O galego na Idade Media

O GALEGO NA IDADE

MEDIAO esplendor da lingua. 700 anos de

normalidade.

ALTA IDADE MEDIA s. V – s.XI

BAIXA IDADE MEDIA s. XII – s.XV

Nacemento das linguas románicas

s. VIII-IX

Nacemento das literaturas románicas

s.XI-XII-XIII

A IDADE MEDIA (séc.V – séc. XV)

Do latín ao galego-portugués...

De lingua oral a lingua escrita

Desde o seu nacemento (séc. VIII) até a fin da Idade Media (séc. XV), o galego sempre foi a lingua de todos os estamentos sociais existentes na sociedade galega medieval. Vilega ou aldeá, eclesiástica ou civil, a sociedade medieval galega era monolingüe en monolingüe en galegogalego. Foron, polo tanto, sete séculos, 700 anos de normalidade lingüística para a lingua propia de Galicia.

O galego, lingua oral

•Lingua exclusivamente falada•Latín: lingua escrita internacional•Documentos públicos e privados, xurídicos e eclesiásticos, escritos nun latín artificial, cheo de irregularidades: intercalación de numerosos vocábulos do novo romance.•GLOSAS. •GALEGO PROTOHISTÓRICO (séc. IX, X, XI e XII)


Doaçao à igreja de Doaçao à igreja de SozelloSozello. 870.. 870.

Carta da fundaçao e dotaçao da igreja de Sao Miguel de

Lardosa. 882

Diploma do cartório da Sé de Coimbra. 1008

Notícia de fiadores. 1175

Auto das partilhas. 1192


A separación política do Condado de Portucale, a fins do séc. XII, non trouxo consigo un afastamento das falas galegas ás dúas beiras do Miño (como sucedería posteriormente, a partires do séc. XV). A lingua continuou sendo a mesma, tal e como afirma Azevedo Maia na súa História do Galego-Português, en 1986: nao pode discutir-se a nao pode discutir-se a existência duma unidade lingüística existência duma unidade lingüística fundamental em toda a vasta zona do fundamental em toda a vasta zona do Noroeste peninsular, desde o Douro até o Noroeste peninsular, desde o Douro até o Cantábrico.Cantábrico.Ocorreu que a partir de entón, xa non se lle Ocorreu que a partir de entón, xa non se lle chamou só chamou só galegogalego, senón tamén , senón tamén portuguésportugués..

O galego, lingua escrita

Notícia de Torto. 1211, 1214, 1216 ?

A Notícia de Torto, non datado, terá sido escrito entre 1211 e 1216. É unha longa narrativa dos agravios que o nobre Lourenço Fernandes da Cunha sofreu a mans de outros senhores. Permanece como o máis antigo documento particular conhecido escrito en galego-portugués.

Testamento de Afonso II. 1214


Foro do bo burgo de Castrocaldelas. 1228

Foro do Bo Burgo de Castro Caldelas, privilexio dado polo rei Afonso IX. Primeiro documento conservado escrito en territorio galego en lingua galega. Allariz, 1228.


Inquiriçoes de d. Dinis. 1288

As Inquiriçoes de d. Dinís (1288): Trátase de requerimentos reais sobre a legalidade da posesión das terras, pois moitos señores feudais anexábanse territorios que non lles pertencían por dereito.


• Milagres de Santiago (finais do séc. XIV). Versión galega do Codex Codex CalixtinusCalixtinus ou Liber Sancti IacobiLiber Sancti Iacobi.

• Crónica de Santa María de Iria (segunda metade do séc. XV). Feita polo clérigo Rui Vázquez de Mazaricos, nun galego bastante castelanizado.


Manuais ou tratados para aprender oficios ou actividades: Tratado de montaría (séc. XIV). Arte de Trovar (CBN, 1350)


• Crónica Xeral Galega (fins séc. XIII) . Tradución á nosa lingua da Crónica General Crónica General e da Crónica de Crónica de CastillaCastilla de Afonso X.

