NON ZER - Argia · AUTISMOA autismoa dutenen beharrei erantzuten diena; eta Nafarroan duela...

2013KO APIRILAREN 21A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAAUTISMOA Terapia aurrerakoi eta atzerakoienak etxe berean.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 4

PERTSONAIAPABLO BERASALUZE: «Sakrifizio eta lan askorekin, lehen

mailara bueltatzea lortu nuen». MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 10

GAIAKGASTEIZKO GAZTETXEA 25 urte muinoa zaintzen.

URKO SAENZ DE BURUAGA / 16

IRITZIAREN LEIHOAEMAKUMEAREN IRUDIA ZINEMAN AMAIA LASA ALEGRIA / 20ZORO DANTZA JOSE IGNAZIO ANSORENA / 22BEZ-A IGO ETA ANTZOKIAK HUSTU

GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Marra gorriak. EDU ZELAIETA / 22BERTSO BERRIAK Gaixo larriak. MIREN AMURIZA PLAZA / 23

ERDIKO KAIERAAIORA JAKA: «Sarrionandiak maila berean jartzen ditu

itzulpena eta sormen-lana». MIEL A. ELUSTONDO / 24LITERATURA AMAIA ALVAREZ URIA / 28 MUSIKA JOXI UBEDA / 29DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 30ALEA Euskal industriak trena hartu zuenekoa.

NAGORE IRAZUSTABARRENA / 31ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 32LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 33DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 34

TERMOMETROAITXASO ATUTXA: «EAJk herri honen independentzian

sinesten du». MIKEL ASURMENDI / 35NEOFAXISMOA GREZIAN Urrezko Egunsentia, sistemaren

misioa betetzen. LIDE HERNANDO, AXIER LOPEZ / 40JOSEP MARIA ARTIGAL Hiztunak entzulearen emozioa du

nahitaezko. MIEL A. ELUSTONDO / 42ETXEBIZITZA Zerga igoera etxe hutsei.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 47EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 46EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Euzkadi-ko langile iraultzaileen kooperatiba

Mexikon. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2013ko apirilaren 21a, 2.365. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2013KO APIRILAREN 21A

ASTEKO GAIA

AUTISMOA

Autismoaren arloan urtero egiten den kongresurik prestigiotsuena aurten AEBetatik kanpoegingo da bigarren aldiz. Donostian izango da, maiatzean, eta ez halabeharrez: autismoa

duten pertsonei laguntzeko programarik garatuenetakoa dute Gipuzkoan. Hortik oso gertualdiz, alor honetan berrogei urteko atzerapena dutela kexu dira Lapurdi, Zuberoa eta NafarroaBehereko gurasoak, Frantziako Estatuan psikoanalisiak (izan) duen protagonismoaren erruz.

AITZOLEK 8 URTE BETEKO DITU IRAILEAN etaamarekin etorri da Gautena GipuzkoakoAutismo Elkartean duen hitzordura. Gaurkosaioan egingo dutena irudien bidez aurreratudio Jara Larreategi psikologoak Aitzoli, orde-nagailuko pantailan. Ondoren, hizkietarajolastu dira hirurak: hitzak osatu dituzte hiz-kiekin, eta galderen bitartez bestearen hitzezkutua asmatzen saiatu dira. Irakurketa etaidazketa modu erakargarrian lantzea daasmoa. Txaloka ospatu du Aitzolek psikolo-goaren hitz ezkutua asmatuizana; mutiko alaia da, geldirikegoten ez den horietakoa,“pixka bat teatreroa” dio amak,haurrak bere burua lurrera botaduenean, eta oso maitekorra daingurukoekin, nahiz eta harre-manak gauzatzeko eta adieraz-teko arazoak dituen. Animaliakatsegin ditu eta horregatikaukeratu du Baserria bigarrenjolas gisa. Antzezten eta joko kooperatiboetanere aritu dira, eta saio amaieran Porrotxen fur-goneta erakutsi digu haurrak, pailazoarenjarraitzaile fina baita. Autismo hitzarekinburura etorri ohi zaigun pertsona isolatu etabakartiaren antzik ez du Aitzolek.

Izan ere, Autismo Espektroaren Nahas-mendua oso heterogeneoa da eta behar ezber-dinak dituzten haurrak hartzen ditu bere bai-tan: mutur batean Asperger sindromea legoke–atzerapen intelektualik gabeko autismoa,labur esatearren– eta beste muturrean autis-mo sakona, atzerapen intelektualduna.“Garrantzitsua da aniztasun hori aintzat har-tzea, abiapuntu orokor beretik oso ikuspegi

pertsonalizatura jo beharko baitu bakoitzarentratamenduak”, dio Ramon Barinaga Gaute-nako zuzendariak. Hala, autismo mailarenarabera eta minusbaliotasun intelektuala iza-tearen edo ez izatearen arabera, ezaugarriakera batekoak edo bestekoak izango dira, bainaoinarrian komunikazio eta sozializazio gaita-sunari eragiten dio nahasmenduak. Ahoznahiz bestela komunikatzeko arazoak izan ohiditu haurrak; baita besteekin harremanak etaenpatia garatzeko zailtasunak ere; sarri oso

interes mugatuak dituzte; ekin-tza edo jarrera errepikakorraketa lengoaiaren erabilera errepi-kakorra ezaugarri ohikoak dira;eta ulermen sozialerako gabe-ziak izan ditzakete –ondokopertsona beste burmuin bat etabeste pertsona berezitu bat delaulertzeko zailtasunak–.

Neskei baino lau bider gehia-go eragiten die mutilei eta Bari-

nagak azaldu digu azken ikerketen arabera 88jaioberritatik batek autismoa duela. Neuro-biologikoa da jatorria –umekian ematen denburmuinaren garapen atipikoa– eta frogatuadago ezaugarri genetikoak dituela, heredatudaitekeela, baina faktore anitzen ondorioa da.

Komunikazioa lantzea,hasieratik funtsezkoaDiagnostiko egokia egiteko talde espezializa-tua dute Gautenan, mediku psikiatra bat etasei psikologo. 2-3 urterekin identifikatu ohida autismoa, eta bakoitzaren diagnostikotikabiatuta, dituen indargune eta ahulguneenarabera, laguntza programa indibiduala jaso-

Autismo mailaren arabera,ezaugarriak oso ezberdinak izandaitezke, baina oinarriankomunikazio eta sozializaziogaitasunari eragiten dionahasmenduak

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Argazkiak: Dani Blanco

Terapia aurrerakoi etaatzerakoienak etxe berean


tzen dute haurrek. “Guk diogu autismoaduten pertsonen beharrak edozein pertsona-renak direla, baina egokitzapenak behardituztela, erantzun berezituak –dio Barina-gak–. Edonork bezala, harremanak beharditu gainerako gizakiekin, eta horretarakodituen langak gainditzen eta sozialki molda-tzen laguntzen diegu guk”. Diagnostikoa egineta lehenengo fasean, bizpahiru urtez, oina-rrizkoa da komunikazioa lantzea, ikastekogaitasuna eskainiko baitio horrek. Hitz egite-ko zailtasun handiak izan ohi dituztenez,komunikazio bide alternatiboak bilatzen dira,irudi, errotulu, piktograma edo argazki bidezesaterako, memoria bisual ona izaten baitute.Tresna lagungarriak ugaritzen ari dira gaine-ra, e-Mintza aplikazio informatikoa kasu,ordenagailu edo tabletaren pantailan ekintzaketa objektuak seinalatzen joateko baliagarria.

Aitzolekin ere piktograma bidez komuni-katzen ziren hasieran, 2 urte eta erdirekindiagnostikoa egin eta Gautenara eramanzutenean. Dagoeneko aho-hizkuntza berega-natu du, nahiz eta atzerapena duen lengoaiamailan eta hizkuntza ekolalikoa darabilen–entzun dituen esaldiak errepikatzen ditu,entzundako modu eta doinua imitatuz–.Gehienbat autonomia, sozializazioa etakomunikazioa indartu dituzte Aitzolenkasuan, eta guraso eta senitartekoei lagunga-rri zaizkien estrategiak erakustea izan da hel-

buru nagusia. Aholku horiek oinarrizkoakdirela aitortu digu Aintzane Ollokiegik,Aitzolen amak, hasieran galduta sentitu bai-tziren, semearekin nola komunikatu ez zeki-tela: “Bertze lasaitasun batekin jokatzen duguorain eta Etxalarren oso eroso sentitzen gara,denek elkar ezagutzen dugulako eta babeshandia dugulako. Sentsibilizatuta daude herri-tarrak, okinak adibidez piktogramak zituenokindegian, eta horrek guztiak autonomiagaratzen laguntzen dio Aitzoli; umea inguru-ko errealitatera moldatzeko oso garrantzitsuaizan da herriaren inplikazioa, eta hori lortzeaoso zaila izango litzateke hiri handi batean”.

Hain justu, autismoa duten pertsonak ahalden neurrian gizartean barneratzea da Gaute-naren xedea, bizi-kalitate ahalik eta onenaizan dezaten. TEACCH metodoa dute inspi-razio iturri: ikuspegi hezitzaile eta komunita-rioan jartzen du indarra programak eta ikus-puntu ekologikoaz hitz egiten du, alegiapertsonak behar duena ez dela isolatutakolaguntza bat –astean hainbeste ordu psikolo-goarekin–, baizik eta inguru normaletan inte-gratuta egotea eta inguru horietan moldatuahal izatea, bere bizitzan parte hartzen dutenpertsona guztien elkarlanari esker.

Eskolan, bat gehiagoGarai batean asistentziazko edo osasun men-taleko zentroetan sartzen bazituzten ere, gaur

Jara Larreategipsikologoa, Aitzol etaharen ama AintzaneOllokiegi, Gautenakosaio batean. Mutikoalaia da Aitzol,geldirik egoten ez denhorietakoa. Etxalarrenbizi da eta “umeainguruko errealitateramoldatzeko osogarrantzitsua izan daherriaren inplikazioa,hori oso zaila izangolitzateke hiri handibatean”, amarenhitzetan.


AUTISMOA

egun autismoa duten haur asko ikastetxearruntetan ari dira, laguntza maila ezberdine-kin. Behar handiena dutenentzat, ikasgelapropioak ditu Gautenak, guztira 16 Gipuzko-ako ikastetxe arruntetan banatuta, eta bospa-sei ikasle eta bi irakasle biltzen dira gelako.Aisialdian eta udalekuetan ere esku hartzendute eta normalizatutako ekimenetan partehartu ezin duten haurrentzat aisialdi propioadiseinatua du elkarteak, asteburutarako, seni-tartekoekin…

Aitzolek Etxalarko eskolanikasten du. Hamar haur diragelan eta tutoreaz gain hezi-tzaile propioa du berak, baitatableta ere, eskolako dinamikajarraitzeko lagungarri. Larrea-tegi psikologoak azaldu due-nez, ikastetxean dituzten jolasugari Gautenan ere badituzte,“hau testuinguru artifizialabaita, klinikoa, gero hemen lan-dutakoa errealitatean praktika-ra eramateko baliagarria izandadin. Baina helburua beti da errealitatea,horregatik da garrantzitsua eskolatzea, gaine-ra hemen lantzen ez ditugun alderdiak lan-tzen dituzte ikasgelan eta beste umeek mugakerakusten dizkiote. Haientzat ere aberasgarriada, dagoen aniztasunaz jabetzea”.

Nerabezaro eta helduaroan ere, integrazioada xedea: lan munduan sartzeko Gureak sarerabideratzen dituzte, eta lanerako gaitasunik ezdutenak eguneko zentroetara. “Hori guztiainguru egonkor eta aurreikusgarrietan, zen-tzua duen errutina eta planifikazioa lagunga-rria baitzaie”, gaineratu du Ramon Barinagak.

Azaldu moduan, oso anitza da autismoa-ren espektroa eta ondorioz baita bakoitzak,dituen baldintzen arabera, lortuko duen bila-

kaera eta autonomia ere. Orokorrean, denaden, programa on batekin positiboki ebolu-zionatzen dutela ziurtatu du zuzendariak:“Berezko mugek iraungo dute (tarteanminusbaliotasun intelektuala baldin badago,adibidez, aldaezina da hori), baina arindu dai-tezke, edo ahulguneak konpentsatzeko estra-tegiak landu. Autismoari lotuta portaeraarazo ugari izan ohi dira (erasoak, haserreal-diak…) eta denborarekin hobetu egiten ditu

tratamenduak. Kasu batzuetan,hala ere, medikamentuak erabil-tzen dira. Gautenan laguntzenditugun pertsonetatik %30ekbaino gutxiagok jasotzen dumedikazio psikotropikoa”.

Autismoa tratatzeko eredurikonenak dituzten herrialdeezgaldetuta, herrialde eskandina-viarrak aipatu dizkigu Barina-gak: “Oro har, erantzuna hobeaeta homogeneoagoa da gizarteongizatea garatuagoa dutenherrialdeetan, eta herrialde

eskandinaviarretan sistema publikoaren bai-tako babesa handia da, osasun, heziketa etagizarte erakundeek eskainitako zerbitzuenbidez”. Zentzu horretan, Gautenan babespubliko handia dutela dio zuzendariak:“Ezgaitasunen bat duten pertsonen beharreierantzuteko tradizio handia dago Gipuzkoaneta kontzertazio eredua oso zabaldua dago,ekimen sozialeko elkarteen eta administraziopublikoaren arteko elkarlanean oinarritua”.1978an sortu zen Gautena, 600 bat familiaartatzen dituzte eta 200 profesional ari diralanean. APNABI-Autismo Bizkaiak ereantzeko eredua jarraitzen du eta 700 familialaguntzen ditu; Araban ekimen publikoanagusitu da, zuzenean Diputazioa bera baita

Behar dutena ez da isolatutakolaguntza bat –astean hainbesteordu psikologoarekin–, baizik etainguru normaletan integratutaegotea eta inguru horietanmoldatu ahal izatea, berebizitzan parte hartzen dutenenelkarlanari esker

Haur maitekorra da Aitzol (ezkerrean), baina harremanak adierazteko arazoak ditu. Gautenako zuzendari RamonBarinagaren arabera (eskuineko argazkian), programa on batekin positiboki eboluzionatzen dute autismoa dutenek:“Berezko mugek iraungo dute, baina arindu daitezke, edo ahulguneak konpentsatzeko estrategiak landu”.


AUTISMOA

autismoa dutenen beharrei erantzuten diena;eta Nafarroan duela urtebete sortu zen ANAelkartea, 130 familia artatzen dituena.

Psikoanalisiaren erreinuanOso bestelakoa da egoera Lapurdi, Zuberoaeta Nafarroa Beherean. Dylanek 17 urte ditueta autismo sakona dauka, ez da mintzatzen,2 urtekoen adimena du, eta ez da sekula esko-lan izan, ez du heziketa egituraturik jaso etapacking delako teknika eta antzerakoak paira-tu ditu haurtzaroan, zentro psikiatrikoetan. 5-10 gradu zentigradutan hoztutako izara ume-larekin haurraren gorputz biluzia momiabailitzan estu biltzea eta horrela 20 bat minu-tuz mantentzea da packing-a. Bigarren azalbat sortzen duela defendatzen dute psikoana-listek, azal psikikoa, iraganeko emozio etasentsazioak berreskuratzeko eta inguruarekinkonektatzeko balio duela. Dylanen gurasoekaldiz, argi dute autismoaren gaian FrantziakoEstatuak atzerapen handia duela: “Ezjakinakginen eta pentsatzen genuen ontsa zela, bainaikusi dugu gure semeak denbora asko galduduela halakoekin eta ez du tratamendu onikjaso; hasieratik behar bezalako terapia izanbalu, komunikazio gaitasun handiagoa etaatzerapen txikiagoa izango zukeen”.

Arazoa da autismoa duten pertsonez orainarte arduratu diren terapeutek ez dutela pres-takuntza egokia jaso, erabat psikoanalisianoinarritua baizik. Argentinan bezala, Fran-tzian pisu handia du psikoanalisiak eta autis-moa betaurreko horietatik interpretatzea hutshandia dela argitu du Cécile Lafittek. Dyla-nen ama eta Baionako TED Autisme elkarte-ko presidentea da Lafitte, eta bere hitzetan,psikoanalistek diote amaren eta seme-alaba-ren arteko harreman toxikoan dagoela autis-moaren jatorria, lotura horretan okerren batematen denean: “Euren ustez, autismoaduten umeentzat hautu bat da ez komunika-tzea, oskol modukoa sortzen dute inguruaneta oskol hori kentzea da psikoanalisten hel-burua, umeek hautua aldatu eta bat-bateanesango dutelakoan, ‘orain fini da, komunika-tuko naiz eta hitz eginen dut’”.

Abiaburu horren emaitza ez da gurasoengustukoa izan: autismoa duten haurren %20baino ez dituzte eskolatzen Estatuan etagehienak zentro berezietara bideratu izandituzte, Institutu Mediko Hezigarrietara(IME) edota eguneko ospitaleetara. Iparral-dean bost IME daude –bakarra, Kanbokoa,autismoan espezializatua eta lan txukuna egi-ten duena, Lafitteren esanetan– eta eguneko

AZKEN URTEOTARA ARTE, apenas egon den ikerketa-rik autismoaren arloan, baina 2.000. urtetik aurreraareagotu egin zen interesa. Ramon Barinaga Gaute-nako zuzendariaren esanetan, AEB buruan dago gaihonetan, “han oso kapitalistak eta pragmatikoak dire-nez ulertu dutelako ikuspegi ekonomikotik ere kome-ni dela ikerketa garatzea, datuek baitiote autismoare-kin jaiotako haur kopurua handia dela eta osasunpublikoari eragiten diola”. Joaquín Fuentes medikueta Gautenako aholkulari zientifikoak diagnostiko etatratamendu eraginkorrenei buruzko ikerketa garran-tzitsuak egin ditu eta bere gestioari esker, autismoarenikerketez egiten den kongresurik prestigiotsuenaDonostian egingo da maiatzaren 2tik 4ra bitartean,Kursaalen. IMFAR kongresua (International MeetingFor Autism Research) 2001ean egin zen lehenengoz,eta zientzialari, psikiatra eta genetistei dago zuzendua.Prebentzio eta tratamenduan dauden azken ikerketezhitz egingo da, eta 1.600-1.800 aditu gerturatzea espe-ro da. Teknikoa eta espezializatua da kongresua, bainaBarinagak adierazi digunez, oso parte-hartzailea erebada: eskola magistralak eskaini beharrean, interakti-bitatea eta tailerrak hobesten dira, eta ikerketa zentro-etako nahiz unibertsitateetako ikerlariek euren lanapartekatzea da asmoa.

Azken ikerketen berriKursaaleko kongresuan

Jean Marc Abadie eta Cécile Lafitte, Dylanen gurasoak.Semeak psikoanalisian oinarritutako tratamendu okerrajaso duela salatu dute. Iaz, Frantziako Osasun AginteGorenak psikoanalisia arbuiatu eta heziketaren etaintegrazioaren alde egin zuen, lehen aldiz.


AUTISMOA

ospitale bat, Baionan. Teoria psikoanalitikoanagusitu da horietan eta “ez zuten fitsik egiten,haurra igerilekuan sartu eta uretan nola mugi-tzen zen behatu, packing-a… eta halakoak,baina ez portaera-terapiarik, ez tratamendukonduktista eta hezigarririk, ez ezer. Gurasoenelkarteok aitzinatu dugu egoera hobetzea, gukgeuk erran behar izan diegu terapeutei nolajokatu autismodun haurrekin, nola landukomunikazioa, ez direlako profesionalak, ezdute formakuntzarik izan, ez da euren errua”.

Pixkanaka aldatzen,gurasoen borrokari eskerBenetako guda izan da guraso elkarteen etapsikoanalisiaren aldekoen artekoa. 2011kourrian, oihartzun handia izan zuen packing-asalatzeko gurasoek Biarritzen egindako pro-testak, eta gauzak aldatzen ari dira. Iaz, Fran-tziako Osasun Aginte Gorenak idatzia kalera-tu zuen autismoaren tratamenduanpsikoanalisia arbuiatuz eta heziketaren etaintegrazioaren alde. Teoria psikoanalitikoakdebekatu zituen terapeuten formakuntzan,tartean packing-a bezalako teknikak –etikareneta giza-eskubideen aurkako praktika, nazioar-teko adituen arabera–. Minusbaliotasunen batduten haurrak eskola arruntetan integratzekourratsak ere ematen ari dira, gutxika. Integra-zio hori ahalbidetzen zuen legea iraultzamodukoa izan zen 2005ean, baina eskolatzea

ez da beti modurik onenean egin. Hala ere,Biarritz, Donibane Lohizune eta Hazparnekoeskoletan autismodun bosna haur integratzealortu dute, hezitzaile espezializatu banarekin.

“Urrutitik gatoz –dio Dylanen amak–,baina geroa ona izango da, Osasun AginteGorenaren norabide aldaketari esker. Gaineragurasoak beraiek formatzen dira eta Gipuz-koan Gautena izatea oso baliagarria da gure-tzat, asko lagundu digute. Medikuek egitendituzten diagnostikoak eta terapeuten trata-menduak hobetu behar dira, eta horretarakopsikiatrek formakuntza on bat ukan behardute, berdin hezitzaileek, ortofonistek, ira-kasleek… Ikasi behar dute nola funtziona-tzen duen autismoak, nola funtzionatzenduen buruak, ondo dihoazkien gauzak pro-posatzeko. Eta psikoanalisia baztertu, noski.Bide luzea dauka oraindik Frantziako Esta-tuak, urtetako pentsamoldea ez da gauetikegunera aldatzen, baina bagoaz”.

