NON ZER - ArgiaHertzainak-ek. Orduan, ordu erdiko atala astebetean graba-tzen genuen, lana ahal...

- N O N Z E R -- N O N Z E R -

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: SS-837-2012. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 138 euro. Ipar EuskalHerria: 168 euro. Espainia: 138 euro. Beste atzerriak: 173euro. Airez: 271 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:ANDONI CANELLADA/ ARGAZKI PRESS

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

Deabruaren abokatua� Ane Gabarain: «Errekonozimendua eskertzen da, baina bizi

liteke hori gabe ere». SUSTRAI COLINA / 4

Asteko gaia� Osasuna Tolosaldean. Asuncion: publifikatu ala 4 milioi

euroko zorra ordaindu. ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 5

Pertsonaia� Jesus Uzkudun: «Langileak sindikatua ez badauka

bizkartzain, jai dauka». MIEL A. ELUSTONDO / 10

Gaiak� Bertako ondarea ezagutzen. Herria bera ikasgai.

ALEJANDRA GOIKOETXEA / 16

Iritziak� Gora Pro Nobis ASISKO URMENETA / 19� Homofobia. IMANOL ALVAREZ / 20� Txandan Arrasateko Azoka. ANDONI MUJIKA / 20� Shock Doktrina. JOSEBE ITURRIOZ / 21� Hiruko txikian Hauxe da. JOXEMARI OSTOLAZA / 21� Bertso berriak Marianok egin eban. XABI PAYA / 22

Erdiko kaiera� Ana Diez: «Bizitza gatazka da, ez zaizkit komediak

ateratzen». MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 23� Literatura. ‘Bai mundu berria’. Asmatu zuen Huxleyk?

UNAI BREA / 28� Liburuak GEMA LASARTE / 30 � Diskoak IKER BARANDIARAN / 31� Ezpalak JON TORNER / 32 � Abarrak ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 33� Denbora-pasak ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34� Osasuna JABIER AGIRRE / 36� Landareak JAKOBA ERREKONDO / 37� Denboraren makina NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

Termometroa� CAN. Nola hil kutxa bat kartzelan amaitu gabe.

URKO APAOLAZA / 39� Oroimen historikoa. Gudari ezezagunaren izena.

AITOR AZURKI / 42� Frantziako Legebiltzarrerako bozak. PSk gehiengo

absolutua lortu du. MIKEL ASURMENDI / 43� Kantu-jirak. Gasteiztik Baionara, kaleak kantuz eta

euskaraz. ONINTZA IRURETA AZKUNE / 44� Bero-beroan JUAN MARI ARREGI, ONINTZA IRURETA AZKUNE / 46� Maltzagatik XABIER LETONA / 47� Net Hurbil Baserriaz akordatu diren greziarren pozak eta

zalantzak. PELLO ZUBIRIA / 48

Azkena� Urrutiko sagarrak hamalau. IÑAKI MURUA / 50

2012ko ekainaren 24a, 2.328. zenbakia

� 32012KO EKAINAREN 24A

-

Bi eta Bat itzuli arren, Ane ez da sekula desagertu.

Sustrai Colina

Argazkia: ETB

Ane Gabarain

“Errekonozimenduaeskertzen da, baina bizi

liteke hori gabe ere”

- D E A B R U A R E N A B O K A T U A -

2012KO EKAINAREN 24A�4

Rock taldeen revival-en ostean, ETBko telesai-lenak! Dinosauro topaketa dirudi gureak. Bigarrenzatiak ez direla sekula onak izaten dio esae-rak. Ea gu esaera baieztatzen dugun salbues-pena garen.

“Ez dira betiko garai onenak...”, kantatzen zuenHertzainak-ek. Orduan, ordu erdiko atala astebetean graba-tzen genuen, lana ahal bezain ondo egitea zenkontua. Orain, audientziaren ezpata gainetikkendu ezinik gabiltza, eta hirugarren atalera-ko ez badu funtzionatzen, “aio pelaio!”.

Eskerrak ETBko zuzendaritzak ez dion lege horibere buruari aplikatzen! ETBk bere funtsa birpentsatu eta berriz flo-tatzen ikasi behar du, benetako apustuakegin. Noiz ulertuko dute produktu on batekaudientzia eskasa izan dezakeela eta produktutxar batek audientzia handia?

Zer nahi duzu, denak ez dira zu bezain erro-mantikoak. Euskal Herrian aktorea izateko idealismoa,bokazioa eta ilusioa behar dituzu. Urteakpasa eta zenbat egin dugu aurrera telebistan,antzerkian, eta kulturan orokorrean? Honekoasitxoak dauzkan basamortua izaten segi-tzen du.

Ez al ginen herri kulturazalea? Donostian ekitaldi handiez gain ez omendelako ezer programatzen kexatzen gara,

baina zerbait antolatzen denean non gaude?Gizarteak zein gizakiak kultura beharra dau-kate, baina premia hori hezkuntza eta politi-katik elikatu behar da, bestela...

Zuek ere elikatu beharko duzue, ezta? Ez omenzarete jendeak uste bezain aberatsak...Telebistan dena hainbeste aldiz errepikatzendutenez, egun guztia bertan sartuta etakobratzen ari garela uste du jendeak. Bainaez, telebistak ez daukala dirurik dio, ez daantzerkirik programatzen, bikoizketa hondo-ratu da...

Hasi beste lan batean! Hori egiteko zorian egon naizenero jo dutelefonoak. Oinarrizko aktoretzat daukat nireburua, eta gustuko dudanetik bizitzeko bestedaukadan artean konforme. Errekonozimen-dua eskertzen da, baina bizi liteke hori gabeere.

Eta bizi liteke norbere buruaren komertziallanik egin gabe? Oso garrantzitsua izan arren, ez dakit nireburua saltzen. Gaur egun, ez da aski aktoreona izatea, manager eta casting zuzendariekmozten dute pastela.

Zu lasai, lehen heriotzak berdintzen bagintuen,laster erretiroak berdinduko gaitu! Gure txanda iristerako auskaloerretirorik egongo den! Denaden, aktoreontzat erretiroa uto-pia da. n

2012KO EKAINAREN 24A 5�

- A S T E K O G A I A -

Tolosaldea Osasun Publikoaren Alde(TOPA) Koordinakundeak urtebete

eraginkorra darama Osasun Sailarenjokaldia geldiaraziz: eskualde-ospitale baten beharra egonik,Asuncion Klinika pribatuari

zerbitzuak azpikontratatu dizkioJaurlaritzak, espezialitate

anbulatorio publikoa odolustuz(ikus ARGIA, 2276. zenbakia, 2011-05-15). TOPAk urtebeteren buruan

Klinikaren eraikuntza lanakgelditzea lortu du eta 31 udalekmozioa onartzea, zera eskatuz:

Ogasunarekin eta GizarteSegurantzarekin 4 milioi euroko

zorra duen klinika publifikatzeko.

Osasuna Tolosaldean

Testua eta argazkiak:Estitxu Eizagirre Kerejeta

Asuncion: publifikatuala 4 milioi euroko zorra

ordaindu

ASTEARTEA, 20:00. Astero bezala TOPAKoordinakundeko kideak bilduta daudeTolosako Kultur Etxean. 20 bat kide biltzendira bilera arrunta denean, eta aretoa gainez-ka izaten da batzar berezietan. Duela urtebe-te ekin zioten bideari, Eusko JaurlaritzakoOsasun Sailaren asmoak Tolosako anbulato-rio publikoa hustutzea eta Asuncion Klinikapribatua indartzea zirela salatuz. Urtebetekolan erritmo intentsoari eta ikerketa lanariesker, TOPAk lortu du Tolosaldean gaiabero-bero jartzea, herritarren eta udalen

- O s a s u n a T o l o s a l d e a n

�6 2012KO EKAINAREN 24A

babesa eta 2011n Osasun Sailak Asuncione-kin sinatutako kontzertua kolokan jartzenduten hainbat ekimen ere: Asuncion handi-tzeko eraikuntza lanak geratzea, eta titulazio-rik gabeko mediku espezialistek euren kon-tsultak etetea, besteak beste. Tolosaldea delaospitalerik ez duen eskualde bakarra salatzendute oraindik, eta ospitale baten zerbitzuakeskaintzeko osasunaren gestioa pribatizatzeaez dela errentagarri, “edozein enpresarenmoduan, klinikaren helburua osasunarekindirua irabaztea baita, diru publikotik bereonurarako zati bat hartuz”; gestioa publikoaizatea eskatzen dute, “diru publikoaren%100a osasunera joan dadin, zati bat enpre-sarien patrikara joan beharrean”.

Ikerketek agerian jarri dute Asuncionekdiru kontuetan eta pertsonalean dituen irre-gulartasunak eta hauen berri eman diguteTOPAko kide diren Mari Mujika (LAB),Kristina Pelaez, Jesus Mari Aranzegi etaJabier Aranak (azken hau medikua).

1996an Asuncion Klinikaren aurrekonagusiak (Benito Izagirre) porrot egin zue-nean, Gómez Montoyak bere kargu hartuzuen Klinika, Inviza S.A sortuz. Esan litekeerosi zuena 4.056.794 euroko zorra izanzela, diotenez euro bakarra ordaindu bai-tzuen klinikaren truke. Egutegi bat zuenenpresak, klinikaren onura ekonomikoenarabera Ogasunarekin eta Gizarte Seguran-tzarekin zuen zorra itzultzeko (1996-97anirabazien %20; 1998-99an irabazien %40;2000n irabazien %50 eta ordutik hona iraba-zien %75). 2010ean zorra 4.046.403 eurokoazen; “18 urte pasa dira eta Invizak urteroirabaziak izan arren, zorrak ia lehengo beraizaten jarraitzen du. Martxa honetan 200urtean itzuliko du zorra” salatu du MariMujikak.

Kide diren enpresen artean diru irabaziakbatera eta bestera desbideratuz lortzen duInvizak zorrari itzuri egitea.

Eraikuntza lanak gelditutaZorra dela-eta geldituta daude Asuncion Kli-nika handitzeko egin nahi zituzten eraikuntzalanak. Izan ere, zorraren fidantza gisa lureremu bat jarri zuen Invizak, eta klinika han-ditzeko lanen truke Tolosako Udalari lur horibera eman nahi zitzaion. Aldiz, horretarakolurrak “kargarik gabe” egon behar du.“Larriena da Jokin Bildarratzek irregularta-sun hau zuen proiektuari baimena emanziola” dio Mujikak. Bere hitzetan, Tolosakolehengo alkateak iazko hauteskundeak galduondoren eman zion baimena klinikari handi-tzeko lanak hasteko, “Udala aldatu baino biegun lehenago. Ez hori bakarrik, TolosakoUdalak eraikuntza zerga barkatu zion,

231.651 euro alegia!”. Hiru herritarrek helegi-tea jarri zuten eta 2012ko urtarrilean Tolosa-ko Udalak baimena “zuzenbide osoz deuse-za” dela ebatzi zuen.

Handitzeko lanak geratuta daude beraz,eta martxan jartzekotan lehenik 4 milioi euro-ko zorra itzuli beharko du Invizak, fidantzamoduan jarritako lurra kargarik gabe utzi etaUdalaren baimena lortzeko –horretarakoproiektua berriro aurkeztu beharko du etapribatizazioaren aurka dagoen Udalaren bai-mena lortu–.

Kontzertua betetzeko arazoak2011ko azaroaren 15ean Osasun Sailak etaAsuncionek bost urterako kontzertua sinatuzuten, Tolosaldeako espezialitate guztiak kli-nikari azpikontratatuz. Akordio horrenbidez, Jaurlaritzak urtean 20 milioi euro

TOPAK ohartarazi du klinika horretan badire-la medikuak urteak eta urteak eman dituzte-nak espezialista moduan lanean, dagokientitulaziorik eduki gabe. Alegia, MedikuenElkargoan espezialista homologatu gisaagertzen ez direnak. Sare publikoko Eskual-de Ospitaletako mediku espezialistek derri-gorrez beren titulua homologatua izan behardute, azterketa jakin batzuk pasa eta medi-ku egoiliar moduan denbora tarte bat egin.TOPAk jakinarazi du, asanbladan gai hauplanteatu zuenean, Asuncion Klinikak weborria zuzendu zuela, eta espezialitaterikgabeko mediku hauek orain “mediku oro-kor” moduan ageri direla. Jada ez dutelakontsultetan jarduten, bestelako lanetanbaizik. “Asuncionena larria da, baina Osaki-detzarena are larriagoa. Kontzertu akordioanagertzen da kontrola egingo zaiola klinikarikalitatea bermatzeko. Orain arteko hutsu-neak Koordinakundeak azaleratu ditu, Osa-kidetzak bestaldera begiratu du. Non dagoinspekzio medikoa?” gehitu du Jabier Aranamedikuak.

Etxez etxeko asistentzia eskaintzen aridiren medikuak ere ez direla espezialistakohartarazi du Aranak. “Bi mediku horieta-tik bat Zumarragako Ospitaleko zuzendariaeta Donostiako Ospitaleko zuzendaria izanzen. Lehendakari aldaketarekin kargu poli-tikoak utzi zituenean hasi zen medikulanean. Mediku orokor titulua dauka, etaetxez etxe aritzeko familia mediku edobarne-medikuntza titulua behar da”.

Titulurik gabeko espezialistak

O s a s u n a T o l o s a l d e a n


-

Taula honetan datu alderaketa hau egiten da: “Batezbesteko eskualde-ospitalea” zutabeko datuak, Gipuzko-ako hiru eskualde-ospitaletako (Mendaro, Zumarragaeta Bidasoa) datuen batez bestekoarekin osatu da,eskualde-ospitaleek izaten duten espezialista kopuruaazaltzeko. Tolosako atalean, “Asuncion Klinika gaur”zutabean agertzen da egun dituen kopuruak, eta “Asun-cion publiko eginda” zutabean berriz, etorkizuneaneduki behar lituzkeen kopuruak: Tolosaldeko biztanle-

riari gainerako eskualde-ospitaleen batez bestekoaaplikatuta (biztanleko espezialista kopurua).

* Oharra: Espezialista hauekin osatutako taula laginbat da. Ospitaleetan sail gehiago daude (zeladore, eri-zain, idazkari...). TOPAko kideek diote lagin honetanematen diren proportzioak ospitaleetako lantalde osoraeramanda antzerako egoera aurkituko genukeela, ale-gia, batez bestekotik behera dagoela Asuncioneko lan-gile kopurua.

Pertsonal kopuru eskasa

Ondorioa: Asuncion Klinikak egun duen pertsonala baino %53 gehiago eduki behar luke, gestio publikokoeskualde-ospitaleen kalitate bereko zerbitzua emateko.

Batez besteko eskualdea82.267 biztanle

Batez besteko eskualde-ospitalea

Tolosa65.000 biztanle

Asuncion Klinika gaur Asuncion publiko eginda

I. KirurgiaKirurgia orokorra 7.8 5.5 6.2Traumatologia 8.0 4.1 6.3Kirurgia guztira 15.2 9.6 12.5

II. Barne medikuntzaBarne medikuntza orokorra 6.7 4.0 5.3Digestiboa 2.3 0 1.8Kardiologia 3.0 1.8 2.4Neumologia 2.0 1.0 1.6Neurologia 2.0 1.0 1.6Hematologia 2.0 0.4 1.6Reumatologia 0.7 0.2 0.5Endokrinologia 1.3 0.1 1.0Etxez etxeko zerbitzua 3.3 2.0 2.6Barne medikuntza guztira 23.3 10.5 18.4

GUZTIRA 39.1 20.1 30.9

ematen dizkio eta eskualde-ospitale moduanlan egiten hasi da; alegia, Tolosaldeako herri-tarrek ez dute aukerarik Donostiako Ospita-lera joateko, ez bigarren iritzi baten bila,ezta ingresatzera ere, klinikan espezialitatehori baldin badago. “Kontzertuan esaten daegokitzapen lanak beharrezkoak direla. Kli-nika handitzeko lan horiek gabe posible dakontzertuan adostutako zerbitzuak ematea?Alegia, klinikan hartzen diren egungo kon-tsultez gain, Tolosako anbulatoriotik erato-r riko diren beste 60.000 kontsulta etaDonostia Ospitaletik etorriko direnak arta-tzea? Gure ustez ez. Ez dira kontratua bete-tzen ari” salatu du Aranak. Kontsulta medi-koak Asuncionek hainbat lekutan ditueneraikuntzetan sakabanatzea ez dela erosoagaineratu du (klinikan bertan, Belateko kon-

tsultorioan, Andoainen eta Pilar klinikan):“Inoiz ez bezala, itxaron zerrenda luzeaksortzen ari dira espezialitate batzuetan. Kar-diologian, esaterako, lehen zita lau hilabeteraematen dute, aldiz, Andoainen 15 egunera.Orain Tolosakoak gara Andoaina mugitubehar dugunak medikutara”.

Lekuak bezainbeste gabezia dituela pertso-nalak kritikatu du Aranak: “Gipuzkoako gai-nerako eskualde-ospitaleekin konparatzenbadugu (ikus koadroa) aldea nabarmena da.Beste ospitaleetan lanaldi osokoak dira medi-ku guztiak eta gehiago dira. Asuncionenbatzuk dira osokoak eta beste dezente par-tzialekoak, eta denera espezialista gutxiagodira gainerako eskualde-ospitaleetan baino.Halako desberdintasunekin ezin da kalitatebera eman. Digestiboko espezialistarenak

- O s a s u n a T o l o s a l d e a n

2012KO EKAINAREN 24A8 �

Tolosaldeako udal denek (29), Ando-ainek eta Legorretak mozio batonartu dute, non bost puntu hauekeskatzen diren:1.-Asuncion Klinikaren publifikazioa,eskualdeak kudeaketa erabat publi-koko Eskualdeko Ospitale Publikoaizan dezan.2.-Osasun zerbitzu honek besteeskualdeetan eskaintzen den maila-ko kalitatea bermatzea.3.-Mahaia osatzea afera honek era-giten dien alde guztien artean (Osa-sun Saila, langileen ordezkariak,Gipuzkoako Foru Aldundia, udalak,Koordinakundeko ordezkaritza), kli-nikaren publifikazioa definitzeko(epeak, plana, langileen erregula-zioa...).4.-Akordioa lortu bitartean, Jaurlari-tzak sinatutako konbenioaren ondo-rioz hartzen ari diren neurriak bertanbehera uztea, Tolosako espezialitateen anbulatorioahustearena, adibidez.5.-Invizak eginiko balizko iruzurrak eta legez-kanpokoekintzak ikertzea.

31 udaletan mozio hau onartu berri denez, publifika-zioa arautzeko mahaia osatzen hasteko urratsak eman-go dira irailean.

� Ekainaren 21ean prentsaurrekoa emango duTOPAk 19:00etan Tolosako Kultur Etxean.

� Ekainaren 30ean, larunbata, 12:00etan manifes-tazioa egingo da Triangulo plazatik hasita, publifikazioaeskatuz.

� Otsailean urtebete egin zuen Koordinakundeak

18.000 sinaduratik gora bildu ditu Tolosaldean. “Tolo-sako udal hauteskundeetan bozka eman zutenak bainogehiago dira. Horrek erakusten du alderdi guztietakojendeak bat egiten duela osasun publikoa mantentzea-ren alde” azaldu du Kristina Pelaez Koordinakundekokideak. Sinadura hauek Osakidetzara bidali dituzte.

� Asuncion Klinikak emandako zerbitzu eskasa sala-tzeko kexak biltzen ari dira; 600 kexa inguru daude aur-keztuta Osakidetzako Lurralde Zuzendaritzan, Begiris-tain jaunari zuzenduta. “Behartuta daude kexa haueierantzuna ematera. Normalean gauza oso orokorrakerantzuten dituzte, kexarekin zerikusirik ez dutenak”gehitu du Pelaezek.

TOPAren hurrengo urratsa: publifikazioa arautzeko mahaia sortzea

TOPAko astearte bateko bilera. Lehen lerroan, ezkerrean Jabier Arana etaeskuinean Mari Mujika. Eskuinera bigarren ageri da Jesus Mari Aranzegi etaezkerrean hirugarren Kristina Pelaez.

marka denak hautsi ditu: anbulatorio publi-kokoa jubilatu zen eta ez zuten besterik eka-rri. Anbulatorioko zirujauarengana bidaltzenzintuzten. Zirujauak ebakuntzak egiten daki,ez gaixotasunak tratatzen! Gainerako eskual-de-ospitaleetan digestiboko hiru espezialistadaude, eta Asuncionen bat ere ez”. Pozikdago, TOPAren aldarrikapenei esker, orainTolosako anbulatorioan digestiboko espezia-lista bat jarri dutelako: “Astean bi egunezetortzen da Donostiako Ospitaleko espezia-lista bat. TOPAren lanek emaitza ematendutela ikusten da”.

