BI EGUNETAN JAURTIKETA ATZERATU ETA GERO,Urtarrilaren 18an jarri zuten espaziorakobidean New Horizons zunda FloridakoCañaberal lurmuturretik. NASAren misiohonen helburuak Pluton eta Txaron dira,gure eguzki-sistemako azken muturreandagoen planeta eta haren ilargia, hainzuzen ere.

2015ean iritsiko da zunda Plutonera,eta planetaren eta ilargiaren gainazala,geologia eta atmosfera aztertuko ditu.Ondoren, Kuiperren gerrikorazuzenduko da. New Horizons ez daLurrera itzuliko.

New HorizonsPlutonerako bidean da

2005 URTEKO KLIMARI BURUZKO HAINBAT DATUplazaratu dituzte Ingalaterrako ikertzailebatzuek. Haiek bildutako datuen arabera,Ipar hemisferioan 2005a izan da urterikberoena datuak jasotzen hasi zirenetik,hau da, 1860tik hona; Planeta osoaridagokionez, berriz, bigarren urte beroenaizan da.

Ikertzaileek batez besteko tenperaturendatuak ere eman dituzte, erreferentziatzat1961 eta 1990 urteen arteko tenperaturahartuta. Tenperatura horrekin alderatuta,Ipar hemisferioa, batez beste, 0,65 Celsiusgradu beroagoa izan da 2005ean; eta bi hemisferioak kontuan hartuzgero, batez besteko tenperatura erreferentziakoa baino 0,48 Celsiusgradu altuagoa izan da.

AS

TR

ON

AU

TIK

A

NA

SA

ASTRONOMOEK EZ DUTE INOIZ IKUSI ZULO BELTZIK, baina badakite galaxiaespiralen zentroetan daudela, eta inguruko izarrek isuritako guztia‘jaten’ dutela. Horren adibide da NGC1097 galaxia espiralarenzentroan dagoena. Orain, ESO behatokiko astronomoek inoiz bainobereizmen handiagoarekin egin diote argazki bat galaxia horrenzentroari. Haien ustez, han, zurrunbilo erraldoiaren erdian, zulobeltzaren jarduerak eragiten dituen gas-lasterrak ikusten dira.

Zulo beltz batetik gertu

AS

TR

ON

OM

IA

2 EL H U YA R. 2006KO OT S A I L A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

ESA

ZUZENKETAElhuyar Zientzia eta Teknika aldizkariaren 216. zenbakian, RESOPYR taldearen lanaz hitz egingenuen ‘Iraganeko legea Pirinioetan: bizirik irautea’

artikuluan. Taldearenkoordinatzaile gisaEloisa Ramirezirakaslea azaltzen da,eta NafarroakoUnibertsitatekoa delaaipatzen du. Alabaina,NafarroakoUnibertsitatePublikoko irakasleadela zehaztu behardugu.

ME

DIK

UN

TZ

A

2005eko klimaren datuak eskura

ART

XIBO

KOA

TELE

KO

MU

NIK

AZI

OA

K

3

EUROPAKO ESPAZIO AGENTZIA zerbitzu batari da probatzen asma edo arnasaparatuko arazoak dituzten pertsoneilaguntzeko. Pertsona horiengan eraginhandia du airearen poluzioak; horregatik,poluzio-maila handia denean, arriskuandauden pertsonei ohartarazteko sistemabat jarri du martxan ESAk Londreskoerdigunean eta barruti batean.

Hala, airearen poluzioak maila jakinbat gaindituko duela espero denean,ESAk mezu bat bidaltzen du osasun--arazoak izan ditzaketen pertsonentelefono mugikorrera. Horri esker,prebentzio-neurriak har ditzakete.

Iragarpenak egiteko, tokian tokikodatuak eta eremu zabalagoan

jasotakoak konbinatzenditu ESAk. Halaber,kontuan hartzen dueguraldiaren eragina,eta, horrekin guztiarekin,hurrengo 24 orduetarakoiragarpena egiten du.

Horrek guztiakkoordinazio handiaeskatzen du, besteakbeste, Europako hainbatherrialdetakoerakundeek parte hartzen dutelako.Baina zerbitzua dagoeneko emaitza onakematen ari da, eta erabiltzaileak gusturadaude.

SEXU BIDEZ TRANSMITITZEN DEN BAKTERIO BATEK ugaltzeko zer estrategia erabiltzenduen aztertu dute ikertzaileek, eta bakterioak zirkulazio-aparatuko arazoekin duenlotura argitzeko bidea ireki du horrek.

Chlamydia trachomatis izena du bakterioak, eta erraz infektatzen ditu pertsonak,batez ere sexu-harremanen bidez. Ohikoa bada ere, orain arte zientzialariek ezzituzten ezagutzen infekzioaren alderdi asko.