Dylanek ere aitzinera egin du. Duela seiurte hasi zen ortofonistarekin eta inflexiopuntua izan zen komunikazioa lantzeari eki-tea. Irudi bidezko tresna egin zuten, beharohikoenak adieraz zitzan, eta e-Mintza apli-kazioari esker, gauza bera tabletako pantailanegin dezake orain, erosoago. “Komunikatuezinak oso negatiboki eragiten zion Dylani,hozka egiten zuen, garrasi, biolento jartzenzen… eta orain askoz ere lasaiago dago. Berebizitza arrunt aldatu da eta lagunek eurekerraten digute, ‘jada ez du oihu egiten, barea-go dago, begietara begiratzen du, eskua ema-ten du…’. Beti izango da elbarritua, sakonki,baina hobeto dago, dudarik gabe”, dio aitak,Jean Marc Abadiek. Tratamenduaproposarekin, azken finean,bizi-kalitate hobea lor dezaketeAutismo Espektroaren Nahas-menduarekin jaiotzen direnek. n

“Psikiatrek, ortofonistek, irakasleek...formakuntza on bat ukan behar dute etaautismoaren tratamenduan psikoanalisiabaztertu behar da, noski. Bide luzea daukaoraindik Frantziako Estatuak, baina bagoaz”

Cécile Lafitte, Baionako TED Autisme

Ezkerrean, autismoa duten haurrak izara umelekin biltzen dituen packing teknikaren aurkako protesta, Biarritzen.Eskuinean, Dylan amarekin. 17 urte ditu Dylanek eta autismo sakona dauka, baina komunikazioa hobetzea lortu dutenetik,onera egin du bere egoerak, nabarmen.

AB

AD

IEK

ET

ALA

FIT

TE

KU

TZ

ITA

KO

AK


PERTSONAIA

Aita pilotaria izanik, ume-umetatik murgilduzara pilotaren eta pilotarien munduan.Familia guztiak pilotan jokatzen zuen, aititek,osabek, aitak; zortzi aritu gara pilotan, bi zestapuntaz eta beste denak eskuz, eta aitarekintxiki-txikitatik joaten nintzen frontoira, zapatueta domekak profesionalen partiduak ikustenematen nituen. Aldageletan asko egoten nin-tzen, garaiko pilotarien artean,Ladis Galarza, Julian Retegi,Panpi Ladutxe, Tolosa… etaurte batzuk geroago profesio-naletan Retegiren aurka joka-tzea, haurra nintzela berarekinaldageletan egon eta 20 urtere-kin haren aurka jokatzea, osogauza polita izan zen. Astegu-netan ere, Berrizko frontoian egunero hiru-lauorduz aritzen ginen. Aitari zor diot dena pilotamunduan, nahiz eta nik inoiz ez nuen buruanizan profesional izatea; pilota gustatzen zitzai-dan, frontoira joaten nintzen disfrutatzera etaazkenean profesionaletara iritsi naiz.

Berrizko pilota-eskolan hasi zinen, eta handikMañariakora, 11-12 urterekin.Osabak Berrizko klubetik bota ninduen, Bil-bon txapelketa bat jokatu nuelako Apatamo-nasterioko Jaiorekin. Etxera joan nintzennegarrez eta aitari esan nion gehiago ez nuelajokatuko Berrizko frontoian. Mañarira aldatueta han oso ondo portatu ziren nirekin, sei-zazpi urte egin nituen, eta gero afizionatumailan hasi nintzen.

Eta Espainian partidu ugari jokatu zenituen afi-zionatutan. Bada euskal pilotarekiko afiziorikEspainia aldean?Bai, bada. 16 eta 20 urteen artean Salamanca,Burgos, Segovia aldean partidu asko jokatunituen, ekainetik irailera 15-20 partidu hileaneta jokatzea da pilotan ikasteko inportantee-na; frontoi txikiak dira hangoak eta oso ondo

etorri zitzaidan ikasteko.

Asegarcerekin kontratua etorrizen ondoren, profesional mailandebuta eta berehalako arrakas-ta. Arriskutsua al da bat-batekoospea?Debutatu eta bosgarren partiduajada Ruben Belokirekin jokatu

nuen, hortik aurrera partidu estelarrak joka-tzen hasi nintzen, pilotari handiekin (Unanue,Alustiza, Jokin Etxaniz, Nagore, Retegi…) etaegia esan 20 urterekin debutatu eta hain azkarhain goian egotea… Askotan ez dakizu non

NORTASUN AGIRIA

Pablo Berasaluze Zabala, 1977ko irailean Berrizenjaioa. Durangon bizi da egun. Asegarceko bere fitxak dio1,74 metroko altuera eta 79 kilo dituela. Bergarakofrontoian debutatu zuen profesionaletan, 1998ko otsailean,eta urtebetera txapeldunorde izan zen BinakakoTxapelketan. Aurrelari bizkaitarrak gantxoz gozatzen dugehien, teknika baita bere arma nagusia.

«Sakrifizio eta lanaskorekin, lehen mailarabueltatzea lortu nuen»

Profesionaletan debutatu zuenetik hamabost urte bete berri direnean, Berasaluze VIII.akizena aldatu du: Berasaluze II.a da orain, aitaren omenez. Haren heriotzak bortizki kolpatuzuen pilotariaren bizitza eta frontoietako errendimendua, baina zulotik atera eta fin ari da

berriro, maila gorenean.

PABLO BERASALUZE



“20 urterekin debutatu eta hainazkar goian egotea, fama,telebista... Gazte batentzat ez daerraza hori guztia eramatea”


PABLO BERASALUZE

zauden ere, hodei batean zaude, eta profesio-naletan sartzen dira fama, telebista… Gaztebatentzat ez da erraza hori guztia eramatea.Nik uste ez nuela hain txarto eraman, nahiz etaprofesionalak zaindu egin behar duen toperaeta garai batean igual dezente ateratzen nin-tzen, ez nituen gauzak behar bezala egin, gaz-tea nintzen eta lagunekin irteteagustatzen zitzaidan.

Parranda zalea izatea leporatzenzizuten zaletuek?Nik uste baietz. Jendeak kritika-tzen ninduen eta egia esan irtetennintzen, baina inoiz ez naiz izanhain golfoa ere. Depresioan erorieta hiru urtetan ez dut uste gaubakar batean atera nintzenik, ez nuen alkoholtantarik probatu, eta halere jendeak berbaasko egiten zuen nigatik, gauza batzuetanasmatuko zuten eta beste batzuetan ez, kiro-lariak gara eta erakustokian gaude, bainaazkenean gura dudan jendea eta maite duda-na daukat ondoan eta beste askok esaten due-nari ez diot kasurik egiten.

Depresioa aipatu duzu. Lau urteeman zenituen aparretan, 2003anaitaren ezusteko heriotzak gogorjo zintuen arte.Behera etorri nintzen guztiz etabizpahiru urte txar pasa nituen.Antsietate krisia jasan, depresio-an sartu eta psikiatra eta psikolo-go artean igaro nituen urtehaiek, Bilbon, osaba-izebenetxean bizitzen. Momentu zailak izan ziren,medikamentu asko hartzen nuen eta pilotan

horrela jokatzea ezinezkoa zen. Aurretik eznuen inoiz halako botikarik hartu eta eznekien nolako eragina zuten, baina antidepre-siboa eta hiruzpalau lasaigarri hartuta gorpu-tza nahiko hila geratzen zen eta txispa barikateratzen nintzen frontoira, ia gogo barik.

Pasa zitzaizun burutik pilota behin betiko uztea?Bai, momentu askotan. Frontoira ateratzennintzen eta ez nintzen gustura jokatzen ari,nire partiduak ez ziren batere onak, entrenatuere ez nintzen asko entrenatzen, gogorik ereez nuelako. Horrela jokatzeko eta sufritzenegoteko, hobe da uztea, pentsatzen nuen,baina momentu gogorretan ere jarraitzea era-baki nuen, enpresak asteburutan partidu batjartzen zidan eta nolabait ihesbidea zen nire-tzat, nahiz eta sufritzen egon.

Noiz eta nola lortu zenuen “hona arte” esatea?Beti izan dut babesa, familiarena, gaineanegon zen lagun on batena… eta nik nire alde-tik ipinitakoa ere inportantea izan da, baxuegon naizenean fuertea izan naiz eta aurreraegin dut. Zaila egin zitzaidan hortik irtetea,baina medikamentuak utzi eta sakrifizio etaentrenamendu askorekin, lehenengo mailarabueltatzea lortu nuen. Lortu nuen gauzakbeste modu batera ikustea.

Bilbon igaro zenituen urte haiek.Berrizen eta Durangon ere bizi izanzara. Zer nahiago duzu, hiria alaherria?Bizitzeko herria nahiago, lasaiagoada. Bilbon oso ondo pasa nuen,baina herrian oso gustura bizi izannaiz beti. Mendia ere herritik ger-tuago dago, eta oso gustura senti-

tzen naiz mendian. Orain Durangon bizi naiz,amarekin, baina amak Berrizen taberna daukaeta bazkaltzera hona etortzen naiz, denboranahiko pasatzen dut hemen jaioterrian.

Josetxo Areitio duzu botilero. Zer bilatzen duzubotileroarengan, pilotaz asko dakien norbaitala lagun bat?

Josetxok zazpi-zortzi urte darama-tza nirekin, oso laguna dut etaberak ezagutzen nau ondoen, egu-nero gaude elkarrekin. Haren“errua” da orain nagoen tokianegotea eta asko eskertu behar diot,asko lagundu dit entrenatzen,momentu txarretan asko hitz egindut berarekin… Futboletik datoreta nirekin hasi zenean pilotaz ezzekien ezer, eta asko ikasi duen

arren nik botilero nahi dut ez pilotaz dakiena-gatik, baizik eta pertsona moduan ezagutzen

“Jendeak berba asko egitenzuen nigatik, kirolariak garaeta erakustokian gaude,baina azkenean maite dudanjendea daukat ondoan”

“Azken sei-zazpi urteak pilotako politenak izan dira, momentu onean nago”,esan digu Berasaluzek, Berrizko Berrizburu kiroldegian. “Aitari zor diot denapilota munduan, haren izenarekin jokatu nahi ditut azken urte hauek”.

“Medikamentu asko hartzennuen eta pilotan horrelajokatzea ezinezkoa zen,gorputza nahiko hila geratzenzen eta txispa barik ateratzennintzen frontoira”


PABLO BERASALUZE

nauelako eta bere aholku eta animoak osobaliagarriak zaizkidalako.

Hark esana da Panpi Ladutxe bezalakoa zarelafrontoian, baina bertsio hobetua.Panpi Ladutxe bakarra dago, ikusi dudanpilotaririk artistena izan da eta eskertzekoakdira Josetxoren hitzak, baina bakoitzak bereizaera eta jokoa du.

Iazko Lau T’erdikoan hirugarren geratu zineneta aurtengo Binakakoan fin zabiltza. Zein txa-pelketa duzu gustukoen?Binakakoa da orain arte gehien gustatu zaida-na, baina pasa den urtean Lau T’erdian askodisfrutatu nuen, momentu onean harrapatuninduen, ikusi nuen hor goian egoteko aukerabadaukadala, eta orain esango nuke biak ditu-dala gustuko. Buruz burukoa ez dut jokatuko,hor ez naizelako gustura aritzen, pilotari han-diak daude eta euren kontra ezin dut jokatuburuz buru, jakin behar da non zauden, errea-lista izan behar da eta nik uste egokiagoa duda-la ondo prestatzea Lau T’erdikoa eta Binaka-koa, ondo moldatzen naizelako horietan.

Bikotekidearekin moldatzea beti ez da erraza.Partidu ona jokatzen ari bazara eta atzelariakhuts asko egiten badu, zer egin ez amorratzeko?Ruben Belokirekin partidu txar asko eginditut nik eta bera maisua izan da hori nolagobernatu ikasteko; orain gazte askorekinjokatzen dut eta pilotak galtzen badituzte ezdiet inoiz ezer txarrik esaten, animatu egitenditut. Momentu horietatik denak pasatu gara,denok galtzen ditugu pilotak, eta animatzeaeta aurrera segitzea da egin beharrekoa.

Azken txapelketan bikotekide izan duzun AnderAlbisu animatzea egokitu zaizu adibidez?Pasa den urtean ere berarekin jokatu nuen,

beti animatu izan dut eta aurten ere, momen-tu txarretan, hor egon naiz. Kritika asko jasoditu eta ez dut uste hainbestekoak merezizituenik, pilotari handia da eta momentu txa-rrak denek ditugu.

Beteranoenetakoa zara eta une gozoa biziduzu, teknikoki indartsu.Oso gustura. Azken sei-zazpi urteak pilota-ko politenak izan dira, asko disfrutatu duteta momentu onean aurkitzen naiz bai, gau-zak ondo egiten eta oso kontent. Toperanabil entrenatzen, astean zehar egunero,azken finean hori da nire lana eta gauzakondo irteten ari dira, baina atzetik lanadago.

Noizko pilotari txapeldun bizkaitar bat?Lau T’erdikoan atarian geratu nintzen, bainaoso zaila da. Mikel Urrutikoetxearengandauzkat esperantzak jarriak, txapelduna izate-ko dena dauka. Oraindik 23 urte ditu eta nikuste hemendik hiruzpalau urtera aukera guz-tiak izango dituela buruz buruko txapela Biz-kaira ekartzeko.

Ogueta“Debutatunuenetik kariñoberezia hartuzidan eta hagitzondo hitz egitenzuen beti nitaz,eskertzekoa dapilotari handibatek nigatikhorrela berbaegitea. Osoharreman onanuen harekin etaorain baita beresemearekin ere”.


PABLO BERASALUZE

Tentsio handiko txapelketa izan da Binakakoa.Batetik, beti zaudete bueltaka piloten aferarekin,biziegiak ote diren ala ez. Irizpideak mugatukozenituzke ala libre utziko zenuke aukeraketa?Ez dut uste egungo sistema gaizki dagoenik,beti egon dira tirabirak horren inguruan etamorboa ematen dio pilotari, horrela jarraitubehar dela uste dut.

Bestetik, giro gaiztotua sumatu da, Titinenhainbat adierazpen tarteko. Ba al daude ezini-kusiak pilotarien artean?Ez, ondo eramaten gara denak eta Titinenapartiduko berotasuna da, edozeini gertatuahal zaio eta ez zaio buelta askorik emanbehar.

Enpresen aurka egin zituen adierazpenekinados zaude? Interesengatik mugitzen diraenpresak, piloten aukeraketan adibidez pilotaribatzuk lagunduz eta besteak ez?Tira, beroan esandakoak dira, baina ez dutuste enpresek batzuen edo besteen alde egi-ten dutenik, partidu horretan Bengoetxeaketa Beroizek merezimendu osoz irabazi zuteneta pilotek ez zuten errua, ezta enpresek ere.Partidua jokatu, irabazi eta kito, hori da eginbeharrekoa.

Zuk zure enpresarekin, Asegarcerekin, kontra-tua luzatu berri duzu.Pilotan oso momentu txarrak izan ditut etaAsegarce oso ondo portatu da nirekin, bai

Salva Bergara, bai Iñigo Zalbidea, IñakiGurrutxaga… 35 urterekin hiru urterakokontratua sinatzeak esan nahi du nigan kon-fiantza dutela eta inportantea da hori. Orainniri dagokit lana egitea eta erakustea, ea goimailan mantentzen naizen.

Etorkizunean haurrak entrenatzea gustatukolitzaizukeela esan izan duzu, nola ikusten duzupilota-eskolen lana?Mutikoek orain ez dute ordu askorik sartzenfrontoian, pare bat edo hiru astean baino ez,eta nik adibidez egunean hiruzpalau sartzennituen, 6 urteetatik hasita. Astean frontoianhain ordu gutxi sartuta oso zaila da pilotariateratzea eta nik uste Bizkaiko Federazioarenaldetik gauzak hobeto egin daitezkeela, pilotatxikitatik bultzatzea komeni da: ez da zentra-tu behar 16-17 urteko pilotarietan, beheanegin behar da lana, 6-7-8 urtekoekin, eta horez da nahikoa lan egiten. Emaitza ikusten dagero, Bizkaian oso pilotari gutxi irteten baita.Bizkaia osotik ibiliko diren monitoreak ipinibeharko lituzke Federazioak, eta mutiko gaz-teekin ordu asko sartu.

Zergatik ez dago neskarik eskuz jokatzen?Ez dakit. Duela urte asko Berrizen ibiltzenginenean neska batzuk ere aritzen ziren, seibat neska denera, tartean nire arreba, eta osoondo moldatzen ziren. Nesketako batek gureaurka jokatzen zuen eta irabazi egiten gin-tuen, baina orain eskua baino zabalduagodago pala nesken artean, ea afizioa handitzenden.

Berasaluze VIII.a izatetik Berasaluze II.a izateraigaro zara, aitaren omenez. Hala ere, jendeakPablito deituko dizu aurrerantzean ere?Tira, beti izan naiz Pablito, debutatu nuene-tik, beste batzuentzat Pablo, biak ditut gus-tuko, ez zait inporta. Berasaluze II.a jartzeaaitari zor nion, aspalditik neukan buruan etaazkenetakoa izango den kontra-tua momentu aproposa zela era-baki nuen, aitaren izenarekinjokatu nahi ditut azken urtehauek. n

AZKEN HITZA

“Batzuetan nahi duzu eta ez duzu zure burua aurkitzenfrontoian, partiduaren eta momentu pertsonalaren ara-bera, egun horretan gorputza zein baldintzetan dago-en… Ni beti topera ateratzen naiz, ahal dudan guztiaematera, eta batzuetan gauzak ondo ateratzen dira etabestetan ez”.

Inspirazioa

“Mutikoek orain ez dute ordu askoriksartzen frontoian, pare bat edo hiruastean baino ez, eta horrela oso zaila dapilotari ateratzea”

Handienak“Ruben Belokiikusi dudanatzelaririk onenaizan da, baitapertsona etaadiskide moduanere. Eta pilotaririkonena, osoena,Aimar Olaizola da:dena ondo egitendu. Urte askodaramatzat pilotaikusten, 30 bai,eta lehenago ezdakit zer egongozen baina ikusidudanetik bera daonena, nire ustez.Bera hor egondazaila datxapelketakirabaztea, bainaaldi berean gauzahandia daberarekinjokatzea”.

ASE

GA

RC

E.C

OM


1988ko erditze hark zeresan handia emango zuen eremua eskaini zion Gasteizi. Paretikkentzeko saiakerak gaindituz, autogestioan eta asanblearismoan oinarritutako proiektua

aurrera ateratzea lortu dute gazteek. Aurten, sasoirik onenean ospatuko du mende laurdenaGasteizko gaztetxeak.

GASTEIZKO GAZTETXEA

GAZTETXEAREN GURASOAK 1986an elkartuziren. Hamarkada horretako eszenatokilatzean polizia eta drogak ziren antzezlenagusiak, eta gidoia aldatzeko asmoz Zapakultur elkartea sortu zuen hiriko gazte taldebatek. Ekintza kulturalak antolatzen zituztenbitartean, orduko arazoetan arreta jarri zuten.Hausnarketa lan horren ondorioa izan zengune propioa behar zutela. 1988ko apirilaren28an, arabarren zaindaria den PrudentzioDeunaren egunean, 300 bat gazte San Fran-tzisko Aldaparen goialdean dagoen Faroloia-ren aurrean bildu eta apezpikuaren lorazaina-ren etxea zenerantz abiatu zirenmanifestazioan. Atea ostikozbota eta hirira irekita geldituzen eraikina, betiko.

Krisiaren aurrean, jaia25 urte pasa dira ordutik, gora-behera handiko urteak. Horie-tako hamar eman ditu IñakiGoñik gaztetxearen funtziona-menduaz arduratzen den gazteasanbladan. Etxearen urtemuga erabili duaitzakiatzat belaunaldi berriei lekukoa pasa-tzeko. Ordezkorik ez da falta, zorionez.

Gazte asanblada astelehenero biltzen daeta eredu horren baitan hartzen dira erabakiguztiak. Hainbat lantaldetan antolatuta dago,materiala kanpora eraman eta kanpotik ekar-tzeko, propaganda egiteko, tabernaz ardura-tzeko edo ekonomia kudeatzeko. Kultur tal-dea, agenda lotzeaz arduratzen dena, asetadago. Gaztetxeak festak antolatzeko aukeraeskaintzen die kolektiboei, euren proiektueta-rako dirua lortzearren. Murrizketak aurre-kontu guztietan antzematen ari diren garaihauetan, irtenbide egokia da hau, eta iaz adi-bidez 50 festa baino gehiago egin zituzten.

Iñaki Goñiren ustez, “jende gehienak aste-buruko aisialdiarekin lotzen du gaztetxea”.

Horregatik, ekintzarik ezagunena kontzer-tuak dira, baina egunero irekitzen da gazte-txea, eta astean zehar hitzaldiak eta tailerrakdaude. Doakoak dira tailer guztiak eta horie-tako batzuk asanbladatik sortu dira, euskaratailerrak adibidez, gehienbat unibertsitatekoikasle atzerritarrei zuzenduak. Tailerren batmartxan jarri nahi duen edonork ateak zaba-lik ditu. Autodefentsa klaseak, esaterako,egun batean gaztetxearen atea jo zuen austra-liar batek ematen ditu. Eta eskulan tailerraespontaneoki abiatu zen: esparru horri buruzikasteko gura zuen talde bat elkartzen hasizen, eta geroz eta jende gehiago batu zaie.

Muinoko etxeak duen ekime-nik interesgarrienetakoa TuttiFree izenekoa da. Bertan biltzendira jendeak eramandako objke-tuak (arropa, batez ere), jabeberri baten zain. Ez da trukea,berez. Edonork nahi duena hartuedota utz dezake. Zerbitzu hauostegun, ostiral eta larunbatetandago zabalik, arratsaldez.