Koordinakundeak jakinarazi duenez,Asuncion Klinikako web orrian 110 medikudituela agertzen den arren, Invizako langiletaldean 50 mediku besterik ez dira agertzen.“Langileen %40 dira plantilakoak, gainera-koak autonomoak, subkontratatuak, ordukalan egiten dutenak... Ez dute klinikarako era-bateko dedikaziorik. Ospitale batean medi-ku talde bat daukazu, aldiz, Asuncionekokardiologoek, esaterako, astean bi goiz egi-ten dituzte Belaten eta beste bi goiz Andoai-nen. Nola nahi dugu gainerako ospitaleenkalitate bera ematea?” kezka azaldu duJabierrek. Asuncionek eskainitako zerbitzueskasa agertuz kexak bideratzen ari daKoordinakundea, eta motiboetako bat hori-xe da, “kardiologorik ez zegoelako artatugabe geratu direnena”.

Sistema informatikoa ez daOsakidetzarenarekin bateragarriaAsuncion Klinikak sistema informatiko batgaratu du bere kide den Historias y gestionesHospitalaria enpresaren bidez. Osasun Saila-rekin sinatutako kontzertuak dio Asuncioneketa Osakidetzak informatikoki lotuta egonbehar dutela. Aldiz, Asuncionen sistema ezda Osakidetzakoarekin bateragarria. Honekgaixoengan ondorioak dituela azaldu du JesusMari Aranzegi Koordinakundeko kideak:“Gaur egun plaka bat ateratzen badizute

Osakidetzan, ez dute inprimatzen, aurreztekoneurri gisa. Tolosako anbulatorioan plakaatera eta joaten bazara Asuncioneko espezia-listarengana, hark ezin du bere ordenagailutikplaka ikusi eta beraz, berriz bueltan bidaltzenzaitu anbulatoriora plaka inprimatzeko eska-tzera. Edo Asuncionen bigarrenez ateratzendizute plaka, erradiazio bikoitza jasoz”.

Leku eta pertsonal eskasia eta sistemainformatiko bateragaitza, horiekdira gaur gaurkoz Asuncionekeskualde-ospitale funtzioa beteezin duela azaltzeko hiru arda-tzak. n

-O s a s u n a T o l o s a l d e a n


��

��

��

��

Tolosako anbulatorio publikoa hiltzenutzi du Osasun SailakKlinika pribatua indartzearekin batera espezialitate anbulatoriopublikoa desegin du pixkanaka Osasun Sailak. JadaKardiologia, ORL, Traumatologia eta Digestibokoespezialitateak desagertu dira.


- P E R T S O N A I A -

Jesus Uzkudun Illarramendi… Manterola Garmendia! Donostiako Igaranjaioa, Pellotegi baserrian. Aiatik etorriaknituen gurasoak; Laurgaingo Ibarrolakoa aita,Zatarain Berrikoa ama. Etxean hazi nintzen 7urte arte. Ondoren, morroi izan nintzenMatia asiloa zegoen Ixa baserrian 14 urtearte, familia Hernanira joan zen arte. Ibiltze-ko gauza izan nintzenean hasi nintzen lanean,baserrian ohi denez. Hernanira joan ginensasoian, udan, morroi izan nintzen bestebaserri batean. Ondoko udetan, fabrikan eginnuen lan, aitaren ondoan Olaran zerrategian.Eskola profesionala bukatu [Lanbide Hezike-ta ikasketak], eta Urnietako Urma tailerreanlanean nintzen, 17 urte nituela.

Orbegozoko garaia?Geroago. Aurretik, Gureola Scott-en aritunintzen, hangoak ditut lehenengo esperien-tziak. Burgosko prozesua-eta. Geuk, gazteok,geratu genuen fabrika. Soldadutza egin ordu-ko, Orbegozora joan ginen, Gureolan ezzegoen-eta erakundean sartzeko jendea ingu-ratzerik. Eta Orbegozora. 22 urte izangonituen.

“Erakundean sartu”, esan duzu. Aurrena kristau mugimenduan, auzoan, edolan munduan ibili nintzen. Hortik, segituansartu ginen erakundean, ETAko langile fron-tean, ETA VI segituan. Esan zidaten: “Eginezak, inork ez dik erakutsiko zer egin beharden!”. Eta hasi ginen, eta orain arte, beti ikas-ten. Leihoak irekita edukitzea bezalakorik ez

dago horretarako. Batari eta besteari kasuegin, bideak saiatu… “Bide honetatik ezzegok!”, eta beste batetik saiatu.

Burgos garaia aipatu duzu, prozesua.Propaganda banatzen genuen Burgoskoabaino lehen ere, barra-barra, nahiko agerian.Jendeak bazekien. Burgosko epaiketa garaian,egun haietan, fabrikako gerenteak esan ereegin zidan, ETAko propaganda banatzennuela. “Nik ez!”. Bigarren solairuan ari nin-tzen makina konpontzen, Sanitarias atalean.

«Langileak sindikatua ezbadauka bizkartzain,

jai dauka»Disidentzia ez da gauza erosoa. Hor da Jesus Uzkudun, CCOOko zuzendaritzako kidea,

abertzale eta ez abertzaleen artean zangalatraba, gaztetatik langilearen alde lanean etengabe.

Miel A. Elustondo

Argazkiak: Dani Blanco

Jesus Uzkudun

Nortasun agiriaJesus Uzkudun (Donostia, 1949) EuskadikoCCOO sindikatuko kidea 1969ko klandestinita-tetik hona. 1982an ardura karguak hasi zenhartzen sindikatuan, eta 1996tik Euskadikoexekutibakoa da. Laneko Osasuna eta Inguru-nea izan du ardura eta hortxe egin du borroka-rik handiena, amiantoa, minbizia, silikosia,asma, gorreria eta bestelako gaixotasunak aza-lera ekarriz. Europako Agentziaren saria jasozuen 2005ean, laneko zarataren kontrako kan-painaren barruan, gorreria duten langileen aldeegindako lanagatik: 6.000 kasu baino gehiagoaztertu zituen. Askotan ageri izan da Egunkaria,18/98, Udalbiltza edo Adierazi EH kasuetaninputatuen aldeko ekitaldietan. CCOO sindika-tuko buruzagietan beteranoetakoa, gutxik eginliezaioke kontra Jesus Uzkuduni.


J e s u s U z k u d u n-Emakumeak ziren han denak. “Bedeinkatuaandre guztien artean” nintzen. Makina kon-pontzen ari nintzela, erreminta jaso, eta behe-ra. Atzetik, makina guztiak gelditu zituzten.Bi langilek, ez zutela nahi. Joan ginen denokkorruan eta itzali genizkien. Berrehun langi-letik gora ginen, eta ehundik gora, emaku-meak! Handik egunetara, gurekin lan egitenzuen lagun bat atxilotu zuten. Beldurra pasa-tu genuen, baina aurrera.

Beldurra bizi zenuten Francoren sasoian…Beldurra pasatu ez zuela esaten duena, txorogalanta! Beldurra, eta eztarria lehor, behinbaino gehiagotan. 1974an bertan, PuigAntich katalana hil ondoren, poliziak atzetiknituela, alde egin behar izan nuen, andreare-kin batera. Aberri Eguna eta geroko kontuak.Bi urte pasa nituen Gasteizen, klandestino.Han, borrokatzea posible zela ikasi nuen, etaerakutsi ere bai. Behin esan nion: “Bihar ezbazarete manifestazioan hasten, fuera era-kundetik!”, eta irten ziren, eta jendea haienatzetik! Eta gustura! Hurrengo egunerakoberriz geratu ziren. Hura ilusioa! Gure lanahobeto planifikatzen ikasi nuen han.

1976, martxoak 3.Goizeko ordu batean, San Frantzisko elizakokomunikatua ekarri zidaten. “Gauerdirakoekartzen ez badute, ohera!” esan zidaten.Ordu batean ekarri zuten, eta goizeko bosteta-rako industri poligono guztietan zegoen pro-paganda. Arturo del Valek, Iñaki Uribarrik zeredo zer idatzi dute, baina haren historia osoaidatzi gabe dago oraindik. Erabat erretiratzennaizenean, orduantxe. Kar, kar, kar.

Langilea mugitzea erraz zen orduan?Gazte jendea airean inguratzen genuen.Erraza ez zen, hala ere. Martxoaren 3koagertatu eta astebetera, bilera bat, klandesti-noa. Gaueko hamaiketan irten ginen bilera-tik. Nirekin batera, andrea eta Arrasatekobat. Inguruan, polizia-autoa ikusi genuen.“Goazen Bar Txokora”, esan genionandreak eta biok Arrasatekoari. Sartu taber-nara eta komunera gure laguna. Eta, orduan-txe, polizia tabernara. Dokumentazio eskehasi ziren tabernan geundenoi. Nik tripakairean, propaganda paper pila neraman, etabarneko egiturarenak ere bai. Hura harrapa-tu izan balute, akabo! Hasi dira agiriak eska-tzen, lehenengo bati, gero besteari… Hiru-garrena, nire emaztea, andre bakarratabernan. Dokumentazioa aztertu eta “Her-nanikoa”. Andreak kristoren beldurra, nikorrika noiz hasiko ote nintzen. Eta orduan,poliziari esan zion: “Senar-emazteak gara”.Eta poliziak: “Senar-emazteak?”. Nire agi-


rietan, “Iñaki Fran…”, bizkaitarra. Faltsuapapera, helbidea ere ezin genuen eman. Gal-detu ere ez: “Utzi senar-emazteei joaten”esan zuen poliziak. Horrelaxe libratu ginen.Beste guztiak poliziak eraman zituen.Komunean sartu zena hantxe geratu zen,atea itxita. Leihotik irten zen. Istorioak! Kar,kar, kar.

Zenbat istorio, ezta?Denak kontatzen hasiko bagina, egunakargituko luke bitartean. Batzuk istorio poli-tak. Lagunartea dut orduko oroitzapen ede-rrena. Bestela, beldurra, diru eskasia… Gas-teizen, bi urtean sei etxebizitza ezagutugenituen. Sei etxebizitza! Gasteizkoak berta-koak baino hobeto ezagutzen nituen auzoguztiak.

Sindikalistatzat zenuen zeure burua?Langile iraultzailea nintzen.

Eta gaur egun?Baita ere.

Zure titulua, berriz, “Jesus Uzkudun, sindikalista”.Beti hortxe jardun naizelako. GasteiztikDonostiara etortzeko garaia iritsi zenean, hanbertan geratzea proposatu zidaten, Araban.Politikari karrera egingo nuen, seguru asko…

Politikari karrera, ona litzateke?Politika ez da txarra.

Politikariez ari naiz…Denetarik dago. Denetarik ezagutzen dut.Gainera, beti esan dut, sindikalismoa politi-kaz kutsatu behar dugula, eta alderantziz,politika sindikalismoz.

Nola egin hori?Gure ordezkariak langileekin harremanetanjarriz lortuko genuke, politikarien artekoeztabaidak langile artera eramanez.

Inon egiten da hori? Nork zuzenduko luke ezta-baida?Zenbait lekutan egiten da. Grezia bidea era-kusten ari da. Edo Egipto. Edo Latinoameri-ka… Sindikatuko kideek esan izan didate,Suedian, edo Finlandian, ministroa langilebatzarrean, argibideak ematen, eta egurrean!Hemen, berriz, lekutan gaude.

Sindikatuari lekua kendu dio gizarte mugimen-duak?Bi mundu dira, bata bestearen osagarri.Lehengo sindikatuak pentsatu izan zuen beradena zela, baina zaila da sindikatuak mailaguztietan erantzutea. Langileak sindikatuanantolatzen dira, beren arazoak konpontzeko.Lan arazoak, batik bat. Sindikalistak ez dusindikalista bakarrik izan behar, beste txarteleta konpromiso asko eduki behar ditu. Gizar-te mugimenduetakoak, eta beste.

Langilearen lan arazoak konpontzeko dago sin-dikatua, esan duzunez. Izan lan-hitzarmena, lanbaldintzak, osasuna…Herri honetan gehiegitan nahastu dira sindi-katua eta partidu politikoa. Plano ezberdine-tan ari dira, ordea. Sindikatuak langileen ara-zoak konpondu behar ditu. Politikariek lanerraza dute: honetaz eta hartaz eztabaidanjardun. Sindikatuak gero eta afiliatu gehiagobehar ditu, bestela ez dute errespetatuko.Langileak ez badu bizkartzainik, sindikaturik,jai dauka.

Gazteak sinesten du sindikatuan?Bai eta ez. Balioak aldatzen ari dira, etorkizu-na aldatzeko esperantza galdu egin da neurrihandi batean. Sinesmen hori galdu da, berres-kuratu egin behar da. Oraingo egoeran, beha-rrezkoa da balio horiek berreskuratzea, etauste dut horixe landu behar dugula.

Zer da sindikalista izatea CCOOn, langilebatzordeetan?

-J e s u s U z k u d u n

EuskadiNafarroa“Euskadiko etaNafarroakosindikatua ginen,Estatuko CCOOrekinkonfederazioan,nafarrek apartatzeaerabaki zuten arte.Jo nuen Nafarroara,batera segitzeko,baina ez nuen lagunaskorik bilatu.Harrezkero, dagoenlekuan dagobakoitza”.

Robot lana“Lanak duintasunaematen diolangileari, eta hurahil ere bai.Frankismoan haziginen, lan txarretanjarduteko kulturaitsatsi zitzaigun,txanpon batzuentruke osasuna saldugenuen. Lanera joanbeharra daukagu,baina lan egitekoera aldatu behardugu. Ezin da langilebat ekologismoarenedo euskararen aldejardun, zortzi ordubaino gehiago robotlanean eman etagero”.

Belarri onak edukitzea, sudurona, pentsaera politiko ezberdi-na duenarekin elkarlanean jardu-tea, arazoa igarri eta erantzunegokia emateko. Gainera, odol-beroa izan behar da, injustizieiaurre egiteko, eta nork bereindarrak ondo gestionatu beharditu, ez gaztetan egiten genuena,eup!, eta aurrera.

Zer da CCOOko sindikalista izateaEuskadin?Konplikatuagoa! Batzuek muga-lari naizela esaten didate, “muga-kide” esaten dut nik, batetik bes-tera nabilelako. Nire ustez,sindikatuen arteko fronteak iza-tea da gure akatsik handiena.Hondamendi hutsa. ETAVI.ekoa izan nintzen, troskista,gauza bat irakurrita batez ere.Internazionalismoa-eta, bai,baina, hori baino gehiago, langilefronte batua, III. Internazionale-ko laugarren kongresua.“Hementxe zegok, hortik jobehar diagu!” izan zen niretzat.Ezin da gure herri honetan erre-formen aurka edo halako politi-ka baten aurka jo, esanez “ez, nizuekin ez noa”. Hori antzerkiegitea da, arazoei erantzuteko borondaterikez izatea. Azkeneko greban garbi ikusi zenhori. Denok batera egoteak –batuta edoelkartuta, batera behintzat–, ilusioa eta kon-fiantza ematen du. Hori ez badago, kaputo!Nahitaezkoa da zubi lana, elkarlana bultza-tzeko. Elkarlanik ez bada, ez arazo soziala eznazionala konpontzeko pausorik emango da.Arazo nazionala konpontzeko ere akordiozeharra behar da.

Zer diote honetaz sindikatu abertzaleetakoarduradunek?Oraindik orain, eztabaida bat Hamaika tele-bistan: LAB, STEE-EILAS eta gu. ELArekinbeste eztabaida bat izatea eskatu zidaten.“Saria, lortzen baldin baduzu”, halaxe esannien. Batek ez badu eztabaidatu nahi, zerbaitdu ezkutatzeko. Horrela da. ELAk ez dueztabaidatu nahi gurekin. Beste kasu bat, nirearloari dagokiona. Duela hamar, hamabosturte, Prebentzio Legea atera zenean, akorda-tzen naiz esan niola ESK-ko lagun bati: “Hi,istripua gertatu bezain agudo, erantzun bate-rakoia”, eta akordioa egin genuen. Joan ginenELAkoengana, eta “ez! Guk ez dugu horre-tan parte hartuko. Nahi duena, datorrelagurekin”. Zer pentsatzen zuten, gu geldirik

egongo ginela? Zer ekarri duhorrek? Lotsagarrikeria: langilebat hil, eta protestan, bi pankar-ta! Maila horretan LABek,ELAk, edo jaungoiko bedeinka-tuak, gu salduta gaudela esatenbadu, gezurra esaten ari da, ezdute sinesgarritasunik. Hor dagofroga, gure eguneroko lana etaekintza.

Langilearen aldeko lan eta ekintza.Hortxe gozatzen dut nik: minbi-zia, gorreria, asma… Osasun-gintza izan da nire ekintza sindi-kala. 1982an Gipuzkoako LanOsasuneko buru izendatu nin-duen sindikatuak, eta harrezke-ro, egin du euria. Sasoi hartan,Orbegozon, urtean hildako batizaten genuen, gutxienez. Elba-rrituak, makina bat. Iraultza egingenuen: Seguritate eta Higienebatzordea bost langilek osatzetikhogeita hamahiruk osatzeraigaro ginen. Huraxe bai, iraultza!Lan istripuak gutxitzeko eraba-teko pausoa izan zen. Lanekogaixotasunari ez genion askorikbegiratzen, poliki-poliki ikasigenuen horretan ere. Lan osasu-nak txoratuta nengoela esan izan

zidaten, baina uste dut beste kutsu bat emandiodala sindikalismoari. Amiantoa, silikosia,gorreria… Gaixotasun horiek ez dira segi-tuan agertzen. Gaur egun, Euskadi punta-puntan dago Estatuan, minbizi eta silikosikasuetan. Kasu ezagutuak, aitortuak. Zakurzaharra behar da horiei antzemateko, eta gai-xotasunak errekonozitzeko pausoak emateko.Abokatuak? Epaitegirako dira onak, ez besteezertarako! Gaixo dagoen langileak sindika-tua behar du atzean. Mutuak, gizarte seguran-tzak… aurka egingo diote. Milaka eta milakakasu aztertu izan ez banitu, ez ginateke orain-go egoeran egongo. Sindikatuen pankarta etaprotestak beharrezkoak dira, baina langilebakoitzaren kasua gestionatzea da inportan-teena.

Are gehiago krisi garaian.Langileen indarrari eutsi, horixe da lehena.Eta murrizketei nola erantzun ondo pentsatu.Borroka egin behar da. Askok esaten dute:“Bada, beste greba bat”. Bai, eta hurrengoanhiru egun? Gauzak ondo neurtubehar dira, eta langileak badakigreba batek zenbat kostatzenduen poltsikoan. Txorakeriagutxi! n

AZKEN HITZA

Euskara“Askorekin hitz egiten dut euskarazCCOOn. Unai Sordo, gure idazkaria,euskaldun berria da, adibidez. Baditu-gu, bai, euskaldunak. Esate baterako,euskara plana abiarazi nuen CCOOn,gainerako sindikatuetan inork bainolehen. Ibarretxeren azken agintaldian,Euskararen Aholku Batzordeko kideizan nintzen”.

- J e s u s U z k u d u n

2012KO EKAINAREN 24A14 �


- Bertako ondarea ezagutzen -

Erdi Aroan Errenteria nolakoa zen ikasi dute aurtengo ikasturtean herriko Langaitzikastolako haurrek. Horretarako, Itsas bazterrean, herria ezagutzen liburuxka landu dute,

herriko kultur ondarea ezagutzea eta zabaltzea helburu duen egitasmoaren baitan.

Herria bera ikasgai

Alejandra Goikoetxea

GOIZEKO 9:20 DIRA eta Errenteriako Mada-lena ermitaren aurrean elkartu gara Lan-gaitz ikastolako ikasle eta irakasleekin. Itsasbazterrean, herria ezagutzen liburua lantzenbukatu berri dute 8-9 urteko haurrek etaikasgelan barneratutakoa menperatzenduten ikustera atera dira kalera. Liburuxkahorren bitartez, Erdi Aroan Errenteriakzituen ezaugar riak, por tuak izan zuengarrantzia edota herriaren bizitza eta jardu-nak itsasoarekin zuen lotura ikusi dituzte.

Horrez gain, ordura arte Nafarroako Erre-sumako lurrak izan zirenak Gaztelak esku-ratu zituenean, herriak jasan zituen aldake-tak ezagutu dituzte; herriaren izen aldaketaeta harresitzea, besteak beste.

Langaitz ikastolan, Errenteriako beste seiikastetxeetan bezala, herria bera ikasgaibihurtzeko hautua egin dute. Herriko kulturondarea ezagutzeko eta ondare horren trans-misioa bermatzeko, hezkuntza proiektu zaba-la eratzea proposatu zion Udalak Hik Hasi

Ikasleak, Errenteriako Madalena ermitaren aurrean, txangoa hastear. 500 urte lehenago, legenarra zuten gaixoentzako ospitalea zen ermita.

ALE

JAN

DR

AG

OIK

OE

TX

EA

Euskal Heziketarako Egitasmoari. Emaitzasei liburuxka edo unitate didaktiko izan dira,adin ezberdinetan une historiko jakinak lan-tzeko. Hasieratik, herritarren beraien parte-hartzea bilatu da eta egitasmoa martxan jarriduten herriko zazpi ikastetxeez gain, herrikoelkarte eta eragile ugarik erebere ekarpena egiteko aukeraizan du; denen proposamenaketa aldaketak entzun osteanhasi ziren unitate bakoitza disei-natzen.

