soci@s)

q Superior Æ 78 euros/ano

Domiciliación: Titular da Conta: ....................................................................................................................................................

Banco ou Caixa: ....................................................................................................

Sucursal: .......................................................................................................................

Conta Número: __ __ __ __ / __ __ __ __ / __ __ /__ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Prego que ata nova orde fagan efectivos á Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza, con cargo a miña conta,os recibos que ao meu nome lles presente a devandita asociación.

Data: ................. /.................................................... /....................... Sinatura: ..................................................................................................................................................................................

Enviar esta solicitude a:ADEGA - Travesa dos Basquiños, 9 Baixo • 15704 Santiago de Compostela

"

FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORADE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DEGALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORADE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EE FLORA DE GALIZA FAUNA E

cies teñen tintadas de vermello as cús-pides dentarias pola acumulación desales de ferro.

Ao ser sete especies diferentes, danpara que as poidamos ver desde a beirado mar até as altas montañas do orien-te e en moi variados hábitats: prados,terreos de cultivo, ribeiras con pastei-ros ou bosques, fragas ou simplementeonde teñan abundante cobertura vexe-tal. A maioría gusta dos lugares húmi-dos e non lle ten medo á friaxe.

Como son tan cativiños, a súadefensa non é precisamente o ataque,polo que para garantir a supervivenciada especie reprodúcense moito, tendocamadas numerosas e incluso dúas porano. Levan unha vida discreta e conhábitos nocturnos, moi activos nolusco fusco. Non son doados de ver,quizais sexa esta a razón pola que sonpouco coñecidos polos humanos; nonasí, polas cobras, rapinas nocturnas,gatos, e demais carnívoros que andanpola noite e que son os seus inimigosnaturais.

Lembro, van aló moitos anos, quemeu pai, facendo unha pequena limpe-za dentro dun pendello que estaba nomedio do monte, descubriu debaixodunha uralita unha niñada deles. Meupai, que non os distinguía dos ratos,desfíxose daquelas pequenas criaturaspensando que estaba axudando aomundo a liberarse da molesta pragados roedores; un erro perdoábel, xa queo meu proxenitor era mecánico de pro-fesión e os amigos das máquinas e os

naturalistas andaron case sempre porcamiños diferentes. O que xa non é tancomprensíbel é que xente que vive no edo campo non os coñeza porque, inde-pendentemente dos gustos, son unsaliados perfectos á hora de cultivar. Osmusgaños son uns insecticidas naturaisinigualábeis e sans, a custe cero, queaxudan a manter á raia moitos dosinsectos que ocasionan molestias eperdas económicas aos agrogandeiros.

Son animais protexidos precisa-mente polos beneficios que aportan epolo perigo de desaparecer, ao estargravemente diminuídos por insectici-das e biocidas que estamos empregan-do nos cultivos; produtos que teñen oefecto de librarnos, momentaneamen-te, dos molestos insectos a costa deprovocar, ao entrar na cadea trófica,mortaldades impensábeis en cantidadede insectívoros: réptiles, anfibios,paxaros ou mamíferos, e de contami-nármonos a nós mesmos. É imperdoá-bel que os responsábeis do ambientenon fagan seguimento e campañas endefensa destes ananos do mundo natu-ral, deixando a agra aberta ás indus-trias químicas para que fagan negocioa conta da xente do campo e da nosasaúde.

Houbo un tempo en que se coñe-cían estes humildes animaliños (mesmoalguén lles deu nome). Eran tempos nosque non había grandes industrias agro-químicas e nos que os humanos esta-bamos máis en contacto co medionatural. Eran tempos que non han vol-ver, porque nada se repite, pero nóshabemos seguir insistindo en que decostas a natureza o mundo leva uncamiño equivocado, que vai cara unhadestrución masiva, aínda que polomomento só empezara por uns diminu-tos animaliños que perderon o nomeporque nin se sabe que existen.

OS DIMINUTOS MUSGAÑOS(CONTOS DO TÍO-VIVO)

Xosé Salvadores*

Non teño atopado ninguén até omomento, sacando os estudosos dafauna, que soubera dicirme, e menosdescribirme, o que era un musgaño,muraño, furaño, ou un furafollas.

E quen son estes animaliños? Poisuns mamíferos, máis ben micromamí-feros, diminutos seres duns poucosgramos de peso, cubertos dun pelo quevai desde o castaño até o negro e que,para a súa desgraza, aseméllanse moitoaos ratiños ou ás cortas.