•Crónica Geral de Espanha de 1344 Compilada por don Pedro, conde de Barcelos, fillo de don Dinís e bisneto de Afonso X.


Joam Soares de Paiva

No mundo non me sei parelha,Mentre me for como me vai,Cá já moiro por vós, e - ai!Mia senhor branca e vermelha.Queredes que vos retraiaQuando vos eu vi em saia!Mau dia me levantei,Que vos enton non vi fea!E, mia senhor, desd'aquel'di, ai!Me foi a mi mui mal,E vós, filha de don PaaiMoniz, e bem vos semelhaD'haver eu por vós guarvaia,Pois eu, mia senhor, d'alfaiaNunca de vós houve nem heiValia d'ua correa.

Pai Soares de Taveirós

Ai eu coitada!Como vivo en gran cuidado

Por meu amigoQue ei alongado!Muito me tarda

O meu amigo na Guarda!

Ai eu coitada!Como vivo en gran desejo

Por meu amigoQue tarda e non vejo!

Muito me tardaO meu amigo na Guarda!

Atribuída a Sancho I


CICLO ARTÚRICO

Materia de Bretaña: narracións

relacionadas co rei Artur e os

cabaleiros da táboa redonda.

CICLO CLÁSICO

Materia de Troia: relatos inspirados nas lendas sobre a destrución de Troia

e os seus heroes (Ulises e Eneas).

CICLO CAROLÍNXEO

Materia épica carolinxa

: narra as batallas de Carlomagno na

Península, en defensa da

cristiandade.


• A Crónica Troiana é unha versión galega de fins do XIV • Autor/es: Fernán Martíns, capelán dos condes de Andrade e outros anónimos amanuenses.• 185 follas de pergamiño, conservadas na Biblioteca Nacional de Madrid

• Permite intuír un estado de madureza da lingua, a pesar da falta de unidade lingüística da obra, o cal tamén permiten observar as distintas variedades dialectais.

POLÉMICA EN TORNO Á CRÓNICA TROIANACRÓNICA TROIANANo séc. XIX riscáronse até dez liñas da obra, nas que figuraba o nome do autor, a súa condición e o do mecenas da versión galega, tratando de facelos desaparecer da historia.

Funcións sociais da lingua

O galego, lingua cortesá

A partires do séc. X, toda a documentación nos indica que o galego é a lingua dos monarcas. Os fillos destes son criados por titores pertencentes ás grandes familias nobres galegas, en Galiza e en galego. Moitos deles están enterrados no panteón real da catedral de Compostela. A cultura e a diplomacia levarán, até o séc. XIII, o selo galego.

Afonso VI (1047-1109), rei de Galiza e León

(Castela aínda non era reino),Chora a morte de seu fillo

en galego, porque era a súa lingua,

a que se usaba.

Ay meu fillo, Ay meu fillo, alegria de mi coraçon, et lume dos meos ollos, solaz de miña vellez;

Ay meu espello, en q me soya ver, et con quen tomavamoy gran prazer. Ay meu herdero mayor;

O galego, lingua internacional de cultura

Durante a Era Compostelá Era Compostelá (séc. XII-XIII) o Reino de Galiza era unha potencia política, económica e cultural. O prestixio do galego para a poesía lévao a convertirse na lingua lírica da Península Ibérica e aínda máis alá. Trobadores e xograres de Castela, de Aragón, troban en galego; incluso algún trobador provenzal e italiano botan man do galego porque era a lingua de moda.

Afonso X, de Castela, utilizará o galego

para as súas composicións líricas e o castelan para

a prosa. Don Dinís, de Portugal,

utilizará o galego-portugués para todo.

Esta época darase por finalizada en 1350, coa morte de don Pedro, conde de Barcelos, natural de Lalim e fillo bastardo de Don Dinís. Don Pedro foi considerado o

derradeiro trobador da Escola Poética Galego-Portuguesa.