Orain, Duke Unibertsitateko ikertzaileek ikusi dute nola erabiltzen dituenbakterioak zelula barruko lipidoak bere mesedetan. Zelularen organulu batzuetan,bakuoletan, ugaltzen da bakterioa, eta inguruan lipidoak metatzen ditu.Dirudienez, infekzioaren eraginez, zelulak lipido gehiago ekoizten du; hala,infekzioa gertatu eta bi egunera, bost aldiz lipido gehiago dago.

Gainera, frogatu dute lipidoak ekoiztea galarazten bada bakterioak ezin duelaugaldu. Bestetik, lipidoenekoizpena areagotzeakarazo kardiobaskularretaneragina izan dezakeelauste dute ikertzaileek.Izan ere, infekziokronikoetan askotanizaten dira halakoarazoak, adibidez, arteriakbuxatzea eta bihotzekogaitzak.

berri

ak la

bur

Berriaklabur

Robotiker-Tecnaliak bost laborategi berriireki dituRobotiker-Tecnalia zentro teknologikoak 500 metro koadro baino gehiago egokitu eta berritu ditu bost laborategimartxan jartzeko. Laborategi horietan,ingurune adimena, elektronika etatelekomunikazioak, ekoizpen birtuala,mikrosistemak eta segurtasun digitalaikertuko dituzte.

Feniziarren portuakhirien azpianSidon eta Tyros hirietako antzinako portuaknon zeuden aurkitu dute: gaur egunhirigunea dagoen azpian.Libanoko bi hiri horiek merkataritza-portugarrantzitsuak ziren feniziarrentzat duelahiru mila bat urte. Ordutik, hiriak asko aldatudira, ordea, eta adituek ez zuten antzinakoportu haien arrastorik. Orain, antzinaitsasertza non zegoen jakin nahi izan duteCEREGE geozientzien Europako zentrokoikertzaileek. Horretarako, zundaketak egindituzte hiriguneetako berrogei gunetan; etasedimentuetako haziak, egurrak eta abaraztertuta eta datazioak eginda, portuak nonzeuden ondorioztatu dute.

Chlamydia-k gantzamaite du

H I S T O R I A

I K E R K E TA - Z E N T R O A K

Asma baduzu, agian ESAk mezu bat bidaliko dizu

EL H U YA R. 217. Z K .ME

DIK

UN

TZ

AA

RTXI

BOKO

A

Europako airearen nitrogeno dioxidomaila erakusten duen mapa.

HEI

DEL

BERG

EKO

UN

IBER

TSIT

ATEA

Hamar urtean, ete

Laser eraginkorragoakNafarroako Unibertsitateko irakasle-talde

batek kristal fotonikoen prestaketan etakarakterizazioan dihardu. Material horiek

hainbat erabileratarako propietateoptikoak dituzte. Horiei esker, etorkizunean

laser eraginkorragoak eta potentziahandikoagoak izango ditugu.

Material horiek fotoiekiko izango dutenenergia-banden egitura eta metalek

elektroiekiko izango dutena oso antzekoakdira, eta horrek ezaugarri bikainak ematen

dizkie material horiei, bereziki,komunikazioaren, optoelektronikaren eta

medikuntzaren arloan hainbat aplikaziodituzten tresnak garatzeko.

M AT E R I A L A K

Barraskilo robotikoaMIT Masachusettseko Teknologia

Institutuan barraskiloaren mugimenduaimitatzen duen robota garatu dute.Robota gai da hormak igotzeko eta

sabaian itsatsita gelditzeko.Barraskiloaren mugimendua azaltzen

duen eredu matematikoa probatzea izanda ikertzaileen asmoa, baina, horretazgain, robotak aplikazioa izango duela

espero dute.

R O B O T I K A

ISAAA BIOTEKNOLOGIAK NEKAZARITZANDUEN aplikazioez arduratzen da, eta,urtero bezala, aurten ere kaleratu duekoizpen transgenikoen gainekotxostena. Aurkeztutako datuenarabera, ez dago inolako zalantzarik:nekazaritza transgenikoa etengabeari da hazten.

Hamar urte igaro dira lehen laboretransgenikoak merkaturatzen hasizirenetik. Geroztik, nekazaritzagenetikoa hazi besterik ez da egin.Hain zuzen ere, hastapenetan baino50 aldiz azalera handiagoa hartzendute gaur egun laboretransgenikoek. 1996an seiherrialdetan besterik ez zirenlandatzen, eta 1,7 milioi hektareahartzen zituzten. Iaz, berriz, 21 herrialdetan ekoitzi diratransgenikoak, eta guztira 90 milioihektarea hartudituzte.

Soja, nabarmenaSoja da gehienlandatzen dentransgenikoa; hala,labore transgenikoen% 60 soja da.Gainera, ereiten densoja guztiaren erdiabaino gehiagotransgenikoa da.