Hasiera zailaOrain natural funtzionatzen duen hau aurre-ra ateratzea ez zen batere erraza izan. 1980kohamarkadan, okupazio mugimendua osogaratuta zegoen Europan, baina ez hainbestefrankismoaren errepresio girotik esnatuberria zen Espainiako Estatuan. Gainera,Europatik zetorren eredua bizileku izaterabideratutako okupazioa zen.

Barne arazoak ere ezagutu ditu gaztetxekoasanbladak. “Horrelako mugimendu irekiaantolatzen duzunean, badakizu zer ez duzunaurkituko”, azaldu du Goñik, “baina, halaere, oso ikuspuntu ezberdinak daude”. Aniz-tasun horrek tirabirak sortu zituen etxearenplantamendua definitzerakoan: praktikoeklan intelektualaren alde egiten zuten, teoriko-

25 urte muinoa zaintzen

| URKO SAENZ DE BURUAGA |

Argazkiak: Gasteizko gaztetxea

Gazte asanblada astelehenerobiltzen da eta eredu horrenbaitan hartzen dira erabakiguztiak. Hainbat lantaldetanantolatuta dago gaztetxea


ek aldiz, eskulana bultzatzea nahiago zuten.Azkenean, eztabaida eta elkarrizketa izan diragakoa, gai zehatzen inguruan sortutako iritzikontrajarriak adosteko.

Hirian errotutako proiektuaGasteizko Udalak esparru sozio-kulturaleandu eskaintzarik onenetarikoa, Gizarte Etxeenbidez. Kirola, kultura, aisia eta herritarrentza-ko arreta zerbitzuak biltzen dituzten zentroensare hau Jose Angel Cuerda alkatearen garaianhasi zen garatzen. Lehenengo Gizarte Etxea1985an zabaldu zen, gaztetxea okupatu bainohiru urte lehenago. Gaur egun, mota horreta-ko hamabi zentro daude Arabako hiriburuan,eta beste bi abian dira. Hala ere, gaztetxean ezdute konpetentziari buruz hitz egiteko arra-zoirik ikusten, bien planteamenduak guztizezberdinak direlakoan: “Gizarte Etxeak osoinstituzionalizatuta daude, formalagoak dira.Gaztetxean giro lasaiagoa dago, eta filosofiaparte-hartzaileagoa da”.

Bi proiektuen osagarritasunaren erakusgarrida bai bata eta bai bestearen erabilera goradoala etengabe. Are gehiago, Goñik bien arte-ko alderaketa erabiltzen du gaztetxearen gara-pena deskribatzeko: “Lehen jende gutxiagohurbiltzen zen, ezezagunagoa zelako. Orain,gaztetxea kentzea, Iparralde Gizarte Etxeakentzea bezala izango litzateke”. Gaztetxearen

irudia oso errotuta dago hirian, bai proiektubezala, bai sinbolo gisa. Eta badirudi ofizialta-sunetik at dauden proiektu hauen indartzeadela joera: “Azken urteotan kristoren gorakadanabaritu dugu. Izan daiteke krisia edo izan dai-teke jendea egoerarekin nazkatuta dagoela etaalternatibak bilatzen hasi dela”.

Oztopoak gainditzenGaztetxea eraistearen mamua hasieratik egonda eraikinaren inguruan. Okupazioarenmomentuan Gasteizko alkateordea zen MariaJesus Aguirreri egozten zaio esaldi hau:“Hondeamakinak etortzerakoan alde eginbeharko dute”. Gaztetxea botatzeko meha-txua hasieratik egon bada ere, eta zenbaitideia proposatu izan badira ere, ez da inoizproiektu argirik zehaztu. Eraikinaren kontrasutsuen agertu zena Alfonso Alonso izanzen. Egun Kongresuan Alderdi Popularrarenbozeramailea dena, Gasteizko alkatea izanzen 1999 eta 2007 urteen artean. Gaztetxeariburuz esandako “gustatzen ez zaidalakobotako dut” opari ederra izan zen gaztemugimenduarentzat.

Alonsok izan zuen burutapenik sonatuenabosgarren dorrea eraikitzea izan zen. Gas-teizko skylinea ezaguna da bertan bereiztendiren lau dorreengatik: Santa Maria Katedra-larena, eta San Miguel, San Pedro eta San

Ezkerrean, goian,gaztetxearenokupazioarenargazkia, etaeskuinean, Tutti Freeekimena: edonorknahi duena utzi etahar dezake. Behean,ezker-eskuin: eginberri dituzten lanenirudia, eszenatokiariazken ukituakemanez; liburutegia;eta Iñaki Goñigaztetxeko kidea.

UR

KO

SAE

NZ

DE

BUR

UA

GA

UR

KO

SAE

NZ

DE

BUR

UA

GA


GASTEIZKO GAZTETXEA

Bizente elizenak. PPko alkateak beste batmarraztu nahi zuen, non eta apezpikuarenlorezainaren etxea izandakoaren tokian.“Alonsorena garairik txarrena izan zen –dioGoñik–, baina baita lan gehien egin genuengaraia ere, sozializazio lana, batez ere”. Erasohorien aurrean, basoetako iratxoak jaitsi zirengaztetxea defendatzera. Kanpaina hori etaharen harira antolatu zen manifestaldia 80kolektibok baino gehiagok babestu zuten.

Hala Bedi irrati libreak gaztetxearekinbatera garatu du bere ibilbidea. Gasteizkoalde zaharreko bi auzokide hauek elkarrekinospatu zituzten urteurrenak (irratiak 25 urte,gaztetxeak 20) 2008ko urrian, “Piztu Gas-teiz!” lelopean. Hiru urte lehenago, GazteEguna egin zen eta bi ospakizunetan milakalagunek hartu zuten parte, gaztetxearen hor-mak zutabe sendoetan bermatuta daudelaerakutsiz. Goñik adierazi moduan, “eraikinabotatzen badute, honek guztiak haien kontraegingo du”. Hala ere, ez dirudi horrelakorikgerta daitekeenik etorkizun hurbilean: “Uda-larekin ez daukagu harremanik, eta hori onada”. 2011 urtean Bilboko Kukutza bota zute-nean, Javier Maroto Gasteizko alkateak argiutzi zuen bere udal taldeak ez duela gazte-txearekin arazorik nahi. “Dena dagoenmoduan geratuko da”, esan zuen.

Beraz, momentuz bere kokaleku pribile-giatuan jarraituko du, hiriaren erdigunean. Ezdauka etxebizitzarik inguruan eta zaratekinzerikusia duten ordutegiak (batez ere kon-tzertuenak) auzokideekin adostuta dituzte;bizikidetza ona izan da beti.Etorkizuna eraikitzeko Gasteiz-ko gaztetxeak zabalik ditu ateaketa eraikinaren giltzak gazteekizateaz gain, eurak dira giltza. n

Ekintzaz jositako hilabetea25. urteurrena ospatzeko, Gasteizko gaztetxeakaurpegia garbitu du. Tabernako zoruari baldosak jarridizkiote eta eszenatokia berritu dute. 1988koapirilaren 28an apezpikuaren lorezainaren etxerainoegin zen manifestaldia omentzea aukeratu zuen gazteasanbladak ekintzez josi duten hilabete honi hasieraemateko. 6an Faroloiaren aurrean elkartu eta Aiztogilekalean zehar ibili zen kalejira. Hilaren 27ra arte,ekintzak daude programatuta ia egunero. Kontzertuak,mahai-inguruak, hitzaldiak, bertso saioak etabarreterapiaren gisako tailerrak, besteak beste.Burokrazia dela-eta, kalean ekitaldiak antolatzea zailabazaie ere, bi ekintza antolatu dira gaztetxearenalboan dagoen Etxauri plazan: afrikar tailerrekingirotuko den haurren eguna eta bazkari herrikoia.

20 � 2013KO APIRILAREN 21A

IRITZIAREN LEIHOA

EZ DA ERRAZA artea zer den zehaztea,baina arte orori eskatzen dioguna ederraizatea da, bere edertasunaz gu hunkitzea,biguntzea, gure barne sakona lasaitzea.

Zinema artea da, zazpigarren artea dei-tzen diote ere: arkitektura, dantza, eskul-tura, pintura, literatura, musikaren ondo-ren etorri dena.

Parisen1895eko abenduaren 28anestreinatu zenetik, zinema arte herrikoiaizan da, edonork eskura dezakeena, jendeaskorengana heldu daitekeen ametsa.

Filmek kontatzen dizkiguten narrazio-ekin batera, zenbait balore, ezaguera etaportaera ere erakusten dizkigute, gu ohar-kabe hezten gaituztenak.

Gazte-gaztetatik zinema aretoetako jar-lekuan eserita lasai, gozo-gozo kontatzendizkiguten gaietan murgildurik den-denairensten dugu, modu meheki bateanjarraitu behar genituzkeen bideak erakus-ten dizkigu. Arte boteretsua benetan.

Hemeretzigarren gizaldiaren bukaeranhasi zenetik gure egunetara iritsi bitartean,zinemak eraldaketa ugari jasan du tekni-karen aldetik, hala ere, ahalmen handikoekoiztetxeek eskaintzen dizkiguten iru-diak –kontakizunekin batera–, funtseanez dira aldatu andreari dagokionean.Hainbat filmetan agertzen zaizkigun ema-kumeak: heterosexualak, senarrarekikoleialak, ulerkorrak, otzanak, ama zintzoak,finak, sozietatearen arauak eta mugakerrespetatzen dakizkitenak dira.

Badira aurreko irudiari kontrajarriakdirenak ere, andre gaizkileak, limurtzai-leak, baina horiek gaizki bukatzen dutebeti. Gero, bestalde, egile batzuen zuzen-

daritzapean emazteak ama zikiratzaile,kastratzailea bihurtzen dira semearen bizi-tza suntsiturik: 1960. urtean Alfred Hitch-cock-en Psychon agertzen den bezala.

Objektu desiragarriak emakumeak,Marlene Dietrich izan zen aipagarrieneta-koa Von Stenberg zuzendariaren eskue-tan. Federico Fellinik, berriz, 1979. urteanemakumeen hirian amesten duen emaztebenetan bitxia eskaini zigun: gerritikbehera sentsuala, sexuala. Gerritik goraaldiz, Ama Doloreetakoaren antzekoa isil-isilik sufrimendu guztia jasaten duena.

Zein korapilatsuak diren gizon batzuk! Laurogeita hamargarren hamarkadan

andrearekiko sentsibilitatea erakustenzuten zuzendariak azaldu ziren. RidleyScotteren Thelma & Louise dugu adibidea.Egun aske bat bizi nahi duten bi andrerenistorioa kontatzen digu, bortxaketa batenerruz egoera okertzen zaien arren, ausar-dia handiz aurrera egiten dute.

Zineman emakumearen irudia gogotikaldatzen eta iraultzen da emakumea berazuzendari denean. Sortzaile, egile izanik,narrazioaren subjektu bihurturik, beraridagozkion gogoetak, desioak, ametsak etafrustrazioak erakusten ditu.

Zinemagintzan geroz eta emakumegehiagok dihardu lanean. Besteak bestehor dugu Agnés Varda belgikarra, “uhinberrien amona” izenarekin ezagutua dena.1962an egin zuen Cléo de 5 à 7 arrakasta-tsuan, emakume baten egun bateko biorduak kontatzen dizkigu sendagilearendiagnostikoaren zain dagoen bitartean.Jane Campion australiarrak, The piano fil-maren egileak, emakume baten sakonekosentipenen berri ematen digu narraziohorren bidez. Marleen Gorris holanda-rrak Antonia et ses filles lanean, Antoniaprotagonistaren bidez, bizitzaren inguru-ko hausnarketa zoragarria egiten du.Atzerriko pelikula onenaren Oscar sariajaso zuen 1996an.

Hala ere, normalki emaku-me zuzendarien zinemak ezdira hain erraz zabaltzen,ekoiztetxe handiei interesatzenez zaielako. n

Emakumearen irudia zineman

DA

NI

BLA

NC

O

Zineman emakumearen irudia gogotikaldatzen eta iraultzen da emakumea berazuzendari denean. Sortzaile, egile izanik,narrazioaren subjektu bihurturik, beraridagozkion gogoetak, desioak, ametsak etafrustrazioak erakusten ditu

Amaia LasaAlegria �

IDA Z L E A


Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA


ONDARE komuna kudeatzen duten politi-kariak ez dira metafora sortzaile apartak.Garai bateko politikan ezinbestekoak zirenerretorika eta poetika ez dira sobera aloremankorrak egungo agintarien jardunean.Hori salatzen du, esaterako, hainbat moldebehin eta berriz baliatzeak: bide-orria,marra gorriak...

Eta nik, ez bainuen Demokraziarenleziorik galdu nahi, marra gorrien irudiatxertatu dut neure diskurtsoan. Hala, idaz-ten hasi orduko marra gorria agertzen zaitordenagailuan, noraino ailega naitekeenjakinarazteko. Ohartua naizenez, baina,

ordenagailuak ez du beti gisa berean joka-tzen; hau da, hitz guztiek ez dute berdinbizi aduana gorriarekiko tentsioa.

Ustez xuxena dena okerra izaki, nonbait.Nola liteke, bestela, auzoa dudan Salburua-ren izena galaraztea, edota bertako etxetikikusten dudan Olarizu mendia ukatzea?

Euskara eta informatika uztartzekolanetan aritu zenak ongi zehaztu zuen(nahi gabe?) Euskal Herria:Gros, Sagues edota Ulia ezbezala, gorriz salatzen dizkitpantailak egunero habitatzenditudan etxeak. n

ANTZINAKO zoro dantzek Erdi Aroan izan zutenurrezko garaia, baina, modu batean edo bestean, gureegunetan ere mantentzen dira. Jende aldrak, mozo-rrotuta, kalez kale saltoka eroarena egiten eta ataribatzuen aurrean puska eskean. Iñauteri edo xariba-rien antzekoak. Arautegi sozialaren koordenadetatikkanpo geratzen diren emozio asko –pertsonen eta tal-deen errainetan ezkutuan– askatzeko eta lasaitzekozirrikituak dira Zoro dantzak. Horiek gabe, leherketapertsonal eta sozial izugarriak gerta litezke eta. Eus-kal abesti zaharrak bazekien: “Gabon gauean zoro ezdena zororik handiena da”.

Joseba Gabilondo Michigan State Universityko ira-kasleak New York. Euskal postnazionalismoaren utopiaz...saiakeraren aurkezpenean honela esan omen zuenBerria-ko kazetariari sinetsiz gero: “Gu (euskaldunok)ez gara inoiz normalak izan, eta ez dugu normalak izanbehar”. Nik, kontrakoa. Horixe behar dugula norma-lak izan. Normala izatea normei edo arauei jarraiki bizi-tzea da eta, konturatuta edo jabetu gabe, nahi edo nahiez, beti bizi gara arau batzuei men eginez.

Gloria Fuertesek poema hau idatzi zuen:Normaltasuna, zorotasun era kontrolatua da. adi zintzoari,ausartikaragarria baita.

Nork eta nola kontrolatzen duen gure zorotasunada kontua. Nondik datozen arau horiek.

Etorri zaizkit gure erromerietan parte hartzenduten adiskide dantzazale batzuk kezkatuta pasodo-bleak jotzen ditugulako.

– Pasodoblea ez al da espainola? Ez al da zezenmusika? Ez al da militarren doinua?

Wikipedia beldurgarriak denari baietz erantzutendio. Errealitateari, tradizioari, urte askotako jardunarierreparatuta, ezetz nik. Wikipedia azaleko normalta-sun arrotza da. Nire arrazoiak xehetzeko luze jardunbeharko nuke: zer den dantza zahar bat espainola iza-tea (bide horretatik fandangoa espainola eta arin-arina ingeles-frantsesa izango lirateke. Eta rocka?),izen soilaz ari garen edo dantzaz, orain pasodoble ize-naz ezagutzen denaz edo XIX. mendearen amaierakopasodobleaz (Raimundo Sarriegik Donostiako Dan-borradarako idatzi zituenaz, esaterako).

Laburrean: pasodoblea proletarioen dantza dajatorriz, gorputzen arteko gertutasuna eta ukipenaahalbidetzen duena, denon parte-hartzea bideratzenduena, hain baita erraza, boteretsuen moral publikoa-ren inposaketari aurre egiten zion dantza lotua.

Gure zorotasuna geurok kontrolatzeko, dantzadezagun pasodoblea, fandangoa, muxikoa edo zorodantza. Geure normaltasunez.

Nor bere zoroak bizi baitu.***

Eskaintza: Iñaki Irigoien, euskal dan-tzen ikertzaile jatorrari eskainia. Gogo onez! n

IRITZIAREN LEIHOA

Zoro dantza

Jose Ignazio Ansorena TX I S T U L A R I A �

EduZelaieta�

IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

DA

NI

BLA

NC

O

Marra gorriak


- IRITZIAREN LEIHOA

ESPAINIAKO GOBERNUAK BEZaigotzeak arte eszenikoen sektoreaitolarrian jarri du: Norka Chia-pussok Artez aldizkarian idatzita-ko artikulu batek ematen du larri-tasunaren neurria. FAETEDAk(Espainiako Estatuko Antzerkieta Dantza Elkarteen Federazioa)zergaren inpaktua aztertzen duentxostena aurkeztu zuen martxoa-ren 21ean Chiapussok dioenezeta zenbakiak izutzekoak dira:

– 1.798.394 ikusle galdu diraurtebetean (%31,43 gutxiago).

– 600 lanpostu galdu dira.– Enpresen diru-sarrerak

%32,98 jaitsi dira.– Eta BEZa igotzeak ez dio

Estatuari diru gehiago ekarri.Zergen bidez jasotako diruak(BEZa, PFEZa eta SozietateenZerga kontuan hartuta) 2.978.151euro gutxiago izan dira iazkodatuarekin alderatuta.

2012ko irailean igo zuenBEZa Espainiako Gobernuakantzokietan, %8tik %21era etaerabakiak hiru “efektu gaizto”izan ditu Chiapussoren ustez.

1) Herritarren eros-ahalmenajaitsi da eta beraz gutxiago gasta-tu dezakete antzokietan.

2) Antzokien kostuak igo dira:“Dena da garestiagoa, berazkatxetak igotzen dira eta gastuzuzen eta zeharkakoak garestitzendirenez, kontratazioa erortzen daberriz, edo gutxitu egiten da”.

3) Dagoen publikoarekin ereez dago gauza handirik egiterik,izan ere, ordaintzen dutenarenheren bat zergen poltsara etaegileen gastuetara doa. “Adibi-dez, antzoki batek 10.000 eurobiltzen baditu saio batean, jakinbehar du 6.500 euroko etekingarbia izango duela. Horren

parte bat konpainiarentzat da etabeste partea antzokiarentzat. (...)Antzerki talde batek 12 lagunbaldin badauzka, dagokion zatia-rekin bere gain hartu behar ditu12 bidaia, 12 egonaldi (bi egune-koak gutxienez), dietak, solda-tak, PFEZak, eszenografiengarraioa eta materialena, promo-zioa eta gastuen zerrenda luzea”.

Egongo da esango duenik, etaez zaio arrazoia faltako, gauzakegiteko bestelako ereduak erebadaudela, ekonomikoki jasan-garriagoa den antzerkia egin lite-keela, talde txikiak, areto txikiak,tour txikiak... Baina egia da, eraberean, Espainia dela antzokie-tako BEZa hain altu daukanbakarra: Alemanian %7, Fran-tzian (eta beraz Ipar EuskalHerrian) %2,1, Suitzan %2,5 etaNorvegian %0 (bai, zero).

“A, baina horiek Europa dira”,dio PIIGS kontzientzia oso bar-neratuta daukan norbaitek. Por-tugalen teatro sarrerek %13koBEZa dute, ordea. Lotsa galanta,gutxienez lusitaniarrak bainozibilizatuago, kultua-go eta aberatsagozirela uste zutenespainiar eta ez-hain-espainiarrentzat. n

Gorka Bereziartua Mitxelena � AR G I A KO K A Z E TA R I A

BEZa igo eta antzokiak hustu

XD

Z

DA

NI

BLA

NC

O

2012ko irailean igozuen BEZa EspainiakoGobernuakantzokietan, %8tik%21era eta erabakiakhiru “efektu gaizto”izan dituChiapussoren ustez

Lausotuz doan begirazuna,lehortzen ari den behazuna,azkar dabilen bihotza edomotelduz doan garuna, (bis)birika biren jarduna,hezur arrakaladuna,denon bidaia laguna…Medikuaren paper bat bainogehiago da osasuna,falta den arte behar adina estimatzen ez duguna. (bis)

Presoentzako goitik beheraonartezina den egoera,lege soil bat da Espainia etaFrantziaren arabera. (bis)Osasuna ukatzerahelduta zer nahi dute ba?Bi izen baina muin bera,Parot Doktrina aplikatzeaazken finean hauxe da: gaixo daudenak kondenatzea heriotza zigorrera. (bis)

Euskal Herrian epeak epe,latz joan direnez bi hilabete,falta direnei agur ta ohorekantatu nahi genieke. (bis)Nahiz eta amorruz bete,minak min, nekeak neke,asko dugu egiteke!Denok minutu batzuk emanezjarraitzen badugu tente,hamabost presok euren bizitzakberreskura ditzakete. (bis) n

Gaixo larriak

Miren Amuriza Plaza

�

Doinua: Naufragoarena.

