Nekazaritza eremua eta lehen sektoreko jarduerak...2.3. Lehen sektorea, garatze bidean dauden...

1I. GAI MULTZOA 13

Unitate honetanhauxe ikasiko duzu:1. Nekazaritza eremua

1.1. Nekazaritza eremuko faktore fisikoak1.2. Nekazaritza eremuko

giza faktoreak1.3. Nekazaritza eremuko elementu

nagusiak

2. Lehen sektoreko jarduerak

2.1. Ezaugarri nagusiak2.2. Lehen sektorea, herrialde garatuetan2.3. Lehen sektorea, garatze bidean dauden

herrialdeetan

3. Nekazaritza jarduerak

3.1. Nekazaritza sistema tradizionalak3.2. Merkatuko nekazaritza sistemak

4. Abeltzaintza jarduerak

4.1. Abeltzaintza jarduera tradizionalak4.2. Merkatuko abeltzaintza jarduerak

5. Arrantza jarduerak

5.1. Arrantza motak5.2. Arrantzarako teknikak5.3. Arrantza ingurune garrantzitsuenak5.4. Akuikultura

6. Basogintza

6.1. Baso naturalen ustiapena6.2. Basogintzarako inguruneak6.3. Basozaintza

7. Meatzaritza

7.1. Lehengaien jatorria7.2. Meatzeak ustiatzeko metodoak

8. Lehen sektoreko jarduerak eta ingurumenaren narriadura

8.1. Basamortutzea8.2. Basogabetzea8.3. Itsas baliabideen neurrigabeko

ustiapena eta itsasoen kutsadura8.4. Meatzaritza eta ingurumenaren

narriadura

Geografia eremuak

Nekazaritza eremua eta lehen sektoreko jarduerak

luberritze: lurrak lantzearenekintzari deitzen zaio.

pestizida: izurriak eragiten etalaboreak txikitzen dituztenorganismoei aurre egitekoerabiltzen den substantzia.

partekaritza: nekazaritza ustiapenmota bat da, eta, bertan, lurraklantzen dituen langilea ez dalursailen jabea. Hala, uztaren zatibat emanez ordaintzen diojabeari.

alokairu: nekazaritza ustiapenmota bat da, eta, bertan,lursailaren jabeak aldi baterakoalokairuan uzten dio lurralangileari, aurretik hitzartutakoprezioaren truke.

K

Tresneria modernoa erabiltzenhasiz geroztik, izugarri areagotu

da nekazaritza ekoizpena.

Zer ondorio dakarzkie klimak nekazaritza jardunei?

?

Erliebea eta nekazaritza eremuaErliebeak mugak jartzen dizkie bai laborantza motei bai lurraren etekinari; hartara, berakfinkatzen du nekazaritza eremu bakoitzaren itxura. Lursail menditsuek, esate baterako, ezdute nekazaritza lantzeko aukerarik ematen, lurzoru harritsua eta malkartsua dutelako,garaiera handikoak direlako eta nekazaritzako tresneriak lantzeko modukoak ez direlako.Era berean, lursail baten norabideak ere zeresan handia du lantzeko aukerari begira: egu-terak, eguzkiari gehien begiratzen dion alderdia, laiotza, eguzkitan ordu gutxiago dagoeneta izotzaldi gehiago jasaten dituen alderdia...

Malda handiak ez dira egokiaknekazaritza lantzeko.

Lehorteek, tenperatura altueketa haize beroek basamortuanlandare bizitza egotea galarazten dute.


1.2. Nekazaritza eremuko giza faktoreaka) Biztanleria

Biztanleriaren hazkundeak presio handia eragiten dio inguruneari, eta, horrenbestez,nekazaritza produktuen gero eta eskari handiagoa dago. Ondorioz, nekazaritza etaabeltzaintza jarduerek ere gora egin dute, eta nekazaritza eremuak etengabe aldatuzdoaz. Nekazaritza ekoizpen handiagoa behar denez, abeltzaintzarako eta laborantza-rako bereizten den gainazala gero eta handiagoa da; landaretza naturalaren gainaza-la, berriz, gero eta txikiagoa.

b) Teknologia

Nekazaritza ekoizpena hedatzeko eta indartzeko behar itzela zegoenez, aurrerapenteknikoak txertatu dira nekazaritza eta abeltzaintza jardunetan. Honako hauek diraazpimarra daitezkeen aurrerapen teknikoak:

— Erliebearen baldintza naturalei aurre egin zaie: batetik, kai muturrak —polderrak—eraikiz, eta, bestetik, lurzorua leuntzen eta luberritzeko aukera ematen dutenterrazak sortuz; izan ere, horien bitartez itsasoari tokia kendu zaio.

— Eguraldi txarrari aurre egiteko, berotegiak, hesiak, ukuiluak, etab. erabili dira.

— Ureztatze artifizialera jo izan da.

— Tresneria modernoaerabiltzen da; esatera-ko, uzta biltzeko maki-na, traktorea, fumiga-tzeko tresna, etab.

— Simaurra, ongarriaketa pestizidak erabil-tzen dira.

— Bioteknologia aplika-tzen da. Horri esker,landare eta animalia es-pezie batzuk hauta etaeralda daitezke, iraun-korragoak bilakatzeko;hartara, errendimenduhandiagoa aterako zaie.

c) Jabetza erregimena

Jabetza erregimenak zuzeneko eragina dauka nekazaritza eremuaren itxura hartzean.Banakakoa zein taldekoa izan daiteke. Banakako jabetza diogunean, jabe bakarraduela esan nahi dugu; horixe da gehien hedaturik dagoen sistema. Tamainaren ara-bera, berriz, honako bereizketa hau egiten da: jabetza handia edo latifundioa, jabetzaertaina eta jabetza txikia edo minifundioa. Taldeko jabetza, aldiz, gizarte talde batidagokio: familia bat, udalerri bat edo Estatu bat izan daiteke jabea.

d) Ustiapen erregimena

Nekazaritzari begira, bi ustiapen erregimen bereizten dira: batetik, erregimen zuzena(jabeak berak ustiatzen ditu lurrak zuzenean, edo soldatapeko pertsonen laguntzare-kin); eta, bestetik, zeharkako erregimena (nekazaritza ustiapena utzi egiten da edoalokairuan jartzen da; bi mota daude: partekaritza eta alokairua).

e) Nekazaritza politika

Herrialdeetako gobernuek ere hartzen dute parte nekazaritza eremuetan; betiere, apli-katzen dituzten sistema ekonomikoen araberako parte-hartzea izaten da. Izan ere, gober-nuek hainbat gauzatarako eskumena dute: nekazaritza erreformak aurrera eramateko,jabetza berriz banatzeko eta nekazaritza ekoizpena antolatzeko eskumena, besteak beste.

1. unitatea 15


1. Nekazaritza eremua

Giza taldeek naturan egindako hainbat ekintzak —nekazaritza jarduerak, industria jar-duerak, hirugarren sektoreko jarduerak, etab.— ingurune naturala eraldatzen dute, etageografia eremuetako askotarikotasuna zehazten dute. Hala, zenbait eremu bereiztendira: nekazaritza eremua, industria eremua eta eremu turistikoa.Nekazaritza eremua diogunean, nekazaritza jarduerak egiten diren lurreko gainazala-ri egiten diogu erreferentzia. Horrenbestez, landutako lursailak, abeltzaintza jardue-rak, larreak, zelaiak eta basoak hartzen ditu bere barnean. Nekazaritza paisaietanaskotarikotasuna dugu, hainbat faktore fisikok eta giza faktorek eragiten dietelakobatetik, eta, bestetik, nekazaritza eremu bakoitzeko elementuak hainbat modutanantolaturik daudelako.