Sojaren ondotik kotoia dago, etaatzetik datoz Canola izeneko koltza--mota bat eta artoa.

Bai soja bai besteak herbizidekiko tolerante izatekoeraldatutako barietateak dira.Hartara, herbizidek soroko belartxarrak hiltzen dituzte, landatutakoarikalterik egin gabe. Beste barietatetransgeniko batzuk, berriz,intsektuekiko erresistente izatekoeraldatu dira; horri esker, intsektu--izurriek ez diete eragiten. Eta zenbait barietatek bi ezaugarriak biltzen dituzte. Kasu denetan, helburua etekinahobetzea da, asko biltzea, alegia.

Beste batzuetan, berriz, landareari bestelako ezaugarriakemateko erabiltzen da bioteknologia.Esaterako, A bitaminaren eskasiaprebenitzeko sortu zuten urre--koloreko arroza. Arroz transgenikohorrek ohikoak baino askoz ere A bitamina gehiago du.

Europako BatasuneanDena dela, kontsumitzaile askokoraindik errezeloz begiratzen diete transgenikoei, batez ereEuropan. Are gehiago, duela gutxi arte Europako herrialdeetan ezdira baimendu barietatetransgenikoak. Baina, pixkanaka--pixkanaka, Europako jarreramalgutzen doa. Zenbait barietate

BIO

TE

KN

OL

OG

IA

4 EL H U YA R. 2006KO OT S A I L A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

ITU

RRIA

: IS

AA

A,

2005

ITU

RRIA

: IS

AA

A,

2005

ngabe haztenbaimenduta daude, eta artotransgenikoa gero eta azalera handiagoa hartzen ari da.

Europaren barruan, Espainia izan dahasieratik arto transgeniko gehienlandatu duen herrialdea, eta gaur egunere buruan da. Portugalen, Alemanian,Frantzian eta Txekiar Errepublikan ere

egiten dute arto transgenikoa, eta urtetikurtera azalera handiagoa hartzen ari da.

MegaekoizleakISAAAk megaekoizle deitzen dietransgenikoek 500.000 hektarea bainogehiago hartzen dituzten herrialdeei.Hamalau dira guztira, eta bakarra da

Europako Batasunekoa:Espainia. Alde handiz,Estatu Batuek ekoiztendute gehien. OndorenArgentina, Brasil,Kanada eta Txinadaude, eta gainerakoakParaguay, India,Hegoafrikar Errepublika,Uruguay, Australia,Mexiko, Errumania etaFilipinak dira.

X IZPIETAN ERE IKUSTEN DIRA AURORAK. Chandra X izpien teleskopioa baliatuta, Ipar poloaren gaineko zerua aztertu zuten iaz lau hilabetez astronomoek. Denbora horretan, aurora borealak gertatu ziren, eta, orain, teleskopioak jaso zituenirudiak aztertuta, astronomoek frogatu dute X izpiz ere ikus daitezkeela aurorak.

Aurorak eguzki-ekaitzekin erlazionatuta daude. Ekaitz horietan, Eguzkitikkargatutako partikulak ateratzen dira. Lurraren eremu magnetikoarekin topo egitendutenean, partikulakdesbideratu egiten dira, bainabidean indar elektrikoasortzen da. Lurraren eremumagnetikoan harrapatutakoelektroiek atmosferarengoialdeko atomoen aurkatalka egiten dutenez, X izpiakigortzen dituzte. Horixe ikusidute, hain zuzen, Chandra-riesker. Jupiterren ere auroraikusgarriak behartu dituChandra-k.

AS

TR

ON

OM

IA

ALDIZKARIARENURTEKO ALEEN

BILDUMA EGITEKO

TAPAK

Bete eskaera-txartela, eta bidali gure helbidera:

S Elhuyar FundazioaZelai Haundi, 3.Osinalde industrialdea20170 Usurbil (Gipuzkoa)

" telefono-zenbaki hauetara deitu etaIzarori eskatu:

943 36 30 40

u faxez eskaera egin:

943 36 31 44

edo posta elektronikoz eskatu:

y h. el.: izaro@elhuyar.com

� Koadernatzeko tapak nahi ditut (7 €)

Izen-deiturak

—————————————————

—————————————————

—————————————————

Helbidea

—————————————————

—————————————————

—————————————————

Hiria ———————————————

tel. ———————————————

PK ———————————————

�

ELHUYAR Fundazioa

5EL H U YA R. 217. Z K .

Aurora borealak X izpiz

ITU

RRIA

: IS

AA

A,

2005

CHANDRA

MIK

RO

BIO

LO

GIA

OZEANOETAN UGARIEN DAUDENBAKTERIOEK Eguzkiaren argiaxurgatzeko aukera ematen dietengene bat daukate, eta, ondorioz,karbonoa xurgatzeaz apartekomoduak dituzte hazteko. Horrekaukera ematen die elikagai urrikoitsas eremuetan bizirik irauteko.