Estes pequenos mamíferos, en con-creto as sete especies do noso país,teñen todos unha característica morfo-lóxica que a pouco que nos fixemosveremos que os fai distintos dos inde-sexábeis ratos e cortas. Todos elesteñen un fociño alongado, proporcio-nalmente moito máis longo con rela-ción á cabeza que o que teñen os rati-ños. Ademais, estes insectívoros nonteñen apenas orellas, mentres que osratiños son todos bastante orelludos.Outra característica que os diferenzados outros pequenos mamíferos coñe-cidos é a súa dentamia. Se lles abrimosa diminuta boca para verlles a denta-dura, teríamos claras varias cuestións.A primeira, que non son roedores, nonteñen eses incisivos sobresaíntes erobustos cos que os ratos e parentestanto dano fan rilando aquí e acolá senque haxa material que se lles resista. Asegunda, que teñen dentadura propiados carnívoros, concretamente dosinsectívoros, cunhas queixadas cheasde pezas bucais, coma nós, e coa parti-cularidade de que a maioría das espe-

48 cerna

* Xosé Salvadores é o vogal de Biodiversidade deADEGA.

© Calros Silvar e Baía Edicións, Guía dos mamíferos de Galicia.

FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORADE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DEGALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORADE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EE FLORA DE GALIZA FAUNA E

O estramonio leva connosco arredorde 500 anos, foi introducido en Europaaló polo século XVI mediante unhassementes orixinarias de Turquía. Diseque esta planta é nativa da India eSudamérica. Adaptouse perfectamenteás nosas condicións polo que se dá benen toda a xeografía galega desde unhaaltitude de 1900-2500 m e incluso anivel do mar, por iso é que está catalo-gada como especie invasora. Así queneste artigo imos coñecer unha plantaque non é galega, pero que si abunda naGaliza. Non obstante, o estramonio noné coñecido polo seu carácter invasor,senón pola súa toxicidade.

Podemos simplificar dicindo quetodas as plantas poden ser tóxicas namedida en que descoñezamos os seuscompoñentes, as doses e a forma deadministralas, pero quizais esta sexaunha das plantas cuns efectos máisnocivos para a nosa saúde se non sabe-mos empregala. De aí, que se coñezacon nomes tan significativos como“herba do demo”, “figueira do inferno”,“burladora”, etc.

O Datura stramonium, como se llecoñece no mundo científico, é moi fácilde recoñecer sobre todo no verán candoflorece, ao verse de lonxe unhas grandesflores de ata 20 cm. con forma de trom-peta e de cor branca ou verdosa. Taména podemos distinguir polo forte cheiroque desprende e polo seu porte de ata1,5 m de altura.

O talo e as ramas son cilíndricos,lisos e de cor verde máis claro que asfollas, que son dentadas nos bordes, etamén moi grandes. O froito é unhacápsula espiñenta, tamén por iso écoñecida co nome de maza espiñosa, edesta formación é de onde saen assementes que son de cor pardo escuroou negras. Delas obtéñense as maiorescantidades de compoñentes tóxicospara o noso organismo.

Existen numerosas lendas e curiosi-dades referentes ao estramonio, peromenos coñecidos son os seus usos medi-cinais. Calcular as doses precisas dosseus principios activos é moi complica-

comesen. As ovellas e as cabras sonmenos sensíbeis e necesitan doses máisaltas para que lles provoque a morte,pero aínda así é tóxica. Normalmente oanimal desbota inxerir esta herbáceapolo seu mal sabor pero ás veces podenir entre o penso ou os silos.

Na xardinería tamén é empregadapara acabar cas larvas dos insectos, quemorren ao alimentarse das súas follas,ao igual que os ratos.

Como curiosidade debemos dicir queas nosas bruxiñas aplicaban esta herbanas zonas xenitais e axilas para ter alu-cinacións, até tal punto que crían voarenriba dunha vasoira. Os chamánstamén a fuman para entrar en transo ena cultura mapuche dáselles a probaraos nenos unha soa vez na súa vida paraque poidan predicir que serán no futuro.

Desde logo eu quedo coas aplica-cións en medicina e xardinería queestán máis controladas e estudadas. Osexperimentos, para as meigas e bruxos.

do, porque estas substancias varíandunha planta a outra debido ás diferen-tes condicións ecolóxicas, climatolóxi-cas e incluso da presenza ou non de her-bívoros na zona, que estimulan máis oumenos as defensas da planta, que logose traducen en tóxicos no noso organis-mo.

Por tanto, o seu uso debe ser exclu-sivamente externo, sobre todo, comoanalxésico. Se aplicamos o látex doestramonio humedecido nun algodón,calma a dor de oídos, Tamén se com-probou que a infusión das follas xuntocoas da malva e mesturadas con barroen forma de pomada poden ser aplica-das para curar as hemorroides e paratratar as varices. Actualmente, séguensefacendo estudos e recéitase polos médi-cos para paliar algúns dos síntomas doParkinson.

No ámbito rural, coa herba do democúranse as feridas ou os grans xa moipodrecidos do gando, pero o seu usosegue sendo externo. De feito, outro dosnomes desta planta é “rebentavacas”,polo dano que lles causaría a estas se a

HERBA DO DEMO OU ESTRAMONIO (DATURA STRAMONIUM) Margarida Miguens*

cerna 49

* Marga Miguens é colaboradora de CERNA.

A planta do estramonio.

