Índice - Edebe · Web viewHalaber, unibertsoa eratzen duen materiaren azterketari heltzen zaio:...

Naturaren Zientziak DBH 1Ikasgelako programazioa

giltza 1


Aurkibidea1. Sarrera

2. Liburuaren eta unitateen egitura

3. Alorraren helburuak

4. Ebaluazio-irizpideak

5. Programazioa

1. unitatea. Materiaren azterketa

2. unitatea. Materiaren izaera

3. unitatea. Materialak

4. unitatea. Lurra eta unibertsoa

5. unitatea. Geosfera

6. unitatea. Hidrosfera

7. unitatea. Atmosfera

8. unitatea. Izaki bizidunak

9. unitatea. Onddoak. Lorerik gabeko landareak

10. unitatea. Landare loredunak

11. unitatea. Animalia ornogabeak

12. unitatea. Animalia ornodunak

giltza 2


1. Sarrera

Naturaren Zientzien programazio honetan arloko oinarrizko gaitasunak, helburuak, edukiak eta ebaluazio-irizpideak aurkezten dira, unitate didaktikotan sailkatuta eta antolatuta.

Unitate guztietan, ikasketa-prozesuaren urratsei heldu zaie, irizpide hauei jarraituz:

– Gero eta eskakizun maila altuagora jotzen da, ikasleak ezaupide zein estrategia gehiagoz eta landuagoz baliatu beharko baitu planteatzen zaizkion irakaskuntza-ikaskuntza egoerei aurre egiteko.

– Ikaspen berriak eskuratzeko, lehengo ikaspenak finkatu beharra dago.

– Edukiak arlo bat baino gehiagorekin erlazionatuta daudenean, ikuspegi global eta diziplinarteko batetik lan egiten da, emaitza albait eta osoena lortze aldera.

– Eduki bakoitza egokiena den ildo didaktikotik jorratzen da, ikasleen inguruari lotuta eta haren apligakarritasuna agerian jarriz, eduki horiek, azken buruan, esanguratsuak gerta daitezen.

– Garrantzia ematen zaie zehar-lerroei, eta hartara, ikaspenetan txertatzen dira.

– Metodo eta pentsaera zientifikoa aurkezten dira, era horretarako arrazoibideak ikasleen garapen-uneari egokiturik, ordea.

– Jardueren alderdi garrantzitsuenetako bat da ikasleek gogoeta kritikorako gaitasuna gara deza-ten, bai ikasten dutenari baita ikasteko erari dagokienez ere.

– Taldea lanerako zein ikasteko eremu gisa bultzatzen da.

– Ahozko zein idatzizko hizkuntza lantzen dira, gogoetaren adierazpide argi eta zehatz bilaka dai-tezen.

– Ebaluazioak alderdi hezitzaile bat du, bai irakasleari bai ikasleei begira, eta beste bat orienta-tzailea, beharrezkoa etapa honetan.

Naturaren Zientziak alorreko oinarrizko gaitasunak.

Giltzaren halaxe deritzegu, oinarrizko gaitasun, alegia, ikaslearentzat ezinbestekoak diren ikaspen batzuei, ikasleak gaitasun horien beharra izango baitu, ikastaldiaren etapa honen buruan, bere garapen pertsonala gauzatzeko, helduaroan prestatuta sartzeko, herritar partehartzaile bilakatzeko, eta bizitzan zehar etengabe ikasteko gai izateko.

Hona hemen, bada, oinarrizko gaitasuntzat jo ditugunak:

giltza 3


– Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna

– Matematikarako gaitasuna

– Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna

– Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna

– Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna

– Giza eta arte-kulturarako gaitasuna

– Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna

– Ikasten ikasteko gaitasuna

Oinarrizko gaitasunak, bada, arlo guztietara zabaltzen dira, eta horregatik, gaitasun horietako ba-koitza etapako arlo guztietan lan eginez lortu beharreko helburu bat da.

Ikaslearen liburuaren azken orrialdeetan zerrendatuta daude ikasturtean garatu behar diren oina-rrizko gaitasunak, eta hala egin ote den ebaluatzeko jarduerak.

giltza 4


2. Liburuaren eta unitateen egitura

Ikaslearen liburuaren egitura

Ikaslearen liburua unitate didaktikoz osatzen da, eta hiru eduki-bloketan banatuta dago: materia, Lurra eta bizia.