Zehazki, honako xedeakhartu ditu kontuan proiektuak:herritarren izaeraren kontzien-tzia indartzea, euskal kultura eta euskararennormalizazioa bultzatzea, gazteen arteanherriko kontuak eta informazioak zabaltzea,ikastetxeekin trebakuntza eta hedapena lan-tzea, integrazioa erraztea eta, batez ere, herri-tarrengan herriarekiko, historiarekiko etabizitzarekiko jakin-mina eta atxikimenduasortzea. Arantxa Urbe Hik Hasiko langile etaproiektuaren koordinatzaileak dioenez, herribaten eraikuntza, herria ezagutzetik hastenda: “Ezagutzen ez duzun gauza bat ezin duzumaitatu, ez baduzu maitatzen ezin zara inpli-katu eta ez badago inplikaziorik, nola egingodu aurrera herriak?”.

Erdi Aroko kaleetan barnaGaurko antolatu duten txangoa hasi bainolehen, ermita aurrean eserita daude ikasleak.Ermita duela 500 urte legenarra zuten gaixo-ak sendatzeko erabiltzen zutela gogora ekarridu haurretako batek. Une honetan ateak itxi-

ta dituen arren, Madalenakofestetan ateak zabaltzen dituz-tela gaineratu du beste batek.

500 urte atzera eginez ari diraherria bisitatzen eta hurrengogeralekua Foru edo Xenpelarenparantzan egin dute. Inguru-ra begiratu eta eraikinen doto-retasunari so, Donostiatik

Errenteriara garraiatutako merkantziak izandituzte hizpide. Erdi Aroan portua kokatutazegoen lekutik Ugarritza atearen aurrera joandira eta bertan egin dute hurrengo pausagu-nea. Ikasleek eskua altxatu eta Ugarritzakoateaz gain beste lau ateak non dauden etadaukaten izenaren jatorria errepasatu dituzte.Horien artean, merkatura joateko gurdientza-ko zabaldutako Ugarritzako atea edota Nafa-rroara igarotzeko erabiltzen zuten Nafarroa-ko atea. Parrokiaren ate nagusiaren parean,udaletxea aurrez aurre dutela, egin dute ibilal-diaren azken geldiunea. Ikasleek gusturakomentatu dute udaletxea kartzela zen garaia,

-B e r t a k o o n d a r e a e z a g u t z e n

Herritarren parte-hartzea bilatu daeta herriko zazpi ikastetxeez gain,

elkarte eta eragile ugarik bereekarpena egiteko aukera izan du


B e r t a k o o n d a r e a e z a g u t z e n-

eta gerora mutilentzako eskola izan zela erekontatu die irakasleak.

Herria ezagutzen proiektua pozik hartudute ikasleek. “Gure herriari buruz ez gene-kizkien gauzak ikasten ari gara eta atsegin duthori. Gainera, noizean behin herrira jaitsi etagisa honetako txangoak egiten ditugu, ondodago” esan digu gazte batek.

Historiaurretik hasi eta gaur egun artekoErrenteria ezagutzeko aukera dute ikasleek,sei unitate didaktikoei esker. 7-8 urterekin,Historiaurrea eta historia aroak lantzen dituz-te. Hurrengo ikasturtean, Erdi Aroan murgil-tzen dira eta horren ostean, 1638. urteko era-soen ondoren Errenterian jendea pilatzeakekarritako arazoak aztertzen dituzte, herriko

auzoen jatorria ere ikusiz. 10-11 urterekin,neurrigabeko eraikuntzen eraginez gertatuta-ko uholdeak aztertzen dituzte ikasleek. Orain,gu! izeneko bosgarren liburuxkan berriz, Kar-listadak eta Gerra Zibilak herrian eragindako-ez hitz egiten dute. Azkenik, seigarren ata-lean, euskararen inguruko sentsibilizazioalantzea da asmoa.

Jolasen bitartez ikastenUnitate didaktiko bakoitzak ikasleentzakoariketa dinamikoak biltzen ditu. Gurutzegra-mak, herriko argazki eta irudiekin osatutakoariketak, argitu beharreko mezu sekretuak,herriko hedabide eta elkarteei buruzko azal-penak eta garaiko pertsonaia garrantzitsueiburuzko ipuinak, esaterako. “Gertuko kon-tuak lantzen ditugu, bertokoak, eta horigogoko dute ikasleek”, diosku Maria Galardiirakasleak. Pertsonaia ezagunen kasuan, his-toriografia ofiziala zabaltzeko ahalegin bere-zia egin dutela aitortu du Urbek, pertsonaiahistoriko ofizial gehienak apaizak edo nabiga-tzaileak direlako, eta ikuspegi zabalagoa emannahi izan dute.

Ibilaldia bukatu orduko hamaiketakoabanatzeko ordua iritsi da. Mari Zozaiakoarenhistoriaz galdetu eta haren amonak erakutsitasendabelarrekin ukenduak egiten zituen ema-kumea zela gogoratu du ikasleak. Bukaeratristea izan omen zuen Mariren bizitzak, izanere, ezagunen batek salatu eta sorgin izateaegotzita epaitu zuten.

Aurtengo ikasturteko azken txangoariamaiera eman beharrean daude Langaitzikastolako ikasleak. Erdi Aroan gertatutako-aren inguruan nahikoa hausnartu dute etaorain Itsas bazter rean liburuxkaren azkenorria itxi dute. Hala ere, herrikohistoriaz oraindik bada zer ikasi,galdetu eta ikertu, eta horri ekin-go diote hurrengo ikasturteanere. n

Errenterian bezala beste hainbat herritan ere antzekoegitasmoa lantzen ari dira. Ordizian esaterako, haragojoan dira eta paperezko euskarriaz gainweb interaktiboa eratu dute, ikasleekberaien ariketak eta lanak igo ditzaten.Aipatu web orrialdea baliagarria izangozaie informazioa elkartrukatzeko. Orain-dik ikastetxeetan lantzen hasi ez badiraere, Erdi Aroari buruzko unitate didakti-koa prest dute. Liburuxka horretan,Kattalin izeneko neskatilaren bitartezOrdizia nola hazi eta aldatu den, azoka-

ren historia, garai bateko bizimodua eta herriko per-tsonaia esanguratsuak ezagutuko dituzte. Jolas eta

ariketen artean, Patxi Zubizarretak idatzi-tako ipuinak eta Iñaki Muruak idatzitakobertsoak landuko dituzte ikasleek. Herri-tarrek Udalarekin elkarlanean osatutakoproiektua da hau ere.

Proiektuarekiko interesa agertu dutebeste hainbat herritan ere, tartean Duran-gon, Etxebarrin, Arrasaten eta Azpeitian.Dagoeneko unitate didaktikoak prestatzenari dira horietako batzuetan.

Ordizian eta beste hainbat herritan ere prest

Historiaurretik hasi eta gaur arteko Errenteria ezagutzeko aukeradute ikasleek, sei unitate didaktikoei esker: Historiaurrea, ErdiAroa, 1638. urteko erasoak, auzoen jatorria, uholdeak,Karlistadak, Gerra Zibila…

MARIA GALARDIK UTZIA


- I R I T Z I A R E N L E I H O A -

G O R A P R O N O B I SAsisko�Urmeneta



Homofobia

Dimentsio handia daukanproiektua logika komunitarioautoeratutik abiarazi duteArrasaten. Une honek daukanalternatiba egarriari alternatiba batekeman nahi dio edaten, pentsamendu eta

praktikaren iturritik. Kontua da Arrasateko azokabirpentsatzeko ekimena martxan jarri dutela Arrasa-teko Udalak eta Bagarak, hainbat eragilerekin bate-ra. Azoka biziberritzeko eta kontsumo ohiturakeraldatzen laguntzeko espazio bat irudikatu nahidute kolektiboki. Horrez gain, beste hauek ere lortunahi dira: eragileak egitasmoaren subjektu bihurtzea

(50 eragilek baino gehiagok egin dituzteekarpenak); udalgintzan esperientzia berri-tzailea aktibatzea (udal teknikariak, zine-gotziak, herri-eragileak eta Bagarakoak

elkarrekin lanean jarriz); eragile eta herritarren arte-ko harremanak harilkatzea; eta azkenik, estrategiko-ak izanik ere, bigarren mailan geratzen diren arloei(tokiko eta bidezko merkataritza, elikadura, hurbile-ko nekazaritza, produktu ekologikoak,jolasgune eredu berriak…) ikusgarrita-suna ematea. Zorionak Arrasate, etaDebagoiena, beste behin ere gizarteberrikuntza laborategia izateagatik. n

ArrasatekoAzoka

995eko amaiera aldera, Estatukotalde gay-lesbiano guztiok manifes-tazioa egin genuen Madrilen,legealdia bukatzear zegoela, kan-painan eginiko promesa bete zezan

eskatzeko Felipe Gonzalezen gobernuari:bikote-legea gauzatzea. Deialdiaren nondiknorakoak erabakitzeko azken batzarra Bilbo-ko EHGAMen egoitzan izan zen, eta bertan,besteak beste, Pedro Zerolo (egun MadrilgoUdalean zinegotzi eta PSOEko Gizarte-Mugimendu eta GKEekiko Harremanetara-ko Idazkaria) egon zen, garai hartan elkartebateko presidentea zen heinean. Bileran,EHGAMek proposatuta, agiriaren izenbu-rua Homofobiaren aurka izan behar zela, etalehen puntuan bikote-legearen ordez,ezkontzeko eskubidea exijitu behar genuelaebatzi zen. Zerolo ezaguna da, dituen kar-guengatik ez ezik, bere burua aurkeztenduelako sexu berekoen ezkontzen aitzinda-ri. Inor gutxik daki, ordea, bilkura hartansutsu jo zuela ezkontza aldarrikatzearenkontra, hala nola Homofobiaren aurka leloa-ren beraren kontra ere, Espainian (sic) ezomen zegoelako homofobiarik.

Gutxitan kontatu dut anekdota hau jen-daurrean, baina gaur harira dator. Izan ere,guk, ehgamkideok, urtero urrezko hirukia-rekin batera, trapuzko espartina “saria”ematen diogu homofobia nolabait adierazi

duen lagun edo erakunde bati. Gureanhomofobia badagoela ukaezina da, mun-duko beste leku askotan bezain latza ezbada ere. Aitortu behar dut, alabaina, era-soak eraso, aurten arazoak izan ditugulahautagai esanguratsu bat aurkitu ahal izate-ko. Orain pare bat hilabete ez genuen izenbakar bat ere buruan. Halako batean, aldiz,hasi zitzaizkigun metatzen. Lehenengo,Alcalako apezpikuak merezimendu denakegin zituen, TVEn esandakoengatik, infer-nura bidaltzen baikintuen homosexual guz-tiok. Asper eginda gaude, ordea, horren-bestetan eliza-gizonei abarketa emanizanaz; ondorioz, nahiago genuen bestenorbait bilatu. Hortik gutxira, Intereco-nomían, mota guztietako askatasunei eginohi dizkieten erasoez gain, perla ederrakbota zituzten homosexualitateaz, gotzainadefenditu nahian. Hautagaia bageneukalauste genuenean, horra hor heldu zen Wertministro peperoa eta markak hautsi zituen,irainak bota beharrean –irainak, azkenbatean, hitzak dira eta haizeak ei darama-tza–, ekintzak plazaratu baitzituen: Hiritar-tasunerako Hezkuntza irakasgaiari, izenaaldatzeaz gain, izana ere aldatudio, besteak beste, homofobiagaitzesten zuen atala eta askata-sun afektiboei buruzko aipa-men oro kenduz. n

1

IÑIG

OA

ZK

ON

A

Imanol�AlvarezIRAKASLEA

«Gutxitan kontatu dut

anekdota hau, baina

gaur harira dator. Guk,

ehgamkideok, urtero

urrezko hirukiarekin

batera, trapuzko

espartina saria ematen

diogu homofobia

nolabait adierazi

duen lagun edo

erakunde bati

»

Andoni�MujikaT X A N D A N



nternen dabilen bideo bati izenalapurtu diot, idatzi honi izenburuaemateko. Gure gizarteak horrelakodokumental asko behar ditu. Infor-mazioa eta formazioa behar ditu-

gu, engainatuak bizi garelako. Krisi hau era-bat sortua da, kapitalismo fundamentalistaksortutako krisia da. Proposatzen diren erre-formak, murrizketak, aldaketak... ez diragure onerako, kapitalen kontzentrazioren-tzat dira onak, ez gizartearentzat, ez herri-tarrentzat.

Dokumentalak indar militarra, elektro-shocka, terapiak, futbola, kapitalismo fun-damentalista eta egungo egoera uztartzenditu. Ondo erantzuten die hurrengo galde-rei: zergatik jasaten du jendeak? Nola iritsigara horrelako sistema kaotiko, tiraniko etabortitza onartzera?

Chicagoko eskola ekonomikoak, etahaien buru izan zen Milton Friedmanek,50eko hamarkadan psikiatriak erabilitakoelektroshock terapia hartu zuten paradig-ma. Elektroshock terapien helburua jen-dearen erresistentzia guztiak hondatzea etahaien nortasuna birmoldatzea zen. Hortaz,ez da harritzekoa terapia hauek gehienbatlesbianei, homosexualei, emakumeei,komunistei, anarkistei eta beste erresistentebatzuei ezartzea. Terapia hauek ez duteinoiz inor sendatu, bere helburua ez zelako

sendatzea. Makroekonomian, karga elektri-koak erabili beharrean, gerrateak, atenta-tuak, estatu kolpeak eta horrelakoak erabil-tzen dituzte, askotan hondamendi naturalakere birziklatu egiten dituzte. Beraien meto-dologia sinplea da: jendea astindu, eskubi-deak murriztu eta futbol asko. Eskola psiko-pata honek bezeroen artean, Pinochet,Margaret Thatcher, Ronald Reagan, Bush–aita eta semea– dauzkagu. Beraien politikaekonomikoak mundu osoa kutsatu du.Hauen ustez, merkatuek bakar-bakarrikkudeatu beharko lukete mundua. Gizartea-ren bizi baldintzak ziurtatuko lituzketeninterbentzio guztien kontra daude. Egun bizi ditugun murrizketa eta erreskate

guztien helburua ez da gizartea salbatzea.Neurriek, erreskateek eta Europak kapitalhandien lehentasuna bermatzen dute, etagure bizitza kapital neoliberalen zerbitzurajartzen dute. Hobe da ulertzea dirua ez dela jaten. Gure

gizarteen lehentasunak bizi baldintzak ziur-tatzea izan beharko luke. Egungo kapitalis-moa oso arkaikoa eta basatia da. Gizakiakgai izan beharko luke gizarte orekatu, justueta berdinzalea eratzeko. Denadela, egun daukagun kapitalis-mo kaotiko hau baino zerbaithobe egiteak erraza izan behar-ko luke. n

I

Josebe�IturriozMEDEAK TALDEKO KIDEA

«Beraien metodologia

sinplea da: jendea

astindu, eskubideak

murriztu eta

futbol asko

»

despedida. Azkena, bidekoaluzatzen ari den trago-zalealegez nabilkizue ni ere Hirukotxikian honetan, luzaz nire gelatxoa izandudan etxean. Ez dizuet esango plazera

bildu izan dudala aldiro, konpromisoa eta atsegina ezdira bat beti, asmatu ezinak ere zama dakarkio aridenari. Ez ditut falta izan animatzaileak, inguru hur-bilean dauzkadanak, artikuluxken iritziekin inoizgozatu egin dutela adierazi didatenak, bidea geroz etamalkartsuagoa ibiltzen lagundu nautenak. Bere anpa-roan bizi erdia egin dezadan utzi didan etxe honieskertu behar diot nirekiko izan duen babesa, sekula

santan bere barnean hotzik sentiaraztenutzi ez didana, nire purrustak eramatenjakin izan duena. Jakitun naiz etxe honen

mantenuak zenbat buruhauste dakarkien ugazabei,gure idazkiak argira egin ditzaten ematen dituztenezkutuko lanak, gure irakurleentzat ikusezinak dire-nak. Euskalgintzak beharrezkoa duen etxe honek,gutxitan biltzen ditu eskerronak, gehiagotan bilakatuizan da zenbaiten mespretxu gune, ttikiahulen patu. Hiruko txikian hau uztenbadut ere, etxe honek beti izango nauetxeko, mantenu lanetarako prest. Irakur-leei ez adiorik, istante arte. n

Hauxe da

Joxemari�OstolazaH I R U K O T X I K I A N

DA

NI

BLA

NC

O

Shock Doktrina

22 � 2012KO EKAINAREN 24A


B E R T S O B E R R I A K

Bidali zure sortak [email protected] helbidera. Aukeratuak orri honetan argitaratuko ditugu.

Marianok egin eban

DOINUA: Markosek egin eban.

Xabi�Paya

XD

ZI

Marianok egin ebankartoizko herrixemarroi, moldakor etaeroangarrixe.Hasi zan mozten etajausi zan guztixe:Marianok sortu ebankristoren krisixe!

IINahi ez ebanez geroMariano hiltzea,Europak esan eutson:“Hi haz gurutzea!Orain gurako dok neukerreskatatzea!?”“Bai, baina inporta al zaik‘laguntza’ deitzea?”

IIIZulotik atarataharexen gorpua,Europak hasi ebanmiliarren tratua:“Berrogeigaz egingodok pulamentua?”“Ez al zan europarrapropina kontua?”

IVMarianok ehun eskatueutsozan kolpean,bai eta hartu ere,nahiz izan kaltean…Danak amaituko dauhalako batean,barriz, Urdangarinenkontu korrontean.

VErreskatatu ebengoraino bustirikzorra egindakoeiezer esan barik.Ganera, ez dagoenezbape damuturik,ez jaku faltatukokartoizko herririk!

VIZorrak eta sariakbehera eta gora,ihesi joan jakozta ez daki nora!Orain pentsamendu haujatorku gogora:“Uganda izan baginadanontzako hoba!”


Elvira La Cruz, pena máxima dokumentala(1985) izan zen zure lehen lana, betirako kar-tzela-zigorrera kondenatu zuten emakumemexikar bati buruzkoa. Kuba, Kolonbia, Uru-guai ere izan dira zure filmen eszenatoki. Zerkerakartzen zaitu Latinoamerikatik?Mexikora noanean berriz ere jaiotzen naizelaesan ohi dut, jarduera aldetik behintzat. Osa-sun publikoaren inguruko doktoretza egiterajoan eta hango zine eskolan bukatu nuen.Espainian ikusten ez zen zinema mota desku-britu nuen Latinoamerikan, eta bai, gizartehorrek erakartzen nau, partekatzen ditugungauzek, baina batez ere ezberdintasunek, hainda anitza kultura, herrialde bakoitza ere osoezberdina eta konplexua baita Latinoamerikabarruan. Herrialde bakoitzak indigenismoarengaia nola tratatzen duen, nola gauzatu zennekazaritza erreforma, hiriak eta burgesiaknola eraiki diren… Eroso sentitzen naiz han.

Egokitu zaien leku eta garai jakinean pertso-naiak nola moldatzen diren, horretaz diharduzufilm ugaritan, testuinguru politiko eta soziala-ren eragina nabarmenduz. Makrohistoria etaistorio pertsonalak orekatzean datza gakoa?Hala da. Historia bere horretan nik ezin dutjorratu, gutxiago zinegile modura, ezjakintasu-nagatik eta historia konplexua delako, bainaegia da nire pertsonaia guztiak inguru sozio-historiko oso jakinetan mugitzen direla, alegiapertsonaiak era batera edo bestera jokaraztendituen inguru hori interesatzen zaidala. Histo-ria “handi” horren barruan, oso istorio intimo-ak dira beti, pribatuak. Adibidez, Paisito bi fami-liaren istorioa da, diktaduraren bidegabekeria

e r d i k o k a i e r akultura eta aisia

ETAko kide baten eta haren lagun droga-saltzailearen arteko harremanaz mintzo da Andereta Yul (1989). Batez ere film horregatik da ezaguna Ana Diez, baina filmografia oparoa du

zuzendari tuterarrak. Atzera begirakoa antolatu dio Euskadiko Filmategiak eta Diezen lanariburuzko liburua plazaratuko dute uztailean.

Ana Diez

«Bizitza gatazka da, ezzaizkit komediak ateratzen»

Mikel Garcia Idiakez

Argazkiak: Dani Blanco

“Sekuentzia bakoitza pelikula txiki bat da, eta horregatik saiatzennaiz sekuentzia bakoitzean emozio jakin bat transmititzen”.


kultura eta aisia Ana Diez

oso modu ezberdinean sufritzen duten bi fami-liarena, baina nire asmoa ez da diktadurarennondik norakoak aztertzea, baizik eta diktadu-ra jasan zuten familia batzuei gertatutakoa kon-tatzea. Diktaduraren aurrean zer egin oso argiez daukatenak, nola egiten dioten aurre… Ber-din Todo está oscuro filmean: Kolonbia desegitu-ratzen ari denean astebeterako hara doan ema-kumearen ikuspuntua jasotzen dut, ezherrialdearen desegituratze osoa.