Azken bost urteetan, bi ikerketaegin dira gisa horretako bakterioakikertzeko. Bi ikerketa horieknabarmendu egin duteproteorodoxina izenekofotoproteinak duen garrantzia.Proteina hori SAR86 bakterioan etaSAR11 mikrobioan topatu dute.

Proteorodoxinak eguzki-energiaerabiltzen du ioiak zelulatikkanporatzeko, eta sortzen den ioi-gradienteak, aldi berean, protoiak zelula barnera erakartzenditu. Prozesu horren ondoriomodura, zelulak hazteko energialortzen du. SAR11 mikrobioarekineginiko probek erakutsi duteingurune argitan zein ilunetanhazitako zelulek daukatelaaipatutako proteinaren genea.Gainera, beharrezkoa denean soilikaktibatzen da proteina, ez baitagoalde nabarmenik ingurune ezberdinhorietan hazitako zelulen artean.

Ozeanoetako zelulen artean lautikbat SAR11 da. Hori dela eta,fotoproteinak itsasoko zelulagehiagotan aurkitzeko itxaropenahanditu egin da. Horrekin batera,handitu egin da, baita ere,aurkikuntza honek etorkizuneaneduki dezakeen balizko garrantzia.

Bizirik irauteko argia baliatzen duten bakterioak

R. M

ORR

IS

EZ DA ERRAZA EXOPLANETA BAT GARBI IKUSTEA; izan ere, orbitatzen duen izarrarenargiak estali egiten du, nolabait, eta teleskopio onenekin ere bereizmena txarraizaten da. Exoplanetak ahalik eta garbien ikusteko koronografoak erabiltzen dira;baina emaitza hobeak eman ditzakeen beste tresna bat agertu da: bortize optikoa.

Bortize optikoa beste zeregin batzuetarako erabiltzen da, eta ArizonakoUnibertsitateko ikertzaile batzuk konturatu ziren teleskopioari gehituta exoplanetakbehatzeko erabil zitekeela. Bortize optikoan, beirazko xaflak eskailera kiribil bateanbezala daude kokatuta, eta argia desbideratu egiten dute; horri esker, izarrarenargia eta planetari dagokiona bereiz daitezke.

Lehenengo, konputagailu bidez egin dute proba, eta disko opaku bat bainoehun aldiz eraginkorragoa dela ikusi dute. Laborategian ere probatu dute, eta bilaser-izpi bereizten dituela ikusi dute. Bortize optikoa exoplaneta bat ikustekotresna egokia izan daitekeela garbi geratu da; orain, puntako teleskopio batekinuztartzeko lanak egin beharko dituzte.

berri

ak la

bur

Berriaklabur

A S T R O N O M I A

Stardust itzuli da etxeraWild 2 kometaren inguruko partikula-laginakhartuta, Lurrera itzuli da Stardust misiokokapsula. Orain, aerogel batean jaso dituenpartikulak NASAren laborategi bateanaztertuko dituzte; eta, geroago, mundu osokobeste hainbat laborategik ere izango duteaukera laginekin lan egiteko. Partikula horiekgure Eguzki-sistemaren sorreratik ez direlaaldatu uste dute.

B O TA N I K A

Fotosintesia biziaren hastapenetanStandford Unibertsitateko geologoekondorioztatu dute bakterioek ez zutelafotosintesia gaur egun bezala egiten duela3.000 milioi urte inguru. HegoafrikarErrepublikako arroka berezi batzuk eta handauden bakterio fosilduak aztertuta, badirudi,karbono dioxidotik konposatu organikoaksortzeko prozesuan, hidrogenoan oinarritzenzutela fotosintesia, eta ura askatzen zutela.Ikertzaileen ustez, hidrogenoan oinarritutakofotosintesia ezagutzea pauso garrantzitsua dabiziaren sorrera ulertzeko.

HAURDUN GERATZEAK ZENBAT ETA LUZEAGOJO, orduan eta aukera handiagoa omendago jaioko den haurra mutila izateko,British Medical Journal aldizkarianargitaratu duten ikerketa batenarabera.

Ikerketa haurdun geratu nahi zuten5.283 emakumerekin egin dute, denak30 urte ingurukoak. Jarraipena egitenhasi eta hamabi hilabete baino lehen,hamar emakumetik bederatzi haurdunzegoen; haurren % 51 mutilak izanziren. Haurdun geroago geratu zirenenartean, ordea, % 56k izan zuten mutila.Ikertzaileen arabera, haurdungeratzeko epea urtebete luzatzendeneko, % 4 gehitzen da mutila izatekoprobabilitatea.