Materia izeneko blokeak lehenengo hiru unitateak hartzen ditu. Hasteko, Naturaren Zientziak eta zientzialarien lan-metodoak aurkezten dira. Halaber, unibertsoa eratzen duen materiaren azterketari heltzen zaio: materiaren propietateak, egitura, eta berezkoak zaizkion magnitudeen neurketa. Jarraian, materia zer den ulertarazten duten oinarrizko kontzeptuak lantzen dira, besteak beste, atomoa, molekula, elementua, substantzia purua eta disoluzioa. Azkenik, gizakiak materia nola erabiltzen duen azaltzen da: lehengaiaren eta materialaren kontzeptuak aurkezteaz gain, materia neurriz eta zentzuz erabiltzearen garrantziaz ohartarazten da.

Bigarren blokeak, Lurrari buruzkoak, ikaslearen liburuko hurrengo lau unitateak hartzen ditu. Lehenengo blokean unibertsoa osatzen duen materia ezagutu ondoren, bigarren bloke hau unibertsoko elementu eta gorputzetako batzuk aztertzen dira: galaxiak, izarrak, Eguzki Sistema eta Lurra. Ondoren, Lur planetari heltzen zaio zehatzago: Lurraren mugimenduak eta haren barne-egitura eta geruzak, besteak beste. Blokearen zati handi batean, gai nagusia gure planetaren hiru geruzak (geosfera, hidrosfera eta atmosfera) arakatzen dira. Amaitzeko, gizakiaren eta geruza horietako bakoitzaren arteko elkarreraginaz jarduten da.

Bizia blokea, liburuaren azken bost unitateak hartzen dituena, aurrekoaren jarraipena ere bada, zeren biosfera, hau da, biziarentzako ezinbesteko baldintzak betetzen dituen esparrua, interfase baten gisa aurkezten baita, gosferaren, hidrosferaren eta atmosferaren bitarteko esparru bat, nonbait. Izaki bizidunen bereizgarriak, aniztasuna eta sailkapena azalduta, bloke honetako ardatza izaki bizidunak biltzen dituzten bost erreinuen ezaugarriak dira, eta erreinu bakoitzaren kasuan, haren talde nagusiak, eta horiek aztertzeko metodoetako batzuk eta identifikatzeko gako erraz batzuk jorratzen dira. Blokearen azken partean gizakiak ugaztunetako espezie gisa dituen ezaugarriei erreparatzen zaie.

Blokeetako bakoitzari ekin aurretik bi orrialdeko aurkezpen bat egiten da, jarraian landuko diren unitateen atariko moduan. Blokearen amaieran ere beste bi orrialdeko atal bat dago, eta bertan zenbait ebaluazio-jarduera, unitateetan ikusitako oinarrizko gaitasunen ingurukoak.

Ikaslearen liburuaren amaieran bi eranskin daude: bata unitateak ebaluatzeko jarduerez osatua, eta bestea, grafikoa, argazkien eta testu laburren bitartez zenbait gaitan sakontzen baitu, hala nola unibertsoan, arrokak eta mineraletan, izaki bizidunen sailkapenean eta gizakian.

Unitateen egitura

Unitatearen atarikoa diren bi orrialdeetan unitatea aurkezten da, argazki baten eta hurbilpen-testu baten bitartez.

Unitate didaktikoa garatzen duten edukiak atal eta azpiataletan antolatu dira. Azalpen-testuek eta definizio nabarmenduek argi, labur eta ordenan biltzen dituzte ikasleak bere egin beharko dituen

giltza 5


edukiak, gaitasunak zertzeko beharrezkoak direnak. Noizean behin, curriculumeko eduki ebaluagarrien osagarri, beste testu ez-ebaluagarri batzuk txertatu dira orrialdeen alboetako txataletan (ADI, GEHIAGO eta GOGORATU), gaian sakontzeko nahiz lehengo edukiak gogorarazteko asmoz. Era berean, azpimarratzekoak dira, unitatearen garapenari dagokionez, beste bi elementu: irudi didaktikoei erantsitako testuak, eta Esperimentatu izeneko atalean proposatzen diren saiakuntza errazak, gehienetan ikasgelan bertan egiteko modukoak eta eduki jakin batzuk bideratzekoak direnak.