Características do galego medieval

•Ortografía e Fonoloxía:Ortografía e Fonoloxía:•Existencia de vogais nasais (maomao)•Hiatos sen solución (veerveer)•Sistema de sibilantes sonoras (nosso / rosa; braço / dizer, nosso / rosa; braço / dizer, deixar / gente, desejardeixar / gente, desejar)

•Morfoloxía:Morfoloxía:•SenhorSenhor (masc. e femi.)•Inexistencia de che•Pronomes mesoclíticos: banhar-nos-emosbanhar-nos-emos•Existencia de formas composta con averaver•Existencia de participios en –UDO (perdudaperduda)•Existencia de pronomes anafóricos (i enmentavami enmentavam)

•Sintaxe:Sintaxe:•Uso dos posesivos sen o artigo•Anteposición do pronome átono.

•Léxico:•Provenzalismos, galicismos e palabras hoxe arcaicas…

Aportacións medievais á lingua galega

xograrxograr

pirixelpirixelbacallaubacallau

monxemonxefrailefraile

romaxeromaxe

funilfunil

rimarima

––axeaxe: fuselaxe,

forraxe, paxe

dama dama

frautafrautafamafama

pranchapranchadeándeán

desmaiardesmaiar

praiapraiaforasteiroforasteiro

ciprésciprésgallardogallardo

Aportacións posteriores, tras a consolidación do galego como lingua escrita

Aportacións posteriores ao léxico galego

Do italiano: sobre todo durante o Renacemento entraron palabras relacionadas coa arte, a música e a literatura (folletín, tenor, fusa, terceto, piano, cantata, romanza, arle-quín) e tamén coa navegación e a vida militar: fragata, capitán, sentinela, piloto, escopeta, etc.Do inglés: club, filme, folclore, líder, test…Do castelán: guerrilla, bocadillo, boquilla…Do portugués: serve para recuperar o léxico no galego..Do catalán: bou, boliche, faena, fideo…Do éuscaro: gabarra, ganzúa, boina…Do alemán: feldespato, potasa, cinc…Do ruso: tsar, bolchevique…Do gaélico: crómlech

Do bretón: menhirDo caribe: tiburón, canoa, caníbal…Do azteca: cacao, chocolate…Do tupí: caucho…Do maia: cigarro…Do quechua: pampa, cóndor, alpaca…Do aimará: coco…Do algonquí: tobogán…Do taíno: cacique, furacán, xíbaro, caimán…Das linguas africanas: banana, cachimba, colaDo xaponés: gueixa, quimono, samurai…Do malaio: bambú…Do hebreo: cábala…Do sánscrito: catre, brahmana… Do holandés: colza, foque…Do noruegués: fiordo

Aportacións posteriores ao léxico galego

O INICIO DA DECADENCIA

Por que, entón, Afonso X escribiu as Cantigas de Santa María en galego?

O INICIO DA DECADENCIA1. Decadencia da Escola Trobadoresca (segunda metade do séc. XIV)

"Houbo un tempo", escribía o marqués de Santillana no século XV, na súa Carta proemio ao condestable don Pedro de Portugal, "en que todos os poetas destas terras, fosen casteláns, andaluces ou de Estremadura, compoñían as súas obras en lingua galega ou portuguesa".