Baliteke azalpenaespermatozoideen abiaduranegotea. Izan ere, Y kromosomadunespermatozoideak (obuluaernaldutakoan mutila ematendutenak) azkarragoak omendira X kromosomadunakbaino (neska ematendutenak). Batzuetan,emakume batek haurdungeratzeko zailtasunak izatearenarrazoia da uteroaren ahoko mucusaohi baino likatsuagoa izaten dela; eta litekeena da lika horretan errazago moldatzea Y kromosomadunespermatozoideak.

Haurdun geratzeko luze joz gero, mutila etorriko da

ART

XIBO

KOA

ME

DIK

UN

TZ

A

Exoplanetak garbiago ikustekobortize optiko bat

7EL H U YA R. 217. Z K .TE

KN

OL

OG

IAA

RIZO

NA

KO U

NIB

ERTS

ITAT

EA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

ME

DIK

UN

TZ

A

Erabakia, begi-kolpez Itxurak garrantzia du, baita web guneak

bilatzen ari garenean ere. Inork ez duhori zalantzan jartzen. Kanadako

Carleton Unibertsitateko ikertzaileek,ordea, hori baino gehiago esan dute.

Behaviour and Information Technologyaldizkarian argitaratu duten lanaren

arabera, nahikoak dira 50 milisegundoerabakitzeko pantailan azaldu berri den

web gune bati jaramon egin edohurrengora jo.

Beherakoen aurkako txertoa.Oraingoan bai?

ZIENTZIALARIEK 30 URTEDARAMATZATE errotabirusenaurkako txerto eraginkorralortu nahian. Birus horiekbeherako larriak, eta,ondorioz, deshidratazioaeragiten dute; horrenerruz milaka ume hiltzendira urtean, batez eregaratze-bidean daudenherrialdeetan.

Orain arte atera direntxertoak ez dira oso eraginkorrak;horregatik, herrialde batean edobestean bateren bat baimendutadagoen arren, oro har ez dagobaimendutako txertorik.

Orain, ordea, bi farmazia-etxehandik, GlaxoSmithKlinek (GSK) etaMerckek, txerto bana garatu dute, eta,haien esanean, emaitza benetan onak

izaten ari dira. Ez omen dute albo--ondoriorik eragiten umeetan, etaerrotabirus-aldaera askotatikbabesten omen dute.

GSKrenak Rotarix izena du etagaitzik sortzeko gai ez den errotabirusbat du. Merckenak, berriz, horrelakohainbat errotabirus biltzen ditu,batzuk gizakiei eragiten dietenak etabeste batzuk behienak. Rota Teqizena du, eta urte honen bukaerarakoAEBetako kliniketan izatea esperodute.

Nolanahi ere, sendagile batzuek ezdute itxaropen gehiegirik. Izan ere,kasu larrienak garatze-bidean daudenherrialdeetan gertatzen dira, eta gaixodauden umeak ahulduta egoten diraeta desnutrizioa izaten dute. Ikusiegin beharko litzateke zenbatekoeragina duen txertoak ume horietan.

8 EL H U YA R. 2006KO OT S A I L A

Argi koherentea lortudute gatzetik

Argi koherentea sortzeko modu berri bataurkitu dute Estatu Batuetako Livermore

laborategian: sukaldeko gatz arrunta talka--uhinekin bonbardatuta lortu dute fisikariek.

Argi koherenteak fasean ditu uhin guztiak;horrela, ez da gertatzen uhinen arteko

interferentzia negatiborik, eta, interferentziaguztiak positiboak direnez, intentsitate

handia du argi horrek. Orain arte, laserrazen ezagutzen zen argi koherente bakarra,

baina fisikari horiek frogatu dute bestemodu bat, behintzat, badagoela argi-mota

hori sortzeko.

F I S I K A

I N T E R N E T

Maiek uste zen baino lehenagoidazten zutenLas Pinturas IZENEKO MAIEN PIRAMIDEA 2005ean aurkitu zuten Guatemalan. Eta egitura hartan hieroglifiko batzuk aurkitu dituzte; duela 2.500 urtekoak omendira, eta, ondorioz, maiek uste zen baino lehenagoidazten zuten.

Idatzia zutabe batean dago: hamar hieroglifikodira, lerro beltz finez idatziak igeltsu zuriarengainean. Besteak beste, ajaw deitzen dutenkarakterea dago idatzian: agintaria edo jauna.

Orain arte aurkitu izan diren idatziak kontuanizanda, adituek uste zuten maiek ingurukozibilizazioetatik jaso zutela idazkera —zapoteketatik edo olmeketatik—, haiek bainogeroago hasi zirela idazten uste zutelako, hain zuzen ere. Baina aurkikuntza honek uste horibaztertu egin du erabat; eta, are gehiago, posibleda olmekek maietatik jasotzea idazkera, idatziberriagoak direlako eta antzeko karaktereakerabiltzen zituztelako.