BERTSOBERRIAK


ERDIKO KAIERA

Diozu euskaraz ari den lehenengo itzultzailepostmodernoa dugula Sarrionandia…Batzuk ados izango dira postmoderno izen-dapen horren inguruan, eta beste batzuk ez.Izan ere, gauza konplexua da. Diziplinabakoitzak bere modura erabili du postmoder-nismoa, esanahi ezberdinak ditu hitzak. Nik,modernoa eta postmodernoa ezberdindunahi izan ditut tesian, nahiz eta mugak ezdiren garbi. Azken finean, modernitatearenjarraipena izango litzateke postmodernitatea,haren garapena, eboluzioa. Lotuta daudebiak, eta zail da bereiztea. Arriskutsua izanliteke banaketa, eta postmodernismoak berakzalantzan jartzen ditu banaketa bitar horiek.Hala ere, kontraesan guztiak hor diren arren,eta lana errazteko asmotan, bien artekobereizketa egin dut. Horrela, itzulpen moder-

noa, itzulpengintza bera zientzia egiten dute-nean hasiko litzateke. Mende askoan oso dizi-plina enpirikoa izan da itzulpengintza, norbe-rak ahal zuen bezala jardun ohi zuen,esperientzia beste teoriarik gabe. Modernita-tean, XX. mendearen erdi aldera, itzulpengin-tzak zientzia autonomoaren maila hartzendu: itzulpen arauak, itzulpenaren ezaugarriak,fideltasunari buruzko eztabaida, jatorrizkoaerrespetatu beharra… Itzulpenari buruzkogogoeta da. Postmodernoek, berriz, esangodute arau emate hori ez dela gauza zehatza,preskriptibo izan ordez nahiago dute des-kriptibo jardun, zientzia perfektuaren ezinta-sunak bistara ekartzen dituzte, itzultzekomodu bakarra, testua ulertzeko modu baka-rra, dagoela ukatzen dute. Itzulpengintza ezdela zientzia absolutua diote.

Joseba Sarrionandia, zure iritziz, gure “lehenitzultzaile postmodernoa” genuke…Komatxo artean, betiere. Gurean, lehen aldiz,Sarrionandia kontziente da itzulpena ez delainoiz lan perfektua, ez dagoela testu bat itzul-tzeko modu bakarra, ezinezkoa dela… Leiza-rragarekin hasi eta XX. mende arte, itzultzai-leek beren lanari egindako sarrerak aztertueta beti da lelo bat, bera: Jainkoaren hitzaerrespetatu beharra, jatorrizkoa sakratua da,egia, absolutua... “Itzultzaile ezjakin eta xumehonek ahal duen zintzoen eta fidelen itzultze-ko ahalegina egin du. Barkatu huts eginbadut”. Horrela diote. Fideltasuna dute hel-buru, eta, barkamen eske ari dira beti, badaez-pada. Sarrionandiak, aldiz, erabat hausten du

Orain dela urte eta erdi Itzulpenari buruzko gogoeta eta itzulpen-praktika JosebaSarrionandiaren lanetan doktore-tesia irakurri zuen Aiora Jaka irakasleak Euskal Herriko

Unibertsitatean. Argitalpenak iaz ikusi zuen argia, Euskaltzaindiaren IKER atalean. Joseba Sarrionandiak itzulitako lanetan barna abiatu gara Jakarekin, itzulpengintzaren

historia eta teoriak lagun.

«Sarrionandiak maila bereanjartzen ditu itzulpena eta

sormen-lana»

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Zaldi Ero

AIORA JAKA

Itzulpengintza modernoa“Bigarren Mundu Gerraz gerokoa da itzulpengintza modernoa.Mundu osoa harremanetan jarri zen, elkar ulertu beharrazegoen, itzuli beharra. Gerra garaian, etsaiaren hizkuntza jakinbehar zuten, kodeak deskodetu… Mundu Gerra amaituondoren, berriz, nazioarteko biltzarrak egiten hasi ziren, etahorra interpretazioaren beharra ere sortu. Bateko militarrek,besteko profesionalek, itzulpengintzaren inguruko gogoeta eginzuten. Postmodernismoak, berriz, 70eko eta 80kohamarkadetan batik bat, zalantzan jarriko ditu ordu artekopentsamendu asko. Hauek baino lehen, hala ere, badira filosofiakorronte batzuk, postmodernitatearen zantzuak erakutsidituztenak. Dena dela, Kristo aurretik ere itzultzen ari ziren, etaorduan ere bazituzten kezkak”.


ERDIKO KAIERA - AIORA JAKA

horrekin. Itzultzailea sortzailea da, haren iri-tziz. Itzultzaileak sortu eta birsortu egiten duaurreko testu bat, bere interpretazioaren ara-bera. Maila berean jartzen ditu itzulpena etasormen-lana. Ordu arte bigarren mailakoazen itzulpena, zen erreprodukzioa, zen kopia,prestigiorik ez zuen. Askotan, itzultzailearenizenik ere ez zen agertzen!

Sarrionandiaren baitan, itzulpenari buruz-ko iritzia beti bat eta bera izan da, edoizan du garapenik?Oso interesgarria da Izkiriaturik aurkituditudan ene poemak liburuari egiten dionhitzaurrea. 1985eko liburua da eta,ordurako, uste horretan zen Sarrionan-dia. Itzulpena, sortzea da, haren ustez.Urte batzuk lehenago, 1978an, Pott aldizka-rian, bada testu bat argigarria: Itzulpena etatraizioaren praktika du izenburua. Ez daramasinadurarik, Pottugalete ez bada. BernardoAtxagarena dela diote, baina Sarrionandia erehor nonbait ibiliko zela ez dago zalantzarik.Uste dut ordurako egina zuela gogoeta. Halaere, hor bada kontu bat, hau da, Sarrionan-diak nahiko fidel itzultzen duela. Sorkuntzagorabehera, ez da jatorrizkotik askorik urrun-tzen. Nahiko zehatza da. Kontua da berak ezduela fideltasuna aldarrikatzen, ez du irizpidenagusitzat hartzen. Izkiriaturik aurkitu ditudanene poemak dio haren liburuaren izenburuak.“Ene” poemak, “nireak”, sorkuntza izan, edobirsorkuntza.

Lehenengoa dugu bide horretan, baina JonMirande eta Gabriel Aresti ere aipatu dituzuzure tesian…Bai Mirande, eta bai Aresti, aurrekari geni-tuzke. Denetarik itzultzen hasi ziren biak.Ordu arte, testu sakratuak itzuli izan zirengehienbat, eta, horiekin batera, gure ondoko

hizkuntzetan testu kanonikotzat jotzenzituzten lanak, hau da, klasikoak: Sofokles,Platon, Horazio… sistematikoki itzuli zituz-ten, proiektu nazionalista baten barruan,ondoko hizkuntzari “gu ere bagara” esanezbezala. Hor dira Orixe, Andima Ibiñagabei-tia, Jokin Zaitegi eta beste. Erbestekoak.Mirandek erabat hautsi zuen bide horrekin,

erabat hautsi erlijioarekin. Hark besteasmo batzuk zituen: Nietzsche, bre-toiak… Bide bat zabaldu zuen, nahizeta ez zuen lortu jarraitu ziezaioten.Sarrionandiak, ordea, Miranderen era-gina jasoko du. Hasteko, Mirandek zertestu itzuli erabakitzen du. Klasikoakontzat emanda ere, gustuko dituenakitzultzen ditu. Horiek argitaratzen saia-

tuagatik ere, gutxitan lortu zuen argitara zie-zazkioten.

Eta Gabriel Aresti?Arestik ere asko zabaldu zuen aukera. Poesiasozialaren bidetik jo zuen, Espainiako hain-bat poeta gustatzen zitzaizkion… NazimHikmet itzuli zuen, Bocaccio… Esan nahidut, bai Mirandek eta bai Arestik urrats han-dia egin zutela, aurrekoek ireki ez zuten bideazabaldu zuten, eta garrantzitsu da hori Sarrio-nandiarengan. Bestalde, gogoeta aldetik ere,Mirandek eta Arestik zalantzan jarri zutenfideltasuna, birsorkuntza aldarrikatzen dute.Benetako testuak dituzu, apokrifoak ere bai,sorkuntza diren, itzulpenak diren ez daki-gu… Muga estuak hausten hasi ziren biak.

Izkiriaturik… aipatu duzu lehen.Sarrionandiak hango eta hemengo antologiakerabili zituen liburu hori egiteko. EgileaSarrionandia bera da, ordea, berak egin duaukera, berak birsortu ditu testuak. Sorkun-tzarako tresna zaizkio itzulgaiak. Ezberdinalitzateke, uste dut nik, itzulpena enkarguzkolana izan balitz. Esan nahi dut, lana enkarguz-koa denean, baldintzak argitaletxeak, edodagokionak, ezarri ohi ditu. Joanes Leizarra-gari Joana Albretek Biblia itzultzeko aginduzionean, zenbait baldintza jarriko zizkion,helburua seinalatuko zion. Jatorrizko testua-ren eta itzulpenaren arteko sokatira hor dagobeti, baina nork bere gogoz testu bat itzul-tzen duenean –Sarrionandiak askotan eginduen bezala–, askatasuna handiagoa da, hel-burua ez da fideltasuna, birsorkuntza baizik.

Sarrionandia itzultzen ari delarik, birsorkuntzakbadu neurririk, edo mugarik gabekoa da liber-tatea? Nik uste Sarrionandia nahita ari dela birsor-tzen, hain zuzen itzulpena gauza estua delauste duenari erantzuteko asmotan. Itzultzeko

“Jatorrizkotiknolabait hurbilibiltzea da oraindikkontsigna”

Prestigioa “Itzulpena beti izan da bigarren mailako gauza. Itzultzaileakberak ere ez dira ezagunak. Autorea ezagutzen dugu, ezitzultzailea. Beharbada, euskaraz, gaur egun, itzultzaileakpromozionatzen ari gara, baina gauza berria da. Gaztelaniazirakurtzen dugunean, esaterako, Pessoa irakurri, Baudelaireirakurri, ez dugu itzultzailearen berririk, ez dakigu nor direnere… Euskarazko itzulpenei dagokienez, uste dut gehienbatitzultzaileok eta zenbait irakasle eta ikertzailek irakurtzenditugula itzulpen testuak, Literatura Unibertsala bildumakoliburuak eta beste. Irakurle ohiko batek, beharbada ez dubilduma ezagutzen, gaztelaniaz irakurriko ditu hainbat autoreatzerritar, itzulia den ez den batere konturatu gabe. Euskarazkoliburua denean, eta itzulpena, gehiegi! Eta ikastolako ikasleakez dira gauza berria. Hor zerbait bada, alferkeria, ohitura falta...Itzulpenak onak dira gaur egun, ez dago aitzakiarik”.


askatasuna hartzen du Sarrionandiak, egilea-ren autoritatea zalantzan jartzen du… 80kohamarkadan Latinoamerikako autoreen ideia-rekin bat egiten du: “Ez dago testu orijina-lik”. Zioten testu guztiak zirela aurreko testubaten berridazki, dena denona da… Mutu-rreko iritzia da, nahi bada, baina hortik erebada Sarrionandiaren obran: “Itzultzea bir-sortzea da, eta muturreraino eramango dutasmoa”, esanez bezala. Baina esan dut lehe-nago ere, enkarguzko lana denean, mugaerrespetatuko lukeela uste dut. Sarrionandiakegiten dituen itzulpenetan bada jolasa, jolasegiten du irakurlearekin, batean orijinala, bes-tean itzulia, hurrena apokrifoa… Ematen duirakurleari zera esaten diola: “Zer alde dago,bada, sormen lanaren eta itzulpenarenartean? Engainatu zaitut”. Bestalde, hor daplagioa ere! Bernardo Atxagak ere idatzi dugai horretaz, aldarrikatu du plagioa. Hor dabeti Borgesen ipuin famatu hura, “PierreMenard, autor del Quijote”. Jolasa da, ipuina,baina hantxe erakusten du Borgesek fidelta-sunaren ideia muturreraino eraman nahidenean zer gertatzen den. Sormenaren etaitzulpenaren arteko mugaren inguruan ari da.Postmodernismoak hartu duen ideia da: ezdago mugarik, dena da lauso…

Dena behe-laino. Horixe. Dena libre. Hori ere arriskutsua da…

Itzultzaile zara zu zeu ere, eta jakinaren gai-nean ari zara. Nondik ari da gureko itzultzailea?Tesia egin eta gero, horri erantzuten hastekogaraia izan liteke. Alegia, bada Sarrionandia-

ren mailako egile edo itzultzailerik, hainmodu librean itzultzen jarduten duenik? Ezdakit. Ederra litzateke horretaz azterketa egi-tea. Garai batean, zenbait jendek bere gogozegin zituen hainbat itzulpen. Gaur egun,enkarguzkoa da nagusi. Izango da EIZIErenLiteratura Unibertsala bilduma, izango dahaur eta gazte literaturako liburua, izango daJokin Zaitegi Sariketa, argitaletxeren batengogoa… Horietan, irizpide zehatzak etamuga nahiko estuak ditu itzultzaileak, hasie-ra-hasieratik. Hala ere, gaur egun onartuadago itzulpena itzultzailearena dela, gauzajakina da itzultzaileak nolabaiteko askatasunaduela, lizentziak hartuko dituela. Nik ustebetiko joan zirela itzultzaileak egiten zituenbarkamen eske haiek.

Zer diozu zeure buruaz? Maialen MarinekinJokin Zaitegi Sariketa irabazia duzu, txineratikMo Yan-en Nagusia gero eta umoretsuagodago ipuin bilduma itzultzen ari zarete… Jatorrizkotik nolabait hurbil ibiltzea da orain-dik kontsigna. Are gehiago, gure proiektuaaukeratu izanaren arrazoietarik bat da txine-ratik gertuena egotea. Beste bat, euskarazondo funtzionatzen duela. Azken finean,horixe izango da beti xedea. Jatorrizkoareneta itzulitakoaren arteko sokatiran ibiltzeadagokigu. Oreka bilatzea da gaur egun gehienbaloratzen dena. XVIII. mendean, Frantzian,esaten zen Les Belles Infidèles, ederinfidelak –esaldiari darionmatxismoa gorabehera–, izanbehar zutela itzulpenek, ederrak.Hori zen irizpidea. n

PierreMenard,KixotearenegileEz zuen nahi besteKixote batkonposatu –askigauza erraza–,“Kixotea” baizik. Ez dago esanbeharrik ez ziolasekulajatorrizkoarentranskribapenmekaniko batiekin; ez zenkopiatzea noskiharen asmoa.Miguel deCervantesenarekin –hitzez hitz etalerrorik lerro– batetor zitezenorrialde batzuksortzea zenMenard-en gutiziamiresgarria.

ERDIKO KAIERA - LITERATURA

2013KO APIRILAREN 21A�28

HITZ HORIEKIN hasten da liburua.Nola idatziko zenuke zure amaren autobiografia? Nola harilkatuko zenuke

haren memoria? Nola eraikiko zenituzke zure izatearen sustraiak? 1996an argi-taratu zen lan hau, bost urtez egon zen hura idazten, eta kritikari batzuek esanzuten ez zela egiazko autobiografia, Alberto Martinez de la Cuadra itzultzai-leak esan bezala, lehen pertsonako bakarrizketa bat da liburu honetan duguna,fikziozko pertsonaia batek bere bizitza kontatzen digu literatur genero honenkonbentzioei muzin eginez.

Britainiar Handiko kolonia izandako Karibeko irla bat da bizitza honen tes-tuingurua, kolonizatzaile eta kolonizatuen arteko harremanak agertzen zaizki-gu bertan, eta egoera postkolonial honen ondorioak aletzen dizkigu protago-nistak. Bere hildako ama karibekoa zen, ia desagerrarazita dagoen herriarenondorengoetako bat, eta bere aitak afrikar jatorriko ama eta eskoziar jatorrikoaita izan zituen polizia diruzale handinahia, garaileen alde lerratzen dena.Hauek dira haren jatorria.

Bere emakume izaerari ere erreparatzen dio, eta honek ezartzen dizkion bal-dintzei. Gainera, aipatu berri dugun egoera postkolonialean egonda, emakumeklase desberdinak daudela agerian uzten digu: “andere bat asmakizun landuenkonbinazio bat dela, itxurakerien, aurpegiko eta gorputz atalen apainketen, dis-tortsioen, gezurren eta alferrikako ahaleginen bilduma bat. Ni emakumea nin-tzen, eta emakume gisa banuen definizio labur bat: bi bular, irekidura txiki batnire hankartean, umetoki bat”.

Gayatri Ch. Spivak ikertzaileak idatzi zuen “Can the subaltern speak?” tes-tua gogorarazi digu liburu honek. Kincaidek hori egiten duelako, subalternoa-ri, historiak isilarazi duen subjektu zapalduari, ahotsa ematen dio, bere historiakonta dezan. Hala, bere bizitzaren kontakizunean gogoetak tartekatzen ditu,eta galderak botatzen ditu bere egoeraz: “Eta nik zer galdetzen dut? Zein gal-dera egin dezaket nik? Ez daukat ezer. Ez naiz gizona. Zerk birarazten dumundua nire aurka eta nire antza duten guztien aurka?”

Emakumea izanik senarra topatzea eta seme-alabak izatea litzateke harenpatua, baina berak goiz erabakitzen du ez duela haurrik izango eta beranduematen du ezkontzeko pausoa. Hona hemen honi buruz esandakoa: “Etsi-etsian gizonekin ezkondu nahi izatea, jakitera heldu naizenez, ez da emaku-meek egiten duten hutsegite bat, baizik eta, bakarrik, tira, beste zer uzten zaieegiten?”.

Bere bizitza kontatuz bere amari bizia ematen dio, ahotsa, izena eta izana,bere iragana eta etorkizunaren artean zubia eraikitzen du eta bereidentitatea, bizirik den bitartean, argitzen saiatzen jarraitzendu,“inoiz ezin maitatuko zuen jendez beteriko leku batean”. n

Amaia Alvarez Uria

Nire amaren autobiografiaJamaica Kincaid

Itzulpena: Alberto Martinez de la CuadraAlberdania-Erein-Igela, 2012

Ni jaio nintzen urtean hil zen nire ama

Helduen literatura | ITZULPENA


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

ARTISTA da Joseba. Musikariaparta, edozein estilo jotzenprimeran moldatzen da, sekula-ko irudimena du, eta oso gustuona du doinuak sortzeko etajotzeko garaian.

Jakin-min handia izan dubeti. Bere sentimenduak, kez-kak eta egonezina adieraztekoforma, soinu eta doinu berriakbilatzen ahalegintzen da eten-gabe. Eta lortzen du. Beti harri-tzen gaitu. Bere emanaldi-per-formanceak ikusgarriak dira, paregabeak. Aho betehortz gelditzen gara musika tresnak jotzeko era-kusten duen trebeziarekin eta irudimenarekin, bat-batean jotzeko duen gaitasunarekin, bere gatz etapiperrarekin, eta bere umore onarekin.

Denborarekin ahotsa modu egokian erabiltzenasmatu du, eta gero eta hobeto kantatzen du edobaliatzen du ahotsa, berak sortutako doinuen etahotsen gainean, eta bere estiloa sortzea lortu du.

Urte bukaeran kaleratu zuen Oso banda lanaberak bakarrik egin du, one man band moduan. Gita-rrei eta erabiltzen dituen gainerako tresnei hitz egi-narazten die, hainbat soinuren efektuak eta progra-mazioak baliatzen ditu, eta kantatu ere egiten du.Erritmoen eta soinuen anabasa neurtua sortzen du,

eta lau konposizio bitxi diraemaitza: blues, folk eta psiko-delia kutsuko lau esperimentu.Gordinak, indartsuak eta hun-kigarriak. Hitzak bereziak dira,bere kantatzeko eta ahoska-tzeko modua bezala. Halaber,aipagarria da Ramon M. Zaba-legik egindako diseinu ikusga-rria, eta diskoaren mamiarekinbat dator erabat.Bere ibilibidean, besteak

beste, Xabier Montoiarekin,Maixa ta Ixiarrekin, Koldo eta Arantxarekin, etaTriki Ta Ke, Tanta, Mengele Quartet, Onddo etaOn Benito taldeekin aritu da. Joseba Irazoki gisahainbat disko kaleratu ditu, Do bere bakarkakobeste egitasmoarekin ere aritu izan da, eta diskougariren grabazioetan parte hartu du.

Gaur egun, Atom Rhumba taldearekin, Pettire-kin nahiz Rafa Ruedarekin jotzen du, eta harriga-rria bada ere, Josebak one man band gisa aritzekoastia izaten du. Gu horrekin pozik gaude, Josebajotzen ikusteaz eta entzuteaz beti goza-tzen baitugu.

Aupa Joseba! Segi horrela! n

Joxi Ubeda

Oso bandaJoseba Irazoki

Bidehuts, 2012

Musikari bakarreko banda

FOT

ER

OPA

NIC

O.B

LOG

SPO

T.C

OM


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

2 6

9 8 3 5 2

1 6 7 9 4 3 8

7 8 9

7 8 6 1

3 6 1

4 9 7 3 8 5 6

3 5 9 4 7

7 1

Erraza

Zaila

8 2 7

6 4

5 6 8

8 6 4 1

2 5

3 9 4 2

7 4 2

8 3

9 1 6

Erraza

Zaila

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ezker-eskuin:

1. Argibide. Salerosketa bat egitean ematen den diru kopuru. 2. Edari. Begirada.3. Telefono-sarea erabiliz dokumentuak igortzeko sistema. Salatzeko joera duena.4. Egiazale. Mehe. 5. Naizen hau. Ahul, makal. Larruazaleko gaixotasun. 6. Gurdiaren ziri. Orojakin, oro dakiena. 7. Abade edo abadesa baten menpekoeraikina. Trebeak, iaioak. 8. Airatu aditzaren infinitiboa. Koinatu.