CAUSASCAUSAS

DESAPARICIÓN DO MECENADO DOS REIS E DOS NOBRES QUE PROTEXÍAN A TROBADORES E XOGRARES

DIFUSIÓN DUNHA NOVA POESÍA DE INFLUENCIA ITALIANA

CONSOLIDACIÓN DOS ESTADOS DE CASTELA E PORTUGAL

NACEMENTO DA BURGUESÍA, CON OUTROS GUSTOS LITERARIOS E OUTRA CONCEPCIÓN DA VIDA

O INICIO DA DECADENCIA2. Guerra entre Pedro de Borgoña e Henrique de Trastamara (1366-

1369)

PRIMEIRA SUBSTITUCIÓN NOBILIAR

INTRODUCIÓN DO CASTELÁN COMO LINGUA DO PODER

CONSECUENCIAS


INTERVENCIÓN DE CASTELA E SOMETEMENTO DA PEQUENA NOBREZA

CONSECUENCIAS

3. Fracaso das revoltas antinobiliarias dos Irmandiños (séc. XV)

ELIMINACIÓN POLÍTICA DA INCIPIENTE BURGUESÍA

EXPLOTACIÓN DAS CLASES POPULARES


División da nobreza galega: eclesiástica (apoiou a Isabel, con Fonseca á cabeza) e laica (apoiou a Xoana)

CONSECUENCIAS

Represión dos nobres que apoiaran ao bando perdedor: Pardo de Cela, Pedro Madruga…

SEGUNDA SUBSTITUCIÓN NOBILIAR

4. Loita entre Isabel, a Católica, e Xoana, a Beltranexa, pola coroa de Castela (1480)

Doma e castración do Reino de Galiza (J. Zurita)

REFORMA DOS MOSTEIROS, QUE PASARON A DEPENDER DE CASTELA

IMPLANTACIÓN DE NOVAS INSTITUCIÓNS DE GOBERNOCapitanía Capitanía XeralXeral

Santa Santa IrmandadeIrmandade

Tribunal da Tribunal da InquisiciónInquisición

Real Real AudienciaAudiencia

Xunta do Xunta do ReinoReino


CONSECUENCIAS

Galiza fica cada vez máis lonxe dos centros de poder.

Decaen as peregrinacións a Compostela.

Introdución progresiva da cultura castelá en Galiza.

Progresiva perda da identidade política de Galiza.

5. Distanciamento cada vez maior de Portugal, que inicia un imperio ultramarino (1500, chegada a Brasil)

A DECADENCIA DOS SÉCULOS ESCUROS

CONSECUENCIASEMIGRACIÓN (a Castela, a Portugal e a América)

PERDA DE POBOACIÓN, POLA EMIGRACIÓN E POLAS LEVAS PARA PARTICIPAR NAS GUERRAS DA COROA DE CASTELA

6. Nacemento dun novo grupo social no séc. XVI, a fidalguía, integrada pola baixa nobreza ou por burgueses que serven de intermediarios nos arrendamentos.

CONSECUENCIASCENTRALISMO

7. Instauración da monarquía borbónica e nacemento da nación estado española, no séc.XVIII. Triunfo do Absolutismo e Despotismo ilustrado.

RACIONALISMO ILUSTRACIÓN

ENSINO EN CASTELÁNMARXINACIÓN DE GALIZAMáis emigración

Ilustrados que comezan a reclamar dignidade para Galiza e para os galegos.

CONSECUENCIAS SOCIOLINGÜÍSTICAS

ACTITUDE ACTITUDE ANTIGALEGAANTIGALEGA

Como consecuencia da dominación, da marxinación política, da masiva emigración, da extrema pobreza en que vivían moitos galegos, nacerá no resto da Península unha imaxe do galego como pobo torpe, bruto, mísero, atrasado, inculto… E Galiza será contemplada como unha terra inhóspita, improdutiva e desagradábel, sepultada polas néboas e a chuvia.

Con un cuerto de turróny con agua y con gragea,

goza un Píramo barataCualquier Tisbe Gallega (…)

(Clara referencia ás criadas galegas, das cales os satíricos ríanse delas

por sucias e estúpidas)

Quevedo

"Gallegos. Gente non sancta. Esto el vulgo que los nobles es de lo mejor de España".

Lope de Vega

Galicia, nunca fértil de poetasmas si de casas nobles

ilustres capitanes y letrados

Hay gallega, rolliza como un naboentre puerca y mujer, que baja al río y lava más gualdrapas que un esclavocantando como un carro en el estío".