GIZ

A Z

IEN

TZ

IAK

SCIE

NCE

/ D

. ST

UA

RT

MO

E /

M.

COLU

ZZI

ET

IKA

JOAN DEN URTEA ZALAPARTA HANDIZBUKATU ZEN. Hwang Woo-sukikertzaileari buruzko errezelohandiak zeuden, eta SeulgoUnibertsitateak hark egindakolanak aztertzea erabaki zuen.Epaia garbia izan da: HwangWoo-sukek hainbat datu asmatuzituen, irudiak faltsutu zituen etagezurra esan zuen, nahita. Ziriasartu zien bai lanak argitaratu zituenScience zientzia-aldizkariari baigainerako zientzialariei.

Hwang Woo-sukek urteakzeramatzan lanean animalienklonazioan, baina 2004an Sciencealdizkarian argitaratutako artikulubatek eman zion ospea. Hain zuzenere, giza enbrioi bat klonatzea lortuzuela azaldu zuen, eta enbrioi hartatikabiatuta zelula amak hazi zituela erebai.

Ordura arte inork ez zuen halakoriklortu; beraz, ez da harritzekoa sekulakooihartzuna izatea albisteak. Eztabaidaere eragin zuen, hainbatentzat ikerketahorretan muga etikoa gainditu baitzen.Baina beste askorentzat aurrerapauso

galanta zen, orain arte sendaezinakdiren gaitzentzat tratamendua lortzekobidean.

2005ean, berriz, beste ikerketabat argitaratu zuen Science-n.Ordukoan aldarrikatu zuenhamaika pazienterekinbateragarriak ziren zelula amaklortu zituela. Hilabete batzukgeroago, Nature zientzia-aldizkarian,txakurra klonatu zuela eman zuenjakitera. Hwang Woo-suk munduosoan egin zen ezagun.

Baina urtea bukatzear zela, HwangWoo-sukek datuak faltsutu zituelaadierazi zuten harekin lan egindakohiru ikertzailek. Sekulako zalapartasortu zen, eta Seulgo Unibertsitateakikerketa zabaldu zuen. Azkenean,erakundeak frogatu zuen Science-nargitaratutako ikerketetan iruzurra eginzuela. Aldiz, egia zen Nature-nazaldutakoa.

Kontu honek eztabaida bizia piztudu. Nola liteke ikertzaile batek ziriasartzea bai adituei bai zientzia--aldizkarien arduradunei? Areago haingai labaina izanik. Elhuyar Zientzia etaTeknika-k horren gaineko artikulu batargitaratuko du hurrengo zenbakian.

berri

ak la

bur

Berriaklabur

Zalaparta, susmoak,epaia

BIO

KIM

IKA

Zahartuta ere gihartsu

ZAHARTU AHALA, MUSKULATURA GUTXITUEGITEN DA. Prozesu horri aurre egitekosekretua leuzina gehiago hartzea izandaiteke, Auvergne-ko GizaNutrizioaren Ikerketa Zentroko(Frantzia) ikertzaileek adierazidutenez.

Muskulua etengabe ari daberritzen: jatorduen ondoren, batezere, muskulu berria egiten da(suntsipena moteldu egiten da),jatorduen arteko baraualdietan, berriz,muskulua suntsitu egiten da,gehienbat. Bi jarduera horiek orekanizaten dira; baina zahartzaroansuntsitzea gailendu egiten da.Ondorioz, berrogei urtetik aurrera,urtean muskuluaren % 0,5etik % 2ragaltzen du pertsona batek.

Ikertzaile frantziarrek arratoietanikertu dute gertaera hori, eta ikusidute, batetik, zahartzaroan ez delagaztetan bezainbat moteltzenmuskuluaren suntsipena jatorduenondoren, –muskulu berria egiten aridenean–, eta, bestetik, dietan leuzinaaminoazidoaren kantitatea handituta,muskulu gutxiago galtzen dutelaarratoiek.

Ondorioz, zahartzaroan proteinaaskoko dieta egitea komeni omen da;eta haragia jateari ez uztea,leuzinatan aberatsa baita.

W.S

. H

WA

NG

ROSL

IN I

NST

ITU

TUA

ART

XIBO

KOA

EUROPAKO BATZORDEAK, EDFARENAGINDUZ (European FusionDevelopment Agreement), lauelikatze-iturri diseinatu, eraiki etainstalatzeko kontratatu du LasartekoJEMA enpresa. Elikatze-iturri horiekfusio nuklearreko EFDA-JET

erreaktore esperimentalean jarrikodituzte. Erreaktorea Culham herriandago, Erresuma Batuan.

EFDA-JET erreaktorea, hain zuzenere, egun funtzionamenduan dagoenerreaktorerik handiena da, eta arlohorretan diharduen komunitate

zientifikoarentzat erreferentea.Erreaktore hori izan da, halaber,ITER proiektua definitzeko erabiliden oinarrietako bat.