1.1. Nekazaritza eremuko faktore fisikoaka) Klima

Klima da faktore fisiko garrantzitsuenetako bat; izan ere, bero eta hezetasun mailajakin bat izatea ezinbestekoa da landare bizitza eta animalia bizitza garatzeko. Hala,neurrizko baldintza klimatikoekin, nekazaritza eta abeltzaintza lan daitezke.Muturreko edo kontrako baldintza klimatikoekin, ordea, —uholdeak, lehorteak, kaz-kabarra, izotzaldiak...—, nekez egin daitezke nekazaritza jarduerak; askotan, gainera,ezinezkoa izaten da.

b) Erliebea

Erliebeak, klima aldatzeaz gain, nekazaritza eta abeltzaintza jarduerak mugatzen ditu,lursailaren garaieraren, norabidearen eta aldaparen arabera.

14 1. unitatea

Nilo ibaiaren deltako eta haraneko lautadetanmetatutako sedimentuei

eta lohiei esker landu ahal izandute nekazaritza Egipton.

Ureztatze artifizialari esker, handitu egin dira laborantzarako lursailak.

c) Lurzorua

Lurzoruaren ezaugarri bereizleen —geruzak edo estratuak osatzeko modua eta koka-tzeko era osagaien egitura eta osagai horiek duten azidotasun maila...— araberakoaizaten da landareen garapena eta hazkuntza, eta, baita, horren ondorioz, nekazaritzaeremuaren itxura orokorra ere.

Zenbait eskualdetan, oraindik ezdituzte aurrerapen teknologikoak;

horregatik, modu tradizionaleanegiten dituzte nekazaritza eta

abeltzaintza lanak.

Township-a eta rang-aNekazaritza paisaien ere-duak dira biak ere. Townshi-pak eta rangak lursail erregu-lar handiek osatzen dituzte,eta nekazaritza plangintzaantolatu baten emaitzadira. Township-a, batik bat,Ipar Amerikako lautadahandietan aurki dezakegu:gutxi gorabehera 65 hekta-reako hainbat lursail laukizdago osaturik. Rang-a erenekazaritza eremua anto-latzeko beste adibide batda. Kanadan garatzen dabatez ere. Komunikazio bi-deen inguruan banaturikdauden lursail angeluzuzenhandiek osatzen dute neka-zaritza antolaketa motahau.

1. unitatea 17


1.3. Nekazaritza eremuko elementu nagusiak

Honako hauek dira nekazaritza eremua osatzen duten elementu nagusiak: habitat natu-rala, lursailak eta laborantza sistemak. Elementu horiek finkatzen dute nekazaritza ere-muen diseinua. Era berean, elementu horiek paisaian duten antolamendua aldakorrada, gizarte talde bakoitzaren interes politikoen, ekonomikoen eta sozialen arabera.

a) Landa habitata

Landa habitatak landan bizi diren pertsonen bizitokia mugatzen du, baita nekazaritzaeta abeltzaintza zereginak izaten dituzten biztanleen lanerako tokia ere. Eremu horisakabanatua edo kontzentratua izan daiteke. Sakabanatua diogunean esan nahi duguetxebizitzak elkarrengandik urrun daudela, landutako lurrak tartean dituztela.Kontzentratuarekin, berriz, adierazi nahi dugu etxebizitzak herri handietan zein txi-kietan metatzen direla, eta nekazaritza eta abeltzaintza jarduerak biztanleria nukleoe-tatik urrun egiten direla.

16 1. unitatea


b) Lursailak

Nekazaritza ekoizpenerako erabiltzen diren lur zati txikienak dira. Tamainari begira,lursail handien eta txikien arteko bereizketa egiten da. Eskema geometrikoei dagokie-nez, edo mugatzen dituzten formak nahasten badira, ordea, erregularrak eta irregula-rrak bereizten dira. Azkenik, irekiak edo itxiak diren ere azpimarratzen da —gizakiakinposatutako mugen arabera: lehen adibidean ildaskak, eta, bigarrenean, harresiakedo hesiak—. Horrenbestez, landa zabalak (openfield) eta itxiak (bocage) bereizten dira.

c) Laborantza sistemak

Laborantza sistemak hainbat faktoreren araberakoak dira:— Ekoizpenari begira, laborantza intentsiboa eta estentsiboa bereizten dira. Inten-

tsiboa: landutako lurretik ahalik eta errendimendu handiena ateratzen denean,kapital eta eskulan inbertsio handiak eginez. Estentsiboa: laborantza hedapen han-diak erabiltzen direnean, zati bat lugorri utzita; errendimendua txikia izaten da.

— Gainazal jakin batean landutako landareen askotarikotasunari begira, monolabo-rantza —laborantza bakarra lantzen denean— eta polilaborantza —landare espe-zieak txandaka-txandaka lantzen direnean— bereizten dira.

— Ureztatzeko erabilitako sistemaren arabera, berriz, lehorreko laborantzak eta labo-rantza ureztatuak bereizten dira. Lehorreko laborantzak: laborantzak jasotzenduen ur bakarra euritik datorrena denean. Laborantza ureztatuak: ureztatze artifi-zialera jotzen denean, ubideen, putzuen, erretenen eta teknika modernoen (tantajarioa, aspertsiozko ureztapena, etab.) bitartez.

Amerikako baserria nekazaritzahabitat sakabanatuaren

eredua da.

Landa habitat kontzentratuan,hainbat tamainatako herrixkakosatzen dira.

Lursail itxi eta irregularrek bocage izeneko nekazaritzapaisaia osatzen dute; landa itxiak, alegia.

Garatze bidean daudenherrialdeetan, oinarrizko

teknikek (asko landu gabeek)oso errendimendu txikiak

ekartzen dituzte.

Argentinako ekonomian, lehen sektoreak garrantzi handia du, eta esportatzeko lantzen da bereziki.

Estatu Batuetan, nekazaritza etaabeltzaintza ustiapen

intentsiboak dira nagusi.

2. Lehen sektoreko jarduerak

Jakin badakigunez, jarduera ekonomikoak honako sektore hauetan daude sailkaturik:lehen sektorea, bigarren sektorea eta hirugarren sektorea.Lehen sektoreko jardueratzat jotzen dira gizakiak naturatik —lurretik, itsasotik edolurpetik— produktuak inolako aldaketarik gertatu gabe eskuratzeko egiten dituenak.Horrenbestez, hauexek dira sektore hau osatzen duten jarduera nagusiak: nekazaritza,abeltzaintza, arrantza, basogintza eta meatzaritza.

2.1. Ezaugarri nagusiak

Lehen sektoretik eskuratutako produktuei dagokienez, azpimarratu behar dugu neka-zaritza ekoizpenak, oro har, gizakiak elikatzea duela helburu, nahiz eta badiren abe-reak elikatzeko eta industrietan lehengai gisa erabiltzeko produktuak ere.Era berean, abeltzaintzako, arrantzako, basogintzako eta meatzaritzako ekoizpena eregizakiarentzako elikagaiak lortzeko izaten da, baita beste sektoreetan erabiltzekomateriak ateratzeko ere.Bestalde, baliabide naturalen askotarikotasuna batetik, eta, bestetik, munduan barre-na biztanleen kopurua eta aberastasuna banatzeko modu orekarik gabea ere kontuanhartu beharreko beste bi ezaugarri dira. Hala, munduko biztanle aktiboen erdieklehen sektorean lan egiten badute ere, eskualde batetik beste baterako aldea izugarrihandia da.