Unitatearen amaierako orrialdeak honela antolatu dira:

Laburpena orrialdean, unitateko edukiak mapa kontzeptual gisa aurkezten dira, informazio antola-tzeko jarduerekin batera. Horretaz gain, unitate bakoitzean, gaiarekin zerikusia duten zenbait hitzen esanahia bilatzea proposatzen da, ikasleek, azkenean, alorreko glosario bat taxuturik izan dezaten.

Gehitu eta argitu izenarekin, unitateko edukiaren ildotik doazen gaiak eta material gehigarriak aurkezten dira, pizgarri gisa eta era erakargarriagoan.

Beste orrialde batean, Ikertu lelopean, laborategiko praktikak eta landa- nahiz talde-lanak proposatzen dira, unitateko edukiak gehiago garatzeko bide.

Bukatzeko, unitatearen azken bi orrialdeetako jarduerak hiru multzotan sailkatuta daude: Ulertzeko sailekoek —haietako batzuk ikasgaia gehiago lantzekoak— unitateko edukien hurrenkera bera dute. Gehiago jakiteko izendatutakoen bitartez sakonago berrikusten dira unitatean gaingiroki agertu diren kontzeptuak eta prozedurak, eta Pentsatzeko saileko jarduerei dagokienez, balioak sendotzeko eta finkatzekoak dira.

giltza 6


3. Alorraren helburuak

1. Naturaren Zientzietan oinarrizkoak diren estrategiak eta kontzeptuak ulertzea eta, haietaz baliatuz, fenomeno naturalen zergatiaz jabetzea eta zientziaren aurrerakuntzak eta erabilerak zer eta nolako ondorioak dakartzan ohartzea.

2. Problemak ebazterakoan, zientziaren prozedurarekin bat datozen estrategiak aplikatzea, eta horrenbestez, halako problema benetan interesgarria den argitzea, hipotesiak taxutzea, ebazteko balio lezaketen estrategiak eta esperimentuak pentsatzea, emaitzak aztertzea, egindako ikerketak zer erabilera eta ondorio izan ditzakeen hausnartzea, eta prozesu osoaren koherentzia bilatzea.

3. Eduki zientifikoa duten mezuak ulertzea eta, norberak igortzekotan, ahozko zein idatzizko hizkuntza egoki erabiltzea. Diagramak, grafikoak, taulak eta adierazpen matematiko errazak interpretatzea, eta besteei zientziaren alorreko argudioak eta arrazoia adierazteko gai izatea.

4. Gai zientifikoei buruzko informazioa hainbat iturritatik lortzea, besteak beste, informazioaren eta komunikazioaren teknologietatik, eta behin eskuratuta, alorreko lanen oinarri eta gida-lerroa izan ote daitekeen jakitea.

5. Gai zientifikoak aztertzean eta iriztean, taldean nahiz bakarka, kritikoki eta ezaupideetan mamitutako ikuspegitik jokatzea.

6. Norberarentzat zein komunitatearentzat osasungarriak diren jokamoldeak eta ohiturak hartzea, gaurko bizimoduaren hainbat alderditan, hala nola elikaduran, kontsumoan, drogetan nahiz sexuan, izan daitezkeen arriskuak saihesteko.

7. Naturaren Zientzietako ezaupideak gizakion beharrak asetzeko baliagarriak direla ulertzea, eta jarrera partehartzailea izatea gizakiok toki zein mundu mailan ditugun arazo premiatsuen konponbidean.

8. Zientziak eta teknologiak gizartean eta ingurumenean duten eragina, eta alderantzizkoa, ezagutzea. Horren jakitun izanik, gizateriak egun dituen arazoez arretatsu arduratzea eta horiek zuzendu beharra bere egitea, zuhurtzia-printzipioari helduz eta jasangarritasuna bermatzeko ahaleginetan.

9. Naturaren Zientzien muina entsegua eta sorkuntza direla ohartzea, giza pentsamoldeari egin dizkioten ekarpenak ezagutzea, eta behar den neurrian balioestea zientzien alorrean piztutako eztabaidak, dogmakeriaren baztertzaileak, eta iraultza zientifikoak, giza kulturaren eta bizi-baldintzen garapena bideratu dutenak.

giltza 7


4. Ebaluazio-irizpideak

1. Fenomeno naturaletako batzuk interpretatzeko, Eguzki Sistemaren, Lurraren, Ilargiaren eta haien elkarrekiko mugimenduen eredu errazak eta eskalako irudikapenak egitea.