Goitik behera:

1. Norbaiten edo zerbaiten alde egitea, babesa. 2. Musika obra. 3. Argazkian.Gehiegi. 4. Utikan! Protozoo mota. 5. Estetikan aditua. 6. Urtearen seigarrenhilabete. Letra izena. 7. Bakoitzaren jokamolde. Gauerditik eguerdira artekodenbora bitarte. 8. Egitekoak, arazoak. 9. Tankera. 10. Sorbalda. Elikatu. 11. Zelaia, toki laua. 12. Jardun. 13. Ontziaren egituraren ardatza. 14. Enara. 15.Ezpatak gordetzen diren zorro modukoa.

Ezker-eskuin:1. Datu, Erres. 2. Edateko. So. 3. Fax, Salati. 4. Egiati, Fin. 5. Ni, Mengel, Negel. 6. Tolet, Orojakile. 7. Abadia, Abilak. 8. Aira,Ezkonanaia. Goitik behera: 1. Defentsa. 2. Adagio. 3. Taxi, Lar.4. Ut, Ameba. 5. Esteta. 6. Ekain, De. 7. Rol, Goiz.8. Aferak. 9. Estilo. 10. Soin, Jan. 11. Naba. 12. Ekin. 13. Gila. 14. Elai. 15. Leka.

11 12 13 14 15

138275964

264938175

597164283

786452391

429613758

315789426

973846512

641527839

852391647

452183769

983567412

167294385

621378594

798452631

534619278

249731856

316825947

875946123

Igandeko mezan, ustekabean, apai-zak galdera hau egin die eliztarrei:

– Neba-arrebok! Elizatik aterabaino lehen galdera bat egin behardizuet. Hemen zaudeten guztionartean, zenbatek barkatu ditu gaurbere etsai guztiak? Altxa besoak!

Eliztarrek harriturik elkarribegiratu eta poliki-poliki besoakaltxatzen hasi dira. Denek jasodituzte besoak, amona xaharbatek izan ezik. Apaiza harenganahurbildu eta honelaxe galdetu diogoxo-goxo:

– Zu ez al zaude zure etsaiakbarkatzeko prest?

– Apaiz jauna, nola barkatukoditut etsaiak, etsairik ez daukateta!

– Hau handia da! –apaizak–.Eta zenbat urte dituzu?

– 102! –erantzun amonak.

Hori entzunda apaiza eta eliz-tarrak txaloka hasi dira. Esku zar-tak isiltzean, apaizak:

– Zu eredua zara guretzat.Esango al diguzu nola iritsi zarenadin horretara etsairik gabe?

Eta amonak:– Putakume horiek guztiak ni

baino lehenago hil direlako!

Gurutzegrama Sudokuak

Jokaera eredugarria

Soluzioak

Kike Amonarrizen umorea


ALEA - ERDIKO KAIERA

Euskal industriak trena hartu zuenekoa“BETIDANIK garbi izan dut tren gel-tokietan zain ematen dugun denbo-ra zentzumenentzat oparia dela”.Burdinbidearen Euskal Museoarenfundazioko zuzendari MaitaneOstolazak erakusketaren katalogo-ko hitzaurrean idatzitako hitzakdira. Eta apirilaren 28a baino lehenIrungo Amaia Kultur Zentrorahurbiltzen dena entzumenarenbidez murgil daiteke trenak gureanizan duen 150 urteko historian.Entzungailuen bidez, lurrun maki-nen ufakotik hasi eta tren elektrikomodernoen burrunbara bitartean,hainbat audio entzun daitezke: trenzaharren txil ibitua, geltokikogiroa…

Hormetan hainbat argazki etaazalpen-testu ipini dituzte. Bainaerakusketako elementurik interes-garrienak objektuak dira: langileentxapelak, takografoak, bidaia txar-telak (besteak beste, 0,15 pezetabalio zuen Urolako tren zaharrekotxartela), txartel-zulagailu mitikoak,tren-makinen plano originalak, gel-toki-buruaren turutak… Pieza ede-rrenen podiuma aukeratu beharbagenu, hauexek lortuko luketedomina: tren-makinentzako erre-gulatzailea (1950), orratzak aldatze-ko hiru suko argiontzia (1923) etaCompañía del Norte enpresakotelegrafoa (1895). Geltokiko bule-go zahar bat berregin dute, etagirotzen laguntzen duen dekora-zioa ere zaindu dute: zenbait toki-tan trenbideetako ohiko harri txin-txarra bota dute lurrean eta bitrinabatzuk errail herdoilduen gaineanipini dituzte.

Trena eta industrializazioa. Era-kusketako objekturik zaharrenaTrianoko geltokiko 1865ekohorma-erlojua da. Trena funtsezkoaizan zen Trianoko meategietakolehengaia burdinoletara garraiatze-ko, eta, oro har, industria-guneberrien garapenerako. Hortaz,garraiobide iraultzaileak garrantziaberezia izan zuen Bizkaian eta,bereziki Bilbo inguruan. Duela aste

batzuk Mikel Iturralde kexu zenTreneando blogean: “Ezaxola, intere-sik eza, apatia eta nagitasuna. TrenaBilbora iritsi zeneko 150. urteurre-na oharkabean joan da. Efemerideaoroitzeko ekitaldi instituzional batbera ere ez, hiriak (eta lurraldeak)burdinbideari hainbeste zor dionarren”.

Irunentzat ere trena garrantzi-tsua izan zen (eta Irun trenaren-tzat). Kokagune estrategikoa izaki,garai batean Norteko ferrokarrila-ren, Bidasoakoaren, topoaren,Frantziatik zetozen lineen eta Hon-darribirako tranbiaren ibilbideakbertatik abiatu / bertan amaitzenziren. Erakusketa ibiltaria da, etaIruneko geldialdian mugako hiriarieskainitako atal berezia prestatudute. Beraz, zenbait tokitan behin-tzat trenaren etorrerak merezitakoomenaldia izan du.

Berandu edo azkarregi. Erakuske-tak ederki jasotzen du garraiobidehonen xarma, baina ahulguneak ere

baditu. Geltokian zain dagoenbidaiariak trena berandu datorre-nean pazientzia galtzeko arriskuaduen bezala, erakusketako bisitarieuskaradunak ere pazientzia behar-ko du paneletako testuen euskaraz-ko itzulpen kaxkarra irakurri nahibadu.

Garaia baino lehen iritsi delakotrena galdu duen bidaiaria ere ezda gustura egongo. Erakusketakederki transmititzen du trena fun-tsezkoa izan zela Euskal Herrikoizaera industriala taxutzerakoan.Horregatik objektu zaharrek uztenduten ahogozoa apur bat garraztuegiten du erakusketaren amaieranabiadura handiko trenari eskainidioten atal zabalak; AHTren alde-bakarreko apologia egiten da, eus-kal gizar tearen zatibatek etorkizunerakofuntsezkotzat ez etakaltegarritzat jotzenduela ahaztuta. n

Nagore Irazustabarrena

Trenak 150 urte EuskadinErakusketa ibiltaria Non: Amaia Kultur Zentroa, Irun. Data: apirilaren28ra arte. Antolatzailea: Trenbidearen Euskal Museoa.


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA | JOXERRA AIZPURUA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

FUKUSHIMAKO zentral nuklea-rra lehertu zenetik etengabeailegatzen zaizkigu hareninguruko berriak. Lehenengohilabeteetan erreaktoreenkontrola zen informazio gainagusia, ondoren erradioakti-bitatearen jomugak, gerorapertsonen eta animalien osa-sun arazoak... eta orain, denaknahastuta.

Inguruko herrietan tiroide-minbiziaren hazkundea, mar-

txoaren amaieran hozte-sistemaren etena arratoi batek sortutako zirkuitu-laburrarengatik, apirileko lehen asteburuan gutxienez 120 metro kubo urerradioaktiboren ihesa, inork ez dakiela nola...

Fukushimako informazioaren zati bat baino ez zaigu ailegatzen: isilpeanmantendu ezin dena. Eta japoniarrek euren agintari eta era-kundeengan duten konfiantza gero eta txikiagoa da. Hori delaeta, zentrala kudeatzen duen Tepco enpresak bertako informa-zioa “hobeto” kudeatzeko erabakia hartu du. Esan gabe doa“hobeto” hitzaren itzalpean zentsura dagoela. n

Berotegi efektuamoteldu ote denaren susmoakNature Climate Change argitalpe-nean adierazi berri dutenez,Lurraren beroketa globalamoteldu egin omen da OzeanoAtlantikoak eta tropikoek ustebaino bero gehiago xurgatudutelako. Hala ere, hori kasuali-tate hutsa izan daitekeela adiera-zi dute ikerketaren egileek.

ttiki.com/49298(Gaztelaniaz)

Munduko biztanleriarenhazkundea etengo da?

NBEren ustez, 2100. urteanmunduko biztanleria gehienez15.800 milioi pertsonakoa izan-go da, eta gutxienez 6.200ekoa(gaur egungoa baino txikiagoa,beraz). Espainiar unibertsitatebik egindako estimazioaren ara-bera, kopurua hurbilago egongoda beheko mugatik goikotikbaino.

ttiki.com/49299 (Gaztelaniaz)

Tomateen zaporeaberreskuratzeko lanean

Tomatea hor eta hemen, neguaneta udan, espezie honetakoa etahartakoa. Hainbeste eta noiz-nahi produzitzeak tomatearenzaporearen galera eragin duelaesaterik badago. Hainbat zien-tzialarik uzta gutxitu gabe zapo-rea berreskuratzeko bideak bila-tzen ari dira. Horretarakolagungarri izan daitezkeen zen-bait gene identifikatu dituzte.

ttiki.com/49300(Frantsesez)

TH

INK

PRO

GR

ESS

.CO

M

Fukushimaren ingurukokomunikazio kanpaina

THE LONG NOW FUNDAZIOAK 26 espeziekozerrenda osatu du, berpizteko hautagai gisa: zor-tzi txori amerikar, bi ugaztun europar, tximeletabat, martsupial bat, hiru ugaztun urtar, ugaztunafrikar bat, lau txori lehortar, bi txori tropikal,palmera bat eta historiaurreko hiru espezie

Fundazioaren arabera, bi irizpide hartu dituz-te kontuan hautaketa egiteko: batetik, espezieagarrantzitsua izatea ekologiaren ikuspuntutik,eta bestetik, haren ADN inon gordeta izatea.

Espero bezala eztabaida berehala zabalduda zientzialarien artean. Batzuentzat gizakiarenerruz galdu den ondare ekologikoa berreskura-tzeko aukera izango da; beste batzuentzat,edozein unetan –irizpide batzuenarabera– espezie bat berreskura-tzeko aukera izateak nolabaiteko

“zilegitasuna” ematen dio gizakiari ondare ekologikoa kalte-tzen jarraitzeko. n

26 espezie berpiztu nahian

TH

ELO

NG

NO

W

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA

� 332013KO APIRILAREN 21A

Kaixo Iban. Giltxaurrondoen markoa ona iruditzenzait. Hala ere, hazitik sortuak edo txertatutakoak dira?Hazietakoak badira, bakoitza tamaina batekoa egingoda, eta txertatuak mentu-oinaren araberakoak. Bainagutxi goiti-beheiti ongi dago. Otadiak lur oso aberatsak

dira. Ihartzen doan otearen orria azpian pilatzen da etahorrek lurra majo ongarritzen du. Arbola bakoitzarenipurdiaren bueltan ebakitako oteak uztea ona da, berekontra-kontran ez badago. Inausteari buruz, giltxau-rrondoa oso bera da eta ahal dela ez da inausi behar. n

Irakurleak galdezka

EUSKALDUNOK gurgai genituz-keen hamahiru landareen zerren-dari hurritza, maspila edo basa-gurbea, hagina, lizarra, mihura,sagarrondoa eta haritza aipatuzekin genion. Aldarearen osaerarisegida emanez...

Hurrengoa zumea, Salix sp .Ongi esanda zumeak. Zume askobaitugu. Eta denak gure bizimo-duan behar larri bat bete dute,lokarri izatearena. Lihoa eta kala-mua garestiak zirenean eta nylonaeta plastikoak utopiatik harantza-gokoak, zumeak lotu zituen gurezaku, fardel, pakete, bilgu eta sor-tak. Inoiz ez dut ahaztuko amonaJoxepa zenaren sukaldean, txerrihiltze egunean ekonomikaren gai-nean pertza izugarri handi bateanzume adarrez lotutako odolki sor-tak ur irakinetan nola sartzenzituzten, egin berritan egosteko.Adarraren lodiena uretatik kanpo-ra, sartu eta atera sorta nahi eranibiltzeko. Errioz beste aldeko Zal-dierreka aldameneko Olanoeneabaserrian ere sekula ahaztuko ezdudan imajina grabatu nuen garu-nean: dolarerako bidean matxakanjotzeko zain, sagastitik ekarritakosagarra zakuetan, etxeko atarian;zakuak zumez lotuak! Ohorezkotxokoa izan du, baita, saskigin-tzan. Garai batean ia etxeero urru-tira gabe ikusten zen zume landa-

rea, neguan nabarmenago, adargazteen azal koloretsu distira-tsua agerian. Beste mendebateko kontuak, seko adieraz-garriak, ordea. Landare generoberekoak izanagatik, Salix genero-koak, euskarak ederki bereiztenditu sahatsak eta zumeak, hegoal-deragoko hizkuntzek ez bezala.

Intsusa ere, Sambucus nigra ,zumea bezain senide izan dugu.Bata eta bestea katuaren muga-rrien barrukoak ditugu. Oilategi-ko intsusa arbolaren irudia, txerrihiltzeko odolki sortaren argazkiajasota dagoen karpeta bereandaukat. Intsusak etxea babestuizan du. Apo, suge eta tankerako-

ak uxatuz, gure imaginarioa etaalegiazko mundua elikatu du.Sugea behiaren errapera ez hur-biltzeko ukuiluko azpien azpianintsusa adarrak jartzen ziren.Bizitza alegiazkoa soilik ez denez,bi intsusa ditut nik etxe ondoan.Sugeen beldur lehena, aspaldiezagutu nuen egunerokorakogaragardoa intsusazegiten zuen mojakomentuaren gurtzaneta inbidiazko laudo-rioan, bigarrena. n

Ezkioko Igartubeiti baserriarenatari aurreko zumeak.

JAK

OB

AE

RR

EK

ON

DO

Odolkia eta sugea

Kaixo Jakoba! Giltxaurrondoak landatu ditut 0,5 hekta-reako bizkar batean. Kareharria dago, eta dena otezbetea da. Landaketa-markoa 10x10ekoa da. Ez dakitongi dagoen edo gaizki. Zuri zer iruditzen? Landareareninguruan bi metro inguruko diametroa garbitu dut, eta ezdut intentziorik bertzea desbrozatzeko; otea utziko dut,horrela azienda ez da sartuko. Landarearen ondoan

–lurra mugitu dudan lekuan– moztutako oteak utzi ditutongarritarako aprobetxatzeko. Ez dio kalterik egingo oteabertan usteltzera uzteak, ez? Landare batzuek 1,5 eta 2metro inguruan dute, komenigarria izango litzateke moz-tea adarrak ateratzeko, edo hobe da hurrengo urteankimatzea? Esker mila.

Iban Larratxea (Elizondo)


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

ERROMA, K.A. I. MENDEA.Publio Virgilio Maronimaskota hil zitzaion etapoeta ezagunak hiletaarranditsua antolatu zion.Gaur egun ere bada mas-kotari gizakiei baino ome-naldi bereziagoa eskaintzendionik, baina Virgiliorenak,bizirik zen artean, ez zionseguruenik asko lagundu-ko; izan ere, Eneida-ren egi-learen maskota eulia zen.

Intsektuaren hiletak Vir-giliok Eskilino muinoanzeukan etxeko lurretan eginziren, eta hiriko patriziogailenak eta merkatari abe-ratsenak bildu omen zituz-ten. Hileta ereserkiak kan-tatu eta omenaldi testuakirakurri zizkioten dipterozenduari. Virgiliok berakere hainbat olerki utzi zionhilkutxa ñimiñoaren ondo-an, erostari profesionalenarrantza eta lantu artean.Hilarri bikaina zizelkatu zuten maskotarentzat. Ripley’sWonder Book of Strange Facts (1957) liburuak jasotzen due-nez, hauxe zioen hilarriko idazkunak: “Eulia, kutxahonek argia eman diezazula, eta zure hezurrek (sic) atse-den har dezatela”. Virgilioren euliak berezia izan beharzuen zinez –hezurrak zeuzkan intsektu bakarra izateazgain– halako omenaldi garestia merezi bazuen; 800.000sestertziotik gora kostatu zitzaion ospakizuna.

Pentsa daiteke eszentrikotasunak eta nabarmenke-riak eraman zutela idazle ezaguna hotsandiko hileta

garestia antolatzera. Bainabenetako arrazoiak askozpraktikoagoak izan ziren.

Filipiko guduan JulioZesarren hiltzaileak men-dean hartu eta gero, Biga-rren Triunbiratuarenkezka nagusietakoa guduzelaietatik etxera itzultzenari ziren soldadu beterano-en beharrak asebetetzeazen. Hiritar aberatseneizergak igo zizkieten etalurjabeen eremuak konfis-katzea ere erabaki zuten,lursail horiek soldaduenartean banatzeko.

Virgiliok agintarienartean lagun asko izanik,promulgatu baino lehenizan zuen dekretuarenberri, eta xehetasungarrantzitsua ere iritsi zenbere belarrietara: edonola-ko ehorzketaren edo hilo-biren bat zuten lurrak ezzituzten konfiskatuko.

Eskilinoko lursailean hilobirik ez eta, inprobisatzeaegokitu zitzaion idazleari. Izaki bizidunen bat ehorzte-ko, hil egin behar zuen lehenik, eta hobe euli bat akaba-tzea senitarteko bat galtzea baino. Intsektua maite zuelaeta omenaldi eder hura merezi zuela sinestarazteko,herri altxorrari iruzur egiteko alegia,800.000 sestertzio xahutu behar izanzituen. Baina Erromako zazpi muinoetakobatean zeukan etxalde ederra ez zutenukitu. n

Aparkaleku baten azpian aurkitu dute Ingalaterrako erregeaINGALATERRAKO RIKARDO III.A(1452-1485) Plantagenet dinastiakoazken erregea izan zen, eta borrokan–Boswortheko guduan– hil zen azke-na ere bai. Shakespearek berak agin-tean bi urtez egon zen erregea tirano-tzat deskribatu zuen eta, legendarenarabera, Ingalaterran monasterioak

desegin zituztenean haren gorpuaSoar ibaira bota zuten. Iragan udanLeicesterreko aparkaleku publikobaten azpian giza arrastoak topatuzituzten eta, berriki, ADN azterketa-ren emaitzak eskuetan, RikardoIII.aren eskeletoa dela baieztatu duLeicesterreko Unibertsitateak. n

Virgilioren euliaren hiletakdesgrabatu egiten du

Arrastoak

Publio Virgilio Maron (K.a. 70-19) alboan bi musa dituela.Poeta bere maskota bitxiarekin azaltzen den artelanik ezzaigu iritsi.


TERMOMETROA

ITXASO ATUTXA

Bilbo, 1967. Igorre herrian bizi zela hasi zen politikan, EGIn. EAJko BBBko presidentea da.Euskal filologia ikasia. 3Koma ekoiztetxean jardun du orain gutxi arte. Kazetaritzan ere aritu da.

ETBko programazio zuzendaria izana da. Sabin Etxeko bulegoan hartu gaitu. Itxaso Atutxak bizkaieraz egiten du berba. Zeberion bizi da.

| MIKEL ASURMENDI |


KOMUNIKAZIO arloan aritzetik poli-tikaren lehen lerroan aritzera iraganda EAJko BBBko presidente berria.Itxaso Atutxarekin izan dugun elka-rrizketaren sarrerako berbak ditu-zue hauek: “Niretzat errazagoa dakazetariaren aldean egotea. Politika-riaren lanak pazientzia eskatzen du.Ez dut politikariaren estereotipoaematen oraindik, baina horretan ere

jausiko naiz. Neure estiloa landunahi dut horregatik”. EAJko egitu-retan presidente kargua hartu duenlehen emakumea denez, genero gaiaere ipini diogu mahai gainean: “20urte nituela genero gaia lantzengenuen alderdiaren batzarretan.Orduko emakumeen kezkak egungaindituak izango zirela pentsatzennuen. Haien adina daukat orain,

gauzak aldatu dira, baina geldodoaz, geldoegi”.

Kazetariak –hedabide handietakoakbehintzat– boterearen mesedetan ariei dira. Bat al zatoz? Hedabide handiak, zoritxarrez,diruaren menpe ari dira. Horregatikbeharrezkoak ditugu hedabidepublikoak. Eta pribatuak ere, uga-

«EAJk herri honenindependentzian sinesten du»


TERMOMETROA - ITXASO ATUTXA

zaba berberen esku ez daitezen izansaiatu behar dugu, sentsibilitateezberdinek leku izan dezaten. Nikbeti defendatu dut hedabide publi-ko sendoak izatea.

ETB ezagutu duzu iragan urteetan.ETBko zein eredu nahiko zenuke? ETB1k indartsua eta kate errefe-rentea izan behar du. ETBk EuskalHerrian zentzurik izango badu,eredu hori behar dugu. Azkenbelaunaldiek ETB euren aukerazkanpo laga dute honezkero. ETBez da euren erreferentzia: ez aur-kezleei begira, ez berri-emankizu-nak, ez telesailak orobat. ETB1indartsua izateko kalitateko telebis-ta egin behar da. Generalista izanbehar du, denetarikoa, jende asko-ren erreferentzia izan dadin. Eus-kal geografia ere kontuan hartubehar du.