2.2. Lehen sektorea, herrialde garatuetan

Herrialde garatuetan, lehen sektoreak biztanleria aktiboaren gutxieneko kopurua bil-tzen du: % 3, Estatu Batuetan eta Kanadan, eta, % 6, mendebaldeko Europan.Ekoizpen indizeak, aldiz, oso handiak dira, garapen teknologikoari esker. Gainera,herrialde horietako aberastasun osoaren barnean sektore horrek betetzen duen kopu-rua kaskar samarra da.

2.3. Lehen sektorea, garatze bideandauden herrialdeetan

Garatze bidean dauden herrialdeetan, berriz, biztanle gehieneklehen sektorean dihardute. Lur zati handiak erabiltzen dira jar-duera horietarako. Alabaina, ekoizpena ez da oso handia —zenbait gunetan, gainera, gosea pasatzen dute—.Garatze bidean dauden herrialde horietan, oro har,errendimendu txikia eskuratzen dute, ingurune fisi-koaren baldintzen, bizirik irauteko ekonomia lan-tzearen eta oinarrizko teknikak (garatu gabeak)erabiltzearen ondorioz.

Zer dira haztegiak?

?

Mahatsondoaren laborantzaMediterraneoko eskualdeetan

egiten den ureztatze nekazaritzaintentsiboaren adibidea dugu.

ñame: egosita edo erreta jatenden tuberkulua, eskualdetropikaletakoa.

batata: jateko modukoa dentuberkulu zuri edo horixka da, etapatata gozo izenez ere ezagutzenda; eskualde tropikal etaekuatorialetakoa da.

K

c) Arrozaren laborantza

Arrozaren laborantza montzoien eraginpean dauden Asia hego-ekialdeko herrialdee-tan egiten dute; izan ere, laborantza mota horrek tenperatura epelen eta hezetasunhandiaren beharra du. Laborantza sistema tradizional hau intentsiboa da, oso zeha-tza eta, gainera, eskulan handiaren beharra dauka.Laborantzarako modu tradizionala da, mekanizazio txikia baina errendimendu han-dia duena, nahiz eta geografia eremu horretako biztanle guztientzat ez izan nahikoa.Sistema honako honetan datza: arroza haztegietan ereiten da; eta, gero, urez betetakolursailetan birlandatzen da. Horregatik, nekazariek etengabe aldatu eta egokitu behardute lurra: lurra prestatu, eta kai muturrak eta terrazak eraiki, ureztatzeko.

d) Nekazaritza, Mediterraneoko eskualdeetan

Mediterraneoko eskualdeetan, aspaldiko nekazaritza tradizioa dute, eta baldintza kli-matikoek eragin handia dute horretan; esate baterako, udako lehorte itzelek. Eskualdehorietan, nekazaritza sistema tradizionalak metodo modernoago eta espezializatuagobatzuekin nahasten dira. Ekoizpenaren zati bat, gainera, autokontsumorako izaten da,nahiz eta geratzen den merkaturatzeko soberakinik ere. Eskualde horietan, honakomota hauek lantzen dira:— Lehorreko nekazaritza estentsiboa. Udako euri gabeziari egokitzen zaiona.

Nekazaritza paisaia honetan, lursail handiak eta irekiak dira nagusi, baita laboreen,lekaleen, mahatsondoen eta olibondoen monolaborantza ere. Zenbait zereginmekanizatu badira ere, laborantza mota horretan, oraindik ere oso garrantzizkoa daeskulana.

— Ureztatze nekazaritza intentsiboa. Ur ekarpen osagarria izaten duenez, hamaikaprodukturen laborantza egiteko aukera ematen du; adibidez, fruituak, barazkiaketa arroza. Nekazaritza paisaia horretan, lursail txiki itxiak daude, polilaborantzaerregimenean ustiatuak.

1. unitatea 19


3. Nekazaritza jarduerak

Askotariko nekazaritza eremuak daude. Eskualdeko garapen ekonomikoak eta tekno-logikoak finkatzen ditu eremu horiek, eta, ondorioz, eragin handia dute laborantzara-ko erabiltzen diren metodoek eta teknikek ere. Modu horretan, nekazaritza sistematradizionalak eta merkatuko nekazaritza sistemak bereiz daitezke.

18 1. unitatea


3.1. Nekazaritza sistema tradizionalak

Nekazaritza sistema tradizionalen ezaugarri nagusien artean, honako hauek azpima-rra ditzakegu: oinarrizko teknikak erabiltzea (asko landu gabeak), kapital inbertsiotxikia egitea eta errendimendu eskasak eskuratzea, bizirik irauteko adina besterik ez.Alabaina, badira zenbait salbuespen; Mediterraneoko eskualdeak, esaterako. Bertan,teknika tradizionalak beste teknika modernoago batzuekin nahasten dira, kapitalinbertsioa dezente handia da eta ekoizpenaren zati bat merkaturatu egiten da.Laborantza modu tradizional horiek —eskualde bakoitzeko klima ezaugarriek bal-dintzatuak— Afrikako lurralde gehienetan, Iberoamerikako toki ugaritan, mundukogune lehorretan, Asiako hego-ekialdean eta Mediterraneoko klima duten herrialdee-tan lantzen dira.

a) Luberrien nekazaritza

Luberrien nekazaritza, bereziki, klima ekuatoriala eta tropikala duten Afrikako etaIberoamerikako guneetan lantzen da. Laborantza estentsiboko sistema da, bateregaratu gabea. Landaretza moztean eta luberritzean datza, gero, moztutako inguruneaerretzeko. Errautsak lurra ontzeko erabiltzen dira. Lurraren emankortasunak beremugak dituenez, nekazariek utzi egin behar izaten dituzte, hartu eta bizpahiru urte-ra; horregatik, laborantza ibiltaria izena ere jasotzen du nekazaritza mota honek.Honako hauek dira laborantza nagusiak: zenbait labore —artoa eta artatxikia, adibi-dez— eta hainbat tuberkulu —ñame izenekoa eta batata, besteak beste—.

b) Bizirik irauteko nekazaritza, gune lehorretan

Nekazaritza sistema hau honako lurralde hauetan da nagusi: Amerikako eta Afrikako,Ekialde Hurbileko, Ekialde Ertaineko eta Australiako basamortuko eta erdi-basamor-tuko eskualdeetan. Eremu horietan, oasiak daude, eta horiei esker, ureztatze sisteme-tako produktuen laborantza egin daiteke —bereziki, fruituenak eta barazkienak—,bizirik irauteko eta autokontsumorako, hain zuzen.

Landatze nekazaritza

Herrialde berrietako nekazaritza

Merkatuko nekazaritza, Europan

Lehorreko nekazaritza,Mediterraneokoeskualdeetan

Ureztatze nekazaritza,Mediterraneokoeskualdeetan

Arrozaren laborantza

Luberrien nekazaritza

Nekazaritza sistema tradizionalen eta merkatuko nekazaritza sistemen banaketa

Luberrien nekazaritzakolaborantza garrantzitsuenetakobat artoa da.

Gune lehorretan ureztatzesistemak ezarri direnez, zenbaitzuhaitz landatu ahal izan dituzte; esate baterako,olibondoak eta palmondoak.

Asiako hego-ekialdeko lurmalkartsuetan, arrozarenlaborantza terrazetan egiten da,zapalda izenekoetan.