Baina azken batean, aukeratzen duzun istorio-ak baldintzatuko du testuinguru sozio-historikohorretaz emango duzun ikuspegia.Jakina. Mikrohistorio horiek jorratuta, pentsa-tzen dut ikusleak sentitu dezakeela dramatiko-ki eraiki edo islatu nahi dudan errealitatearenikuspuntua. Mugitzen diren inguruaren nola-baiteko analisia egin nahi dut nire pelikulekin.Azken finean, errealitateaz mintzo naiz asko-tan; fikzioa dokumentatzen dut, eta dokumen-talak fikzionatu. Beti mugitzen naiz bienartean, dokumentala egiten dudanean bilatzenditut errealitatea islatzeko hobe-ren etorriko zaizkidan elementudramatikoak, eta fikzioa egitendudanean, ikertu eta dokumen-tatu egiten naiz, pertsonaiek tes-tuinguru historiko horri nolaaurre egin zioten jakiteko, sines-garriak eta koherenteak izan dai-tezen. Dena den, obra guztiakdira subjektiboak, dokumentala nahiz fikzioa,beti ematen diozu zure ikuspegia kontatzen arizarenari.

Testuinguru erabakigarri horietan, pertsonaiaarruntak aukeratzen dituzu, ez heroiak.Bai, eta horregatik uste dut ez direla pertso-naia manikeoak, dilema moralak eta anbiba-lentziak dituzte, zalantzak… Gu guztionantza dute azken finean, heroien epika dugu-lako gogoan, baina erabakitzeko unea iristendenean beti ditugu zalantzak.

Madrid, mon amour laburrean 2004ko egoerasalatzen duzu, PPren gobernupean, eta mani-festarienganako poliziaren errepresioa da gainagusia. Gaur egun hartutako irudiak dirudite.Holokaustoaz txantxetan, Woody Allenek

pelikula batean zioen erronkak gainditzekoasmatu zirela, esanez bezala errekor hori eregaindituko zutela… eta beldurgarria da.Baina hain zuzen, polizia-estatua, PPk ezarrinahi duen Anaia Handiaren estatua izugarriada, krisiaren kontrako neurriak ezarri aurretikkexatu ez zaitezen Barne Ministerioaren neu-rriak datozelako, adibidez elkarretaratzebaketsuak autoritatearen kontrako erasotzathartzea. Beraz, bai, film labur harekin antze-kotasunak daude, baina gaindituta, egungoegoera Irakeko gerraren aurkako mugimen-duaren garaikoa baino askoz okerragoa baita.

Memoria da ihesbidea, film labur horretan.Hain zuzen, gertaera historikoak kontatzekodistantzia hartu ohi duzu zuk; hobe al da jazo-takoa ondo islatzeko denbora pasatzen uztea?Gertakari sozial batzuk kontatzeko distantziahartzea hobe da hainbatetan, baina egia daunean egindako oso obra onak daudela baitaere. [Patricio Guzmánen] La batalla de Chileesaterako, Allende boterean zegoenean egina,

oso analisi zuhurra da, oraindikere balio duena. Ez dakit zerizango den onena, baina kontuada zerk motibatzen zaituen, etamanikeismoan erori gabe egitenjakitea. Azken finean, historiahorretan inplikatuta egon baza-ra memoria bera zauri bilakatudaiteke, eta zauria ondo senda-

tu daiteke edo ez… Memoria beharrezkoada, halere, herritarrek sufritu dutela sentitzenduten bidegabekeria aztertzea eta azaleratzea.

Ander eta Yul filmaz zera zenioen garaiko elka-rrizketa batean: “Ez dut pelikula politikoa eginnahi izan, ezta, batik bat, tesi politikodun peli-kula”. Hori lor daiteke, ETA mintzagai duzula?Esan nahi nuen nire asmoa ez zela izan tesirikegitea, lehen adierazi moduan mikroistorioakdirelako kontatzen ditudanak. Kasu honetan,militante baten eta haren lagun droga-saltzai-learen istorioa da, helburua ez da militantziaabertzalearen fenomeno osoa aztertzea,baina aldi berean bai islatu nahi izan nuenfenomeno horren aurrean gizarte hain txi-kian gertatzen ari zen zatiketa, alde edo kon-tra egon beharra, eta jarrera garbirik ez iza-

“Ander eta Yul-en islatu nahi izan nuen

gizarte hain txikian gertatzen ari zen

zatiketa, alde edo kontra egon

beharra, eta erdibidean geratzeak

harreman ugari nola hondatu dituen”


kultura eta aisiaAna Diez

teak, erdibidean geratzeak harreman pertso-nal ugari nola hondatu dituen.

1989ko Donostiako Zinemaldian bi emanaldieskaini zituzten, eta bietan isiltasunez hartuzuen filma publikoak. Ez txalo, ez txistu.Hala da. Tomaterik ez zidaten jaurti, bainatxalorik ere ez zidaten jo eta erreakzioren batespero duzu, alde edo kontra. Pelikulan ezdaude onak eta gaiztoak, ideia batzuetansinesten duen militantea dago batetik etabiziraupena helburu duen laguna bestetik;baina militante ona bada, laguna hil behar dubukaeran, bestela beste pelikula bat izangozatekeen, eta militantzia horren metodoei kri-tika egiten zaio. Beharbada horregatik harrerahori, inork ez zuelako bere burua heroi gisaislatuta ikusi, baina ezta pelikulako maltzurgisa ere. Bakoitzaren iritziaren esku utzi nuenikusitakoa baloratzea, helburuekbitartekoak justifikatzen al dituz-ten erabakitzea. Protagonistakizan ditzakeen zalantzak ikuslearihelarazten dizkiot, nolabait.

Zuzendari berriaren Goya sariaeman zizuten filmagatik, baina aldiberean kritika txarrak jaso zituenhemengo prentsan.Egia da Euskal Herriko prentsak ez ziolaharrera ona egin, baina pelikula oso txarrazenik ere ez zuten esan, zeren bost urtetakolana bi lerrotan pikutara bidal diezazuke kriti-kariak. Dena den, bitxia da bai hain iritzi

ezberdinak jasotzea, militanteak hartutakoazken erabakiaren inguruan hausnarketaezberdina egingo zuten batzuek eta besteek.Gaia oso zaila eta polemikoa zen, eta batzuekez zuten gustuko izan emandako tratamen-dua, ETAk droga-saltzaileak hiltzeko kanpai-na bertan behera utzia zuela esan zidaten;gainera gizajo bat –eta ez trafikatzaile handibat– baino ez den droga-saltzailea akabatubehar du protagonistak eta batzuek ez zutenondo hartu ETAz emandako irudi hori.

Euskal Herri iluna, goibela irudikatu izana kriti-katu zizuten. Hala gogoratzen duzu garai harta-ko Euskal Herria?Halaxe gogoratzen dut. Industri birmoldake-ta garaia zen, langabetu kopuru handiarekin,eta gutxi gorabehera egonkortua zegoentrantsizioak desilusio handia utzi zuen jen-

dearen artean. Eta droga zegoennonahi, heroina batik bat, Donos-tia, Iruñea edo Bilboko alde zaha-rretan. 1982an utzi nuen nik Eus-kal Herria eta bueltatu nintzeneanbestelako paisaia aurkitu nuen,iluna guztiz.

Gainerako pelikulei ere, kutsu bel-tza, hitsa darie oro har, thriller eta suspentseukituarekin, biolentzia, heriotza, mafia, ustel-keria bezalako gaiak tarteko. Zure filmografianbehintzat, bizitza ez da arrosa kolorekoa.Bizitza errautsetatik birsortuta eraikitzen dasarri, etengabe dagokigu berriz jaiotzea, gataz-

Ezker eskuin: ElviraLa Cruz, penamáxima; Ander etaYul; Todo estáoscuro; La mafia enLa Habana; Algunaschicas doblan laspiernas cuandohablan; Galíndez;Madrid, mon amour;Paisito.

“Nire pelikulak paradisu galduez

mintzo direla ohartu naiz, nire

pertsonaiek bide bat ez hartzea

erabaki zutela eta horrek betiko

markatu dituela”


erdi

ko

kai

era

kei aurre egitea, bizitza gatazka da, eta seguneta zein ingurutan bizi zaren, guztiz erretzeraeraman zaitzake edo erredura txikiak jasatera,atsekabeak, horietatik berriz ere jaiotzeko.Zilegi iruditzen zait norbaitek bizitza arrosakolorez ikustea, baina ni ez naiz gauza. Batzue-tan, komedia on batek oso ondo kontatzendizu bizitza, tragediak baino hobeto, baina niriez zaizkit komediak ateratzen.

Euskal Herrian film luze gehien errodatu dituenemakumea zara. 2009ko ikerketa baten arabe-ra, Espainiako Estatuan zine zuzendarien %9abaino ez da emakumezkoa.Irakasle aritzen naiz Madrilgo Zine Eskolan etaaskoz gehiago dira emakumezko ikasleak,baina gero ez dira iristen goi-karguetara, ozto-po ikusezinei egin behar diete aurre, integra-zioa ez da erabatekoa. Eta emakume gehiagoegotea aberatsa litzateke, ikuspegi anitzak ekar-tzeko, nahiz eta emakumeen artean denetarikdagoen, nik ez dut adibidez Margaret Thatcherdefendatuko, berdin dit emakumea izatea.

Eta nola irakasten da “zinemaren magia”?Pazientzia handiz, eta funtsean, maisulanakaztertuz. Orson Wellesek zioen lengoaia arra-

tsalde batean irakatsi daitekeela, baina emo-zioak kontatzen eta transmititzen ereduakaztertuz ikasten da. Ea zein plano, kameramugimendu, soinu banda, argi… erabilidituzten zuzendari handiek emozio jakinaktransmititzeko.

Zuk nola transmititzen dituzu emozioak?Nik esan ohi dut gidoi onetan, sekuentziabakoitza pelikula txiki bat dela, unitate dra-matiko funtsezko bat, eta horregatik saiatzennaiz sekuentzia bakoitzean emozioak sor-tzen, emozio jakin bat transmititzen. Batzue-tan asmatzen dut eta beste batzuetan ez, bila-keta lana da.

Atzera begirakoa eta liburua dela-eta, zure fil-mografia berrikusi ahal izan duzu. Ñabarduraberririk atzeman al duzu?Egia da nire filmografiaren hainbat ezaugarriazpimarratu dizkidatela eta orduan ohartunaizela horietaz. Esaterako, nire pelikulakparadisu galduez mintzo direla;nire pertsonaiek bide bat ez har-tzea erabaki zutela bere garaianeta horrek, paradisu galdu horiek,betiko markatu dituela. n

27 urte kamera atzeanMedikuntzako doktore tesia egitera joan zen Mexikora, bainabertan zine zuzendaritza ikasten amaitu zuen. Han jaio zen ElviraLa Cruz, pena máxima (1985), eta beste hiru dokumental eginditu ordutik: La mafia en La Habana (2000), Galíndez (2002) etaMadrid, mon amour (2004). Fikzioan berriz, zuzendari berrionenaren Goya Saria irabazi zuen Ander eta Yul pelikularekin(1989) eta Todo está oscuro (1997), Algunas chicas doblan laspiernas cuando hablan (2001) eta Paisito (2008) filmatu zituenondoren. Orain, Manuel Hidalgo eta bien artean idatzitako Lapuerta del amor errodatu nahi du, “nahiz eta produkzioa aurreraateratzea nekeza izaten ari den, garai zailak direlako”.


erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

Literatura

GAIXOTASUNA, gerra, pobrezia eta zahartza-roa desagertu diren gizartea deskribatzen duBai mundu berriak. Haatik, ustezko paradisuhorretan kokatzen da distopien generokoobra gorenetakoa, urrezko domina eskura-tzearren 1984rekin etengabeko lehian, etahura baino etorkizun beldurgarriagoa deskri-batzen duela, egile askoren iritziz. Huxleyreneleberriaren analisi kanoniko batean ezin faltadaitekeenez Orwellenarekin konparazioa–Huxley bera ez zen tentazioari eustekogauza izan–, hortik abiatuko gara gu ere, bienarteko diferentzietatik bat nabarmenduz:1984 barrutik zein kanpotik da distopikoa; Baimundu berria, neurri handi batean, kanpotikbaino ez. Saia gaitezen esandakoa argitzen.

George Orwellen eleberriko pertsonaiakgiro itogarrian bizi diren hein berean dirazoriontsuak Bai mundu berriakoak. Huxleyrennobelan, irakurlea da gizarte antolamendua-ren izugarrikeriaz ohartzen den bakarra.Kasik. Beharrezkoa da “kasik” hori, istorioakaurrera egingo badu; bestela, liburua ez zenizango etorkizun posible bati buruzko saiake-ra laburra baizik. Bidenabar esan dezagundistopia askoren elementu komuna dela agin-teari oldartzen zaion protagonista, nolabaitirakurlearen pentsamoldea ordezkatzenduena. Hain zuzen, borroka horrek ematendu bidea distopiaren deskribapen beharbezain sakona egiteko.

Bai mundu berriak ez dio baliabide horri ukoegiten, bere kasuan bereziki sinesgaitza izanikere. Literaturaren historiak emandako mundudistopiko guztietan, Huxleyk asmatutakoa daakaso errepresioan oinarritzen ez den baka-rra. Kanpoko behatzailearentzat zapalkun-tzaren gailurra den gizartean, herritarrak

pozik bizi dira, zapalkuntza horretaz jabetugabe. Egokitu zaien bizimodua, eta ez bestebat, desiratzeko programatu dituzte berenhaurtzaro osoan zehar, saio-hodi bateanernaldu zituzten unetik; izan ere, promiskui-tatea balore duen jendartean, sexua eta ugal-keta bereizita daude. Ez dago familiarik, ezharreman afektiborik, ezta horiei lotutakogorabehera emozionalik. Izen hori mereziduen arterik ez da inon ageri, eta kezka inte-lektual oro ezabatua izan da, baina horienbeharrik sentitzen duen inor ez dago. Umeenprogramazioarekin batera, egonkortasuna dazoriontasunaren giltza. Sistemaren balizkoakatsak –alegia, frustrazioak– prebenitzeko,estatuak neurri gabeko kontsumoa eta biha-ramunik gabeko droga jartzen ditu herrita-rren eskura.

Bai Mundu Berria

Asmatu zuen Huxleyk?80 urte dira aurten Bai mundu berria, Aldous Huxley ingelesaren eleberri ospetsua

argitaratu zela. Distopien generoko nobela bati dagokionez, behin denbora nahikoa igarodelarik, saihestezina da aztertzea egileak zertan asmatu zuen, eta zertan huts egin. Bekatu

hori egitear gaude gu. Barkatzeko moduko bekatua nolanahi, bere lanaren bertute eta akatsenbilatzaile porrokatuenetakoa Huxley bera izan zela kontuan hartzen badugu.

Unai Brea

Ernaltze artifizialaBai mundu berriarenosagai nagusietakoada. Banako guztiaksaio-hodietansortzen dira, berenezaugarri genetikoenkontrol zorrotzaegiten duenprozesuaren bitartez.Pertsona bakoitzagaitasun intelektualjakina izateko eta lanespezifikoa egitekoprogramatuta dago.


kultura eta aisiaerdiko k

aieraBai Mundu Berria

Antolakuntza zurrun eta perfektu horretanbere bizimoduaz nazkatuta dagoen pertsonaiabat existitze hutsa, beraz, narrazioaren akas-tzat hartu beharko litzateke, baina narrazioakaurrera egiteko ezinbesteko akatsa da. Ez garahorrekin gehiegi tematuko. Azken batean,etorkizunak ekar ditzakeen gizarte egiturenanalisiarengatik izan da goratua –batez ere–Bai mundu berria, ez literatur lan gisa daukanmailagatik. Huxleyren merituetako bat, honen-bestez, gizarte aberatsenetan hedonismoakerdietsi duen garrantzia aurreikusi izana da,obra inperfektu baten bitartez bada ere.

Huxleyren distopia gauzatzea da Mendebaldearen ametsa?Eleberriaren analisi interesgarri eta zirikatzai-leenetako bat Michel Houellebecq idazlefrantziarrak egindakoa da. Non eta bestenobela batean, Les particules élémentaires (Oina-rrizko partikulak), 1998an idatzia. Pasartebatean, Houellebecqek Bruno izeneko per-tsonaiaren ahoan ipintzen du Huxleyren lana-ri buruzko hausnarketa. “[Bai mundu berriaidatzi zenetik] mendebaldeko gizarteak ereduhorretarantz hurbildu besterik ez du egin. (...)Farmazeutikaren aurrerapenei esker, bizitza-ren adinen arteko aldea ezabatuko da. Hux-leyk deskribatu zuen munduan, 60 urtekogizakiek 20 urtekoen itxura eta grina berbe-rak dauzkate. Gizarte zoriontsua da, zeinetikdesagertu baitiren tragedia eta sentimendubortitzak. Hori da guk bizi nahi genukeenmundua”. Houellebecqek asmatu izana aitor-tzen dio Huxleyri; lerro artean atzeman daite-keen kritika da Huxleyk beldurgarritzat har-tzea etorkizun hori.

Pixka bat aurrerago, Brunok, edo Houe-llebcqek, nahiago duzuena, Huxleyren kon-traesanak utzi nahi ditu agerian. Idazle ingele-sak Island (Uhartea) eleberria argitaratu zuen1962an, Bai mundu berria baino 30 urte geroa-go. Jendarte idilikoa deskribatu zuen bertan,baina Bruno-Houellebecqen ustez bien arte-ko antzekotasunak askoz handiagoak diraHuxleyk onartuko zukeena baino. Hortik ate-ratzen duen ondorioa zera da: gizarte hippya-ren eta gizarte liberal burgesaren arteko aldeaoso txikia dela. Ez da ahaztu behar Huxley-ren ideiak, haren bizitzaren azken urteetan,hippy mugimenduaren euskarri teorikoetakoabat izan zirela, eta azken beltzean horixe delaIsland nobelan islatu nahi izan zuena. Ahaztubehar ez den bezala hippy mugimendua eta,oro har, new age delakoa direla Houellebecqeskuindarraren kritiken jomuga usuenetakoa.

Huxleyrentzat laudorio gehiago ere badaLes particules élémentairesen, egur adina. Brunokdioenez, gizartearen bilakabidea, gero etagehiago, zientziaren garapenaren araberakoaizango zela ederto igarri zuen egile britainia-rrak, baina ez zuen kontuan hartu horrenondorioetako bat, azken batean –hala inter-pretatzen dugu Houellebecqen hitzetatik–ezinezko bihurtzen duena Bai mundu berriakogizartea: heriotzaz kontzienteago garen hei-nean, indibidualismoa gailentzen da, etahorrek desiora garamatza; areago, desioa dagizartearen hauspoetako bat. Huxleyren dis-topian, berriz, ez dago bete ezindaitekeen desiorik. Gaurko gizar-tearen azaleko azterketa egiteaaski zaigu tanto hori Houellebec-qentzat dela aitortzeko. n

Aldous Huxley(1894-1963)intelektualez etazientzialarizosatutako familiabateko kidea zen.Aita eta aitona,berbarako, entzutehandiko biologoakizan ziren. Agianhorregatik, XX.mendeko gizarteaberatsen bilakaeranbiologiak izangozuen garrantziaaurreikusteko gauzaizan zen.

�

Liburuak


erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

Gazteek aisialdianeuskaraz egin dezaten

JAGON SAILAK argitaratu duen 15.zenbakia dugu Gazteak, aisialdia etaeuskara Ipar Euskal Herrian liburua.Erramun Baxok ohorezko euskal-tzainak eta Jean-Baptiste Coyoseuskaltzain urgazleak idatzia da eta2010ean XV. Jagon Jardunaldietara-ko elkarrekin prestatutako hitzaldiadu aitzindari. Baxenafarroa, Lapur-di eta Zuberoako gazteek, aisialdiaridagokionez beti ere, euskarazkoedota euskal kulturari lotutako zeinjardun hautatzen duten aurkezteadu xede nagusi azterketa honek.

Mota honetako ikerketa-liburue-tan gertatu ohi den moduan, bere-ziki liburuaren amaierak erakarridu gure interesa; azterketaren non-dik norakoek baino gehiago, amaie-ran eskaintzen diren ondorioek etagomendioek. Gazteak euskarara etaeuskal ekoizpenetara nola erakarri,edota euskal produktuak eta zerbi-tzuak publiko berrientzat erakarga-rriak izan daitezen zer egin, indar-guneak eta ahuleziak zeintzuk diren,horiexek argitzera datoz.