Geografia... Esaterako, Bilbon sekula izan ezden euskaldun kopurua dago, etatelebistan ez daukagu horren islarik.Ez Bilborena, ez Donostiarena ezeuskaldunon bizitza urbanoarena,oro har. ETBk hori eskaini behardu. Euskal hiriburuen eta orobatherri urbano handietako euskalgizartearen bizitza eskainiko lukeentelebista behar dugu.

Bizkai Buru Batzarra (BBB) ei daEAJn pisu gehien duena. Zein neu-rrian ez du Bizkaiko eredu sozialakbaldintzatzen EAJren norabidea?Bilbo hiri “espainoldua” dela eta,diot.Egia da, gu gara erakunderik indar-tsuena alderdian, 30.000 bazkideeta-tik 24.000 bizkaitarrak dira. Etahorrek pisua dauka. Baina, zuk hirihau ikusteko duzun modua ez dahorrenbeste islatzen alderdi barruan.Esan dezagun –zuk aipatu duzunespainoldua adjektiboa kendu arren–bizkaitar erdalduna dela. Bizkaia ere

herriak dira guretzat, eta alderdianherriek ikaragarrizko indarra dauka-te, hau da, herri bizitzak eta ohitu-rak, herriko feelling horrek. Bilbokberak baino askoz pisu gehiago dutesarritan herriek. Herriak oso indar-tsuak dira gure antolaketan. Ez nukehorrenbestekotzat joko zuk aipatu-tako inpresio hori.

Zazpiak Bat lema gogoan, EAJ alder-di bizkaitarra bihurtze bidean dagoe-la entzuten da noiz edo noiz. Bai, niri ere esan didate hori: Eus-kadiko lehendakaria bizkaitarra da,EBBkoa ere bai. Bizkaitar bi diraalderdiaren eta euskal gobernuarenburuak. Nik herri bat daukatburuan eta herri horrek zazpi lurral-de dauzka. Guk nazio konfiguraziohori daukagu helburu, eta benetansinesten dugu horretan.

Espainiako Estatuarekiko autono-miaren markoa ez ote da subiranozaletasunaren kaltetan, neurribatean? Bizkaiko EAJk, eta Eusko AlderdiJeltzaleak osotara, abertzalea delaerakutsi du, ez autonomiazalea.Guk herri honen independentziansinesten dugu. Hori eztabaidaezi-na da.

Bizkaiaren pisu ekonomikoak (Petro-nor enpresa, berbarako) Estatuareki-ko harremana estutzen edo lotzendu. Ekonomiak ez ote du baldintza-tzen burujabetasuna? Mundu osoko harreman ekonomi-koek baldintzatzen dituzte gureloturak eta mugak egun: Espainia-rekikoak nahiz Europarekikoak.Zuk aipatu enpresa horretaz gain,Iberdrola edota BBVA ere aipatudaitezke. Baina guk gure nortasu-naren alde egin behar dugu. Herrihau ekonomikoki kudeatzeko etaaurrera ateratzeko gai garela era-kutsi dugu. Beraz, enpresa horie-kin daukagun harremanak ez lukegure eredua aldatu beharko. Esate-rako, gu Europan egonda, enpresahoriei berdin zaie guk Madrilekinedo Bruselarekin harremanak iza-tea. Enpresa horiek hemen giroegokia izatea nahi dute eurennegozioetarako, guri ere onurakemango dizkigutenak. Besteakbeste, lanpostuak sortuko ditugu-lako Bizkaian, Gipuzkoan edotaNafarroan. Guk harremanak ber-dintasunetan manatendu nahiditugu. Beti argi utzi dugu, ez gare-la bakarrik ari Madrilera begirapolitikan.

Artean baina, EAJren eta ezker aber-tzalearen politika bideak oso urrundaude elkarrengandik, antza denez.

“Gu pragmatismopolitikoan oinarritzengara, ez daukagu horiadierazteko lotsarik,

politika pragmatismoan datza”

“EH Bilduk alderdi sozialistarekin akordio bat sinatzen duenean aurrerapausoada, ezkertiarrak dira. Gu berriz, akordioa lortuz gero espainolistak gara”.


ITXASO ATUTXA - TERMOMETROA

Nik ere urrun ikusten ditut, etanahi nuke askoz hurbilagoakikusi. Gainera, Eusko Legebil-tzarrean nolako gehiengoakematen diren ikusita, askoz hur-bilagoak izatea nahi nuke. Baina,hemen urruntasuna biok mar-katzen dugu. Gu azken hautes-kundeen ostean EH Bilduren-gana hurbiltzen ahalegindu gara.Proposamen zehatzak mahai-gainean jarri arren, ez zituenonartu. Areago, gu beste alderdibatzuengana hurbiltzen garenneurrian, EH Bildu, esaterako,PSErengana hurbiltzen da inon-go arazorik gabe. Gurekikoanarazo gehiago sortzen zaio,antza denez.

Zerk eragozten du abertzaletasu-naren bi espresio nagusiak elka-rrengandik hurbilago ez egotea? EH Bilduren bitartez institu-zioetan sartu izana eragozpenabihurtu zaio ezker abertzaleari.Alegia, iraganean ez bezala,orain liskar politikoa instituzio-etako lehian dago, botoenlehian. Egoera larria pasaostean [legez kanpoko aldiarenondoren] EH Bildu gure alter-natiba izatea nahi dute. Zilegidena, noski.

Ajuria Eneko maizterra izateaxede dutela egozten ei diezuezuek. Eurek lehia pentsamenduhegemonikoan kokatu nahi dute,beste barik. Gure irizpideetan lehia ez dapentsamendu hegemonikoadelakoan sartzen. Legebiltza-rrean, Gipuzkoako Foru Aldun-dian, edo dena delakoetan parti-da bera jokatzen ari gara etaeguneroko politikan eragozpe-nak sortzen dira elkar ulertzeko.Baina, hara, haiek alderdi sozia-listarekin akordio bat sinatzendutenean aurrerapausoa da,ezkertiarrak dira. Gu berriz,akordioa lortuz gero espainolis-tak gara.

EAEko aurrekontuak lantzen aridira egunotan Legebiltzarrean.Beste alderdien nahietatik urrundago EAJren egitasmoa. Gizarteordezkariak diren sindikatuen

nahietatik ere oso urrun. ELAre-kiko urruntasuna gero eta han-diagoa, adibidez. ELA EAJrengandik aldenduizana gauza historikoa da. ELAkEAJrekiko hartu duen jarrerahori presenteago dago gauregun, hurbil zebilen urteetakojarrera hura baino. Ordea,ELAko kide asko EAJko kidedira, bazkidetza bikoitza dute.Besteak beste, EBBko presiden-teak berak [Andoni Ortuzar].Nik LAB bera baino gogorragoikusi dut ELA azken hilabete-tan. Bai Iñigo Urkullu lehenda-kariak bai Juan Mari Aburtokontseilariak hartutako eraba-kiekin, adibidez. ELAren jarreraeta adierazpenak oso gogorrakdira.

Horiek gizartearen egoera larriaadierazten dute nolabait. ELAk ezdu baztertzen berriz ere grebaradeitzea . Nik ELAko jendearekin hitzegiten dut, gu ere gizartetikhurbil gaude. Gu ere gizarteagara, eta ez dugu ikusten gizar-tea grebaren beharrean, eztanahia duenik ere. Nahi nukejakin nork ordezkatzen duennor, eta zenbat ordezkatzenduen bakoitzak. Niri ez zaitheldu herritarren grebarakonahi edo behar hori. Areago,grebara deitzeko beharra aipatudu ELAk, ez nahia bakarrik,beharra. Greba egiteko beharraal dago?

Edonola ere, ekonomiarenkudeaketan EAJ PPrekin molda-tzen da hobekien. Bizkaiko etaArabako aldundietan hitzarme-nak sinatu dituzue. PPrekin akordioak ditugu,baina aldi berean, EITBrengaian, PSErekin ere akordioalortu dugu zuzendaritza izen-datzeko, baita Kontu Auzite-giaren eta Arartekoaren kasue-tan ere. Gu, hala edo nola,batekin eta bestekin ahalegin-tzen gara, besteak ez bezala.Gu pragmatismo politikoanoinarritzen gara, ez daukaguhori adierazteko lotsarik, politi-ka pragmatismoan datza.


TERMOMETROA - ITXASO ATUTXA

PSEk Jaime Otamendiri betoa jarridio EITBko zuzendari nagusia izate-ko. Pragmatismoaren izenean onartuegiten da betoa. Jaime Otamendi ezagutzen dut per-tsonalki, profesionaltasuna erakutsidu ETBn lehen, eta orain EuskadiIrratian. Pertsona eta profesionalona da. Kudeaketan ere ongi arituda. Noski, harreman politikoetanakordioetara iritsi behar duzunean,alde batekoen eta bestekoen urra-durak ageri dira. Nik Otamendirenprofesionaltasuna goian gelditudadila nahi dut, inor hori zapuztenahalegindu delako eta horrek ezdauka hitzik.

Baina betoa onartzen da, hori“ordainsaria” da politikan.Akordio politiko guztietan ordain-du egiten da, sozialistek ere Gipuz-koako Batzar Nagusietan Bildure-kin akordioa lortzeko ordaindukozuten legez.

Urtebete da Ertzaintzak Iñigo Caba-cas hil zuela. Ardurak ez dira argitu.Eskatu daiteke gehiago, ezta?Bai. Lehenengo txarto jokatu zelako,eta hildakoaren familia argipenakeskatzen ari delako. Lehenik etabehin, zelako mina, ezta? Hala ere,horrelako prozesuak luzeak direlaesaten digute adituek. Urtebete pasada, diotenez izapideak luzeak dira,jende asko joaten delako deklaratze-ra, eta abar. Artean, gauza asko ger-tatu da, egia da. Beharbada erantzu-kizun politikoa azaldu behar zen, ezhainbeste tiroa egin zuen pertsonaagertzeko, baina bai Herrizaingo Sai-lak berak zeukan erantzukizuna argi-tzeko. Hori da nik eskatzen dudana.Herrizaingo sailburu EstefaniaBeltrán de Herediak oso barnetikhartu du gaia. Azkenengo erantzu-learenganaino joan behar dugu,Herrizaingo Sailak hartuko du eran-tzukizuna, gertatua argitu behar da.

Indarkeriaren beste espresioak dau-denean, botereko instantzietatik ger-taerak beste modu batez lantzendirela ematen du. Egia da, beste kasuetan indarkeriaerabiltzen dutenean erantzukizunaeskatzen zaie, eta beraz, horrelako-ak gertatzen direnean instituzioeta-tik inoiz baino gardenagoak izanbehar dugu, inongo zalantzarikgeratu ez dadin, eta erantzukizunakere zuritu ez daitezen.

Hilketa istriputzat jo izan da. Bote-rearen mekanismoak bere interesakbabesten al ditu?Pertsonen bizitza tartean delarik,boterean bat izan edo bestea izan,gobernu karguetan gaudenoi eskatubehar zaigu erantzukizuna. EAJkLegebiltzarrean horrelako kasueta-rako komisio iraunkorra sortzeaeskatu du –ez daitezen gerta hobe–gertaerak arinago argitzeko.

Xabier Lopez Peña ETAko kidearenheriotzaren inguruan, Radio Euska-

din zuk egindako adierazpenak gaizkihartuak izan dira sektore batzuetan.Bai, Twitteretik egurra eman didate.Agian txarto azaldu nuen esan nahinuena. Nik berriro diot, kasu horre-tan edo beste ezeinean, familia ezinda informatu gabe egon hainbesteorduz. Familiak eskubide guztiadauka argibideak eskatzeko, eta ger-tatu guztia argitu behar da. Presoakere eskubideak ditu. Ni horren aldeagertu naiz beti. Ulertzen ez dudanada Espainiako eta Frantziako espe-txe politikari egoztea heriotza. Horiez dut erraz nire eskeman ikusten.

ETAk jardun armatua behin betirakolagata ere, ez dirudi oinarrizko esku-bideak errespetatzen direnik.Oraingo egoeran gobernuek legeenaldaketak eman beharko lituzketebeste egoera bat ahalbidetzeko. Sal-buespeneko legeak aldatu behardira, eta orain dauden zigorrak betebehar dira oraingo legearen arabera.Diotenez, beste bake prozesuetanere arazoak sortu dira legeak aldatubehar izan direnean. Baina, egia da,esaterako, Espainiako Gobernuakez du nahi presoen hurreratzeaeman dadin.

Aietetik gaur egunera pauso askoeman du ETAk eta ezker abertzaleakoro har, Espainiako Gobernuak batbera ere ez.PPren une honetako jarrera oteden? Ez dakit. Espainiako Gober-nuak badu pausoak ematea, bainaBarne ministroak ez dauka gogohandirik, antza. Barne ministroakpausorik eman nahi ez arren, ETAkeman lezake gehiago. Gobernuarenpausoak itxaron beharrean, Nazio-arteko Egiaztapen Taldea deitu leza-ke armak entregatzeko, esaterako.

Posible al da hori egitea, horrela?Beste partea egon gabe?Nik uste dut beste parteak egonbehar duela, baina ETAk bere kabuzegin lezake zerbait gehiago, etabeharbada, Gobernua bortxa dezakemugitzera. ETAk modu horretaraazaldu lezake berak segitzen duelapausoak ematen. Agian,ondoren, Gobernuakeman dezake pausorenbat, adibidez, presoenhurbilketa. n

“EH Bilduren bitartezinstituzioetan sartuizana eragozpenabihurtu zaio ezker

abertzaleari”

“Niri ez zait heldu herritarren grebarakonahi edo behar hori. Areago, grebaradeitzeko beharra aipatu du ELAk, eznahia bakarrik, beharra. Greba egitekobeharra al dago?”.

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��


TERMOMETROA

Garai latzak bizi ditugu Europan. Grezia dugu, momentuz, kapitalismoaren gabeziak argienerakutsi dituen herrialdea. Demokraziaren aitzindari den nazioa pairatzen ari den krisi

politiko eta ekonomikoak %27ko langabezia utzi du, eta hamar gaztetatik sei lanik gabe dago.Eszena gogor honetan, neofaxismoak bere lekua aurkitu du.

ATENASEKO PLAZA bateko zoruan,“Atzerritarrak Greziatik at! GreziaGreziarrentzat” dioen pintada ikusdaiteke. Murru batean, “Holokaus-to berri batek herri hau garbitukodu” dioen beste bat. Kalean, zen-bait greziar ikus daitezke etorkinbatzuei inongo ausikirik gabe irai-nak jaurtitzen. Greziar gizarteangero eta indar handiagoa hartzen ariden mugimendu nazionalsozialista-ren isla dira zantzu horiek denak.Mugimendu horren ordezkari daUrrezko Egunsentia alderdia.

Alderdi honek Grezia “garbitze-ko” ardura hartu du bere gain.Eskuin muturreko nazionalismoazbaliatuz, euren marko ideologikoansartzen ez den ororen kanporaketaaldarrikatzen dute. Azken hautes-kundeetan Urrezko Egunsentiak440.000 bozka eta 18 parlamentarilortu zituen. Lehen begiratuan gutxidiruditen arren, aulkiak lortu dituz-ten lehen urtea izateko kopuru han-dia da. Bozen legitimazioak gizar-tean eragin zuzena izan du:ezkerreko militante, homosexualeta, bereziki, etorkinen aurkako era-soak biderkatu egin dira.

Biktima horietako bat da AbuZeid Mubarak arrantzale egiptoa-rra.The Guardianek egindako elka-rrizketan azaltzen duenez, gau batezterrazan lo zegoela zenbait neofaxis-tek eraso zuten: “Ni jipoitzen arizirela esnatu nintzen. Hogei batlagun ziren”, dio etorkinak. “Aurpe-

gia kolpatu zidaten eta metalezkoinplanteak jarri behar izan zizkida-ten. 27 egun pasa nituen ospitalean”.

Urrezko Egunsentia alderdikojarraitzaileek etorkinei egozten dietekrisiaren errua. Alderdiko parlamen-tari Ilias Panagiotarosek argi du Gre-ziaren “suntsipena” haiek eta bestezenbait gizarte taldek eragin dutela:“Gizartea prest da borrokarako.Alde batean, gu bezalako nazionalis-tak eta herria lehen bezala nahi dutenzenbait greziar daude. Eta bestealdean, legez kanpoko etorkinak,

anarkistak eta Grezia makina bataldiz suntsitu dutenak”.

Bada mugimendu honetakokideen jokaera munduari erakusteazarduratu den pertsonarik. Konstan-tinos Georgousis zinema zuzenda-riak alderdi honek arrazakeria sozia-lizatzeko duen erraztasuna erakutsidu ekaineko hauteskunde-kanpai-nak iraun bitartean grabatu zituenirudien bitartez; The Cleaners doku-mentalean bildu ditu.

Bertan Urrezko Egunsentiarenparlamentari-gai bat ikus daiteke,

Urrezko Egunsentiko kideek gogotsu ospatu zituzten hauteskundeetako emaitzak.

Urrezko Egunsentia,sistemaren misioa betetzen

NEOFAXISMOA GREZIAN

| LIDE HERNANDO / AXIER LOPEZ |

NPR

/ D

IMIT

RI

ME

SSIN

IS(A

P)


NEOFAXISMOA GREZIAN - TERMOMETROA

azoka batean alderdiaren panfleto-ak banatzen. “Bozkatu UrrezkoEgunsentia. Herria zikinkeriazlibratzeko”, diote panfletoek.Bidean gurutzatzen duen etorkinorori irainak jaurtitzen dizkio:“Zabor hori niri begiratzera ausartuez da ba! Pakistandar alua!”, “Gre-ziarra al zara? Kendu paretik! Zu ezzara hemengoa!”.

4News telebista kateak Geogrou-sisi eginiko elkarrizketan, zinemazuzendariak dio alderdikideek eurenjokaera harrotasunez erakustendutela. “Kontziente ziren ni graba-tzen ari nintzaiela, eta hala ere osoharro zeuden, euren jokaera Europaosoari erakusten ari zirelako, haienideien publizitatea egiten ariko bali-ra lez”. Greziako gizartearen zatihandi batek nazionalsozialismoa zerden ez dakiela dio zinemariak, etaeskuin muturreko alderdiaren indareta amorruaren aurrean txunditurikgelditu direla gehienak.

Kalean Urrezko Egunsentiakegindako presioak eragin du azkeninkestek alderdiarenganako atxiki-menduaren gorazko joera marraz-tea. Zenbait inkestaren arabera%7tik %15era igo liteke alderdiarenbabesa hurrengo hauteskundeetan.Indar horren ondorioz, gainera,euren ideiak boterean den Demo-krazia Berria alderdira ere heldudira. Kontuan hartu beharrekoakdira alderdi horretako AntonisSamarasek presidentetza lortu etaberehala esandako hitzak: “Etorkinklandestinoak herrialdetik botabeharko genituzke, gizartearenzapaltzaile bilakatu dira eta”.

Greziako indar armatuetan, etagehien bat polizian, alderdi nazio-

nalsozialista babes handia lortzenari da bestalde, eta hori salatu dutenahotsak asko dira. Izena esan nahiizan ez duen polizia-buru batek TheGuardiani adierazi dion gisan: “Gre-ziako polizian urte luzez biziraunduten faxismoaren hondarrak desa-gerrarazteko nahi adina politikorikez da izan. Estatuko aparatuek, zer-bitzu sekretuak eta segurtasun inda-rrek aspalditik dute Urrezko Egun-sentiaren mugimenduaren berri.Gaur egun, Greziara aldaketa politi-koa etorriz gero, Urrezko Egunsen-tia eta indar errepresiboak Greziakoezkerraren aurka erabili ahal izangolituzkete”.

Al Jazeerak argitaratutako bideobatek argi erakusten du poliziareneta alderdiaren arteko lotura hori.Analisia egin ostean, hauteskundee-tan, Atenaseko erdialdeko hautes-tontzietan Urrezko Egunsentiaklortutako botoak %7,8 izan zirelaikusi zuten. Polizia-etxeak gertuzituzten beste zenbait gunetan,aldiz, alderdiak %20,3rainoko ber-mea lortu zuen. Panagiotarosekbabes hori berretsi egiten du gaine-ra: “Nire ustez gaur egun polizien

artean %50 edo %60tik gorakobabesa daukagu. Agian gehiago,egunero handitzen ari baita”.

Javet Aslam pakistandarrarenkomunitateko eledunaren hitzek ereegia gordina erakusten dute datuhoriek: “Faxistek askotan jipoitzenzaituzte poliziak geldiarazi zaituzte-nean. Polizien aurrean egiten duteeta ez da ezer gertatzen. Ez dieteezer esaten. Are gehiago, animatzendituzte ‘Jarraitu! Zure alboan gaude’esanez”.

Badira eskuin muturreko mugi-menduaren kontra ari diren gizarte-ko hainbat sektore. Alderdi Komu-nistak gogor ekin dio neofaxismoasalatzeari. Bertako parlamentariLiana Kanellik zera dio: “Gameluideologiko eta politikoak dira, bel-dur diren herritarrak polarizatzendituztenak. Desesperatuta eta ikara-tuta dagoen herriaren aurrean ozto-po, muga bezala agertzen dira”.Azken aldian, gainera, faxismoarenaurkako mugimendua indarra har-tzen ari da kaleetan. 2012ko abuztu-tik urrira bitartean 120 manifestaldiantifaxista izan dira.