Mediterraneoko lehorrekonekazaritza estentsiboan,laborearen monolaborantza danagusi.

4. Abeltzaintza jarduerak

Abeltzaintza, nekazaritza bezalaxe, aspaldiko jarduera da, eta biak elkar hartuta landuizan dira beti. Abeltzaintza ustiapenerako sistema tradizionalak, nekazaritzakoakbezalaxe, gutxien garatutako edo garatze bidean dauden herrialdeetan lantzen dira.Ekoizten dena, berriz, autokontsumorako izan ohi da. Bestalde, abeltzaintza jarduera aurreratuenak, nola intentsiboak hala estentsiboak,gehien garatutako herrialdeetan egiten dira, merkatuaribegira dauden nekazaritza sistema aurreratuak dituzte-netan, hain zuzen.

4.1. Abeltzaintza jarduera tradizionalaka) Abeltzaintza nomada

Abeltzaintza nomada da abeltzaintza jardueretan zaha-rrena. Gamelu taldeak, ahuntz taldeak eta artaldeaklekualdatzean datza, larreak eta ura bilatzeko helburua-rekin. Artzaintza nomada, beraz, ur eskasia dagoentokietan dago indarrean, basamortu inguruetan, alegia.Abereak haziz gero, elikagaiak, lurretarako ongarriaketa lanerako indarra eskuratzen dira.

b) Abeltzaintza trasumantea

Gune epeletako zenbait eskualdetan egiten dute oraindik ere abeltzaintza trasuman-tea. Abereak —abelgorriak eta ardiak, bereziki— eskualde batetik bestera eramatendituzte, urte sasoiaren arabera, larre onenak bilatzeko helburuarekin.

4.2. Merkatuko abeltzaintza jardueraka) Abeltzaintza intentsiboa

Abeltzaintza intentsiboa sistema ohikoena da. Baserri edo abeltegi espezializatuetanabereak —abelgorriak, txerriak, ardiak eta hegaztiak— ustiatzean datza. Teknologiaberrienak izaten dituzte baserri horietan: arrazen hautapen genetikoa, pentsu konpo-satua izaten dute abereek elikagai, bitaminak, aire girotua, etab. Oso errendimenduhandiak eskuratzen dituzte, eta, bereziki, merkatura bidaltzen dituzte. Gune garatue-tan lantzen da, batik bat; mendebaldeko Europan, esaterako.

b) Abeltzaintza estentsiboa

Abeltzaintza ustiapen estentsiboa herrialde berrietan egiten da bereziki. Izan ere, siste-ma horrek lur hedadura handiak behar izaten ditu aire zabalean, abere taldeek bazkadezaten. Argentinako panpan, Amerika mendebaldean eta Australian jotzen dute bidehorretara. Ustiapen horietako ekoizpena —ardi haragia du oinarri— oso handia da, etamerkatuari begira egon ohi da.

1. unitatea 21


3.2. Merkatuko nekazaritza sistemak

Merkatuko nekazaritza sistemek nekazaritza sistema aurreratu izena ere jasotzendute. Merkataritzari begira egiten dira, eta honako ezaugarri hauek dituzte: kapitalinbertsio handiak egiten dira, mekanizazio eta teknologia maila handia dute, eskulangutxi eskatzen dute eta errendimendu handiak eskuratzen dituzte. Lantzen direninguruneen arabera, hainbat nekazaritza sistema bereiz daitezke.

a) Merkatuko nekazaritza, Europan

Merkatuko nekazaritza Europako kontinentearenmendebaldean hedatu da, eta, batik bat, EuropakoBatasuneko herrialde kideetan.Nekazaritza mota hau eskualde bakoitzeko ezaugarriklimatikoetara egokitu da, eta, horrenbestez, oso espe-zializatua da. Ekoizpen maila handiak izaten ditu.Laborantza nagusien artean, honako hauek aipa dai-tezke: laboreak, barazkiak, fruituak eta loreak.

b) Herrialde berrietako nekazaritza

Herrialde berritzat jotzen dira XVI. mendeaz geroztikeuroparrek kolonizatu zituzten herrialdeak, Amerikaeta Australia kontinenteetako gune epeletakoak, alegia.Kolonoen artean lursail handiak banatu zituzten, eta,gaur egun, banaketa horren ondorioak sumatzen dira:nekazaritza estentsiboa lantzen den ustiapen handiakdira nagusi.Ustiapen estentsibo horien ezaugarri berezia eskualdebakoitza laborantza jakin batean espezializatu izana da;esaterako, Estatu Batuetan cotton belt (kotoi gerrikoa),corn belt (arto gerrikoa), wheat belt (gari gerrikoa),etab. izena jasotzen dute.

c) Landatze nekazaritza

Klima tropikaleko guneetan lantzen da nekazaritzamota hau.Errendimendu handiak eta merkatuan irabazi handiaklortzea du helburu. Eremu landatu gehienak nazioarte-ko konpainien jabetzakoak izaten dira. Monolaboran-tza erregimenean ustiatzen dira bai elikadurari begira-ko produktuak —kakaoa, azukrea, kafea, tea, etab.—bai industriari begirakoak —kotoia, kautxua, tabakoa,etab.—.

20 1. unitatea


Iraultza teknologikoa, nekazaritzanNekazaritzan zientzia eta teknologia aplikatu direnez,landare espezieen ekoizpena areagotu eta errendimen-duak handitu egin dira. Emaitza horiek lortzeko, hainbatirtenbidetara jo da: batetik, laborantza transgenikoeta-ra, esan nahi baita, iraunkorragoak izan daitezen etaitxura hobea izan dezaten, osaera genetikoa modu arti-fizialean aldatu zaien landareetara; bigarrenik, laboran-tza hidroponikoetara, landareak mantenugai soluzioengainean ereitean datza, substratu gisa lurra erabili gabe;eta, azkenik, azpiegiturak sortzera, berotegi modernoak,esaterako, eguraldi txarrari aurre egiten diotenak etaurtero-urtero produktu jakineko hainbat uzta eskuratze-ko aukera ematen dutenak.

Herbehereetan, tuliparenlaborantza intentsiboa egiten da,merkatuan gero eta eskarihandiago baitago.

Murtziako berotegietakolaborantza intentsiboakmerkatuari begira daude.

Landatze nekazaritzaksoldatapeko eskulan ugari

eskatzen du.

Amerika mendebaldean, abereaaire zabalean hazten da.Zaldizkoek edo cow-boy-ekgidatzen dituzte larreetara.

Iraultza teknologikoak abeltzaintzanizandako ondorioakGaur egun, abeltzaintzan bioteknologia aplikatu denez,abere espezieak hautatzeko eta zenbaitetan klonaziorajotzeko aukera ere izan da. Alabaina, abereengan elikaduran gertatu den aldaketak—manipulatutako pentsu artifizialak ematen zaizkie,batik bat— abereengan gaixotasunak eta arazoak sortuditu. Behi eroen gaitz ezaguna dugu horren adibide: abereei ardigaixoen hondarretatik sortutako pentsua jaten emanzaielako gertatu da.

Mendebaldeko Europan,abelgorrien ustiapen intentsiboa

asko lantzen da.

Zer ezaugarri dituzte plataformakontinentalek, ingurune horietanarrantza-toki garrantzitsuakegoteko?

?

plankton: animalia jatorriko(zooplanktona) eta landarejatorriko (fitoplanktona)mikroorganismoen multzoa,arrainek, bereziki, elikagaitzatdaukatena.