"No le faltará una moza gallega que le quite los zapatos,

que aunque tiene las tetas grandes, es ya cerrada de años,

y como vuesa merced no cierre la bolsa, no haya miedo que cierre los brazos".

Quixote de

Avellaneda

Oh montañas de GaliciaCuya, por decir verdadHermosura es suciedad,Cuya maleza es maliciaTal, que ninguno codiciaBesar estrellas pudiendo,Antes os quedais haciendoDesiguales horizontes;Al fin, gallegos y montes,Nadie dirá que os ofendo.

Pálido sol en cielo encapotado,Mozas rollizas de altos coloseos,Tetas de vacas, piernas de correos,Suelo menos barrido que regado.Campo de tojos todo matorrado, Berzas gigantes, pulgas filisteos,Platos de cairo, búcaros pigmeos,Toscos trajes y estilo mal limado.Papas de millo en concas de madera,Cuestas que suben a la ardiente esfera,Valles profundos, ásperos collados.Casas de paja con techos ahumados,Pan de borona lleno de tiricia,Esto es, en suma, el Reino de Galicia.

Luís de Góngora

CONSECUENCIAS SOCIOLINGÜÍSTICAS

CONFLITO LINGÜÍSTICO

ACTITUDE ANTIGALEGA

Como consecuencia da dominación, da marxinación política, da masiva emigración, da extrema pobreza en que vivían moitos galegos, nacerá no resto da Península unha imaxe do galego como pobo torpe, bruto, mísero, atrasado, inculto… E Galiza será contemplada como unha terra inhóspita, improdutiva e desagradábel, sepultada polas néboas e a chuvia.

O 95% da poboación galega segue a ser monolingüe en galego. Pero a minoría situada no poder é monolingüe en castelán. Polo que iníciase neste momento o proceso de castelanización desde as capas máis altas da sociedade cara ás máis baixas. Provocando unha situación de diglosia e o inicio da substitución lingüística.

• O galego non se conformou como lingua de Estado ao quedar Galiza baixo a dependencia da coroa de Castela.

•O galego deixou de empregarse na redacción de documentos notariais (o derradeiro conservado en galego é de 1554)

•O galego seguiu sendo a lingua maioritaria de Galiza (o 95% da poboación era monolingüe en galego), pero foi considerada de clase baixa pois o castelán entrara polo poder, era a lingua que traían consigo as novas clases dirixentes.

•Desde o séc. XVI a Igrexa Católico adoptou o castelán para a homilía, para a catequese e para o ensino.

•A recén nacida Universidade de Compostela (1495) pasou do uso do latín ao uso do castelán.•O galego non participou do acopio de léxico greco-latino favorecido polo Renacemento e o Barroco.

•O galego non tivo gramaticas nin dicionarios. Non acadou unha variedade estándar, de norma común.

•O galego, ao carecer dun modelo culto de referencia, comeza a izarse de castelanismos, especialmente nos seus topónimos e antropónimos

Todo o anterior provocou a castelanización e a vulgarización da lingua. Como resultado disto, nace o auto-odio, un sentimento estendido pola sociedade que empeza a crer que o galego é unha lingua inferior, inadecuada para certas funcións. As consecuencias estámolas a vivir hoxe. Podemos comprobalo só con ollar, ou mellor, escoitar ao noso redor….

CONFLITO

LINGÜÍSTICODIGLOSIA

SUBSTITUCIÓN LINGÜÍSTICA

CA

ST

RA

PO

FONTES

• Lingua galega: normalidade e conflito. X. R. Freixeiro Mato. (Laiovento, 97).

• Páxina web “wikipedia” (“galipedia”):• O reino de Galiza• O galego na Idade Media• Os Séculos Escuros

• Libro de apoio (Consorcio Editorial)

O galego na Idade Media

Documents

Transcript of O galego na Idade Media