Greziako egoera nahasiaren ondo-rioz sortutako jokabideok aldatzea,errotik egin beharreko gauza da.Kanelliren ustez, ordea, gauza zailada hori: “Azken batean, sistemakeman dion misioa betetzen ari daUrrezko Egunsentia”. Arrazakeriagaitz erdi bezala onartzen duen siste-ma honen aurrean ezkerreko mugi-menduek langile herriari alternatibaerreala eskaini beharkodiote, Europan inoizitzali ez diren faxismoa-ren suek berriz indarhartu ez dezaten. n

“Faxistek askotanjipoitzen zaituztepoliziaren aurrean, etaez da ezer gertatzen. Ezdiete ezer esaten”

Javet Aslam, Greziako pakistandarren

komunitateko eleduna


TERMOMETROA

Martxoan XX. Jardunaldi Pedagogikoak burutu zituen Euskal Herriko Ikastolen ElkarteakGasteizen. Haur Hezkuntzari begira jardun zuten hizlariek.

0-6 urte bitarteko etapa hori gogoan, Entzuten gaituzten neurrian ikasten dugu hizketanizeneko hitzaldia egin zuen Josep Maria Artigal irakasle katalanak.

MODU OHIKO-EZOHIKOAN ekinzion hitzaldiari Artigal irakasleak,Europa biltzar jauregian izan zenjendea elkarrengana biltzera deitubaitzuen. “Denok ikusi behar zai-tuztet. Amaieran emango dizuetazalpena”.

Euskal Herriko ikastolekin duenlotura gogorarazi zuen hasieranArtigalek, 21 urte baitaramatzahaiekin elkarlanean. Esan zuenez,munduan barrena batean eta bes-tean lan egina den arren, “gehien-gehiena hemen egin izan dut lan,bertan bildu izan ditut irakaslerikgehienak”.

Artigal 1978an hasi zen bigarrenhizkuntzaren irakaskuntza lantzen.Ordukoan, katalana zuen irakasgai.“Franco 1975ean hil zen, eta eskolapublikoan hasi berriak ginen katala-nez ez zekiten haurrei katalanezerakusten. Ordura baino lehen,lehen hizkuntza katalana zutenumeekin lan egina nintzen eskolan,baina 1978ko hartan, nire ardurape-ko gelan haur batek ere ez zuenkatalana lehen hizkuntza. Eta zeregin?”. Eta, hitzaldiaren puntuhonetara heldurik, katalanez hasizen Artigal, aski garbi eta guztiokentenditzeko moduan. “Orain zueikatalanez ari naizen bezala hasi nin-tzen, poliki, hitzak aukeratuz, etaaste baten buruan, haurrek, dena

ulertzen zidaten. Zuek bezala. Jaki-na, ez da euskararen kasua…Denek entenditzen zidaten, bainainork ez zuen hitz egiten. Orduan,pentsatzen hasi nintzen zer egin otenezakeen, katalanez hitz egin zieza-daten”. Eta, alternatiba bila, ipuinahartu zuten ardatz, ipuinaren konta-

tzea. Batetik, hitz idatzirik gabe.Bestetik, marrazkirik gabe. Azke-nik, ipuinaren barruko pertsonaienarteko elkarrizketak indartuz.

Irakasle-mintegiakLaster, 1981ean, irakasle-mintegiasortu zuten problema bera zuten

Hiztunak entzulearenemozioa du nahitaezko

JOSEP MARIA ARTIGAL Bigarren hizkuntzen irakaskuntzan aditua

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Zaldi Ero


JOSEP MARIA ARTIGAL - TERMOMETROA

irakasleen artean. Artigalek berakzuzentzen zuen saioa. “Hasteko,ipuina kontatzen nien. Irakasleakipuina nork bere modura hartu etagelan kontatzen eta erabiltzen zuenondoko astean. Hurrena biltzenginenean, nork berea azaltzen zuen,zerk balio izan zion, zerk ez… etaaztertu egiten genuen guztionartean. Hura ez zen ikastaro ezbeste, mintegi bat baizik”. Horre-tan, Generalitatek jakin zuen minte-gi haien berri eta Hizkuntza zerbi-tzuetan lanean hartu zuen Artigal.Kataluniako Gobernuarentzat eginzuen lan bi urtez. “Zazpi neskaziren nirekin batera mintegi lanetan.Lehenengo urtean, 1.200 lagunekinjardun genuen lanean. Bigarrenean,1.500 izan ziren. Saioak egiten geni-tuen. Batean egindako lan-proposa-mena, handik hamabost eguneraaztertzen genuen”. Harik eta lanhura utzi zuen arte. Orduan, hanikasitakoa, ipuinak kontatzeko erahura, beste leku batzuetara zabal-tzen hasi zen. Eta alemanez, suedie-raz, ladinoz, okzitaineraz, ingelesez,euskaraz… lan egin izan du harrez-kero. “Irakasle jendearekin hitz egi-tea izan da nire lana, egiten dugunlana aztertzea. Ariketa horixe egindut behin eta berriz eta askotan.Ipuina kontatu, aztertu, bestek kon-tatua aztertu, gogoeta egin, berrizkontatu…”. 35 urtean horixe eginomen du, praktikatik teoriara etateoriatik praktikara jauzika.

Hizkuntza, hiriaAipu bat baino gehiago baliatuzuen Artigalek bere hitzaldiarenharia josteko. Tartean, Rubert deVentosen bat, “irakasten direneanikasten dira gauzak, ez ikasten dire-nean”, edo Goetheren hau: “Ez daaski jakitea, kontatu egin behar da”.

Joan den 35 urtean horixe ikasiduela zioen Artigalek. “Hasieran,ipuina ondo kontatzen saiatzen nin-tzen, ahal zenik eta ondoen konta-tzen, pentsatuz, nik ondo kontatzenbanuen, neska-mutikoek ere halaxekontatzen ikasiko zutela. Nik kon-tatzen nuen hizkuntzan, jakina. 35urte iragan dira, eta uste dut nirelana ez dela ipuina kontatzea, neska-mutikoek konta dezaten lortzea bai-zik. Haiek konta dezaten, eta bes-teok, nik tartean, entzutea”.

Teoriatik praktikara eta praktika-tik teoriara bizi izan da Artigal, etabere jardunbidearen marko teoriko-az jardun zuen. Horretarako,Chomsky hartu zuen bidelagun.“50eko hamarkadaren amaierangaldera egin zuen Chomskyk: ‘Nolaesan genezake gizakiok inoizentzun ez dugunik? Nola ikas leza-

kete neska-mutikoek inoiz entzunez dutena esaten?’. Haurraren ingu-ruari begiratzen diogularik –izanguraso, osaba-izeba, anaia-arreba,lagun…– askotan, gaizki hitz egitendute. Input eznahiko bat jasotzendugun arren, nola ikasten dugu hainondo hitz egiten?”. Eta galderarierantzuten jardun zuen Artigalekondoren, Noam Chomskyren esa-nen bidean. “Chomskyren arabera,edo nik haren gogoeta neure eraraulerturik, hizkuntza espazio bat da,orientazioa duena. Zer esan nahidut? Bada, ni Gasteizko kalera irten,pare bat itzuli egin eta ziur da nora-gabe ibiliko nintzatekeela, ez bai-naiz hemengoa, ez baitut hiria eza-

gutzen. Eguzkia izanez gero,baliteke nola edo hala orientatzea.Baina ez dut hiria ezagutzen, etagaldua nintzateke. Aldiz, gasteizta-rra banintz, jakingo nuke esatennon dudan etxea, areto honetatikirteteke ere! Hemendik elkarrekin

irtengo bagina eta hiriko kaleetanbarna gasteiztarren batekin ibili,arbola, etxe, kale eta auto berak iku-siko genituzke denok, eta argazkiakegingo bagenitu, gauza bera ikusidugula esango ligukete. Baina gas-teiztarrak orientaturik ikusi dituikusteko guztiak, eta guk aldiz, ez”.Eta, Artigalek horixe edan duChomskyren iturritik: hizkuntza,izan, hiri bat da, orientabidea eska-tzen duen espazioa. “Hizkuntzan–nola hirian– ez ditugu arbolak,etxeak, kaleak, autoak… hitzakikusi behar, haiek hirian duten lekuabaizik. Hirian ongi orientaturikbazeundete, zein bere lekuan jarriahalko zenituzkete elementu guz-tiak. Hizkuntzaren kasuan, izen sin-tagma baten barruan, adibidez.Orientaturik dagoenak, katedrala ezezik, haren ingurua, lagunekin egin-dako ibilerak, bizipenak ikustenditu”. Erran nahi baita, hizkuntzaraitzulirik, desorientaturik dagoenakhitzak ikusten dituela, baina ezhaien hizkuntza-hirian betetzenduten lekurik. “Lekuak ikusi behardira, eta lekuak ikusitakoan, hitza-ren kokapena ere ikusiko dugu, delaesaldiaren aurrean, atzean edo denadelakoan. Lekua ikusi ezik, ez dagoorientabiderik, ez dugu jakingohitzak non ezarri”.

Artigalen arabera, eta Chomsky-ren iturritik betiere, orientabidea ezdago esplikatzerik. Inork ez duazaltzen, inoiz ez du esplikatzen.Haurrak, aldiz, jaiotzen denmomentu beretik daki hitzak zeinleku betetzen duen katean. Lekuada nahitaezko. “Eta dio Chomskykgizakia jaiotze beretik dagoelahirian ibiltzeko orientaturik. Hirihori hizkuntza da”. Hizkuntza-hiria.

Hizkuntza, mapaHizkuntzan, elementuak ez bainaelementu haiei dagozkien lekuaknon diren jakitea da beharrezko etaezinbesteko. “Egitura sakonaz min-tzatuko da Chomsky. Haurrek mapabat dute, amagandik jasotzen dutehizkuntzan barna orientaturik ibil-tzeko. Adibide bat: erromatarrenhirian, bi kale ziren nagusi. Bata zencardo, bestea decumanus. Hiria goitikbehera eta ezker-eskuin banatzenzuten. Zaragozako eta Bartzelona-

“Gauzak egiten ikasiz,elkarrekintzan,hizkuntza-mapaksortzen dituzte haurrek,orientabidea lantzendute”

“Hizkuntza-mapakamarekin eraikidituzten haurrek,hizkuntzaren egiturasintaktikora heltzekoaskoz oztopo gutxiagodituzte, mapok amarikgabe eraiki dituztenhaurrek baino”


TERMOMETROA - JOSEP MARIA ARTIGAL

ko planoak ekarri dizkizuet ikusgai:bi kale horien bitartez, erromatarrabateko edo besteko hirira heldu etaorientaturik zegoen, eguzkia lagun.Bada, Chomskyk esango digu guz-tiok ere mapa bat dugula buruan,eta edozein hiritara –hizkuntzata-ra–, joanik ere, orientaturik bizigarela. Zehatzago, Chomskyk esan-go du hizkuntza bat ikasteko harenegitura morfosintaktikoa ulertu etaikasi behar dugula, bestela guztizezinezko izango zaigula erran dela-ko hizkuntza ikastea”. Eta, egiturasintaktiko hori hizkuntzaren baita-ko joko eta jolasa litzateke, ez gura-soek erakutsitako ezer, amagandikjasotako ezer. “Edo egitura sakonhorretaz jabetzen da haurra, edo ezdu hizkuntza behar bezala ikasiko”.

Hizkuntza, elkarrekintza Chomskyk bere gogoeta plazaratueta 15 urtera, 1975ean, K. Bruhler-ek, psikologo eta hizkuntzalari ale-manak, oharkizunak egin zizkionamerikarrari, ez baitu sinetsiko hiz-kuntzan orientaturik bizitzeko gai-tasuna jaiotzatikoa denik, ez zer batlinguistikoa dela ere. Bruhlerrekama-semeak, ama-alabak grabatuzituen eguneroko lanean, dela jola-sean, dela bainatzeko garaian, dela

jaterakoan… Bruhlerrek iritsikoduen ondorioaren arabera, ama-semeek, ama-alabek eraikitzendituzten mapak ez dira testu soil,testuinguru baizik, elkarrekintzadira, espazio-denbora jakin bateangauzatu direnak. “Hizkuntza-

mapak amarekin batera eraiki dituz-ten haurrek, hizkuntzaren egiturasintaktikora heltzeko askoz oztopogutxiago dituzte, mapa horiek ama-rik gabe eraiki dituzten haurrekbaino. Ikerketen arabera, umezurz-tegian hazitako haurren %70ek hiz-kuntza zailtasunak dituzte”. Hau-rrak guraso, lagun, kide, zaintzaile,irakasle eta gainerakoen ondoanbizi dira, haien ondoan hainbatgauza egiten ikasten dute, eta gau-zak egiten ikasiz, elkarrekintzan,hizkuntza-mapak sortzen dituzte,

orientabidea lantzen dute, eta hainzuzen, orientabide horrek geroanbeste hiri batzuetan, beste hizkun-tza batzuetan ibiltzeko baliabideakemango dizkio haurrari. “Maparikez duenak, aldiz, neke izango duinolako maparik ulertzen”, zioenArtigalek. “Haurrak eskolan orien-tabidea landu behar du, mapa, egi-tekoen mapa, esatekoen mapa era-biltzera irits daitezen”.

Hizkuntza, erabiltzaileaRobert di Pietroren aipu bat baliatuzuen ondoren Artigalek Gasteizkohitzaldian. Di Pietro ingelesa biga-rren hizkuntza gisa irakasten etaikertzen ari da lanean aspaldi. Dela-ko aipuak dioenez, “erabiltzailegaren heinean iritsiko gara hizkun-tza bateko ikasle izatera”. Artigalekesaldiaren esanahia zehaztu nahiizan zuen, inor tronpa ez zedin:“Erabiltzaile izatea zer da, ordea?Ahoa irekitzen dugun aldiro garaerabiltzaile… Baina ez, ez da askihitz egitea, hitz egiten dutenek era-biltzaile jarrera hartzea da nahitaez-ko. Horretan, Dante hartu nahi dutlagun, haren gogoeta bat: ‘Zer edozer egiten edo esaten dugun aldiro,geure buruak ikusgarri egiten arigara’. Di Pietrok esaten zuenez,batzuetan, hitz egin arren ez duguahotsik. Eta hitz egiten duguneanahotsik ez badugu, ez dugu hizkun-tzarik. Hau da, hitz egiten dugu-nean inork ikusten ez bagaitu, ikus-garri ez baldin bagara, ez duguhizkuntzarik”.

Ahotsa izatea, ikusgarritasunaizatea. Horretaz jardun zuen hitzal-diaren amaiera aldera Artigalek,haurrak zituelarik gogoan. “Ikas-leek ahotsa eta ikusgarritasuna iza-ten dituzte, ahotsa ematen diegu-nean, gauzak egiteko aukera ematendiegunean. Eskolan, hizkuntzarenmapa morfosintaktikoa, ekintzeneta bozen eta ikusgarritasunenmapa eraiki behar izaten dugu.Horiek eraikiz gero, bai, orduanhobeto hitz egingo dute ikasleek”.

Esan dugunez, ipuina hartu ohidu abiapuntu Artigalek, abiapuntuhartu ohi dute harekin bat egitenduten hainbat eta hainbat irakaslek.Tartean, Euskal Herriko askok.Gasteizko saioan, esaterako, jar-dunbidea frogatu zuen Artigalek,

“Haurrak ulertzen du ezesaten ari dena zehazki,ulertzen du mapa,eskolan egin duguna,espazioa eta denbora,eta bizi izan ditugunemozioak”


JOSEP MARIA ARTIGAL - TERMOMETROA

Babeslea: Bizkaiko Foru Aldundia

ipuin bat alemanez kontatu bai-tzuen, ikusleari esanaraziz, ulertara-ziz, eta bizian lehen aldiz alemanezmintzaraziz. “Lehenengo egunetik,hitz egin duzue alemanez. Lehe-nengo egunetik hitz egiten du hau-rrak delako bigarren hizkuntzan,izan katalana, euskara, ingelesa,suomiera edo beste. Hala ere, mapabat osatu dugu, leku jakinak ezarriditugu –ezkerrean da beti protago-nista, eskuinaldean antagonista–,eta leku horri era batera, eta kontra-ra, eusten dioten elementuak balia-tu ditugu: era bateko keinu, galderaeta mugimenduak egingo ditu ezke-rrean ageri den protagonistak, kon-trako keinu, galdera, mugimenduakegingo ditu eskuinaldean antago-nistak. Horrek esan nahi du, egunbatean, haurrak liburua –edo berakosatu duen liburu gisakoa, haurrakliburua egiten baitu eskolan lau,bost urterekin– hartzen duen egu-nean, badakiela zertan ari den: titu-lua ageriko da ezkerretik eskuinera;protagonistak hitz egiten duenean,ikusleari begira agertokiaren ezke-rraldean izango da; antagonistarenaegiten duenean, aldiz, ikusleareneskuinaldean… Keinu, imintzio etamugimendu horien bidez, haurraipuinaren eta hizkuntzaren mapazjabetuko da, eta jakingo du alderdibatean hau eta bestean hura esangoduela, lekuaren jabe delako”. Etahaurrari etxera joan eta ipuina gura-soei kontatzeko agintzen badiogumapa erabiliko du, ezkerrean prota-gonista ageriko da, eskuinean anta-gonista, eta handik hona ibiliko daipuina kontatzen duen bitartean.“Hizkuntza ulertu gabe ere, hau-rrak ulertzen du ipuina, ulertzen duez esaten ari dena zehazki, ulertzendu mapa, eskolan egin duguna,espazioa eta denbora, eta bizi izanditugun emozioak. Horregatik uler-tzen du ipuina, eta horregatik esa-ten du haurrak ‘ipuina egingo dugu.Haurrak ez du esaten ipuina konta-

tuko dugu”. Alegia, denbora, espa-zioa eta emozioak ari dira bizi-bizijokoan. Ipuina gurasoei kontatzendieten haurrek, honenbestez, esa-ten ei dute: “Nik ingelesez hitz egi-ten badakit”. Artigalen arabera,besterik ere egin dute haur horiek:“Egunero gauez umeei ipuina kon-tatzeak gu aita-ama egiten gaitu,ikusgarritasun horixe ematen digu.

Hein berean, haurra etorri eta ipui-na gurasoei edo aitatxi-amatxieikontatzeak bere jarduna emoziozbetetzen duelarik, seme-alabagoegiten du haurra, ilobago, ikaslea-go…”.

Bakarrak, errepikaezinakHitzaldiaren amaiera heldurik, besteautore baten aipua hartu zuen

makulu Artigalek. Hanna Arendt.Eta dio: “Behi bat hilko balitz, ezlitzateke galduko errepika ez daite-keen ezer. Aldiz, laguna, umea,kidea, lankidea, seme-alaba… hilkobalitz, inork ez luke haren hutsuneabete ahalko, gizakia errepikaezinadelako, behia ez bezala”. Artigalenesanera, errepikaezinak gara, bozaeta ikusgarritasuna ditugulako.“Horregatik etorri naiz ni hona,boza eta ikusgarritasuna izatera,horregatik egon naiz zutik, ez jarri-ta, eta guztiei begira, horregatikesan dizuet bata besteagana elkar-tzeko, hizketan ari nintzen bitarteandenoi begiratu ahal izateko. Honaetorririk nornahi izateari utzi diot.Gizakiak horregatik egiten ditu egi-ten dituenak, nornahi izateari uzte-ko. Ipuina kontatzen duelarik, aho-tsaren jabe egiten da haurra,ikusgarritasuna irabazten du. Hara,haurrak hitz egiten duelarik ikastendu hizketan, eta norbaitek entzutendionean, haren esanek inor hunki-tzen dutenean, entzun duen horidena delako arrazoiagatik gustatuzaiola esaten dionean”.

Ahotsa eta ikusgar ritasuna.Emozioak. Elkarrekintzan eraiki-tzen den hizkuntza. “Hori egitenez badugu, mapa hori eraikitzen ezbadugu, orientatzeko behar dugunlehen mapa ez dugu izango, etamapa hori gabe gaizki ibiliko gara.Hitz egiten ikasten dugu, lehena-go, hitz egiten dugun bitarteanegin ditugun gauzak egiten ikasidugulako, eta, aldi berean, hurkoaeta geure burua era bakar eta bere-zian ikusten eta erakusten ditugu-lako”.

Artigalen arabera, hizkuntzakbeste ezerk ez digu horretan lagun-duko, hau da, munduan ahotsa iza-ten, geure buruak bestemilioika lagunen arteanikusgarri egiten. Bakareta errepikaezin garela-ko, behiak ez bezala. n

“Ipuina kontatzenduelarik, ahotsaren jabeegiten da haurra,ikusgarritasunairabazten du”

“Gaur goizean Sabadelleko[Herrialde Katalanak] NostraLlar eskola bisitatu dut. Osoondo joan da. Hemeretzi ikasle-ko taldea hartu dut, aurretikingelesez inoiz lan egin gabea.Gelara sartu naizenean, haurbatek esan dit ez zuela ingelesikulertzen. The Balloon ipuina kon-tatzen hasi gara, eta narrazioa-ren erdi aldera, ulertzen ez zuelaesan duen haur hark berak esandu: ‘Orain bai, badakigu ingele-sez!’”.(Irakasle batek Josep Maria Artiga-li zuzendutako mezua).

Ipuina ingelesez


TERMOMETROA - EUSKARA ALBISTEAK | ONINTZA IRURETA AZKUNE |

Bahea

“Ez dakit zeri buruz ari diren ‘azkenurtetan’ ala ‘azken urte luzetan’ beza-lako esamoldeak erabiltzen dituzte-nak, baina duela urte asko gure hez-kuntza sistemaren azterketa bat egi-terakoan Ikastolok argi ikusi genuenDerrigorrezko Hezkuntza amaitzerako-an, ikasleriak ez daukala euskarareneta gazteleraren ezagutza orekatua,euskararen kaltetan.

Duela bi legegintzaldi jakin genuen,azpimarratuko dut, bi legegintzaldi,Euskal Autonomia Erkidegoan ereduenemaitza zein zen ikasleen aldetik eus-kararen menperatze mailari zegokio-nean, derrigorrezko eskolaratzeaamaitzean. Hartu al da neurri eragin-korrik geroztik egoera honi aurre egi-teko? Erantzuna borobila da. EZ. Zortziurte galdu dira. Zortzi urte arazoaexistituko ez balitz moduan jokatzen.