Karrantza-toki: arrain ugari dagoenlekua.

tresmail sare: tamaina txikikosare finkoa, hiru mailasaredituena; erdikoa bi kanpokoakbaino trinkoagoa da. Berunenbidez hondoratzen da,bertikalean.

arraste sare: tamaina handiko saremugikorra, hainbat ontzikarrastean daramatena. Ursakonetako arrainak harrapatzekobalio du. Mota horretako sareensuntsitzeko gaitasunak itsasohondoari eragiten dio batez ere.

atun sare: kostarekikoperpendikular jartzen den sarefinkoa. Arrain saldoalekualdatzeko erabiltzen da, gerohan harrapatzeko.

K

5.3. Arrantza ingurune garrantzitsuenak

Itsasoko arrantza baliabideak ez dira modu homoge-neoan barreiatzen itsasoan; izan ere, ingurunearenarabera, arrain metaketa handiagoa edo txikiagoagertatzen da. Arrantzarako ingurune nagusiak itsa-sertzean, plataforma kontinentaletan eta itsaslasterhotzek eta beroek bat egiten duten inguruneetan aur-kitzen ditugu.

a) Itsasertzeko inguruneak

Itsaslaster hotzak igarotzen diren itsasbazterretan,arrantza-toki garrantzitsuenetako batzuk daude: beste-ak beste, Kanariar Uharteetan, Afrika ipar-mendebal-dean, Perun, etab.

b) Plataforma kontinentalak

Plataforma kontinentaletan ere —Ipar Itsasoan eta ipar Ozeano Barean, esaterako—arrantza-toki garrantzitsuak daude; izan ere, itsaso hondoetako ezaugarriak —ez dire-nak sakonera handikoak— eta uraren ezaugarriek —epelagoa eta materia organikogehiago duena— itsasoko espezieen oinarrizko elikagaia (planktona) egoteko bideajartzen dute.

c) Itsaslaster hotzek eta beroek bat egiten duten inguruneak

Itsaslaster hotzek eta itsaslaster beroek bat egiten duten inguruneetan —Japonian etaTernuan, esate baterako—, tenperatura desberdinetako urek elkarri ukitzean, zoo-planktona eta fitoplanktona hazten dira, eta, horren ondorioz, itsasoko animalia etalandare espezie ugari garatzen dira.

1. unitatea 23


5. Arrantza jarduerak

Itsasoak ezin konta ahala mineral eta energia baliabide eskaintzen dituen arren, arran-tza da itsas aberastasunari lotutako giza jarduera tradizionala. Uretako espezieen harra-patzeak bi erabilera ditu, oro har: giza kontsumoa, batetik —arrainak dietaren animaliajatorriko proteinen % 25 osatzen ditu—, eta, bestetik, industria erabilera —arrainarekinegiten dira, besteak beste, irina, xaboia, pentsua eta kosmetikoak—.Itsasoko arrantza da garrantzitsuena, nola horretan diharduten langileen kopuruarierreparatuz, hala egiten dituen harrapatzeak kontuan izanda. Alabaina, ezin dugualbo batera utzi ibai-arrantza, nahiz eta pisu ekonomiko txikiagoa duen.

5.1. Arrantza motak

Baxurako arrantza (itsasertzekoa) eta alturakoa (itsas zabalekoa) bereizten dira.

a) Baxurako arrantza

Kostatik hurbil egiten den arrantzari deitzen zaio baxurako arrantza. Ontzi txikiekinegiten da. Harrapatze bolumen txikiak izan ohi ditu, eta horiek tokiko merkatuak ase-tzeko erabiltzen dira.

b) Alturako arrantza

Arrantza-toki handietara hilabeteetako bidaiak egin behar dira alturako arrantzaegiteko. Ontzi handiak behar dira, eta itsaso zabalean aritzeko ongi horniturik egonbehar dute. Langile ugari aritzen dira bertan. Harrapatzeen bolumenak handiak diraoso, eta guzti-guztia merkaturatzen da.

22 1. unitatea


Teknologia berriak eta arrantzaGaur egun, eskulangintzazko arrantza moduekin jarraitzen duten arren, jarduera ekonomiko horretan ere hasi dira tekno-logia berriak erabiltzen; bereziki, merkataritzari eta industriari lotutako alturako edo itsas zabaleko arrantza espezializa-tuan. Horrelakoetan, arrantza ontzidiek teknika modernoak erabiltzen dituzte arrain saldoak antzemateko: sateliteak edoradarrak, esaterako. Era berean, lantegi-ontzietan instalatutako hozkailu tekniko modernoei esker, hilabeteetan izoztu etagorde daitezke harrapatutakoak.

5.2. Arrantzarako teknikak

Erabilitako metodoen arabera, honako hauen arteko bereizketa egin daiteke: batetik,teknika tradizionalak, eta, bestetik, modernoak.Teknika tradizionalen artean amu bidez-ko arrantza eta sare bidezko arrantza ditugu. Amu bidezko arrantzan, kanabera —amubakarrekoa— eta tretza —hainbat amuduna— bereizten dira. Sare bidezko arrantzan,berriz, tresmail sarea, arraste sarea eta atun sarea. Teknika moderno eta espeziali-zatuenak, ordea, honako hauek: deskarga elektrikoak, radarrak, lantegi-ontziak…

Baxurako eta alturako arrantza, EAEnBaxurako arrantza (itsasbazterrekoa) Alturako arrantza (itsas zabalekoa)

Inguru harritsuak

Eskulangintzako arrantza tokia

Arraste lekuak

Tretzazko arrantza-tokiak Izozteko planta

BILBO DONOSTIASanturtzi

ArmintzaBermeo

Mundaka Elantxobe

LekeitioOndarroa

Mutriku Getaria

PasaiaHondarribia

DonibaneLohizune

Kabarga

Basamendi

Arkakala

Apo PapardomankuOkarantxa

MartxatxuErrekaro

Sigarre KalafaltsoGoierri

Piton OndarrokokalaSan Mateo

Urdaburu Erreka

SantamoroLumai Aritxu

KostarrenkalaPlaiasu

Escote

Garro

Bermiokabra

Eskabra

Sagustan

IrabaltzaOndarrukabra

MumarrexeArantxa

San Antonhondartza

Andrakali

ErrotazarMendizorrozpe

Sakumuturra

Sare bidezko arrantza.

Iturria: Geografía Universal Salvat. 13. liburukia, Salvat, Madril, 2001, 143. or.

5.4. Akuikultura

Zenbait itsas espezieen eskaria gero eta handiagoa denez, akuikultura garatu da: urgazietan eta gezetan arrainen eta itsaskien haztegi intentsiboa (piszikultura) areago-tzeko helburua duten uretako organismoen hazkuntza. Nahiz eta hedatuenak ur geze-tako hazkuntzak izan —bereziki, amuarrainarena eta izokinarena—, beste itsas espe-zie jakin batzuen ugalketarako ere erabiltzen da teknika hau; erreboiloaren, izkiraren,muskuiluaren eta ostren ugalketarako, hain zuen.

Arrantzarako ingurune nagusiak, munduan

OzeanoBarea

OzeanoAtlantikoa

Ozeano Antartikoa

IndiakoOzeanoa

OzeanoBarea

Pontevedrako Rias Baixasetan,itsaski ekoizpen handia dago.