JEMAren elikatze-iturriekerreaktoreko deuterioa(hidrogenoaren isotopoa) berotzen

duten mikrouhin-sistemakelikatzen dituzte. Hala,deuterioak 150 milioigraduko tenperaturalortzen du, eta horinahikoa da fusio--erreakzioa abiarazteko. Elikatze-iturri horiek osoezaugarri bereziak dituzte,eta neurrira egiten dira.Horretarako, teknologiarikaurreratuenak erabiltzendituzte.

berri

ak la

bur

Berriaklabur

T E K N O L O G I AEFDA-JET fusio-erreaktoreko elikatze-iturriak Lasarten egingo dira

JEM

A

IZAR BAT PLANETA BATEN ATZEAN DESAGERTZEN IKUSTEN DEN UNEAN, informazio askoeskuratzen dute astronomoek. Planetaren mugan dagoenean, izarraren argia aldatuegiten da, eta aldaketa horrek Lurreraino ekartzen du planetari buruzko informazioa.

Horrela ikertu dute Karon, Plutonen ilargia, bi astronomo-taldek, frantziarra bataeta estatubatuarra bestea. Behaketa horretatik eskuratu duten informaziorikdeigarriena Karonen atmosferari buruzkoa da. Hain zuzen ere, Karonek atmosferarikez duela ondorioztatu dute.

Horrez gain, ilargia zehaztasun handizneurtu ahal izan dute, zortzi kilometrokoerrorearekin. Karonen diametroa 606 kilometrokoa da. Datu horretatikKaronen dentsitatea kalkulatu dute, eta,urarena baino pixka bat handiagoa denez,izotzezko ilargia dela proposatu duteastronomoek.

Pluton eta Karon nola sortu zirenulertzen lagunduko dute datu horiek;horrez gain, garrantzi handia izan dezaketePluton planeta den edo ez erabakitzeko.

A S T R O N O M I A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

Azkarren biratzen duen izarra Pulsar baten inoizko errotazio-abiadurahandiena detektatu dute. Pulsar honek,Terzan 5 izar-multzoko neutroi-izarretakobatek, 716 bira egiten ditu segundoko. Pulsarrak oso izar txikiak dira. Aurkitu berriduten honek 16 kilometroko diametroabesterik ez du, eta, hala ere, biraketa--abiadura horren ondorioz, izarrarenekuatorean dagoen edozein puntu iaargiaren abiaduraren zortzirenean mugitzenda, hau da, 35.000 kilometro segundokoabiaduran. Lurrak, adibidez, 160.000 aldizmantsoago biratzen du.

E B O L U Z I O A

Belarria, arnasteko jaioaHainbat adituk uste du belarriak arnasketa-aparatuko hodi batetik eboluzionatu zuela; bada, batetik besterako trantsizioaren arrastoa aurkitu omen dute arrain-fosil bateanSuediako Uppsala Unibertsitateko adituek.Aztertutako fosilak duela hirurehun etahirurogeita hamar milioi urteko Panderichthys arrainarenak dira.

Interneteko bilatzaileak ez dira zitalak

11EL H U YA R. 217. Z K .

INTERNET-ERABILTZAILE ASKOREN ESANETAN,bilatzaileek web orri ezagunak areezagunago bilakatzen dituzte, besteweb orri berriagoen kaltetan. Uste horifunts gabea dela ondorioztatu dute,ordea, Estatu Batuetako etaAlemaniako zientzialariek ikerketabatean.

Bilatzaileek iruzur egiten dutela ustedutenek argudio nagusi hau dute:bilatzaileek bilaketa egiteko erabiltzenduten parametroetako batek weborriak dituen estekak zenbatzen ditu.Horrela, esteka ugari duen web orriapostu egokiagoan agertzen dabilaketaren emaitzan. Horrek aukeraematen dio web orriari esteka gehiagoizateko. Ustezko zirkulu zoro horreksortutako hierarkiari “Google-arkia”deitu izan zaio.

Uste horren zilegitasuna aztertzealdera, web orriek dituzten erabiltzaile-eta esteka-kopuruak konparatu dituzte.

Konparaketa hori egitekoberen eredu propioadiseinatu dute, ikusirik datuaktratatzeko orain arte erabilidiren ereduak ez direlabaliagarriak. Diseinu horretan,hainbat faktore berri aztertudituzte; besteak beste,bilaketan erabilitako hitzak,bilatzaileek emaitzak bilatueta sailkatzeko dituztenmoduak eta erabiltzaileek informaziohori nola baliatzen duten.

Emaitzek argitu dute web orriekduten esteka-kopuruaren etaerabiltzaile-kopuruaren arteko erlazioalineala dela. Hots, web orri batek duenbisitari-kopurua esteka-kopuruarekikoproportzionala da. Horrek esan nahi duez dagoela arrazoirik pentsatzekoesteka-kopuruak web orri jakinbatzuetara bideratzen dituenikerabiltzaileak.