2. Lurrak unibertsoan duen kokapena eta planeta eura ere hobeto ezagutarazi dizkiguten behaketa eta prozedura zientifikoak deskribatzea, eta horien garrantzia azaltzea.

3. Gure inguruko materien propietateak (masa, bolumena, egoera, aldaketak) deskribatzeko prozedurak taxutzea.

4. Materialen propietateak eta erabilera moduak erlazionatzea. Nahasteak substantzietatik bereizteko, bigarren horien propietateei erreparatzea, eta banantze-tekniketako batzuk aplikatzea.

5. Atmosfera zer den eta airearen propietateak ezagutzea, fenomeno atmosferikoen interpretazio kualitatiboa egitea, atmosferak izaki bizidunen babesgarri gisa duen garrantziaz jabetzea, eta horren ildotik, giza jarduerak atmosferan dituen ondorioen jakitun izatea.

6. Haren propietateetan oinarriturik, urak naturan betetzen duen zikloa deskribatzea eta izaki bizidunentzat duen garrantzia azaltzea, giza jarduerak ura erabiltzeko era nola baldintzatzen duen ahaztu gabe.

7. Gako errazez baliatuta, arroka eta mineral arruntenak ezagutzea, batik bat inguruan ditugunak, eta material horien erabilera behinenak zein diren jakitea.

8. Izaki bizidunak zelulaz osatuta daudela eta bizi-funtzioak dituztela jakitea, eta materia bizigabetik horrexek bereizten dituela ohartzea. Talde nagusien berezitasunak ezagutzea eta antzematea, eta talde horiek gako dikotomikoen bidez bereizten jakitea.

giltza 8


5. Programazioa

1. unitatea. Materiaren azterketa

Denbora: 9 orduDiziplinartekotasuna: Euskara eta Literatura; Matematika; Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia; Teknologiak; Plastikaren eta Ikusizkoen Hezkuntza

1.1. Helburu didaktikoak Naturaren Zientziak eta metodo zientifikoaren faseak zein diren jakitea. Materiaren kontzeptua eta harekin zerikusia duten magnitude fisikoak ikastea. Materiaren egoerak identifikatzea eta bakoitzaren ezaugarriak deskribatzea. Materian gerta daitezkeen aldaketa fisikoak eta kimikoak bereiztea.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Laborategia osatzen duten elementuak, eta bertan lan egiteko arauak eta segurtasun-

neurriak zein diren jakitea. Zenbait gai kimiko arrunten arriskuak identifikatzea eta balioestea. Testu-prozesadorea erabiltzea informazioa antolatzeko eta agiriak idazteko. Matematika arloko ezaguerak materiaren propietateekin zerikusia duten magnitudeak

kalkulatzeko erabiltzea.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Naturaren Zientziak. Metodo zientifikoa. Laborategiko lana. Laborategiko materiala, erabilera-arauak eta segurtasun neurriak. Landa-lana. Kontzeptuak: materia, gorputz materiala eta sistema materiala. Magnitudeak eta horiek neurtzeko modua. Nazioarteko Sistemako (SI) unitateak. Gorputz materialen neurriak. Materiaren propietateak: masa, bolumena eta dentsitatea. Materiaren hiru egoerak: solidoa, likidoa eta gasa. Egoera-aldaketak. Materiaren aldaketa fisikoak eta kimikoak. Materialen dentsitatea eta horren ondorioak.

Prozedurak Irizpide zientifikoak erabiliz, objektuen, fenomeno naturalen eta prozesu esperimentalen

behaketa egitea. Metodo zientifikoa aplikatzea praktikak planteatzean eta egitean. Laborategiko materiala eta oinarrizko tresneria erabiltzea eta zaintzea. Magnitudeak eta Nazioarteko Sistemako unitateak ahoz eta idatziz adieraztea, bitarteko eta

terminologia egokia erabiliz. Materiaren dimentsioak eta beste propietate batzuk kalkulatzea. Unitateak aldatzea. Propietate estentsiboak (masa eta bolumena) eta intentsiboak (dentsitatea) bereiztea.

giltza 9


Masa eta bolumena neurtzea. Dentsitatea kalkulatzea, masaren eta bolumenaren arteko zatidura dela kontuan hartuz.