Amuarrain haztegi bat.

lehengai: naturatik zuzeneanlortzen den materia; lanindustrialaren bitartez, produktuaketa objektuak eskuratzekoezinbestekoa.

energia iturri: lehengaiakeraldatzeko prozesua aurreraeramateko beharrezkoa den indarra eskuratzekobaliabidea.

zulatze hobi: lurzoruanmekanikoki egiten den zulosakona; meatzetara jaisteko edohidrokarburoen —petrolioa,esaterako— biltegi baterasartzeko erabiltzen da.

K

Zer zuhaitz mota erabiltzen dirabasozaintzan? Zergatik?

?

7. Meatzaritza

Lurrari etekina ateratzean, gainazaleko baliabide natu-ralak ustiatzeaz gain, lurpeko baliabideak ere erabil-tzen dira.Horrenbestez, honela defini genezake meatzaritza: lurra-ren azaletik jatorri mineraleko lehengaiak eta energiaiturriak eskuratzea helburu nagusia duen jarduera.

7.1. Lehengaien jatorria

Lehengaien jatorriaren arabera, bi talde handitanbereizten dira horiek: alde batetik, landare eta animaliajatorriko lehengaiak, eta, jatorri mineraleko lehengaiak,bestetik.

a) Landare eta animalia jatorriko lehengaiak

Landare jatorriko eta animalia jatorriko lehengaiak nekazaritzatik, abeltzaintzatik,arrantzatik eta basogintzatik datoz. Besteak beste, honako landare eta animalia jato-rriko lehengai hauek azpimarra daitezke: kotoia, tabakoa, esnea, haragia, zura etakautxua. Horiek dira lehengai arruntenak.

b) Jatorri mineraleko lehengaiak

Jatorri mineraleko lehengaiak lurzorutik eta lurpetik datoz. Meatzaritzak ustiatzenditu, eta honako banaketa edo sailkapen hau egiten da: mineral energetikoak —ener-gia ekoizteko erabiltzen dira: gas naturala, ikatza, uranioa eta petrolioa, besteakbeste— eta mineral ez-energetikoak —industrian lehengai moduan erabiltzen dira:burdina, beruna, eztainua, merkurioa, bauxita, gatz potasikoak, fosfatoak eta nitrato-ak, besteak beste—.

7.2. Meatzeak ustiatzeko metodoak

Meatzeak ustiatzeko metodo ugari daude, eta, horien arabera, honela sailkatzen dameatzaritza: gainazaleko meatzaritza —mineralak sakonera txikian daudenean etaindusketa lanak zeru irekian egiten direnean— eta lurpeko meatzaritza —meategiasakonera handian dagoenean, eta erauzketa gunera iristeko galeriak induskatzea etazulatze hobiak sortzea ezinbestekoa denean—.

1. unitatea 25


6. Basogintza

Basoek, paisaia balioa eta funtsezko balio ekologikoa izateaz gain —sustraiekin lurzo-rua finkatzen dute eta gehiegizko higadura saihesten dute, ingurune horretako heze-tasuna orekatzen dute eta oreka ekologikorako elementu garrantzitsuak dira—, gauregun, garrantzizko funtzio ekonomikoa ere betetzen dute.

6.1. Baso naturalen ustiapena

Gizakia planetan agertu zenetik, bizirik irauteko oina-rrizko produktuak eman dizkio basoak. Gaur egun,baso naturalen ustiapen ekonomikoak oso produktugarrantzitsuak eskaintzen ditu, esate baterako, zura —hortik lortzen dugu zelulosa, papera egiteko oinarriz-ko osagaia—, erretxina eta kortxoa.

6.2. Basogintzarako inguruneak

Basogintzarako inguruneak lurraren gainazal osoandaude barreiaturik; izan ere, mota guztietako basoeiateratzen zaie etekina, eta baso horiek guztiak ustiatzendira: bai koniferoen basoak —latitude hotzetakoak—bai hosto iraunkorretako zein erorkorretako zuhaitzenbasoak —latitude epeletakoak— bai baso tropikalak —ingurune beroetakoak—.Baso ustiapen handia egiten duten herrialdeen eta ere-muen artean, honako hauek azpimarra ditzakegu:Estatu Batuak, Kanada, Errusia, Eskandinavia, Ama-zonas oihanaren eremua eta Niger eta Kongo ibaienarroak, besteak beste.

24 1. unitatea


6.3. Basozaintza

Baliabideei ahalik eta etekin handiena atereaz eta baliabide horiek narriatu gabe egi-ten den basoen edo mendien laborantzari deritzo basozaintza. Zur ekoizpenean oina-rritzen da, batik bat, eta, beraz, zuhaitz mota errentagarrienekin —pinuarekin etaeukaliptoarekin, alegia— baso berritzeko helburua dauka. Alabaina, basozaintzareneremua areagotu egin da, eta, gaur egun, honako zeregin hauek ere bere gain hartzenditu: abereentzako larreak zaintzen ditu, ingurune naturalak mantentzen eta babestenditu —habitat naturalak, arro hidrografikoak, etab.— eta aisiari eta turismoari begiradauden jolas guneak garatzen ditu.

Zur baliabideen ustiapena osoohikoa da Afrikako zenbait

herrialdetan.

Zenbait gunetan, zuhaitzenborrak itsasoz edo ibaizgarraiatzen dira.

Venezuelako petrolio ustiategia.Herrialde hori da mundukopetrolio esportatzaile nagusietako bat.

Nigerren, landu gabeko eraraateratzen dute gatza.

geldialdi biologiko: itsas espezieenugalketa errazteko helburuarekin,itsas espezieak harrapatzeagalarazita dagoen urteko aldia.

K

Itsasora petrolioa isurtzeak mareabeltzak sortzen ditu, eta

ekosistema naturalak txikitu.Ondorioz, gune horietako itsas

flora eta fauna desagertzen dira.

Zer arrazoik bultzatzen dutebasamortutzea?

?

8.3. Itsas baliabideen neurrigabeko ustiapena eta itsasoen kutsadura

Itsasoen oreka arriskuan dago; besteak beste, itsas ba-liabideak neurrigabe ustiatzen direlako eta urak etenga-be kutsatzen direlako.

a) Itsas baliabideen neurrigabeko ustiapena

Arrantzarako teknika berriek harrapatze gorakada eka-rri dute, eta, horrenbestez, arrainen ziklo biologikoa ezda berritzen. Beraz, espezie ugari dagoeneko desager-tu dira, eta beste asko desagertzeko zorian daude.Gainera, batetik, oso metodo oldarkorrak erabiltzendira —arraste sareak, esaterako—, eta, bestetik, gel-dialdi biologikoa ez da batere errespetatzen; ondo-rioz, gehiegizko ustiapena egiten da, eta itsas espezie-ak galdu egiten dira.

b) Itsasoen kutsadura

Ozeanoek hiriko eta landako hondakinak jasotzen dituzte, baita industriako honda-kin-ura, estoldetakoa, petrolio isuriak eta bestelako substantzia kutsatzaile batzuk ere.Horrek guztiak planktonaren garapenari eragiten dio, eta, beraz, arrainen elikatzekokateari trabak jartzen dizkio.

8.4. Meatzaritza eta ingurumenaren narriadura

Zeinahi meatzaritza jardueraren ondorioz, lur azaleko materialak ateratzen dira, eta,beraz, meatzea dagoen inguruneko natura eraldatu egiten da.Gaur egun, meatzaritza ustiapenetan kalteak murrizten saiatzen badira ere, oso zailaizaten da meatzaritza ustiapena egin den ingurunea berriz ere lehengoratzea.Horregatik, meatzaritza jotzen da ingurumenean kalte handiena eragiten duen lehensektoreko jardueratzat.