Beraz, zertaz ari dira LOMCEk eus-karari eragiten dion kaltea ‘azkenurteotan emaniko pausoak guztiz balio-gabetzen’ dituela esaten dutenak?”.

KATALUNIAKO AUZITEGI GORE-NAK esan du: guraso kataluniarrekhaien seme-alabek gaztelaniazikastea nahi badute ikasgela osoakgaztelaniaz egin beharko du. Auto-ek ez dute auzitan jarri 30 urtekoibilbidea izan duen murgiltze ere-dua (dena katalanez), baina eraberean, ikasgela osoa gaztelaniazegitera behartuko dute ikasle bakarbaten eskubidea bermatzeko.Generalitateak ezetz esan du, ezduela esandakoa beteko, eta eskolakatalanaren aldeko ehundik goraelkarte biltzen dituen Som Escolaplataformak ere gauza bera dio.PP eta Ciutadans izan dira auzite-giaren autoak txalotu dituztenbakarrak, ERC, PSC, ICV-EUiAeta CUP alderdi politikoek kontra-ko iritzia eman dute.

Orain arte, gaztelaniaz aritzeaeskatu duten haurrek gainerakoikasleengandik bereizita ikasi dute.

10 ikastetxetako 17 familia bainoez dira eskaera hori egina dutenak.

Josep Maria Cervel ló SomEscolako kidea da, eta haren ustez,hiru hamarkadatako murgiltze ere-duak arrakasta baino ez du izan.Katalana ikastetxe guztietako hiz-kuntza ardatza bihurtzeak ez dugatazkarik sor tu, alderantziz,elkarbizitzarako eta bake sozialalortzeko giltza izan da. Gaztelaniahiztunei eta milaka eta milaka etor-kinei katalan hiztunen aukeraberak izateko oportunitatea emandie katalanak. Cervellóren iritziz,eskolak ezin du espazio neutroaizan. Esate baterako, ezin du gura-so bakoitzaren gustuaren arabera-koa izan, “nik katalanez nahi dut”,“nik gaztelaniaz”. Hanka-sartzealitzateke horrela jokatzea, eta kata-lanaren bidez gizartearen kohesioalortzeko egindako ahalegina piku-tara joango litzateke.

Koldo Tellitu Ikastolen Elkartekolehendakariak Berrian duen Ereiaroblogean esanak:

Ikasgelan denak gaztelaniaz,batek hala nahi duelako

HERRI SEKTOREEK eta langileek euren larrutan jasatenduten krisi hau larritzen ari den heinean, paradisu fis-kalak –lapur kobazuloak– zein neurrikoak diren era-kusten duten gero eta datu gehiago dago. EspainiakoEstatuko IBEXean kotizatzen duten enpresen%90ak, kobazulo horietan filialak dituzte. KazetariIkertzaileen Nazioarteko Partzuergoak paradisu fiska-lak negozioa egiteko edo dirua ezkutatzeko erabiltzendituzten munduko 130.000 politikari eta enpresarirendatuak azaleratu zituen. Era berean, Tax Justice Net-work ikerketa prestigiotsuak dio 21 eta 32 bilioi dolar(24 bilioi euro) zeudela 2011n paradisu fiskaletan.Munduko aberastasunaren laurdena litzateke, eta fun-tsean, banku eta multinazional handienek gorde dutehor. Espainiako Estatuan iruzur fiskala BPGaren%20 eta %25 artekoa da, hau da, bilioi bat eurokoBPGtik 200.000 eta 250.000 milioi euro. Zifra horribatez besteko presio fiskala ezarriz gero, 75.000 milioieuro lortuko lituzkete.

Zergatik ez dira gobernuak ados jartzen lapurkobazulo horiek ezabatzeko? Londresen 2009an eginzen G-20 Gailurrak esan zuen “banku sekretuengaraia amaitu” dela. Hala ere, lapurren paradisuhoriek inoiz baino indartsuago daude. Hortxe babes-ten ditu kapitalismoak bere lagunak, milioika lagunmiseriara, langabeziara eta suizidiora bideratzendituen bitartean. Ordua da banku eta zerga sekretuakezabatzeko. Gobernuek, nahi izanez gero, legeakaldatuz egin dezakete hori. Baina kapitalismoarenkudeatzaile direnez, ez dute nahi. Euskal Herrian,gure foru ogasunek banku eta zerga sekretu horiekezabatu beharko lituzkete, eta iruzurgile handien ize-nak publikatu. Beraiek dira murrizketa laboral etasozialen benetako arduradunak. Herrita-rren eta langileen mobilizazioen helbu-ruetako bat horrek behar luke.

Juan Mari Arregi

Banku eta zerga sekretuak ezabatu

TERMOMETROA - EKONOMIAREN TALAIAN


TERMOMETROA

GIPUZKOAKO 50 bat udalek neurriaberen ordenantza fiskaletan onartudutela jakinarazi du Minerrek. Tar-tean udalerri handienak daudenez,gipuzkoarren %85 inguru horietanbizi da. %50eko errekargua onartudute udal gehienek.

Zerga politikan urrats esangura-tsua da Gipuzkoan eman dena etahiru helburu dituela nabarmendudu zuzendariak: “Batetik, garai zailhauetan finantzatzeko baliabideberriak lortzea udalek, gehiago due-

nak ekarpen handiagoa eginez; bes-tetik, etxebizitza hutsak merkatura-tzeko akuilua izan daiteke; eta azke-nik, aitortu gabeko alokairuakOgasunean aitortzeko modua erebada”.

Zarauzko Hirigintza eta Ogasuneta Finantza zinegotzi Iñaki Eizagi-rre ere gaiaz mintzatu da Mezula-rian: Zarautzen 11.000 etxebizitza-tik 2.800 dira ohikoak ez direnak,eta %100eko errekargua aplikatukozaie. Alegazio epea irekita dago eta

batez ere kanpotarrak etorri diraazalpenak jasotzera. “Zarautzenzarauztarrak eta gazteak behartuakizan dira inguruko herrietara joate-ra, ia ezinezkoa izan delako Zarau-tzen etxebizitza izatea (jabetzannahiz alokairuan) eta neurria bul-tzada bat da herriko jendeak ater-pea izateko helburuan”,adierazi du Eizagirrek.

255.000 etxebizitzahuts baino gehiagodaude Euskal Herrian. n

ETXEBIZITZA

Ondasun higiezinen gaineko zergan aldaketa onartu zuten iaz Gipuzkoako Batzar Nagusiek:ohiko bizileku ez diren etxebizitzei %150 arteko errekargua ezartzea baimendu zieten hala egin

nahi duten udalei. Aurten ikusiko dira lehen emaitzak eta Euskadi Irratiko Mezularia saioaneman ditu argibideak Itziar Miner Gipuzkoako Ogasun eta Finantza Politikako zuzendariak.

Zerga igoera etxe hutsei



TERMOMETROA - NET HURBIL

Irudian Michael Henger dokumentalgilearenGurpilak berriro biraka filmaren aurkezpeniragarkia. Euskaldunari zirrara eragiten dio“sobre el triunfo de los extrabajadores deEuzkadi” horrek. Irudi txikian Engerren ondo-an ageri da Jesus Torres, Euzkadiko langi-leen lider sindikala orduan eta TRADOC koo-peratibako lehendakaria gaur. Torresekkontatu du nola iritsi ziren enpresaren jabeegitera, Continental multinazionalak erdiaeskaini zienean 2004an: “Guk esan genien[beste erdiaren jabe ziren] Llanti Systemse-koei ‘eros ezazue fabrika, guri pagatu atzera-penak eta zuentzako egingo dugu lana’.Guretzako garaipenik handiena izango zen,fabrika berriz zabaldu eta lanpostuak man-tendu. Baina esan ziguten: ‘Ez, ez gara orain-dik erotu, badakigu zertara iristeko gauzazareten. Jabekide nahi zaituztegu, ez enple-gatu’. Eta orduan esan genuen ez baldinbazen beste biderik, saiatu beharko zela”.

MEXIKOKO LANGILE MUGIMENDUAastindu zuen gatazka gurean JabiZabalak aipatu zuen 2007ko aben-duan lehenbizikoz Sarean blogean:“Euzkadi, bertako langileen eskue-tan”. Ez genion arreta handirikeskaini, tamalez. Orain AEBetakosindikalgintzan erreferentea denLabor Notesen Jane Slaughterrekeskaini dio kronika luzea: MexicanWorkers Win Ownership of Tire PlantWith Three-Year Strike (Langile mexi-karrek gurpil fabrikaren jabegoa ira-bazi zuten hiru urteko grebarekin).Lantokiak bata bestearen ondotikixten ikusten ditugun garaiotanbada zer ikasia haiengandik.

“Euzkadi es el nombre del País Vascoen la lengua de esa antigua nación. Lapalabra fue utilizada, en un evidenterasgo de añoranza nacionalista, por donAngel Urraza para bautizar la fábri-ca”... idatzi zuten Reforma aldizkarimexikarrean. 19 urterekin Bizkaitikharantza emigratutako Angel Urra-zak 1928an sortua zen Cía. HuleraEuzkadi. 1936az geroztik OhiokoGoodrich Co. enpresarekin elkarla-nean Goordrich-Euzkadi firmakudeatu zuen Urrazak, Mexikokoeta munduko beste konpainia asko-tan lortu zituen karguez gain.

Fundatzailea 1946an hil eta askozberanduago, 1998an, ContinentalTire multinazional alemanak hartuzuen 1.164 obrero edukitzera iritsia

zen Euzkadiren kontrola. Ugazabaalemanek ekarri zituzten eraso anti-sindikalak ere, berehala fueratu bai-tzituzten 18 sindikalista nabarme-nenak. Langileek gogor eginda lortuzuten berriro enpresaratzea.

Orduko giroaz idatzi du Slaugh-terrek: “Garai hartan pneumatikofabrikak erortzen ziren euliak beza-la Mexikon: Goodyear, Uniroyal...NAFTA akordioen ondorioz1996tik 2000ra bitartean hiruzbiderkatu ziren gurpil inportazioakMexikon. Firestonen, enpresakkontrolatutako sindikalistek onartuzuten jornalak %25 jaistea”...

Baina Continentalen plantakolangileen artean 1935etik nagusi zensindikatu gorri bat, SindicatoNacional Revolucionario de Traba-jadores de Euzkadi. Haiek umilia-razteko Portugalen antzeko taldeakmenderatzea lortu izanaren famazeukan kudeatzailea ekarri zuenContinentalek, José Neto Carvalho.Soldata eta gainerako lan-baldintzaguztien murrizketa orokorra iraga-rri zuen Carvalhok, enpresarenemaitza txarrak argudiatuz.

Langileek ez zituzten erabakiokonartu eta patronalak 2001ekoabenduaren 16an enpresaren ateakitxi zituen. Nagusiek langileetakobatzuk erosi zituzten, enpresareneskaintza berriaz konbentzitukozuten lankide bakoitzagatik saria

eskainita. Arrakasta gutxirekin, 940obrerok batzarrean bildurik erabakibaitzuten greban sartzea.

Grebarekin gertatzen da legezkokorapilo bitxi bat, ondoko historiaguztia baldintzatu dutena. Enpresaklantegia itxi zuela zioen eta obrero-ek, aldiz, greban zeudela... eta gaiaauzitegira iritsi zen. Hiru urte luze-ko auzia, hiru urteko greba, 1.141eguneko erresistentzia.

Akziodun etikoen laguntzaz Gaur TRADOC izena daukan koo-peratibaren buru den Jesus “Chuy”Torres sindikalistak kontatu dituerresistentzia horretako zertzela-dak La victoria obrera en Euzkadil iburuan eta batik bat MichaelEnger zinegile alemanaren La huellade los neumáticos dokumentalean;horren bertsio berriak When theWheels Start Turning Again tituluadarama eta erakutsi dute zenbaittelebistatan. Internetez ikus daite-ke, berriz, Guadalajarako unibertsi-tateak ekoiztutako La huelga de Euz-kadi dokumentala.

Enpresak ahal zituen hari guztiakmugitu zituen langileak etsiarazte-ko: soldatarik ez emateaz gain,obreroen senide eta lagunak zerren-da beltzean sartu zituen El Salto hiriinguruetako beste inon enpleguriklortu ez zezaten, fabrika hustenahalegindu ziren behin eta berriro,

Ugazabek hiltzera kondenatutako enpresa langileekbereganatuta kooperatiba bihurtzea ez da ez gaur ez Grezianasmatua. Mexikoko TRADOC pneumatiko ekoizlea berezi

egiten du hain handi eta arrakastatsu izateak... eta,guretzako, Sindicato Nacional Revolucionario deTrabajadores de Euzkadik sorrarazi zuela jakiteak.

Euzkadi-ko langileiraultzaileen

kooperatiba Mexikon

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

politikarien babesari esker poliziekzanpatzen zituzten langileak...

Obreroek, aldiz, mobilizazioagenda zabala abiarazi zuten. Mexi-kon bertan biltzar eta ibilaldi frankoburutu zuten. AEBetan pneumati-kogileen sindikatuetako liderretarajo zuten baina hauen erantzun oniklortu gabe.

Euzkadiko sindikatuko burukidebatzuek Europako sozialistekinzeuzkaten harremanei esker lortuzuten espero ez zuten laguntza.Alemanian bada Akziodun Kritiko-en Elkartea deitua –Azkziodun Eti-koak ere deitzen diete berenburuei– saiatzen dena multinazio-nalen urteroko batzarretan plazara-tzen minorien ahotsa. Horiei eskerTorres mintzatu ahal izan zitzaion

aurpegira Continentalen akziodu-nen batzarrean Manfred Wennemerpresidenteari. Ez zuen mesprezuabaizik jaso erantzun gisa.

Bigarrenez 2003. urtean emanzioten akziodunok aukera Torresieta lortu zuen enpresaren egoerazpublikoki eztabaidatzea ugazabare-kin. Zalaparta Alemanian ere zabal-tzen ari baitzen, horko Ekonomiaministroa hasi zen aferaz interesa-tzen. Alemania da Mexikon gehieninbertitzen duen herrialdea, AEBenondotik noski.

2004ko batzarrera berriro konbi-daturik, unibertsitateko irakaslebatek eta diputatu batek lagundurikazaldu zen Torres. Continentalikonplikatzen ari zitzaion El Saltokoistilua, urte horretan marka ari zela-

ko lortu nahian futboleko Mundu-ko Koparen esponsor izatea.

2004an gertatu zen askorentzakoezustekoa: Mexikon epaile batekebatzi zuen langileen greba legez-koa zela eta ondorioz enpresak hiruurteko atzerapenak pagatu beharzizkiela langileei. Usinak balio bal-din bazuen 80 milioi dolar, kalte-ordainak 40 milioikoak ziren. Abuz-tu hartan Wennemerrek eskaintzaegin zien obreroei: kalte-ordainentruke enpresaren erdia zuentzakoeta beste erdia gurpilen banatzailemexikar batek har dezala.

Horrela, Europako akziodun kri-tiko batzuen laguntzaz eta Mexiko-ko legediak duela gutxi arte langileeiuzten zien zirriztu bati esker, iritsiziren sindikalista gorri batzuk berenenpresaren erdiaren jabe izatera.Llanti Systems banatzailearekinelkarlanean aritzeko TRADOCkooperatiba sortu zuten.

Baina saltzea nekezago lortzenbaita fabrikatzea baino, produktuaprezio egokitan kaleratu ezineanazkenean AEBetako Cooper Tirere-kin egin behar izan dute tratua. JaneSlaughter kronikagileari TRADO-Ceko buruek aitortu diote elkarbizi-tza errazegia ez daramatela AEBetanpolitika antisindikal gogorra buru-tzen duen Cooper Tire sozioarekin.

Langileen batzarrak gai nagusie-tan erabakitzeko ahalmena eduki-tzea aski ez dela eta, TRADOCeko-ak hasi omen dira antolatzensalmentari helduko dion adar bat.“Gure historiari ezdiogu uko egingo. Gukooperatiba gara etalangile klasea da gureklasea”. n

YOLANDA BARCINAKlegealdiari eutsiko ote dionhala ez, hori da berriz galde-ra Nafarroan. Kongresuarenaurretik, UPNko aparatuaere aurka jarri zitzaionean,lehendakari egunak agor-tzear zituela pentsatu zen,baina ezustean, kongresuairabazi eta eutsi egin zion,bere irudia sendotzea lortuz.

Zentsura mozioak, aldiz,berriz ekarri du lehen lerrorabere ahulezia eta Miguel Sanz,Enrique Maya eta Alvaro Miran-daren inputazio judizialek nabar-men indartu dute ataka estua. Bereparlamentari izaerak urrundu duamildegitik oraingoz, bainabatzorde iraunkor horretako lau-garren kidea izanik, oso posible daEspainiako Auzitegi Gorenak beraere inputatzea. Oro har, iraunko-rreko lau zaldunak inputazio haue-tatik libre ateratzen badira, Barci-nak arnas apur bat hartuko du,bestela gainbehera areagotuko da.PPk Eusko Jaurlaritza utzi zue-nean, zenbat aldiz esan zuen PatxiLopezek ez zituela hauteskundeakaurreratuko? Eta Jose Luis Rodri-guez Zapaterok, asteazken arra-tsalde gogoangarri haietan, zenbatezezkorekin erantzun zion Espai-niako Kongresuan Mariano Rajoy-ri? Gero eta argiago dirudi, kome-ni zaionean UPNk ere aurreratukoditu.

Oso gaitza da lehendakaribatek legealdiari halako egoerabatean eustea: aurrekontu luza-tuak, funtsezko legerik aurreraatera ezinean, krisi egoera latzeanneurri sendoak hartu ezinik,murrizketa gogorrekin, UPNrenbarruan arazo handiekin, ustelke-ria kontuak... Pentsa liteke, beraz,Nafarroako lehendakaria ere bereabagunearen bila dabilela. Inputa-zioetatik libratzen badira, halako

zerbait pentsa dezake Barcinaandereak udazkenari begira:“Gainditu dut alderdikoa, gaindi-tu ditut inputazioak, orain daNafarroako gizarteari ordagoaluzatzeko unea: edo ni, edo oposi-zioaren kaosa”. Oso bere estilo-koa litzateke.

BILDU-NABAI-KO indarrek aur-keztutako zentsura mozioak 18boto lortuko ditu, Ezkerra etaGeroa Bai-ren baiezko kritikoaeskuratu ondoren. Baina 26 botobeharko lirateke Barcina kanpora-tu eta Juan Carlos Longasek berelekua hartzeko. Eta PSNk ez duhalakorik nahi, eta ez dago garbi2015eko udaberria baino lehenhalakorik nahiko duen.Hamar urtetan Nafarroako Lege-biltzarra ez da irauli, baina askoaldatu da. 2003an Aralarrek, EAketa EAJk zortzi eserleku zituzten.NEBk lau. Orain indar berberekgehi ezker abertzaleak 18 dituzte.Sei jarleku gehiago asko da, bainaare gehiago da ekimen horrenburuan ezker abertzalea beradagoela ikustea.

UPN estu agertuko da, bainaoposizioak bota ezin duen harre-sia da oraindik ere. Eta ezin dubota, PSNk nahi ez duelako.Aitzakia, Bildu. Eguesibarren onardezake zentsura mozioa, hartanBildu ere ezinbestekoa izan bazen.

Gipuzkoako Diputazioanedo Donostiako Udaleanizan daitezke akordioak Bil-duren aurrekontuak onar-tzeko. Nafarroako Legebil-tzarrean ez. Orain arteUPNrekiko ezin aldenduhorrek gainbehera ekarridio (Urralbururen garaian19 eserleku, egun 9), etaitxura guztien arabera, ezeregin ezean hala jarraituko

dute. Nafarroako indar politikoak

hauteskundeetan pentsatzen aridira dagoeneko eta ez litzatekekomeniko egoera hau asko luza-tzea, horrek gobernu jardueranbehar bezalako indarrarekin ez ari-tzea dakarrelako. Bizi diren garaio-tan, krisiak gobernu zabal eta sen-doak behar ditu. Eta gerria malgu.

Zalantzarik gabe, oposizioarenindar erakustaldia hor dago, bainaegia da baita ere, gaur gaurkoz osogaitza duela alternatiba eratzea.Gerora ere, eserleku kopuruakemango du, baina nork gidatukoluke Gobernua? Horra bestekoska handi bat. Bilduk badakioso gaitza duela hori bera izatea,baina bototan indar klabea da;PSNk nahiko luke, baina akasobeste guztiek ez, eta gainera dago-eneko zenbakiek ez diote aukerahori emango. Geroa Baik sekula-ko esperantza du alde horretatik,eta bere burua ikusten du oposi-zioko zentralitatean PSN eta Bil-duren ar teko bisagra lanetan.Egia esan, orain arteko hautagaisendoena dute. Gaur gaurkoz,Barcinari aurre egiteko oposizio-ak duen hautagai egokiena segu-ruenik. Yolanda Barcina edoUxue Barkos, beharbada hori izango daNafarroako datozenhauteskundee takodilema nagusia. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� AR G I A KO Z U Z E N DA R I A

Berriz hauteskundeei begira

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

2013KO APIRILAREN 21A�50

NAV

AR

RA

.ES

2012KO IRAILAREN 2A�52

NON ZER - Argia · AUTISMOA autismoa dutenen beharrei erantzuten diena; eta Nafarroan duela...

Documents

Transcript of NON ZER - Argia · AUTISMOA autismoa dutenen beharrei erantzuten diena; eta Nafarroan duela...