Besteak beste, “euskarazko ira-kurketa bultzatzeko haurrentzatbezala gazteentzat ere mota guztie-tako liburu bilduma bat sortu beharlitzateke, erakunde publikoek etaargitaletxeek edota Ikas pedagogiazerbitzuak parte hartuz”. Edota,“Aisialdi zientifikoa eta ekologikoagazteei euskaraz eskainiko zaieikastetxeen barnean, bai eta erekanpoan tokiko aginteek eragileaksostengatzen dituztenneurrian”.Bi hizkuntzatan idatzitadator : euskaraz etafrantsesez. y

ELEBERRI HISTORIKOA idatzi ahal izateko dokumentazio jorrak aski lannekeza behar du izan, okertzeko beldur handirik gabe urteetakotxindurri lanadela ere generrake. Koldo Zuazok 1574. urtera garamatzaeta tenore hori Euskal Herrian eta Ameriketan irudikatu digu. Beraz,sasoi hartako ofizioak, bekatuak eta aginteak ondo islatzen ahaleginduda. Eta Otxandion hasitako abentura Ameriketako Basoa herrixkaindigenan bukatzen da. Esan behar dut, Javier Rojok liburu honiegindako kritika birekin bat egiten dudala, Euskal Herriko garaihartako bizimoldea irudikatzeko orduan askozaz ere zehatzago etafinago ibili dela Zuazo, Ameriketara iritsitakoan askoz ere orokorragoaeta historikoa baino abenturazkoa bilakatu duelako kontakizuna.Bigarrenik, Rojok dio pertsonaiak (Martin Garaigordobilek) XVI.mendeko ikuspuntua eduki beharrean sarri XXI. mendeko idazlearenikuspuntua hartzen duela, hizkuntzari nahiz politikari egiten zaizkionerreferentziak bide.

Hirugarrenik, ene baitan, Koldo Zuazoren dialektologia lanaezagututa, eleberria irakurri aurretik konbentzitua nengoen euskarabikaina gozatzeko aukera izango nuela: aurreko liburuen antzerahizkuntza festa izango zela, alegia; eta ez naiz ibili batere oker, ezhorixe, Zuazo hizkuntzalari handia baita. Baina, uste nuen, MartinGaraigordobilek garai hartan egiten zen euskarara eramango ninduela,bere garaian Otto Pettek egin zuenaren antzera. Baina ez, MartinGaraigordobilek (1512-1574) euskara garbia hitz egiten du, seguruaski, Markos ere badelako eta Markosek Basoako hizkuntza ez eziknahualta ere hitz egiten duelako. Garai hartako euskara gutxi azaltzenda, Martinek Ameriketarako bidea hartzeko Sevillara egiten duenbidean urdiaindar batzuekin topo egiten duenean eta haiek garaikoeuskaraz mintzo direnean. “ Autz itzak hiaurre hatuek gurdi gainien,beste hoiek bekela (…) Zaila yaizten zaik gure eskueria?”. Besterik ez,Anbotoko otso gorria!

Martin-Markos protagonistak bizitza guztia soldatuen ihesi dabilenerrementeri baten nondik norakoak kontatzen dizkigu lehenpertsonan. Artean maitasuna, adiskidetasuna eta leialtasuna bihurtzendira ardatz nagusi. Asteburu batean, besterik ezean,etxearen epelaren arrimuan edota hondartzan aski errazleitzen den eleberria da Zuazok idatzi diguna, abenturazgainezka egiten duena eta ortzemugan historia erebaduena.

Neure buruaren alde.Koldo Zuazo.Alberdania, 2011.

Zaila yaizten zaik gure eskueria?

Helduen literatura | NOBELA HISTORIKOA

Gema�Lasarte

kritikaGazteak, aisialdia etaeuskara Ipar EuskalHerrian.Erramun Baxok, Jean-Baptiste Coyos.Euskaltzaindia, 2012.



aiera

I k e r B a r a n d i a r a n

Diskoak

KKLRD.Askoren artean.Bonberenea ekintzak.Iraupena: 09’26’’. 7 euro.

Etorkizun hurbileko erretratuari abesten

GURE ARTEAN ezohikoa da musika bestediziplina batzuekin batera aurkeztutakolanak plazaratzea. KKLRD izenpean laumusika taldek eta marrazkilari batek osa-tutako EP+CD+komiki-lana batu dituz-te. Mundua pikutara doa eta JosebaLarratxe ‘Josevisky’-k hurbil daukagunegoera hori marraztu du. Madrilgo Zinctaldeak zabaltzen du lana, eta Dulcek,punk-hardcorea medio, melodia etaamorrua gehitzen dizkio. Hanka banaKantabrian eta Euskal Herrian dituen

Estricalla da hurrena: Zapatilla hutsekohardcore-punk azkarra Fer Apoarenohiko markarekin. Hurrengo kolpeaZarauztik dator Euskal Herriko under-groundeko talde mugituenarekin: mutu-rreko hardcorea bi abeslarirekin lantzenbadute ere, honakoan goxatu dira. Eta,bukatzeko, Mallorcan gaur egun punk-rock edo energiadun rockak duen ordez-kari fidelena: Mostros.

Fer Apoa, KKLRD

Nola jaio zen KKLRD proiektua? Estricalla eta Humilitate taldeokkontzertu askotan bat egin genueneta elkarrekin zerbait egitea pentsa-tu genuen. Gerora Zinc eta Mos-tros gonbidatu genituen. Baina zer-bait falta genuen eta justu Joseviskyagertu zen, bere komikiekin.

KKLRDren komikiak suntsitutakomundua erakusten du, jendea beste-rik ez da bertan bizi.Amets batetik iratzartzean guztia sun-tsituta eta hutsik aurkitu dugu, bizitza-rik gabe. Finantza krisia deritzonabeste gerra mota bat da. Gerra ideo-logikoa, ideia, balore eta askatasunametsak suntsitu nahi dituena, kapita-lismo eta harreman berriak sortzeko.

Oraindik ere punka eta hardcoreadira errebeldiarekin lotuago daudenestiloak?Jakina, merkatu legeak aginduta,bonbillak bezala saltzen dituzte dis-koak eta taldeak, eta Euskadi Gazteaere hor dagoen arren, punkak etahardcoreak errebeldiaren eta disiden-tziaren espresabide izaten jarraitzendute. Baina ez dira diziplina bakarrak.

Nori zuzenduta dago lan hau?Nori zuzenduta dagoen ez duguinoiz aurrez pentsatzen. Gehiagoardura digu zertarako den. Musikakontsumorako objetu bihurtu da,erabili eta botatzekoa. Ez dituguentzuleak nahi, nahi duguna da jen-deak entzutea, pentsatzea eta zer-bait egitea; eta baita ondo pasadezala, musikak eta erritmoak ereaskatzen gaituztelako.

Zure eskutatik pasatzen diren languztien itxura asko zaintzen duzu.Egiten duzun horretan sinistubehar duzu, hori da garrantzitsue-

na. Eta detaileak zaindu behar dira.Gaur egun zoriontasuna kopurua-rekin parekatzen da, kopuru etatamaina handiarekin, jendeak duenhutsunea bete nahian. Baina batzue-tan zoriontasuna eta askatasunagauza txikietan dago.

Nola batu zaizue Bonberenea proiek-tura?Aspaldiko laguntasun eta elkarlanharremana daukagu etalan egiteko modua gus-tatzen zaigu. Egia esan,besoak zabalik hartugaituzte. n

http://www.bonberenea.com

«Musika kontsumorako objektu bihurtu da»

Joseviskyk taldeei egindako erretratuak.


erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

EzpalakJ o n T o r n e r

Honelako albisteak egunero irakurtzeko, jaso hari@ DOAN e-postaz: www.argia.com/harpidetza_haria.php

Gotzon Elortza, euskarazko lehen dokumentalenegilea, zendu zen pasa den astean. 1950eko hamarka-daren bukaeran eta 1960koaren hasieran grabatuzituen dokumentalak. Lau film labur dira garai harta-ko lanaren fruitua: Ereagatik Matxitxakora (1959), Abe-rria (Erria) (1961), Elburua Gernika (1962) eta Avignon(1963). Parisen bizi zen film horiek egin zituengaraian, baina Getxon bizi zen azken urteotan. 89urterekin hil da.

Kimuak katalogoa zazpi film laburrek osatukodute aurten. Jasotako 66 proposamenetatik honakohauek hautatu ditu epaimahaiak: Mikel RuedarenAgua!; Isabel Hergueraren Bajo la almohada; AnderMendiaren Beerbug; Jesús M. Palaciosen Casa vacía;Koldo Almandozen Deus et machina; Paul UrkijorenLos monstruos no existen eta Martín Roseteren Voiceover. Eusko Jaurlaritzaren Kultura Sailak eta Euska-diko Fi lmategiak babestutako egitasmoa daKimuak. Interneten: www.kimuak.com.

Victor ia EugeniaDonostiako antzokiakehun ur te beteko dituuztai laren 20an. Egunhorretan Gaujazz jaialdiaegingo da antzokian. RayGelato & His GiantOrchestra, Josetxo Goia-Aribe eta Terje Rypalizango dira parte hartuko duten artistetako batzuk.Astebete lehenago, uztailaren 13an, #Victoriaeuge-nia, sare soziala izeneko erakusketa zabalduko duteKutxa Boulevard aretoetan, eta abuztuan, hiriaAste Nagusian murgildurik dagoenean, hainbat eki-taldik gogoratuko dute antzokiaren mendeurrena.

BERNARDO ATXAGAREN Soi-nujolearen semea eleberriarenantzerkirako egokitzapenaestreinatuko dute urriaren18an Bilboko Arriaga antzo-kian. Patxo Telleria arduratuda nobelaren argumentuaantzerkirako egokitzeaz etaFernando Bernues aritu da

zuzendari lanetan. Arriaga, Donostiako VictoriaEugenia eta Gasteizko Printzipal antzokiek ekoitzidute antzerki obra, Ttanttaka Teatroa konpainiarekinbatera. Parte hartuko duten aktoreen artean AitorBeltran, Joseba Apaolaza, Patxo Telleria, Mikel Losa-da, Asier Hernande eta Mireia Gabilondo daude.

‘Soinujolearen semea’ antzezlanaestreinatuko dute urrian

AHOTSENEAK antolatuta, Euskal sortzeileen arteko I. topaketak egingo dira uztailaren 2an eta 3an Azpei-tian (Gipuzkoa). Ekimenak helburutzat izango dusortzaileek elkar ezagutzea, euskal sorkuntzaren egun-go egoera aztertzea eta balizko irtenbideak proposa-tzea. Izena emateko [email protected] helbideramezua bidali behar da. Euskaraz sortzen duen orokparte hartu ahal izango du topaketetan, “hitza agerianerabili zein ez, bere burua euskal sortzailetzat duenedozein pertsonak”, diote sustatzaileek: idazleek,musikariek, aktoreek, bertsolariek, zuzendariek, dan-tzariek, margolariek eta abarrek.

Euskal sortzaileen topaketakegingo dira uztailean Azpeitian

DO

LCE

STO

NE

.CO

M

� Martin Altzueta marrazkilariaren hitzak jaso dituEuskonews&Media agerkariak: «Enbalatzeko kaxabat margotu eta poema bat idazten baldin badiozugainean, artista deituko dizute. Aldiz, komiki bat sor-tuz gero, babotzat hartzen zaituzte! Horrela iruditzenzait niri bederen, eta noski norbaiti komikiak egitetikbizi naizela esanez gero, arraro begiratu aurretik, “etakoadroak ere pintatzen ditut” gehitu behar izatendiot esaldiari. Eta izorratzen nauen zerbait da, azkenfinean nire afiziorik handienak komikiak baitira. Gai-nera, lan handia eskatzen du, dokumentatu eginbehar zara, zirriborroak egin behar dituzu eta abar etaabar. Askotan, koadro bat egitea baino prozesu kon-plikatuagoa izaten da».

Euskal Herriko pentsamendukritikoari buruzko graduondokoaDATORREN URTEAN UEUen ekimenez lau graduon-doko berri egingo dira EHUn. Horietako bat EuskalHerriko pentsamendu kritikoa XX-XXI. mendeetan izene-koa da. Haren helburuetako bat da euskal autoregarrantzitsuenen lanak berreskuratzea eta horien gai-nean hausnarketa sakona sustatzea. Irakasleetakobatzuk Joxe Azurmendi, Mario Zubiaga, Imanol Gal-faroso, Joseba Gabilondo, Ander Iturriotz, Edu Apo-daka eta Julen Zabalo izango dira. Informazio gehia-go: http://bit.ly/LMKVN7

AT

XA

GA

.OR

G



aiera

AbarrakE s t i t x u E i z a g i r r e K e r e j e t a

GUREAN 3tik 8 urtera artekoek eskatzen dute DVDhau jartzeko. Eta zer arraio, heldu kalakariok pozik,hondoko musika atsegina zaigu bazkalosteko tertu-lietarako.

Ipuin klasikoak dira gehienak, etaez hain ezagunak beste batzuk.Hamaika, denera: Hiru txerritxoak,Mari Errauskin, Txanogorritxo,Txori abeslaria, Sant Jordi etaherensugearen kondaira, Zazpiantxumeak, Pinotxo, Oñatiko jenti-lak, Txitxirio txiki, Hamelingo txi-rularia eta Edurnezuri.

Marrazkiak zoragarriak. OñatikoLeire Derteanok irudi lezake mun-dutxo bereko egin dituela pertso-naia denak; oso eskuz egindakoak,umoretsuak, kolore ajatu xarmanga-rrizkoak.

Ez dute marrazki bizidunen abia-durarik. Eta zer nahi duzue esatea,azertu handia iruditu zait. Erritmopausatu horretan, presarik gabebaina pausak oso ongi neurtutaditu. Antton Iztuetak, bideoarenmuntaia egin duenak, izango zuenhorretan parterik. Iztuetak bertsoakikasteko material oso baliotsuaegina du lehenago ere, Power Poin-tekin. Nabari da eskarmentua, ber-tsoen erritmora eta isiluneetara ego-kitzen baitira marrazkienmugimendu eta elementu berriak.

Begien patxadak belarriei ematen

die aukera, arreta ulerkorragoa ahalbidetuz. Irudiekinbatera, entzuten ari garen bertsoak irakurgai ageri dirapantailan, hizki larriz idatzita (mila esker, irakurtzen

ikasten ari direnekin akordatzeaga-tik!). DVDak ipuin bakoitzarenkaraokea dakar, baina modu norma-lean egongela karaoke bihurtzen da;bertsoak ikasi ahala ikusleek harrokantatzen dute datorrena.

Oskar Estanga eta Olatz Amoza-rrainen musikak asko jazten dulana. Ipuin bakoitzeko doinu bat,guztira hamaika, neurriz eta moldezbariatuak. Ahots anitz biltzen dituz-ten ipuinek (Txanogorritxo tarteko)asko irabazten dute.

Urko Egañaren bertsokerak bereaduenez, hizkuntza behartu gabeosatutako bertsoak dira, esaldiakberez-berez doaz, lehen entzunal-dian ulertzeko samurrak dira, osonarratiboak. Badu margena bertso-ak gehiago korapilatzeko. Bertsoakbakarrik ez, hitzaurrean azaltzenduenez, proiektua ere oso bereaizan da, seme txikiak akuilatutakoa.

Zur eta lur utzi nauena autoe-koizpena da. Boskote honek hasieta buka, eurek egin dute dena.Salmenta ere eurengaindago: 11kantatzekowebgunean aurkitukodituzu salmenta pun-tuak. n

11 Kantatzeko: Ipuin klasikoak bertsotan

11 Kantatzeko. Formatua: DVD-a. Egilea: UrkoEgaña. Lankideak: Oskar Estanga, Olatz Amozarrain, Antton Iztuetaeta Leire Derteano. 2012an atera-berria. Informazioosoa: www.11kantatzeko.com


erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

A n a Z a m b r a n o

Denbora-pasak

Goiz euritsu batean dortoka lasaizihoan errepide erditik, espaloianpaseoan zebiltzanei begira. Bat-batean, zebrabidea zeharkatzenari zen barraskilo batekin eginzuen talka. Dortokak ihes eginzuen, jende artetik.

Barraskiloa zaurituta zegoenez,anbulantzia bati hots egin zioteneta ospitalera eraman. Bertanberehala sartu zuten ebakuntza-gelara. Ez zen erraza izan bainamedikuek arrakastaz amaitu zuten

ebakuntza. Handik astebetera,barraskiloa jada hobeto sentitzenzenez eta ohean eseri zitekeenez,ertzainak azaldu zitzaizkion. Dor-toka batzuen argazkiak erakutsizizkioten, ea kolpea eman zionaidentifikatzen zuen. Banaka-bana-ka, denak arretaz begiratu ondo-ren, honelaxe erantzun zien:

–Sentitzen dut baina ezindizuet segurtasunez esan nor izanzen. Dena hain azkar gertatu zen!

Soluzioa

Kik

e A

mon

arrize

n um

orea Dortoka eta barraskiloa

Hitz gezidunakTIBETEKO

LEKAIDE

BUDISTA

------------

GERTATU

SUBSTANTZIA

TOXIKO

------------

ZURRUTADA

FESTA

TELEBISTA

------------

MUSIKA

NOTA (ALDE-

RANTZIZ)

ARDI, HITZ-

ELKARKETAN

------------

GORPUTZ

ATAL

INBUTU

------------

ARDURA-

GABE

INTERNE-

TEKO EZTA-

BAIDAGUNEA

------------

GARI ALE

PNEUMONIA

------------

KONTSONAN-

TE BIKOITZA

PERTSONAIA-

REN IZENA

------------

URANIOA

UDALERRI

NAFARRA

------------

ABEREAK

UXATZEKO

NORI

ATZIZKIA

------------

ETXE BATEN

ESTALKI

GALIOA

------------

NARRATS,

ZIKIN

ASKO, ANITZ

(BIZKAIERAZ)

BURDINOLA

------------

ARGI

ZERBAIT

HALA IZANGO

DELAKOAN

------------

ELEKTROIA

------------

ETXEBIZITZA

------------

UDALERRI

NAFARRA

------------

ZERGA (AL-

DERANTZIZ)

PERTSONAIA-

REN ABIZENA

------------

RADONA

ALUMINIOA

------------

SUITZAKO

IBAIA

LEHEN

BOKALA

------------

LANDARE

MOTA

DAUKAT

------------

LISTUA

EURO

------------

LAMA

TABAKO

HONDAKINA

------------

GIGA

GARDEN-

TASUN

IRAKIN EZ

DUEN MA-

HATS ZUKU

------------

UGARITASUN

BURURATU

EUSKAL

TELEBISTA

------------

PARE BAT

PINU MOTA

------------

ONDASUNEN

BILA

DABILENA

HERRI-KIRO-

LETAN, PISUA

------------

ZEUKAN

PL

AK

ON

TS

ON

AN

-

TE

ER

RE

PIK

A-

TU

A

----

----

----

BA

LIO

AO

F

OZ

AJ

OR

EN

GO

ZU

MT

ZI

AR

AR

OT

AS

UN

AL

LO

RI

UX

GA

TU

OL

A

ET

BK

LA

RU

IE

AR

AS

LE

RZ

AA

DU

T

ET

AM

RI

AL

IS

TA

E

IX

TN

GA

HA

UT

SA

NE

UZ

AR

GI

TA

SU

N

N O B

JT

AL

B

TI

OI

JOSU

SAN

TE

STE

BAN

�3636 � 2012KO EKAINAREN 24A

erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

Osasuna

Babeslea: iametza Interaktiboa

J a b i e r A g i r r e

45 EDO 50 URTETIK AURRERA denokdugu presbizia edo ikusmen ahul-dua, maila handiagoan edo txikiago-an. Baina medikuntzaren aurrerape-nei esker gero eta irtenbide hobeakdaude arazo hori zuzentzeko.

Espainiako oftalmologoek iazegin zuten kongresuan iragarri zute-nez, pare bat urtean ikusmen ahul-dua zuzentzeko gaur egun erabil-tzen diren laserrak baino askoz erezehatzagoak lortuko dira, etahorrek teknikaren eraginkorta-suna handituko du kasuen%99,9an. Albiste ona da hori,50 urtetik aurrera guztiok oke-rrago ikusten hasten garelakontuan hartzen badugu.

Zergatik gertatzen da?Ondo ikusteko, objektuak, hiz-kiak batez ere, urruntzeko pre-mia duzunean, presbiziarenprozesua hasia dela konturatu-ko zara. Urteek aurrera eginahala, begiko kristalinoa geroeta lodiago bihurtzen da etaelastikotasuna galtzen du; ondo-rioz, ikusten dugun distantziaraegokitu eta moldatzeko gaitasunagaltzen du begiak. Bestela esanda,fokatzea kosta egiten zaio. Bainazahartzearekin batera agertzen denprozesu horretan urteak ez dira fak-tore eragile bakarra. Diabetesa etaanemia bezalako trastornoek ereerasaten diote kristalinoaren osasu-nari. Bi gaitz horien aurka preben-tzio egokia eginez gero, presbiziaagertzea atzeratu edo prozesuakaurrera egitea saihestuko duzu.