1. unitatea 27


8. Lehen sektoreko jarduerak eta ingurumenaren narriadura

Lehen sektoreko jarduera guztiek —nekazaritzak, abel-tzaintzak, arrantzak, basogintzak eta meatzaritzak—eragin sakona izaten dute ingurunean; izan ere, inguru-ne naturalean eta bertako ekosistemetan gorabeheraksortzen dituzte.Lehen sektoreko jardueren ondorioak eta ingurumena-ren narriadurak honako arazo hauetan dute oinarria:basamortutzean, basogabetzean, itsasoko baliabideeimodu neurrigabean etekina ateratzean, itsasoen kutsa-duran eta ingurumenaren narriaduran.

8.1. Basamortutzea

Klima aldaketak, nekazaritza erabilera okerrak etabasogintzak lurzoruak narriatzea eta agortzea ekarridute beraiekin. Hala, garai batean nekazaritza eta basoetekinerako ziren eremuak basamortu edo gune antzubilakatu dira.Gaur egun, basamortutzea da (pixkanaka-pixkanakamunduan barrena gune idorrak eta basamortuak area-gotzea) lehen sektoreko jardueretatik sortutako arazo-rik larriena.

8.2. BasogabetzeaLurraren estalki basotsua desagertzeari deritzo basoga-betzea. Gizakiak gehiegizko okupazioa egiteagatik etabaliabide naturalak etengabe ustiatzeagatik gertatzenda. Ondorioz, landaretza estalkia birrindu, eta lurzoruahigatzen da; beraz, apurka-apurka, emankortasuna gal-tzen du lurzoruak.Bestalde, ongarri kimikoak eta pestizidak erabili izandira lurraren emankortasuna areagotzeko eta parasito-ak deuseztatzeko; horren eraginez, substantzia kaltega-rriak iragazi dira lurpeko uretara, eta ur horiek kutsatuegin dira.

26 1. unitatea


Basamortuaren hedapena, munduan

Gaur egungobasamortuaBasamortutzelarriaNeurrizkobasamortutzea

Zur baliabideen ustiapenakizugarri eraldatzen ditu paisaia

naturalak.

Historian zehar biztanle gutxien izandako eskualdeek jatorrizkolandaretza estalkia mantentzea lortu dute, nahizeta gaur egun arriskuan egon.

Nekazaritza erabilera intentsibobatzuen eraginez (esate baterako, luberrien nekazaritza), basogabetzeagertatu da.

Gaur egun, gizakiaren ekintzamehatxu larria da zenbait itsas

hondo kontserbatzekoahaleginarentzat.

Petrolio ontzien istripuekhondamen natural handiaksortzen dituzte, nekez konpondaitezkeenak.

29

Lotu honako zutabe hauek:

Definitu honako kontzeptu hauek:

— Zooplankton.

— Luberritze.

— Landa habitat sakabanatu.

— Lantegi-ontzi.

— Ustiapenerako zuzeneko erregimen.

Osatu honako taula hau:

Erantzun honako galdera hauei:

a) Zer eragin dauka erliebeak nekazaritzan?Aipatu erliebearen ezaugarriei egokitzen zaienlaborantza motaren bat.

b) Azaldu lurpeko meatzaritza ustiapenarenmetodoa.

c) Aipatu abeltzaintza estentsiboa egiten denzenbait eskualde.

d) Non egiten da alturako arrantza?


2.

3.

4.

5.

6.

Lotu honako kontzeptu hauek:

Behatu honako argazki honi, eta erantzunondorengo galderei:

a) Zertan datza abeltzaintza trasumantea?

b) Zein eskualdetakoa da abeltzaintza sistemahori?

c) Zure ustez, zer ondorio lortuko dugu abereak pentsu konposatuekin elikatuz gero?

d) Zer metodo berri erabiltzen dira abeltzaintzaintentsiboan?

Azaldu zer den basogabetzea, zer arrazoikbultzatu zuten prozesu hori eta aztertu zeindiren arazo horrek gehien eragiten dituenmunduko esparruak.

7.

8.

9.

1. unitatea28

Irakurri honako testu hau, eta erantzun ondoren ageri diren galderei:

a) Zer ingurutan egiten da landatze nekazaritza?

b) Landatze ustiapenaren sistema estentsiboa edo intentsiboa dela esango zenuke? Arrazoitu zure erantzuna.

c) Zer beste produktu landatzen dira lursailetan?

d) Testuaren arabera, zer jabetza motari dagozkio Costa Ricako gaur egungo kafe lursailak?

ARIKETAK1.

MAPAKONTZEPTUALA

1. unitatea


Costa Ricako nekazaritza«[…] Nekazaritza oraindik ere oso garrantzitsua da berta-ko ekonomian; bereziki, kafeari eta bananei esker. Lehe-nak [...] kafegileen oligarkia ekarri zuen berekin. Kafegilehoriek nazioarteko merkatura bideratzen zuten kafea, eta1827. urtean, dagoeneko Europara ere esportatzen zuten.Gaur egun, Estatu Batuak eta Europako zenbait herrialdedira ekoizpen horren jaun eta jabe. Lursailak tokiko neka-zarienak dira, nahiz eta atzerriko multinazionalen bitartezmerkaturatu».

Geografía Universal Salvat. 8. liburukia, Madril, 2001, 40. or.

Ñame-a •

Partekaritza •

•Nekazaritza ustiape-nerako zeharkakoerregimena

• Kanabera, zenbaitamurekin

Monolaborantza • • Laborantzaibiltaria

Tretza • • Laborantza bakarradenean nagusi

Luberrien •nekazaritza •Ur gazietako etagezetako arrainenhazkuntza

• Energia iturria

• Batata

Lehengaiakeraldatzeko

prozesua aurreraeramateko•beharrezkoa den

indarraeskuratzeko

baliabidea

•

Arrainen elikagaiizaten direnlandaremikroskopikoenmultzoa

Piszikultura •

Fitoplanktona •

Nekazaritza sistematradizionalak

Zein ingurutanlantzen den

Landutakoproduktu nagusiak

Arrantza ingurunenagusiak

Arrantza motak Arrantzarakoteknikak

Abeltzaintza trasumantea.

Herrialde garatuakFaktore fisikoak

NEKAZARITZAEREMUA ETA

LEHEN SEKTOREKOJARDUERAK

NEKAZARITZAEREMUA

NEKAZARITZA JARDUERAK

ABELTZAINTZAJARDUERAK

ARRANTZA JARDUERAK

BASOGINTZA

MEATZARITZA

INGURUMENAREN NARRIADURA

Ezberdintasunak

Garatze bidean daudenak

Klima

Jabetza erregimena

Erliebea

Ustiapen erregimena

Lurzorua

Elementunagusiak

Giza faktoreak

Sistema tradizionalak

Biztanleria

Luberrien nekazaritza

Teknologia

Bizirik irauteko nekazaritza,gune lehorretan

Nekazaritza politika

Landa habitata

Nekazaritza, Mediterraneokoeskualdeetan

Lursailak

Merkatuko sistema

Laborantza sistemak

Merkatuko nekazaritza,

EuropanArrozaren laborantza

Herrialde berrietako nekazaritza

Nomada Landatze

nekazaritza

TrasumanteaSistema tradizionalak

IntentsiboaMerkatuko sistemak

Estentsiboa

Arrantza ingurunegarrantzitsuenak

Arrantza motak

Arrantza teknikak

Baxurako arrantza

Alturako arrantza

Akuikultura

Baso naturalen ustiapena

Basozaintza

Basogintzarako guneak

Landare eta animalia jatorrikoa

Meatzeak ustiatzeko metodoakJatorri mineralekoa

Lehengaien jatorria

Basamortutzea Itsas baliabideenneurrigabeko

ustiapena

Basogabetzea Itsasoen kutsadura

Meatzaritza etaingurumenaren

narriadura

311. unitatea

EBALUAZIOANekazaritza eremua eta lehen sektoreko jarduerak

2.