50 cerna

* Cristovo Ruiz Leivas é micólogo autodidacta eetnógrafo.O título deste artigo está extraído de Fraseo-loxía e terminoloxía dos cogomelos. Cadernosde Fraseoloxía Galega 4, 2002, 363-379.+info: http://www.valdeorras.com/micologia/morchella/morchella_conica.htm

“CANDO FALES DOS FUNGOS, FALA DOS MALOS ENON TERÁS PLEITOS COS ACONSELLADOS”

C. Ruiz Leivas*

A micoloxía, como ciencia que estudaos cogomelos en todas os seus facetas,non é allea á evolución do coñecementoe ao progreso. É moito o que aínda igno-ramos do misterioso mundo dos fungos,pero tamén se fixeron grandes avancesnestes últimos anos, polo que calquerapersoa que estea interesada neles, a nivelcientífico ou gastronómico, debería estarao tanto dos descubrimentos que podendeixar obsoletos libros, sabedorías pro-pias e até arraigados costumes de consu-mo.

Neste sentido, hai alertas, algunhasrelativamente recentes, sobre o perigo deinxestión de especies tradicionalmenteconsideradas inocuas e que non estánreflectidas en antigas guías de campoconsultadas por numerosos afecciona-dos, nas que seguen a aparecer como boscomestíbeis. Chama a atención a avanza-da idade de moitos dos falecidos porinxestión de cogomelos cando a expe-riencia debería ser un grao. Cabería teren conta varios factores: o deterioro desentidos como a vista ou o olfacto (nece-sarios para a correcta identificación dasespecies), a menor resistencia ante cal-quera intoxicación dun organismo envel-lecido e, por que non, o acumulo de subs-tancias tóxicas ao longo dunha vida deconsumo de determinadas especies hoxeen día sinaladas como moi sospeitosas eperigosas. Non obstante, a pouca visibili-dade da relación causa-efecto nas into-xicacións por acumulación fai que moitaspersoas que sempre consumiron undeterminado fungo sen padecer sínto-mas, agora lles custe asumir a existenciadeste tipo de toxicidade.

Sarcosphaera coronaria Aínda que algúns autores a conside-

ran comestíbel, é unha especie moi tóxi-ca en cru ou pouco feita e, en certos

casos, pode chegar a ser mortal. Provocaenvelenamento xiromítrico ou hemolítico(trastornos gastrointestinais) ao conterhemolisinas, aínda que estas son termo-lábiles, destrúense a determinadas tem-peraturas.

Recomendo absterse do seu consumopolos perigos que ten. No meu caso,téñoo comido, pero sempre tomandoprecaucións e baseándome no refrán val-deorrés que di: “Orellóns, cuncos e pan-torras, escáldaas para que non morras”.

Lyophyllum connatum Este cogomelo é fácil de atopar en

Valdeorras e está clasificado como bocomestíbel. Pero agora sábese que é unfungo perigoso e que non se debe comer.Durante varios anos, eu degusteino enpequenas cantidades, por ser unha espe-cie que sae en épocas nas que hai abun-dancia de fungos, entre os que se escol-len os mellores.

Até hai pouco, Lyophyllum connatumera considerado un excelente cogomeloaté que en Austria, como resultado dainvestigación científica, descubriuse quecontén unha toxina, chamada Connatina(N-hidroxi-N, n ' citrulina - dimetil-), eque ten propiedades mutaxénicas, é dicir,que pode xerar mutacións no ADN.

Paxillus involutusEste é un dos cogomelos que, co

tempo, e tras varios falecementos, foicatalogado como mortal. O Paxillus invo-lutus produce hemólise grave (desinte-gración dos glóbulos vermellos e hema-tíes), pero debe considerarse máis unhaintolerancia que unha intoxicación. A inxesta repetida desencadea hemólisemasiva con insuficiencia renal aguda eaté shock anafiláctico. Os micólogos J.Shäffer (1944) e F. Newman (1945) mor-reron por inxerir Paxillus involutus afinais da II Guerra Mundial, tempos deescaseza de alimentos nos que había querecorrer ao cogomelos silvestres parapoder comer. Agora estamos pasandotamén por tempos difíciles así que nonestá demais tomar todas as precaucións.

O micólogo e Doutor en Veterinaria,Mariano García Rollán tamén as comeuen pequenas cantidades, sen cutícula,láminas e pé, e só para estudala, aíndaque (como el di) non merece a pena arris-carse con ningún fungo. Lembrarei eter-namente a súa advertencia: “Nunca digasque un cogomelo é comestíbel”.

Tricholoma equestreA Tricoloma equestre é un dos cogo-

melos que pasou de ser un extraordinariocomestíbel a estar prohibido en todaEuropa. Porén, eu sei de moitos micófa-gos que aínda a seguen consumindo, enpequenas cantidades iso si, como ten queser con calquera cogomelo silvestre.

Conc

hi Z

úñig

a

Lyophyllum connatum.

Jose

ba M

atab

uena

Paxillus involutus.

Susa

na P

ardi

llo

Tricholoma equestre.

Sarcosphaera coronaria.

Cris

rule