Bestalde, gertuko ikusmena eten-

gabe erabiltzea eskatzen duten jar-dunak (irakurtzen denbora luzeaematea, lanaldi osoa ordenagailua-ren aurrean egitea...) kaltegarriakdira. Egin itzazu atsedenaldiak tarte-ka, begietako tentsioa arintzeko.

Honela konpontzen da Metodo tradizionala lenteak erabil-tzea da: lente horiek monofokalakizan daitezke –gertukoa ikusteko–,

bifokalak –gertutik irakurtzeko etaurrutira ikusteko, adibidez– edoprogresiboak –tarteko ikusmena erehobetzen dute–. Antiojoez gain,lentilla zuzentzaileak erabili ohi dira.

Gaur egun badira antiojoak etaukipen-lentillak alde batera uztekomodua ematen duten teknika kirur-gikoak. Kristalino artifiziala edobegi barruko lente multifokala ize-neko teknika, kristalinoa bere fun-tzioak egiten dituen lente batekinordeztean datza, garunari kasu

bakoitzean fokatzerik egokienaaukeratu edo hautatzeko moduaeskainiz. Teknika horrekin ikusme-naren beste akats batzuk ere kon-pon daitezke, miopia, hipermetro-pia edo astigmatismoa kasu. Teknikasinplea da, 10-15 minutu irautenduen ebakuntza kirurgikoa, etaemaitzak oso onak izaten dira beharbezala hautatutako pazienteetan.

Zein faktorek errazten dute presbizia agertzea? Adina, begirada gehiegi behar-tzea edo anemia nahiz diabetesabezalako trastornoez gain, ikusida badirela presbizia agertzea

erraztu dezaketen beste faktorebatzuk. Esaterako, elikadura deso-

rekatua edo kaloria gutxiko dietahainbat hilabetez mantentzen badi-ra, ikusmenean akatsak ager daitez-ke. Estres gogorreko aldiek ere tras-tornoa agertzea edo areagotzea ekardezakete.

Botika batzuek presbizia bizkortu dezaketeBadira kristalinoaren malgutasunamurrizten duten medikamentuak.Horrelakoak dira antidepresiboak,antihistaminikoak –alergien kontraerabiltzen dira–, diuretikoak –hiper-tentsioaren kontra–, antiespasmodi-koak –zenbait kasutan eztularenkontra–, baita kortikoideak ere–hanturaren kontra oso erabiliak–.Horietakoren bat har-tzen ari bazara galdetuzure medikuari ea dosiaegokitzea komenigarriaden. n

Ikusmen ahulduak badu konponbiderik

WWW.ALOHALASERVISION.COM



aiera

[email protected]

J a k o b a E r r e k o n d o

BEREN BIZITZA, besteak beste, usain berezi bat asma-tu, sortu eta garatzera ematen dutenak miresgarriakzaizkit. Landareez ari naiz, jakina...

Usaina duten landareek badute, animalion sudu-rretik, aparteko xarma. Kolorea, eitea, izaera etaforma erakargarri gutxi balitz, usaina. Usaina nonahi:hazian, fruituan, lorean, hostoan, azalean, egurrean...Landare batek hurbiltzea eskatuko digu, beste batekgu uxatzeko bere bizikoak eta bi kino egingo ditu.Gure sudurra baino urrunago ikusten du landareak...

Neuk ere, aspalditxoan, okasioetarako, usain bere-zia daramat azalean: ez neurea, landare nahasketaxelebre baten usaina. Frantzian (Quercy, Touraine...)jaio baina Argentinako Euskal Herrian, Mendozan,garatu eta heldu den mahatsondo, Vitis vinifera, bat duoinarri: Malbec aldaera. Haren ardoak, kolore beltzeta tanino artean, fruitu gorrien usainak oroitaraztendizkigu. Tangoaren herriari ez zaio alferrik Malbeca-ren herria ere deitzen. Frantzian halako hogei lureskaini diote han. Argentinan adina ez baina, auzokoBrasilen ere mahats hori lantzen dute. Ardo edontzi-tik harantzago joan dira sanbaren herrian: lurrin bategina dute. Malbec mahatsa sudurrerako soilik. Ardoadestilatuta bereizitako alkohola haritzezko barriketanontzen dute. Frantziar haritzezko barriketan. Ardoalkohola erabiliz sortu den lehen lurrina da. Ardoarenlurrina deitzen diote. Arana, haritza eta banilla lurrin-

gaiak ditu oinarri eta gizonezkoentzat omen da...Alain de Mourgues ospetsuak sortutako ardo botilaitxurako ontzi aproposean datorren Malbec hauNapoleão Bastos lurringileak asmatua da. Eta honelazehazten du: usain familia: zurkara; muinean: muske-ta, goroldioa, anbara eta benjoia; gorputza: Virginia-ko zedroa, patxulia eta Malbec; abieran: Pertsiakolima, andere-mahats beltza, bioleta hostoak, Berga-mota udarea, limoia, mandarina, kardamomoa, piper-beltza eta Libanoko zedroaren hostoak.

Nahasketan izango du xarma. Harrapa-zan/k atzeko hankatik lepoan hori denadaramana... Jendea zerk limurtzen, zerkliluratzen, zerk seduzitzen du gehien:ardoak ala lurrinak? Euskalduna ere bai?

Sudurretik urrunago

55 milioiScience aldizkari ospetsuak 2009an artoaren (Zeamays) genomaren segida argitaratu zuen. Artoarenmiaketa ez da horretan amaitu, baina. Ez da alfe-rrik munduan gehien egiten den landarea, dirugehien eragiten duena, alegia. Bai, gariak (Triticumaestivum) edo arrozak (Oryza sativa) baino gehiago.

Miatuz, miatuz, gero eta atzerago topatzen duteetxekotutako artoa. Orain diotenez artoa lantzendugula 10.000 urte badira. Eta harantzago joandira Nature genetics aldizkarian azaldu berri denez:arto basatitik gaur egungo arto aldaera aukera izu-garrirainoko bidean, milaka urtetan eta hainbestetokitan lantzeak, artoak bere genetika aldatzea eka-rri du. Aldaketak 55 milioi izan omen dira, mutaziozehatz eta bereziak, hau da teknikoki “nukleotidobakarreko polimorfismoak” deitzen direnak.

Hori hala bada, batez beste, 10.000 urtetan egu-nero-egunero hamabost bat mutazio genetikoburutu ditu artoak. Ez da nornahi, alajaina!

Vitis vinifera.

Landareei buruzko galderaren bat egin edogairen bat proposatu nahi badiguzu, bidalimezua [email protected] helbideraeta orrialde honetan bertan irakurri ahalizango duzu erantzuna.

BAN

GIN

-CC

BY

SA


erdi

ko

kai

era

kultura eta aisia

Denboraren makinaN a g o r e I r a z u s t a b a r r e n aN a g o r e I r a z u s t a b a r r e n a

HUNAN (TXINA), 1247. SungT’zu magistratu eta ikertzaileforenseak Xi Yuan Ji Lu (Bide-gabekeriak zuzentzea) bost libu-rukiz osatutako bilduma argita-ratu zuen. Auzitegietan epailelanak egiteaz gain, Sung T’zuk(1186-1249) krimenen gertalekuasko zuzenean aztertu zituen,eta lehenagoko auziei bere espe-rientzia gehituta osatu zuenmedikuntza forenseari buruzkohistoriako lehen tratatua. Euro-pan, era horretako lehen lanaargitaratzeko beste 350 urtebaino gehiago egin behar duguaurrera, Forturiatus Flaelis ita-liarrak 1602an idatzi baitzuenauzitegiko medikuntzari buruz-ko hurrengo liburua.

Auzitegi medikuntzaren aita-tzat jotzen dena alor horrenbarruko hainbat espezialitatetan ere aitzindari izanzen. Esaterako, kriminalak harrapatzeko intsektueta bestelako animalien jarduna aztertzea erabilga-rria izan zitekeela uste zuen. “Hilabete beroenetan,harrak oraindik ez badira [gorputzaren] bederatzizuloetan agertu, eta bularraldean, buruko larruaza-lean, lokietan eta zilborrean agertu badira, gorputzatal horiek kaltetuak daudela esan nahi du”, idatzizuen Sung T’zuk. Eta harrei ez ezik, euliei ere erre-paratzen ziela adierazten du bere lanean jasotakokasu batek. “Egun batez nekazari bat hilik agertu

zen arroz sail batean, eta hala-koetan maiz gertatu ohi denez,inork ez zuen gertatutakoaikusi”. Magistratuak gorpuaaztertu zuenean, arma hiltzaileaarroza biltzeko erabili ohi zenigitai bat izan zela ondorioztatuzuen. Orduan, herriko nekazariguztiak bildu zituen, eta eskatuzien ilaran jartzeko eta bakoi-tzak aldamenean bere igitaialurrean uzteko. Berehala neka-zarietako bat jo zuen errudun-tzat, “bere igitaiaren inguruaneuliak jirabiraka zebiltzalako”.Igitai guztiak garbi-garbi zeu-den itxuraz, baina Sung T’zukederki zekien odola ondo garbi-tzea oso zaila dela, eta giza ikus-menak antzematen ez dituenarrasto txikienak ere euli haragi-jaleak erakartzen dituela.

Entomologia forensea auzi batean aplikatzenhurrengoa Louis François Etienne Bergeret (1814-1893) mediku frantziarra izan zen, 1855ean, hauda, 500 bat urte geroago. Eta 750 urte igaro ziren,gehienok, CSI fikziozko telesaileko Gil Grissomiesker, intsektuek gaizkileak harrapatzeko baliodutela jakin genuen arte. Baina SungT’zu izan zen berritzailetzat dugunteknika erabiltzen lehena; luminolik,latexezko eskularrurik, mikroskopio-rik eta ordenagailurik gabe, gainera.

SOZOPOL hirian arkeologo talde batekbi eskeleto aurkitu ditu burdinazkobarra banaz zeharkatuta, “berriro ban-piro bihur zitezen saihesteko”, Bulga-riako Historia Institutuko zuzendariBojidar Dimitroven esanetan..

Arrastoek 700 urte inguru dituzte,

baina ustezko odol xurgatzaileen gor-puak egurrezko nahiz burdinazkomakilez zulatzeko ohitura XX. mende-ko lehen hamarkadara arte iraun zuen,arrastoek diotenez; orain arte horrela-ko 100 bat eskeleto aurkitu dituzteBulgarian.

Arrastoak

Bi “banpiro” aurkitu dituzte Bulgarian

Duela 750 urte baino gehiago Sung T’zu epailetxinatarrak hilketa baten erruduna aurkitu zueneulien jokabideari erreparatuta.

Entomologia forenseaXIII. mendeko Txinan

WWW.VUURVLIEGIE.NET


- T E R M O M E T R O A

CAN

Krimen bat gertatu da Nafarroan. Bertako finantza erakunde sendoena, errotuena, 157 milioieuroren truke hil dute. Apenas bi urtetan, Nafarroako Kutxak bere balioaren %88 galdu du

kudeaketa txarraren ondorioz, eta azkenean Caixabank-ek erosi du. Hauek dira hilketaren bostpausoak. Arduradunek libre segitzen dute.

Urko Apaolaza

Nola hil kutxa bat kartzelan amaitu gabe

NAFARROAK GARAPENERAKO finan-tza tresna garrantzitsua galdu du;aurrezki kutxako langileek berregi-turaketa prozesu gogorra jasanbeharko dute –Caixabanken araberamila lanpostu galduko dira taldeosoan–; Foru Gobernuak eta Iruñe-ko Udalak ikusi dute nola desagertudiren euren esku publikoetatik1.100 milioi euro; gizarte ekintzara55 milioi euro bideratu zituenCANek 2008an, 2012an 17 milioibesterik ez dira izango... Nola gerta-tu da ekonomizidioa?

Lehen pausoa: Hazi, hazi eta haziEnrique Goñi 2000. urtean iritsizen Nafarroako Kutxara (CAN)Miguel Sanz foru erkidegoko presi-dentearen eskutik, eta 2002anzuzendari izendatu zuten.

Aurretik CANeko zuzendari ohiLorenzo Riezuk idatzitako txostenkritiko baten arabera, Goñiren haz-kunde politikak eraman du CANegungo egoerara.

Riezuren testua dinamita hutsada eta funtsean dio CANekmomentu okerrenean hasi zuelahazkunde paregabea, eta okerrekobidetik gainera.

CANek 2005etik 2008ra hamabialdiz biderkatu zuen higiezinetaneta bulegoetan egindako gastua,hain justu prezioak gorenean zeu-denean. Hau da, sekulako inber-tsioa egin zuen, gero etekinik eman

ez baina balioa galdu zuten eraiki-netan.

Bestalde, goi karguak ugarituegin ziren erakundean eta besteaskori erretiro baldintza lotsaga-

rriak eskaini zizkieten –gutxienezhorrelako 20 kasu daudela dio Rie-zuk, izen abizenik eman gabe–.

Urte horietan irabaziak ez zirenprodukzioan oinarritu, CANek

CANeko arduradunek ez dute jazotakoaz inolako azalpenik eman Parlamentuan.

AR

GA

ZK

IPR

ESS

/ IÑIG

OU

RIZ


T E R M O M E T R O A - C A N

enpresetan zituen partaidetzaksaldu zituen (Auna, Sodena, Plana-sa, Gesnavarra…) eta diru horimozkina balitz bezala hartu zuen.Guztira 1.000 milioi eurotik 600milioi inguru modu horretan lortuzuen erakundeak.

Aldiz, proiektu ez oso fidagarrie-tako inbertsioa hirukoiztu eginzuen. Aktibo seguruak saldu etaarriskutsuak erosi.

2009an, krisitzarrak harrapatutazegoenerako, kaudimena %14tik%9ra murriztua zuen kutxak, hauda, eskuan zuen hamar sosetik batbaino ez zen berea. Horrela sartuzioten pozoi hilgarria.

Bigarren pausoa: nabarrismo-krisiak jotaKrisia aitzakia hartuta finantza era-kundeen fusio prozesua hasi zen2009ko hondarretan eta horrekinbatera aurrezki kutxen pribatizazioaeta banku bihurtzea.

Ekonomia aditua den Juan MariArregi kazetariak behin baino gehia-

gotan aipatu izan duen gisan, Nafa-rroako Kutxak Euskal Herrikofinantza sistemaren “zati naturala”behar luke izan; Aurrezki KutxenFederazio Euskal-Nafarra oinarrihartzea besterik ez dago, talde egon-korra eta kaudimentsua lortzeko.

Botika eskuan izan arren, nahia-go izan zuten ez ematea. CANekCaja Canarias eta Caja Burgosekinegin zuen bat, eta 2010eko martxo-an Banca Cívica sortu zuten. Asko-rentzat irizpide politikoak –ideianabarristak– lehenetsi ziren erabakihorrekin.

Egoitza soziala Sevillan paratuzuten eta bidaideen finantza egoeraere ez zen uste bezain ona suertatu.Hala, finantza-ingeniaritza harriga-rri baten ondoren, 3.900 milioieuroko baliabideak izatetik, 2.400milioi izatera igaro zen taldea.

2010eko uztailean Europako 91bankuri estres testak egin zizkieten;horietako zazpik baino ez zutensuspenditu, tartean Banca Cívicak.Testaren arabera, banku berriak

1.600 milioi gal zitzakeen krisiaareagotuz gero; zati handi bat adrei-lu hutsa zen.

Beraz, kapitala lortzea hil halabizikoa zuen Banca Cívicak atakahorretatik ateratzeko. AEBetako JCFlowers marrazoak eskaintza eginzion: 450 milioi euro inbertitzea,bankuaren %49 omen zena. BancaCívicak ezetz esan zuen, baina age-rian geratu zen bankuaren benetakobalioa.

Hirugarren pausoa: Espainiako Bankuari amenOrdurako Banca Cívica konpasagalduta zebilen, eta okerrekomorroiarengana jo zuen injekziobila: Espainiako bankuen berregitu-raketarako funtsari (FROB) 977milioi euro erregutu zizkion 2011hasieran. Kopuru hori bost urteanitzuli beharko du bankuak, %7,5ekointeresarekin. Inork ez du diruadoan uzten, entzun diegu berrikitanEuropako handi-mandiei.

Gainera, operazioaren beste aur-

CANen ardura berezia izan dutenakEnrique GoñiCANeko eta BancaCívicako zuzendari izanda. Hondamendiarenerantzule nagusitzatdute. 1,2 milioi eurokosoldata izan du.

Miguel SanzCANeko lehendakari2010 arte. Administraziokontseilua “despolitiza-tu” zuen ardurak sahies-te aldera, baina dietakjasotzen segi zuen.

Yolanda BarcinaKontrol batzordeanegon da urteetan etaezkutuko batzordeetanere bai. Ez dakigu zererabaki hartu dituen,baina milaka euro jasoditu dietetan.

Jose A. AsiainCANeko presidente.150.000 euro kobra-tzen ditu urtean.

Alvaro MirandaAdministrazio kon-tseiluko kide. Dietakkobratzea “etikoa”dela uste du.

Jose L. Sánchezde MuniainBarcinaren eskuineskua. “CAN priba-tua da” esan du.

Ricardo MartiFluxa2010ean 56.000 eurojaso zituen batzordee-tako dietetan.

Jose Luis Erro2004tik da CANekokontseilu ezberdineta-ko kide. 48.500 eurojaso zituen 2010ean.


- T E R M O M E T R O AC A N

pegia ere nozitu zuen: Espainia-ko Bankuak CajaSol hartzeraderrigortu zuen taldea.

CajaSol-ek berankortasuntasa handia zuen eta Cívica tal-dean sartu zenean FROBekemandako dirutik 500 milioieuro erabili behar izan zirenAndaluziako kutxaren etorkizu-neko galerak konpentsatzeko.

Taldean kutxa bat gehiagoizateak, CANen erabakitzekoahalmena ahuldu zuen. Hortikaurrera Enrique Goñik CajaSo-leko Antonio Pulidorekin erdi-bana eduki zuen presidentzia.

Laugarren pausoa: Burtsara datu “hipotetikoekin”Bankiaren eskandaluaren hariragertaera ilun baten berri jakindugu orain gutxi. Bai Bankiaketa bai Banca Cívicak, burtsarairten aurretik ez zituzten eurenfinantza egoerak ikuskatu,legeak exijitzen duen bezala.

Banca Cívicak, EspainiakoBalore Merkatuaren BatzordeNazionalari (CNMV) informa-zio txostena eman zion eta ber-tan garbi dio 2008 eta 2009kodatuak “ilustratiboak eta hipote-tikoak” direla, urte horietanbankua oraindik sortu gabezegoelako.

Kapitala hil ala bizi. BancaCívica burtsara korrika eta pre-

saka irten zen 2011ko uztailean.Akzioak 2,7 euroan saldu zituenestreinakoz –bere balio teoriko-aren %60 baino ez–, eta hala ere,geroztik beherantz egin du eten-gabe; egun 1,4 euro inguruaneros liteke entitatearen akzioa,hau da, bankuak %40 galdu du.

Bosgarren eta azken pausoa:Goian begoHilabeteotan, Banca Cívicak lanerreforma baliatu du pertsonale-ko “gastuak” murriztuz –150milioi euro– balantzea berdin-tzeko, baina 1.248 milioi eurobehar zituen Gobernuaren pro-bisio baldintza berriak betetze-ko, kapitalaz gain. Ezinezkoa.

Iragan martxoaren 26an emanzuten akordioaren berri BancaCívicak eta Caixabank-ek. Azke-nekoak 1.000 milioi euroren trukeerosi du lehena eta CANen jabeek157 milioi euro jasoko dute.

Maiatzean CANeko adminis-trazio kontseiluak egin duenbileran, erabaki dute Caixa-bank-ek Nafarroako finantzaentitate historikoa irenstea.CAN banku erraldoiaren %1,4baino ez da izango eta eragitekoahalmena ezere-zean geratu da.

Azken labankadaizan da.

Goian bego. n

UPNk eta PSNk, hala nola CANen erantzunkizunak izan dituztenek,behin eta berriz uko egin diote Legebiltzarrean azalpenak ematearieta ikerketa batzorde bat sortzea ere eragotzi dute. NafarroakoGobernuak dio “kutxa pribatua” dela eta jada ez duela zerikusirikberarekin. Ahaztu zaio esatea Gobernuko buruak CANeko buru ereizan direla urte luzez, eta kontrol batzordeetan eta bestelakobatzorde ezkutuetan parte hartu dutela gaur arte, oraindik oso argiez dauden dieta astronomikoak kobratuz gainera.

“Detaile guztiak ezagutu nahi ditugu” esan dute Kontuz! plata-formako bozeramaileek. Bere garaian Urralburu eta Otanoren kon-tra jardundako elkartea berriz agertu da Nafarroako Kutxaren aferadela-eta. Abokatuak, kazetariak eta finantza adituak bilduko dituahalik eta sakonen ikertzeko: batzordeetara joateagatik kobratzenziren dietak, bileren aktak, batzordeetako kideak, egindako opera-zioak, deliturik izan ote den... Dirua non dagoen jakin arte ez direlageratuko agindu dute, Nafarroari gurdi-ardatza lapurtu dioten pijo-ak zein izan diren argitu arte.