3.

1. Behatu honako argazki honi, eta erantzunondorengo galderei:

a) Zer dira lehengaiak?

b) Argazkian ikusten den meatzaritza ustiapena, zer motatakoa da? Arrazoitu erantzuna.

c) Zer dira zulatze hobiak?

d) Aipatu industrian lehengai gisa erabiltzen diren zenbait mineral ez-energetikoren izenak.

Definitu honako kontzeptu hauek:

— Geldialdi biologiko.

— Pestizida.

— Laborantza intentsibo.

— Arrantza-toki.

— Akuikultura.


1. Irakurri honako testu hau, eta erantzun galderei:

a) Zer da basozaintza?

b) Baso ustiapenak edo basogintzak zer produktuematen dizkio gizakiari?

c) Azaldu zertan datzan basoen balio ekologikoa.

d) Zer harreman dago basogintzaren etabasamortutzea gertatzearen artean?

Erantzun honako galdera hauei:

a) Zein dira arrantza egiteko ingurune onenak?Arrazoitu zure erantzuna.

b) Nekazaritzari begira, zer alde dago herrialdegaratuen eta garatze bidean daudenherrialdeen artean?

c) Zer faktorek adierazten dute nekazaritzapaisaia baten itxura? Azaldu horietarikobakoitza.

4.

5.

30

PROZEDURA

1. unitatea

Nekazaritza eremua eta lehen sektoreko jarduerakNekazaritza paisaiaren azterketa

1. Aurretik kontuan hartu beharreko alderdiak

Gizakiak egindako nekazaritza jarduerek ingurunenaturala eraldatzen dute, eta nekazaritza paisaieiitxura jakin bat ematen diete. Horrenbestez,nekazaritza paisaia jakin baten azterketak adiera-ziko digu zer-nolako harremana finkatu duengizakiak ingurune naturalarekin, beti kontuanizan behar diren hainbat faktoreren arabera: fak-tore fisikoak eta giza faktoreak.Faktore horien guztien eta nekazaritza paisaia osa-tzen duten elementu nagusien —landa habitata, lur-sail motak eta laborantzarako hainbat sistema—azterketak ingurune naturalaren eraldaketa ulertzenlaguntzen digu, baita gizakiaren eta paisaia natura-laren arteko harremana eta horien parte-hartzeaulertzen ere. Azken horrek, era berean, baliabidenaturalen erabilera kontrolatua den edo ez, kutsa-dura maila, eragina edo inpaktua eta ingurumena-ren narriadura adierazten ditu, besteak beste.

2. Nekazaritza paisaiari behatzea

Nekazaritza paisaia jakin baten azterketarako eta iruzkinerako prozesuak behaketa zehatza behar du,eta, era berean, eremu jakin horretako alderdi fisikoekin eta giza alderdiekin lotura duten datuak biltzeaere beharrezkoa da. Informazio hori zuzenean bil daiteke —eremua gertu baldin badago, bisitatu egindaitekeelako, erliebeari behatu, klima sumatu, biztanleekin hitz egin, etab.— edo zeharka —bestelakoiturrietara jotzen denean, airetik ateratako argazkietara, biztanle erroldetara, taula eta grafikoetara…,esate baterako—.Honakoan, airetik ateratako argazkia aukeratu dugu: Arabako lautada. Argazkiak landutako lurren etabizitza dagoen eremuen ikuspegi orokorra eskaintzen digu, eta, ongi begiratuz gero, paisaiaren lehenbalioespena egin ahal izango dugu. Azpimarratzekoa da hainbat laborantza eta etxebizitza sakabanatudituen lautada dela, nahiz eta atzealdean landa biztanleria duen nukleo handiagoa ikus dezakegun.

3. Nekazaritza eremuaren deskribapena eta horri buruzko iruzkina

Atal honetan, paisaia horren azterketa are zehatzagoa egin behar da, faktore fisikoei, giza faktoreei etapaisaia osatzen duten elementu nagusiei, ikusten diren elementuei zein argazkitik antzeman daitezkee-nei, erreparatuz. Ikuspegi fisikotik, lurrak ia ez du gorabehera geografikorik, lautada zabal bat da nagusi. Eskuin aldeaneta urrunean, ordea, mendikate handi bat ageri da. Bestalde, paisaiaren tonu orokorrari eta zenbait lur-sailen kolore nagusiari —lehor samarrak eta horixkak— begira, euri gutxi egiten duen eremua dela sala-tzen digute, hau da, klima lehorra eta barnekoa duela, Mediterraneoaren eraginarekin. Giza faktoreen azterketak, aldiz, hainbat gauza adierazten dizkigu. Batetik, nahiko eremu gizatiartuadela; izan ere, eremurik handiena landuta dago, eta itxuraz, ez dago abereentzat basorik eta zelairik.Landa habitatak mistoa dela adierazten digu; eta, beraz, habitat sakabanatua —aurre-aurrean, lursailaketa zenbait etxebizitza sakabanatu ikusten dira— eta metatua —atzealdean, landa biztanleriaren nukleogarrantzitsu bat suma daiteke— nahasten dira. Bestetik, lursail kopuru handia ikusten dugu, forma irre-gularrekoak eta tamainaz ertainak, ikusteko moduko inolako banaketarik gabe. Lursail askotarikotasunadela eta, pentsa genezake txandaka-txandaka hainbat laborantza mota nahastuz joan direla: lehorrekolaborantza intentsiboa —labore tipikoen laborantza da nagusi honakoan; esaterako, garia, garagarra etaoloa— eta ureztatze laborantza estentsiboa —honakoan, azukre-erremolatxaren eta bazka-landareenlaborantza da nagusi—. Nahasketa horrek, era berean, adierazten digu ureztatze sistemarekin lotutakozenbait aurrerapen teknologiko aplikatu direla, alorra mekanizatu dela, ekoizpena tokiko merkatuetarabideratu dela, laborantzek ekonomian eragina izan dutela, etab.

Arabako lautadan landutako lursailak.

Kobre meatze handiena Papua Ginea Berrian dago.

Planetaren basamortutzea«Azken bi mendeetan, gizakiak Afrikako oihanen% 54 desagerrarazi ditu, Asiako % 45 eta Erdial-deko Amerikako eta Amerika Hegoaldeko % 40.Herrialde garatuei dagokienez, berriz, Europakoeta Estatu Batuetako oihan birjinen % 90 desa-gertu dira, nahiz eta horietako batzuk berriz erebaso berritu dituzten, errentagarriak diren zuhaitzmotekin.»

Mediterraneokoeskualdeetako

nekazaritza

Dagokion nekazaritzapaisaiaren

ezaugarriak

Landutakoproduktunagusiak

Lehorrekonekazaritzaestentsiboa

Ureztatzenekazaritzaintentsiboa

Nekazaritza eremua eta lehen sektoreko jarduerak...2.3. Lehen sektorea, garatze bidean dauden...

Documents

Transcript of Nekazaritza eremua eta lehen sektoreko jarduerak...2.3. Lehen sektorea, garatze bidean dauden...