AS

TR

ON

OM

IAIN

TER

NET

ART

XIBO

KOA

NA

SA

Atmosferarik ez Plutonen ilargian

Ezker edo eskuin, kolorea desberdin

Bruzelosiaren aurkako terapia

Zelula-zorrotadak, orratzaren muturra

baino estuagoakZelula-zorrotaden tamaina injektatzeko

erabiltzen den orratzaren muturraren diametroaizan ohi da. Bada, oztopo hori gainditu dute.Zorrotada elektrodinamiko izena du teknika

berri honek: giza zelulen suspentsio likido bat500 mikroneko diametroko orratz batean

igaroarazten dute emari jakin batekin. Tentsioelektrikoa aplikatuta, likidoa kargatuta ateratzenda, eta, orratzetik irten ondoren, tantak sortzen

dira. Tanta horien diametroa orratzarenmuturrarena baino askoz txikiagoa da: mikron

gutxi batzuetakoa.

T E K N O L O G I A

Interneten edukiak zabaltzeko eredu berriaEHUko María Victoria Higuero Aperribaik

Interneten edukiak zabaltzeko eredu berri batdiseinatu du, berme eta eskubide guztiak

errespetatuz –egileari dagozkion copyright-a,bezeroen pribatutasuna eta anonimaturako

eskubideak barne hartuta–. Horiez gain,eraginkortasuna bermatzeko bestelako neurriak

ere kontuan hartu ditu. Proposatzen denereduak pirateria deritzona saihestea izan du

helburu, eta, horretarako, baimenik gabekokopiak detektatzen ditu, arau-haustea egin

duena identifikatzeko mekanismoak–fingerprinting teknikak– erabilita.

I N T E R N E T

KOLORE BAT EZKERREAN EDOESKUINEAN IKUSI, desberdinhautematen dela ikusi duteKaliforniako Unibertsitatekoadituek. Ondorio horretarairisteko, kolorearen pertzepzioahizkuntzarekin lotu dute.

Garunean gehienbat ezker--hemisferioan prozesatzen dira,bai hizkuntza eta bai begiarenerretinaren ezkerraldeakjasotzen dituen seinaleak.Erretinaren ezkerraldeaneskuinean dauden objektuak

jasotzen direnez, eskuinaldekokoloreak hizkuntzaren eraginpeandaudela pentsatu zuten ikertzaileek.

Hipotesi hori frogatzeko, hainbatlaguni irudi batzuk jarri zizkieten:oro har, zirkuluan jarritako lauki

berde batzuk ziren; tartean, laukiurdin bat edo beste berde-tonubateko bat zegoen, ordea, eta lauki hura bereizteko zenbatdenbora behar zuten neurtu zuten.Bereizi beharreko laukiaezkerraldean zegoenean, denbora--tarte berdina behar zuten laukiurdina zein tonu desberdinekoberdea bereizteko; eskuinaldeanzegoenean, ordea, lauki urdinaazkarrago bereizi zuten.

Ikertzaileek azaldu dutenez,urdinak eta berdeak izen desberdinadaukatelako bereizten dira errazago.Izan ere, errepikatu egin zuten frogahura bera hizkuntzaren eremualanean ari zela, eta ez zuten alderikikusi koloreak bereizteko garaian.

FIS

IOL

OG

IA

12 EL H U YA R. 2006KO OT S A I L A

CONCEPCIÓN LECÁROZ NAFARROAKO UNIBERTSITATEKO IKERTZAILEAK bruzelosiarenaurkako terapia berri bat garatu du. Zoonosi horrek urtero 500.000 pertsonarieragiten die munduan. Ganaduarekin dabilen jendearen artean nahikogaixotasun ohikoa da, animalien gaixotasuna izanagatik oso erraz kutsatzenbaitu gizakia.

Bruzelosia oso sentikorra da antibiotiko gehienekiko, baina, hala ere, gizakien % 5 - % 15 berriz gaixotzen dela ikusi zuten. Hortaz, ezinbestekoa zenepe luzerako terapia konbinatua ematea.

Infekzioa murrizteko, gentamizina antibiotikoa bakterioa dagoen zeluletaragarraiatzea lortu dute, hainbat partikularen bidez. Hala, errazago pilatzen dainfektatutako organoetan.Sistema biodegradagarrihoriek antibiotikoa modukontrolatu batean askatzekodiseinatuta daude, eta dosigutxiagorekin emaitzaterapeutiko egokiak lortzendituzte. Aurrerantzean,litekeena da metodo horigizakietan ere erabili ahalizatea.

ME

DIK

UN

TZ

A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

ART

XIBO

KOA

X. A

ZKU

E