Bautista Bazterretxeren bila


T E R M O M E T R O A -

Oroimen historikoa

Gudari ezezagunaren izenaEuren izenak ez dira existitzen, galtzaileen zuloak betiko irentsi ditu. Carlos Iñiguez GarciaANVko gudaria gerran desagertu zen; ez da hildakoen zerrendetan ageri. Amadorrek begiak

malkotan azaldu digu anaiaren heriotza.

TESTUA ETA ARGAZKIA:

Aitor azurki

SOLLUBE MENDIA (Bizkaia),1937ko maiatzaren 6a. Borrokalatzak errepublikar eta frankistenartean. Hegazkineria alemaniarrakgudariak bonbardatu ditu. Hilda-koak ehunka dira; “Odolarenmendia” deitzen dute. Zurrunbilohorretan, 22 urteko Carlos Iñi-guez Garcia ANVko Lehen Batai-loiko donostiarra hil da.

Donostia, 2012ko maiatzaren6a. “Hau da nire anaia; gaur 75urte hil zutela”, hasi da esatenAmador Iñiguez argazkia eraku-tsiz. “Oraindik emozionatu egitenzara, ezta?”, “asko gogoratzennaiz berarekin, oso harreman onagenuen”.

Albistearen berri izan zuenean,Amadorrek 17 urte zituen etalubakiak egiten ari zen BizkaikoArrigorriaga inguruetan. “Hurren-go egunean Atxuriko bere lagune-tako batek eman zidan albistea.Bilboko Galtzara Nagusia eta Ala-meda Urkixoren izkinan zegoenANVren bulegora joan nintzen:‘Nor zara?’. ‘Anaia’. ‘A zer jipoiaeman diguten… Ez dakit ezer gehia-go. Gure gizonak sakabanatutadaude hortik; asko ez dira azaldu,baina agian jaitsiko dira…’. Egunhorretantxe batailoiak erreleboa jasozuen. Baina Carlosentzat beranduegizen jada”.

Badira zerrendetan oraindik azal-tzen ez diren izenak. Ez ofizialetan,ezta oroimen historikoa berreskura-tzeko taldeek, ikerlariek eta historia-lariek osaturikoetan ere. Carlos Iñi-guez Garcia donostiar gaztearenkasua da. Ez da bere arrastorik

ageri liburuetan, monumentuetan,omenaldietan… Ez da existitzen.

“Nik esan nion amari”Gorpua berreskuratze aldera,ANVren batailoiek Bilboko Begoñaauzoko kuartel bilakatu komenturajo zuen ziztu bizian: “Hutsik zego-en, lagun bat edo bi baino ez”.Harrez geroztik desagerturik duanaia: “Carlos ez zen menditik jai-tsi, oso gutxi jaitsi ziren, hegazkinekmetrailaturik hil ziren-eta. Nik esanbehar izan nion amari”.

Oraindik orain, gure protagonis-tak iltzaturik du bere anaiarekin joan

nahi izan zueneko eguna: “Sarritanikusten genuen elkar. ‘Carlos, nikzurekin joan nahi dut frontera!’.‘Ez. Gurekin jende entxufatu askoetorriko da, baina behean geratukodira; eta guk gora igo beharkodugu hogei egunez edo’”. Iragar-pen makabro bat bailitzan.

Donostiara joandako burgostarrakGurasoak, Nemesio Iñiguez eta

Anunciación Garcia, Burgosetiketorri bikotea ziren. Bost seme-alaba izan zituzten Donostian,tartean Amador eta Carlos.Amara auzoan bizi eta aroztegibatean lan egiten zuten. Gerrahasirik, Donostiako hainbat leku-tan izan ziren bi anaiak ErrusiaBatailoiarekin lanean.Baina, azkenean, matxinoek

Donostia har tu eta Bilborahanka egin zuten trenez. CarlosANVko batailoi batean lerrotuzen, eta, Amador, lubakiak egi-

ten hasi. Anaiaren heriotzarenostean, frankistek Bilbo mendeanhartu zuten, baita Amador atxilotuere. Zigorra: urte mordoa langilebatai loietan eta soldaduskan.Nolanahi ere, lubakietara igotzekoezetzari esker, Amadorrek historiahau kontatu ahal izan digu etaanaiaren izena, bederen, jada ez dagalduko:

Carlos Iñiguez Garcia.Donostia, 1914ko azaroa-ren 4a – Sollube, 1937komaiatzaren 6a. Agur etaohore, eusko gudaria. n

Carlos Iñiguezen argazkia eskuan du anaia Amadorrek. Erdian, alkandora

txuriarekin ageri da.

ABSTENTZIOA oso handia izan da:%44. Lehen itzulian (%42) baino bipuntu gehiago. François Hollandegaraile atera da. Bere gobernuak ezdu ekologisten ez ezkerreko fron-tearen laguntza behar AsanbleaNazionaleko lege egitasmoak gau-zatzeko. Areago, bere 24 ministro-ak diputatuak dira.

PSko Ségolène Royale, MoDe-meko buru François Bayrou edotaMichelle Alliot-Marie (UMP) izandira galtzaileetako batzuk. FNkoMarine Le Penek ez du ere diputatuaulkia lortu, FNko Gilbert Collardeta Marion Maréchal-Le Penekordea bai. FN Frantziako Legebil-tzarrera itzuli da 25 urte ondoren.Asanbleako 577 aulkiak honelabanatu dira: PSk eta aliatuek 320.Eskuinak eta aliatuek 221. Ekolo-gistek 19. Ezkerreko Fronteak 10.MoDemek eta albokoek 4 eta FNketa albokoek 3.

Alaux eta Capdevielle diputatu berriakEuskal Herriko hiru barrutietakoemaitzak hauek dira: 6. hautes-barrutian, PSko Sylviane Alauxgaraile izan da, bozen %51,62ekin.Michelle Alliot-Marie (UMP)ministro ohia galtzailea%48,38rekin. PSko Collette Capde-vielle nagusitu da 5.ean, bozen%56,47ekin. Jean Grenet (UMP-Alderdi Erradikala) diputatu histo-rikoak kargua galdu du bozen%43,53rekin. 4. barrutian, JeanLassalle diputatuak (zentroa) segi-tuko du Legebiltzarrean. Bozen%50,98 lortu du. PSko FrantxuaMaitia galtzaile izan da %49,02ekin.PS hiru diputatu lortzeko zorian

izan da Iparraldean, bi lortu ditualta. Collette Capdevielle eta Sylvia-ne Alaux dira diputatu berriak.Alauxek, itxuraz, Maitiak baina zai-lago zeukan kargua erdiestea bainaerdietsi du. Bestalde, abertzaleek ezdute Maitia galtzailea sostengatuIparraldeko barnealdean.

Frantziako presidente FrançoisHollandek behar zuen indar korrela-zio politikoa eskuratu du. Aldaketa

ekarriko duela aldarrikatu zuen bozkanpainan. Printzipioz estakururikez dauka bere programa egikaritze-ko. Alabaina, Frantziako politikaekonomiko berria, baita Hexagono-ko erakundetze berria ere burutukobaditu, ezker anitzarenespirituarekin goberna-tu beharko luke eskui-naren larderiari muzineginez. n

- T E R M O M E T R O A


Frantziako Legebiltzarrerako bozak

PSk gehiengo osoa lortu duHollandek lau egoera aurreikusi zituen: bat, txarrena, eskuinarekin kohabitazioan gobernatzea.Bi, ekologisten eta ezkerreko frontearen sostenguz gobernatzea. Hiru, ekologisten laguntzaz, etalau: PSk gehiengo osoa erdiestea. Presidenteak Asanblea Nazionalaren berme osoa erdietsi du.

Mikel Asurmendi

GA

IZK

AIR

OZ

Ipar Euskal Herriko PSko Collette Capdevielle diputatu berria argazkian. Sylviane Alaux ere hautatua izan da, Frantxua Maitia aldiz ez.



Kantu-jirak

Gasteiztik Baionara, kaleak kantuz eta euskaraz

Badira duela urte dezente sortutako kantu taldeak, baina gehienak azken bospaseiurtetakoak dira. Gehiago edo gutxiago, hiru ardatz dituzte: kalean kantatzea berreskuratzea,

euskal kantagintza kultur ondare gisa zabaltzea eta euskararen erabilera bultzatzea.

Onintza Irureta Azkune

GASTEIZEN, 2009an, Korrikabukatu bezperan abiatu zen Gas-teiz Kantuz. Pare bat urte lehena-go egin zen lehen ahalegina, bainaporrot egin zuen. 2009an, hilekolehenengo larunbatean, 12:00tan,hasi ziren ateratzen, eta euskaldu-nak, euskaltzaleak, erdaldunak etaabeslariak elkartu ziren. KandiAnda Euskaraz Bizi elkar tekokide gisa azaldu zen Gasteiz Kan-tuz sortzeko egin zuten lehen bile-ra deialdira. Plazan euskal kantakabesten ibiltzea zertarako dengarbi dauka: “Kalean euskara osogutxi erabiltzen da Gasteizen etaGasteiz Kantuzekin lortzen dugu-na da bi orduz euskaraz bizitzea.Baina egia da betikoarekin ibiltzengarela batzuetan, alegia, ‘gaztela-

niaz egiten ez badugu jendea min-duko da.. .’”. Ordea, kaleetakokantaldien ardatz nagusia euskarada, eta gero datoz kantak eta dan-tzak. Erdaldunak ere hurbiltzendira kantura, eta euskara jakin ezarren, euskaraz abesteko ahaleginaegiten dute. Haiek tartean direnez,komunikazioa zein hizkuntzatanbideratu erabaki behar izaten dute.Adibidez, kalean direla, kantatikkantara zer abestuko duten etazein or rialdetan dagoen esanbehar da. Beste batzuetan azalpenluzeagoak ematen dituzte jendemultzoaren aurrean. Batzuetanerdaldunek gaztelaniaz egitekoeskatzen dute. Kandi Andak adie-razi digu ahalegin guztia egitendutela bi orduko tartea euskararen

espazioa izan dadin eta horretara-ko bide hauek jor ratu dituzte:abestia zein orrialdetan dagoeneuskaraz esaten dute, eta beharizanez gero, hatzez adierazi. Azal-pen luzeak euskaraz ematen dituz-te, eta eskatuz gero, laburpenagaztelaniaz. 200 e-posta dituzte, bizerrendetan banatuta. Euskaldu-

LIZ

AR

RA

NK

AN

TU

Z-E

KU

TZ

IA

Behean, ezkerrean, Lizarran Kantuz herriko jaietan. Behean eskuinean, GasteizKantuzeko taldea. Aldamenean, Baionan Kantuzekoen CD baten azala. BaionanKantuzek 15 urte egin ditu aurten eta aitzindiariak dira.

GA

STE

IZK

AN

TU

Z-E

KU

TZ

IABA

ION

AN

KA

NT

UZ

-EK

UT

ZIA


Babeslea: Getxoko Udala

- T E R M O M E T R O AK a n t u - j i r a k

nek euskaraz jasotzen dute infor-mazioa eta erdaldunek euskarazeta gaztelaniaz.

Azpiegitura txikikoaEz dute beste munduko azpiegitu-rarik behar kantaldiek. Gasteizkoekhiru oinarri baino ez dituzte beharhileroko saiorako: tokia, entseguaketa kantutegia. Gorbeia bodegoiangeratzen dira hilero eta kalez kaleibiltzen dira alde zaharrean. Azokaeguna aukeratu zuten propio.Entseguak hilean bitan egiten dituz-te eta 168 kantako kantutegia dau-kate. 3.000 ale atera zituzten etaagortuta dago. Bigarren edizioa egi-tekotan dira, abesti berriak sartuta.Ez dute diru-laguntza finkorik, ezbaitute elkarte izaera hartu. Kante-kin grabatutako mp3 formatukoCDa daukate eta bi egiteko ditu;batetik, 3 eurotan salduta diru pixkabat biltzea, eta bestetik, kantarieketxean abestiak ikasteko eta errepa-satzeko aukera izatea. Larunbateko

saioek ukitu exotikoa ere hartzendute. Turistak begira geratzen dira,eta CDa eskatu ere egiten dute.Eskatzen lehenak diren katalan etamadrildarrei erosteko esaten diete,laguntze aldera.

Gasteiztarrek ez dute inolakobaldintzarik bete behar kantuan ari-tzeko. Gutxi-asko ehun kantuzaleelkartzen dira hilero eta tarteanbehin, indarberritzeko asmoz, ingu-ruko kantu-jiratara joaten dira, halanola, Baionara, Donostiara, Gerni-kara, Otxandiora eta Iruñeko SanFerminetara.

Lizarran ere kantuz2007an, Lizarran Garean Euskaldu-non Elkartea aurkeztu zutenean,hamaiketakoaren ondoren, bi musi-ka adierazpen kalean zehar ibiliziren: batukada eta Lizarran Kan-tuz. Bigarrena, elkartearen helbu-ruak (euskaraz bizitzea) lortzekoekintza interesgarria izan zitekeelapentsatu zuten. Lizarrako jaietan

errepikatu zuten esperientzia etaarrakasta izan zuela ikusita, 2007koirailetik aurrera hilero azkenekolarunbatean ateratzea erabaki zuten.Luisfer Etxeberria Gareaneko baz-kidea da, sortzetik Lizarran Kantu-zen dabil, eta arrakastaren gakoabere ustez zein den azaldu digu:“Euskaltzaleak datoz kantatzera,noski, baina nolabaiteko baloresozialak bilatzen dituenak begi onezhartu gaitu. Lizarra erdi-erdian egi-ten dugu, kalean jende asko dabilenorduan eta modu naturalean. Jen-deari gustatu egin zaio”. Horrekesan nahi du euskaraz ez dakienjendea ere gerturatzen dela. Hiz-kuntza kudeaketa egiteko orduangauzak garbi dituzte: “Oso garde-nak gara, hasieratik adierazi dugugure helburua euskaraz bizitzeadela, eta beraz, jendearekiko komu-nikazio guztia euskaraz egitendugu”.

Garean Euskaldunon Elkarteakhainbat alorretan egiten du lan, halanola, umeen aisialdia, mintzalaguna,irrati saioa, aldizkaria eta helduen-tzako ekimenak. Horietako hankabat da Lizarran Kantuz. Eskolaesparrutik kanpo zegoen hutsuneabetetzea zuten gogoan kanta saioakantolatzerakoan.

Euskara dute ardatz, baina ondokantatzea gustatzen zaie. Horrega-tik, bi esaldi idatzita dituzte kantu-tegian. Josanton Artzerenak honeladio: “Kantua kantu denean kantariaez da ikusten, kantuak du ezkuta-tzen”. Oskorriri berriz, beste hauhartu diote: “Euripean kantari, I’msinging in the rain, edozein egoeratan,dela afari dela txango dela lagunar-teko parranda, lasai desafinatzeko”.Hots, denok dugu gustuko ondoabestea eta areago gure kulturarenordezkari bagara. Eraberean, Garean elkarte-koen nahia da edozeinherritar kantu talderagerturatzea. n

Aurten 15 urte egin dituzte, itxuraguztien arabera haiek izan zireneuskal kantuak talde gisa kaleanabesten lehenengoak. BaionakoIkastolako guraso batzuk hasiziren kantari, bi helburu zituztela:euskal kantuak zabaltzea eta ikas-tolarentzako dirua ateratzea. Baio-nan Kantuz izeneko elkartea sor-tua dute. Hi lero laugarrenlarunbatean 11:00etan elkartzendira merkatuan eta han egitendute saio osoa. 50 urtetik gorakojendea biltzen da eta gehienek ezdakite euskaraz. Patrich Fran-chessena elkartearen sortzaile etakideak adierazi duenez, “partaidegehienak ez dira abertzale etaeuskaltzale gogorrak, ez dakiteeuskaraz. Dena dela, maite dute

euskara”. Erdaldunek entseguakeskatzen dituzte, baina elkarteakezin du halako lanik hartu. Halaere, Baionan badira euskal kan-tuak irakasteko ikastaroak.

Gazteak nola ez diren anima-tzen galdetu diogu Frantsesenarieta ordutegia aipatu digu. Larun-bat goiza ez da nonbait egokienagazteak inguratzeko. Aldiz, Baio-nako jaietan ere kalera ateratzendira kantatzera eta arratseko20:00etan izaten denez gazteandana gerturatzen da. Jaiak aipa-tu ditugu, baina horrez gain hain-bat ostatutatik eta herritatik dei-tzen diete kantatzera joateko.

Bost CD argitaratuak dituzteikastolaren alde diru pixka bat bil-tzeko.

Baionan Kantuz, aitzindaria



Bero-beroan ONINTZA IRURETA AZKUNE

Espainiako bankuen erreskatearen eztabaidan murgilduta gaude; Euro-par Batasuneko eta Nazioarteko Diru Funtseko 100.000 milioi euro era-bili nahi dira horretarako. Erreskatea ez da doan izango. Diru hori uztendutenek, dirua itzultzeaz gain, interesak ere eskatzen baitituzte. Eraberean, murrizketa sozial gehiago eskatu dituzte, herritarrek ordaindubeharrekoak, “mailegua” kobratuko dutela bermatzeko. Administrazioek,Euskal Herrikoek barne, enpresa handiak ere erreskatatzen dituzte,ordaindu beharreko zergak murriztuz eta kenkari gehiago eskainiz. Iber-drolarekin horixe egin dute. Ez da lehenengoa, ezta azkena izango ere.Bankuek, aurrezki kutxek –haien kudeatzaileek kiebrara eramanak, kasubatzuetan–, baita enpresa handiek ere, “erreskateez” gozatu dezakete.

Nork erreskatatuko ditu herritarrak? Zeinek erreskatatuko du langabe-zian dagoen gazteriaren %50a? Zeinek erreskatatuko ditu huskeria bate-kin bizi diren milaka jubilatuak? Zeinek erreskatatuko ditu menpekotasu-na duten pertsonak, askotan familiaren sakrifizioari esker bizi badira?Pobreziaren mailaren azpitik bizi direnak zeinek erreskatatuko ditu? Sis-tema kapitalistarengandik langabezia, pobrezia, indibidualismoa, bere-koikeria, eta injustizia baino ez dugu espero behar. Beharrezkoa da bestesistema justu, solidario eta alternatibo bat, herri bakoitzaren langileriaketa herri-klaseek sortutakoa. Jakina da Frantzia eta Espainia, euren poli-tika ekonomikoekin, Euskal Herria zamatzen ari direla. Besteak beste,euskal banku publiko bat behar dugu, inbertsioa sektore estrategikoeta-ra bideratuko duena, enplegua eta ongizate estatua segur-tatzeko. Kutxabank ez doa norabide horretan. Gure ongiza-tea eta subiranotasuna errespetatzen dituztenek baino ezgaituzte erreskatatuko euskal herritarrok.

Juan�Mari�Arregi

Nork erreskatatutako ditu herritarrak?

tALAIAN

Honelako albisteak egunero irakurtzeko, jaso hari@ DOAN e-postaz:www.argia.com/harpidetza_haria.php

Topaguneak ‘Zergatikez?‘ saioa antolatu du TOPAGUNEAK hamabi euskara elkar-terekin batera euskararen erabilerasozialaren inguruan hausnartzekosaioak antolatuko ditu. KataluniakoTallers per la Llenguak diseinatuta-ko Taller per al foment des UsosInterpersonales en Llengua Catala-na tailerrean oinarrituta daude.Ondoko galderari erantzuten ahale-ginduko dira: Zergatik ez kokatu eus-kara guztion elkargunerako, komunika-z iorako hizkuntza gisa? Saioetanhizkuntzaren alde egiteko argudioaklanduko dira. Bi ordu eta erdiko

saioan hizkuntza aniztasuna, legez-ko markoa, norberaren ibilbidea,hizkuntza erabiltzeko zailtasunakidentifikatu eta gerorako proposa-menak aztertuko dira. Euskara eza-gutu, baina erabilera guneak irabaz-teko dituen hiztunarentzat diratailerrak. Besteak beste, hizkuntze-kiko duten harremanaz hausnartunahi duten herritarrei, nortasuna etaidentitatea definitzen ari den nerabeeta gazteari eta hizkuntza joereneredu izaten diren irakasle, begirale,haurtzain eta gurasoei, eta udaletakozein beste erakunde publikoetakolangileei bideratua dago.

Tailerrak antolatuko dituzten eus-

kara elkarteak hauek dira: AED etaTxatxilipurdi (Arrasate), Bagera(Donostia), Berbaro (Durango),Bizarra Lepoan (Getxo), Elgoibarkoizarra (Elgoibar), Irun Iruten (Irun),Jardun (Bergara), Karrikaluze (Ata-rrabia), Loramendi (Eskoriatza), Pil-pilean (Soraluze) eta Zuhatza (Deba).

Kurduera hautazkoTurkiako eskoletanKURDUEK aukera izango dutehemendik aurrera kurduera ikastekoTurkiako ikastetxeetan. Hala adierazidu Recep Tayyip Erdogan Turkiakolehen ministroak. Hala ere, ez dutekurduera ardatz duten ikastetxeakabian jartzeko aukera izango, gehie-nez ere, gutxieneko ikasle kopuruakeskatuz gero kurduera ikasgai gisaizango dute ikasleek. Hego EuskalHerriko A ereduaren antzeko zer-bait. Erabakiak beste mundukoa ezbadirudi ere, Turkiako kurduentzatbada zerbait, hizkuntzaren eta kultu-raren zapalketa gogorrera ohitutabaitaude. Unibertsitatean badaukatekurduera irakasteko aukera, bainagainerakoan jazarpena handia da.Esate baterako, jendaurrean kurdue-raz hitz egiten duten kargu politiko-ak jazarri egiten dituzte.

Europar Batasunak behin bainogehiagotan eskatu dio TurkiakoGobernuari gutxiengoen eskubi-deak urratzen dituzten legeak alda-tzeko. Kurduak %20 dira Turkian.

Euskaldunon Biltokikhamar urteIRUÑEKO TXANTREA AUZOKO elkar-tea da Euskaldunon Biltoki eta ekai-naren 30ean hamargarren urteurrenaospatuko dute. Egun osoko egitarauaantolatu dute Ezkaba Plazan.

Elkarteak mota askotako ekintzakprestatu ditu hamarkada honetaneuskararen sustapena lantzeko, halanola, musika emanaldiak, hitzaldiak,bertso eskola, irakurle taldeak etaantzerkia. 2012. urterako, bitanbanatzen diren bi lelo aukeratu dituelkarteak: Trans(misioa) etaTrans(formazioa).


- T E R M O M E T R O AB e r o - b e r o a n

XABIER LETONA

maltzagatik

HONDAKINEN gaia ardatzhartuta sei hilabetekohausnarketa epea zabalduzuten Bilduk eta EAJk2012ko lehenengo sei hile-korako eta epea hilarenhondarrean bukatzen da.Errauskailua tartean, ez daakordiorik izan eta gaiaMartin Garitano higatzekobaliatu izan du oposizioak,bai herritar askoren lagun-tzarekin eta baita sostengumediatiko esanguratsuarekin.

Errauskailua edo atez atekoa,hori da ika-mikaren muina gipuzkoa-rren begietara. Eta bai, hondakinengaiari heltzeko bi ikur nagusiak diralurraldean, baina eztabaida horibaino askoz aberatsagoa da eta Bil-duren aurkako jarrera gogorrak ezdu berau lasaitasunez gauzatzenutzi. Pena da alderdietako lehia poli-tikoak gaiaren eztabaida zabal etaaurreiritzi gabekoa zanpatu izana.Orain, bakoitzak bere indar eta inte-resekin erabaki beharko du.

Eta zer erabakiko du EAJk? Gari-tanoren aurkako zentsura mozioaonartu, PPk eta PSE-EEk eskatzendioten moduan, eta Diputazioahartu? Edo jarraituko du gaiarekinDiputazioaren zutoinak astintzen,honek bere jardun osoan eragingoduelakoan? Hilabete gutxira EuskoLegebiltzarrerako hauteskundeakez balira, errazago hautatukozukeen, baina hauek ate joka,Gipuzkoan PSOEren eta PPreneskutik abiatzea arriskutsua izandaiteke jeltzaleentzat.

Markel Olanoren berbei jaramoneginda, ezin da ezer baztertu,behintzat Berrian Garitanori eginahal zaion zentsura mozioaz esan-dakoak ikusita: “Behartuta bainoez nuke egingo. Baina Bildureneskuetan dago hori”. Jakina, ezberak nahiko lukeelako, Bildukbehartuta baizik. Zentsura mozioa-ren atea, beraz, zabalik da, kontua

da herritarrak ulertuko ote lukeenhondakinen gaia bakarrik nahikoaizan daitekeen halakorik egiteko,edo ez. Kontua da, PSErekin harre-man estua eskatuko l iokeelahorrek, eta nola interpretatukolitzatekeen lotura hori Eusko Lege-biltzarrerako datozen hauteskun-deetako lehia estuan.

Zentsura mozioaren bidea baz-tertuz gero, oso posible da EAJkSan Marko mankomunitatearenaginte organoen aldaketa behartzeaeta horrekin Bildu are eta gehiagoinguratzea. Baina Diputazioakbereari eusten badio, azkenean ins-tituzio talka emango litzateke –ema-ten ari da Batzar Nagusi eta Par-tzuergoaren artean– eta BatzarNagusiek erabaki beharko lukete zeregin, Diputazioa nork gobernatukoduen azken erabakia berea da eta.

Bilduren posizioa ere ez dasamurra, baina aurreikusitakoa da,funtsean gutxiengotik ari delakogobernatzen eta, gainera, gai asko-tan beste alderdiek dituzten posiziooso desberdinetatik. Iritzi korrontebaten aburuz, Bildu hondakinengaian ito liteke, eta uste da ezduela gaia kudeatzen jakin; azkenfinean, erraustegi txiki bat onartuizan balu, oposizioak ere askozmalguago jokatuko zuela atez ate-koarekin, Gipuzkoako herri askota-rako balio dezakeelakoan.

Bilduren baitan ere, badira agianerraustegi txiki bat onartu beharko

litzatekeela pentsatzendutenak. Ezker abertzalea-ren barruan, batzuek Gipuz-koako Bildu gaiarekingehiegi tematu dela usteduten moduan; eta euskalkulturan ere, badira gisakooihartzunak, Bilduk diruahondakinetarako bakarrikote duen kexua zabalduz.Bilduk, aldiz, badirudi argiduela bere posizioa etabereari eutsiko bide dio:

hauteskundeen aurretik ere gaizalapartatsua izanik, bere hautes-kunde programan argi adierazizuen egitasmoa gauzatzen ari da,hori bekatu balitz moduan. Herrita-rrak hain daude ohituak agintariekhauteskunde kanpainan zerbaitagindu eta gero ez betetzera, egi-ten denean –kasu honetan Bilduk–jarrera itxi eta inmobilista gisa sal-tzen dela. Edozein kasutan, Bildu-ren gobernuaren legitimitatedemokratikoa da zalantzan jarriezin dena, Garitano Batzar Nagu-sien bozketatik atera zen AhaldunNagusi eta haiek kargugabetudezakete, oposizioak horretarakoadostasunik biltzen badu. Arriskuhorrekin ari da Bildu, eta gertatzenbada, joko demokratikoaren partegisa onartu beharko du.

NAFARROAKO GOBERNUAN ekai-tza iragan da jada, eta UPNkgutxiengoan gobernatu beharko duPPren sostenguarekin. Ez dute arazohandirik izango, oposizioak bereegoera gogoraraziko dio noizeanbehin UPNri, baina ez dirudi alterna-tibarik eratuko denik. Gobernuarendiru kontuak argitzea izango daorain oposizioaren lehentasuneta-koa. Edonola ere, hers-tura garaiotan, gober-nuan oposizioan bainohotz handiagoa egitenduela dirudi.

EAJren erabakia

Patras Democracy blogeko argazkia topatudugu Interneteko bilatzailean grekerazipinita “patata iraultza”: Patras hirikobiztanleak baserritarrek trailerrezekarritako lursagarrak ari dira erosten.Bitartekaririk gabe, bestela saldu ezin edokasik harrika botatzeko prezioan emanbehar dituzten nekazariek jornal duin bateskuratzen dute; kaletarrek, berriz,komertzioan daukatena baino askozmerkeago eskuratzen. Gerra, krisi etaezintasun garaietako janaria da beti patataxumea. Hondamendi ekonomikoarenerdian, trukea eta zuzeneko salmentaalternatiboak ugaritu dira. Estatuak eskainiezin dituen zerbitzu asko bolondresekeman behar dituzte. Argazkilariakkameraren azpialdean erakusten dugaiarekin lotutako panfleto bat, zeinarentituluko lehen hitza grekeraz irakurtzenbaita: Autoorganose.

Net HurbilPello Zubiria

GREZIARREN SOLDATEK hondoa jodute krisiaren ondorioz herrialdeaEuropako hartzekodun handienmende geratu denetik, batek iraba-zien %20 galdu du, besteak %30,edo %50. Erretiroak %20anmurriztu dira. Osasun zerbitzuetanmozketa izugarriak. Langabeziatasak kontrolik gabe. 40.000 herri-tar gehiago aterperik gabe. Lagun-tzazko milioi bat otordu zerbitza-tzen dira egunero kaleetan.

Aurreko hamarkadan Argenti-nan eta beste askotan ikusitako iru-diak errepikatzen dira Grezian,Europaren sehaskan, herio larrianjendeak karrikan bere haserrea era-kusteaz gain bizirauteko kemenaantolatzen duela erakusten dutenak.Hamaika kronikatan zabaldu diragurean hango ekonomia paraleloa-ren istorioak, diru lokalak direla,trukeak, auzolanak, lantokien oku-pazioak edo hirietako baratzeak.

Estatuak zerbitzu asko gogorkimatu dituenez, jende askoren osa-suna bermatzeko ez dago medikueta erizain boluntarioen bidea bes-terik. Arazo ekonomikoek gorpu-tzak eta buruak hondatu dituzte,elikadura txarragotu, kalte psikolo-gikoak eragin... Suizidioak ugaritudira, tarteka telebistak erakustendituen kasu deigarrienetatik askozharago. Krisiaren uhinak familiaguztietara iritsi ahala, boluntarioz

osatutako osasun zerbitzuetaraetorkinak baino askoz gehiago gre-ziar jatorrak datoz.

Aipatzen den beste joera karrika-tik baserrirako itzulera berriarena da.Gaia Roxanne Mitrallasek jorratu duConfederation Paysanne sindikatufrantziarrak plazaratzen duen Cam-pagnes Solidaires aldizkariaren maia-tzeko zenbakian; Euskal HerrianELBren Laborari astekari beti inte-resgarriak ezagutarazi du: Avec lacrise, les Grecs retournent à la terre.

XXI. mendeko krisitzarrak hon-damendira eraman ditu milakafamilia, negozio txikiren bat edoenplegua zeukan asko esku hutsikda gaur, eta oraindik dena galdu ezduena ohartu da dendaz denda ibil-tzea, atzerrira bidaiatzea, baitaautoz mugitzea bera ere baino lehe-nagokoak badirela: eguneroko otor-duak.

Kaletar askok dirurik ez jakiakerosteko eta baserritarrek jeneroasaldu ezin, uzta oso ona izatea berazigor. Urte hasiera honetan Pieriahiriko elkarte batean hasi zirenzuzeneko salmenta Internet bidezmugiarazten. Patatak 0,25 eurotanjarrita, aurretik 0,10 eskuratu ezinzuen laboraria ondo eta supermer-katuan 0,70 eskatzen zioten kaletarpobretua ere bai.

Mitrallasek dioenez, “mugimen-dua beste produktuetara zabaldu

da: lekaleak, fruituak, olioa, ardoa,gazta, okela eta baita arraina ere.Gero eta gehiago inplikatzen dituudalak, eta elkarteekiko elkarlanhau hiri handietara ari da iristen.Supermerkatu handien sareari alter-natiba ari zaio antolatzen”.

Baina herritarren lurrarekikointeres berria jakiak eskuratu beha-rretik harantzago doa. Hirietan uga-ritu dira baratzeak, bai partikularraketa bai auzolanean landuak. Gerraeta krisi handietako joera da horiere. Gobernuek sustatu izan dute,Britainia Handiko eta AEBetakogobernuek 1940tik antolatutakoVictory Garden eta Digg for Victorymugimenduak bezala.

Grezian ere, antza, gobernuaketa udalek erraztasunak eskaintzendizkiete lurra landu nahi dutenei,baina jendeak batik bat familia arte-ko sareetan oinarritzen dira.

Itzuleraren zalantzakGrezian lurrera itzultzeko mugi-mendua nola gertatzen den uler-tzeko gako batzuk Nicholas Bellekeman ditu Le Monde Diplomatiquekoblogean: Dans la Grèce rurale, la révo-lution des jardins. Nekazarien giroaondo ezagutzen dutenak elkarriz-ketatu ditu, berrikitan hango Para-nesti herri txikian Panagiotis etaSonia Sainatoudisek sortutakohazien sareak burutu duen bilera-

Atenas hiriburuak biztanleen %3 galdu omen du. Greziakonekazarien kopurua 2010etik %7 handitu dela diotekooperatibek. Milioi eta erdi greziar zalantzan daude

baserrira itzuli ala ez. Lurrarekiko eta egunerokoelikadurarekiko harremana arras aldatu da krisiarekin. Baina

laborantzara doazenek irautea konplikatua daukate.

Baserriaz akordatudiren greziarren

pozak eta zalantzak



ren aitzakian aste pare baterakojoanik.

Greziako lurrak aski ondo bana-tuak ei daude hein batean 1453tik1828era arte Turkiaren mende egonizanaren ondorioz. Sultan otoman-darrak bereak zituen lurrak oro,baserritar guztiak maizter ziren, sul-tanak ez zuen maite lurjabe handienkonkurrentziarik. Horrexegatikdago basoen %95 ere Estatuareneskuetan gaur arte.

1922an Turkia eta Grezia berrieketnia bateko eta besteko herritarordura arte nahasiak bereizi zituzte-nean, milioi eta erdi greziar helduziren herrialdera, honek eraginezlurraren erreforma. Laster heldukozen gerra eta 1940tik 1949a honda-mendia: inbaditzaile naziek mendial-

deetan 2.000 biztanle baino gehia-goko herri guztiak suntsitu zittuz-ten, horrekin batera askapen gerra,eta 1945tik 1949ra gerra zibila.

Baina hirira jaitsi berriak izaki,Greziako kaletar guztiek dauzkatesenitartekoak sorterrian. Norkberera jotzen du festa eta bestelakoospakizunetan. Atzerrira urrundu-takoek ere atxikitzen dute lotura.Azken urteotan lurrera itzuli diren50.000 jendeek sare horren babe-sean egin dute.

Dimitris Goussiosek geografiairakasten du Thesariako unibertsita-tean. Kazetariari aipatu dio Elli-nopyrgos herrixkakoa. Ehun lagunbizi dira bertan, gehienak zaharrak.Baina Australian, Alemanian, Esta-tu Batuetan eta Atenasen daukan

diasporak 2.500 ellinopyrgostar bil-tzen ditu 6 elkartetan. Bertan erro-ak dituzten gazte batzuk baitzeudenetxaldeetan instalatzeko gogoz,Goussiosen departamenduaklagunduta Internet eta satelite bidezegin dute biltzarra. Nekazari berriekberen produktuak saltzeko beharkoduten sarea hortixe antolatuko da.

Zertarako joan baserrira? Nicho-las Belli kontatu dio batek: “Eznator diru bila. Atenasen lanean ari-tuta 400 edo 500 euro irabazikoditut, esklaboa bainintz. Hemenberdin irabaztera iristen banaiz, gai-nera askatasuna aurkitu dut”.

Goussios irakasleak dioenez,hiru hamarkadatan hiperkontsumis-moan bizi izan ondoren, asko hasidira balorea aitortzen pobreagozirenean zeukaten elkarlanari. “Soli-daritatea, elkarrekikotasuna, ema-tea, guzti hori ari gara berrikusten.Grezian oraindik geratzen zirenjendearen memorian, ez da Fran-tzian bezala, han XIX. mendeanhustu baitziren baserriak”.

Baina soroan sartzea bat da etahartatik biziz irautea bestea. Roxan-ne Mitrallas egon da Via Campesi-nako nekazari greziarrekin etahauek kezkatuta daude ikusiz hasi-berrietako askok porrot egin deza-keela.

Nork heziko ditu nekazariberriak eta zertarako? Nola hornituhiri handiak, antolatu laborarienelkarlana, kontsumitzaileekikoharremana? Horretan asmatzen ezbada, milaka baserritarberri aurkituko diraaurreko beste asko aur-kitu diren atakan hesi-tuta. n

N e t H u r b i l - T E R M O M E T R O A



azen, ez aspaldi, urtero sagar uztaoparoa jasotzen zuen jaun bat.Egundoko mauka zeukan sagastihari esker! Bere bezeroak zorione-ko ziren zapore, usain eta itxura

hain zoragarriko sagar ale bikain haiekin.Sagarren ospea hedatu ahala, gero etabezero gehiago zuen jaun hark, eta denakase asmoz, auzotar batek gomendatutakoongarria nahastu zion sagastiko lurrari:tentuz eta xamurki zopizartu aurrena, hon-deatu, oxigenatzeko denbora utzi eta onga-rria lurrari nahasturik, dena prest utzi zuen.

Uzta bildu orduko konturatu zen Jauna,urte hartan, zerbait bazela ezohikoa beresagar aleetan. Biltegian xomorroak agertuziren eta ale ustelak ugaltzenzihoazen. Horregatik, ahalik etaazkarren saldu eta irabaziakziurtatzea erabaki zuen. Aisalortu zuen! Puntako prezioanhartu zizkion erostun taldebatek.

Erostun berriak ere lasterkonturatu ziren, itxura apartekosagar haiek eta inguruko denakusteltzen hasi zirela. Zer egin?Denak pila handian erabatnahasturik zeuden; ezinezkoazen banaka-banaka banantzea,hainbeste tona...

Ia neuronak eta euronakagortu arte pentsatzen arituondoren, urruntxoagoko herrie-tako sagarrekin batera pilatzeazatekeela hoberena pentsatuzuten, bestela uzta osorik galtzeak egundo-ko porrota zekarkielako... Baina besteherrietakoekin batzean, orduan eta azkarra-go hasi ziren denak usteltzen. Bazirudienxomorroz eta xixarez egindakoak zirelahaien barrunbeak...

Irtenbide bila egun dezente gautu etagero, azkenean, euren sagar pila erraldoiabeste estatu bateko patata ekoizleen uztare-kin batzea adostu zuten. Sagarra eta lursa-garra ongi konpon zitezkeen.

Noski, sagar jabeen artean osaturikokomisio batek egundokoak eta bi eginbehar izan zituen patata ekoizle fidakaitzhaiek beren nahietara lotu zitezen. Baina,

azkenean, hain irtenbide ona eta negoziohobea xamurki eta marketin bitartekomodernoenez begien aurrean jarri ziete-nean, liluratuta, aho zabalik, balizko abe-rastasunaren kitzikadurak sortu lerdealehortzeko mukizapia eskuetan... Bai! Esanzuten denek batera.

Usteltzeak baina, mugarik gabeko neu-rriak eta abiadura hartu zituen. Gero etagehiagok zeukaten ustela eskuartean.Orduan otu zitzaien, bazirela bada eurenaldean irabazi apalak baina ziurrak lortzenzituzten ekoizleak eta, gainera, haien pro-duktua, zalantzarik gabe, askoz hobetobabesturik zegoen ustelari aurre egiteko!Geruza geruzaren gainean, kipulak ez zion

ustelari zirrikiturik utziko etahan amaituko zen egoera narda-garri hura.

Txalo zaparrada luuuze batezamaitu zen akordioa; cavarikgarestienaz egin zuten topa!Haren aparrak eta lurrunakmendean hartu zuen ipar hai-zeak kontinentearen beste pun-tatik zekarren ustel jarioa. Baina,ez zuen askorik iraun gureekoizleen usain berriak. Topak,berehala egin zuen topo, aspal-ditxoan hain hurbileko zutenkiratsarekin. Oraingoan gainera,gas negar eragile baten efektubera izan zuen: denak hasi zirenkipula saldustel (saldu nahizsalda ustel) lurrinarekin nega-rrez. Ez zekiten zerk eragiten

zien malko jario hura baina, denak ari zirenkontu bera gai eta ardatz zuten harekinelkarrizketa amaiezinetan. Hobeto esanhitz-aspertuetan!

Eta honela, ustel usainak putreak legez,politikoak hurbildu zitzaizkien dena kon-pontzera... Inork dirua bikoiztu nahibazuen, mugitzeko, zioen sermoian, beleabadeak ere... Horrelaxe sortu zuten Euro-pako Bankua!

P. S. Olerki amandreak, bat-batean, sehaska kulunken errit-mo eta neurriz, ilobak lokartze-ko erditutako ipuina! n

- A Z K E N A -Iñaki�Murua

B

DA

NI

BLA

NC

O

Urrutiko sagarrak hamalau…

«Irtenbide bila egun dezente gautu

eta gero, azkenean, euren sagar pila

erraldoia beste estatu bateko patata

ekoizleen uztarekin batzea adostu

zuten. Sagarra eta lursagarra

ongi konpon zitezkeen

»

NON ZER - ArgiaHertzainak-ek. Orduan, ordu erdiko atala astebetean graba-tzen genuen, lana ahal...

Documents

Transcript of NON ZER - ArgiaHertzainak-ek. Orduan, ordu erdiko atala astebetean graba-tzen genuen, lana ahal...