Materiaren hiru egoerak eta egoera-aldaketak bereiztea. Galdera zientifikoak (egoera-aldaketak) ahoz adieraztea, bitarteko eta terminologia egokiak

erabiliz. Egoera-aldaketak aldaketa fisikotzat identifikatzea, eta aldaketa fisikoak eta aldaketa

kimikoak bereiztea. Solido baten bolumena eta pisua neurtzea. Ezaugarri estentsiboetatik abiatuz, solido baten dentsitatea kalkulatzea.

Balioak Fenomeno naturalak aztertzeko interesa. Ikerketa zientifikoa ikasteko metodo gisa balioestea. Metodo zientifikoa natura aztertzeko tresna gisa balioestea. Lan egiteko tokia eta erabilitako materiala ordenatzen eta txukuntzen ohitzea. Laborategiko lanen segurtasuna eta arrakasta bermatzeko arauak betetzea. Materiaren propietateak aztertzeko interesa. Lan egiteko tokia eta erabilitako materiala ordenatzen eta txukuntzen ohitzea. Egoera-aldaketak eta materian gertatzen diren aldaketak aztertzeko interesa. Lankidetza eta erantzukizuna talde-lanean. Interesa erakustea esperimentuak zuzen egiteko, txostenak idazteko, datuak aurkezteko...

1.4. Jarduerak Naturaren Zientzien esparruak bereizi. (errefortzu-lana) Materiaren egoerak ezagutu. (errefortzu-lana)

1. Naturaren azterketa Naturaren Zientzien aztergaiak erlazionatu. (errefortzu-lana) Metodo zientifikoaren faseak bereizi eta azaldu. Laborategiko materialak ezagutu, eta haiei buruzko informazioa bilatu. Laborategiko arauen eta segurtasun-neurrien berri izan, eta planteatzen diren egoera

desegokiak zuzendu. Arrisku-sinboloei buruzko informazioa bilatu. Landa-lana metodo zientifikoaren faseekin erlazionatu. Estazio meteorologiko bat landa-lanerako materiala den arrazoitu.

2. Materia: kontzeptua eta ezaugarriak Materia, gorputz materialak eta sistema materialak zer diren jakin. Neurriak magnitudeekin erlazionatu, eta neurketa-unitatea zehaztu. Magnitudeen batik bat

masaren eta bolumenaren neurketa-unitateak bihurtu. Dentsitateen tauletatik eta bolumen jakin batetik abiatuta, masa kalkulatu. Haren dentsitatea

jakinda, substantzia bat aurkitu. Propietate orokorretan eta bereizgarrietan oinarriturik, bi substantzia bereizi. Dentsitatea

kalkulatu. Dentsitatea kontuan hartuta, izotzak zergatik flotatzen duen azaldu. (sakontze-lana)

3. Materiaren egoerak

giltza 10


Hainbat materia sailkatu, kontuan hartuta egoera fisikoa: solidoa, likidoa edo gaseosoa. Egoera horiek elkarrengandik bereizten dituzten propietateak identifikatu.

Likidoak eta gasak ez bezala, solidoak zergatik ez diren jariatzen azaldu. (errefortzu-lana) Irakite-puntua eta fusio-puntua jakinik, hainbat materialen egoera zehaztu. (sakontze-lana) Egoeren ezaugarriak azaldu, eta aldaketa fisikoetan zer egoera-aldaketa gertatzen den

deskribatu. Erakutsitako prozesuak aldaketa fisikoak ala kimikoak diren pentsatu. Zer egoera-aldaketa gertatzen diren identifikatu.

Laburpena eta glosarioa Unitateko eduki nagusiak antzeman eta berrikusi. Unitateko edukien zerrenda atal honetako eskemarekin osatu. Unitateko kontzeptuak irakasgaiaren glosarioan txertatu.

Ikertu: Solidoen dentsitatea Hainbat objekturen masari, bolumenari eta dentsitateari buruzko taula osatu. Gorputzen ezaugarrietan dentsitateak zer eragin duen arrazoitu. Praktikan izandako arazoak eta horien konponbideak balioetsi.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Neurrien sistema anglosaxoia eta SIa erlazionatu. (sakontze-lana) Segurtasun handiko laborategien ezaugarriak eta on-gaitzak aztertu. (sakontze-lana)

1.5. Ebaluazioa

Ebaluazio-irizpideak Fenomeno naturalak eta Naturaren Zientziaren aztergaiak interpretatzea. Ikertzaileen lan

ona (laborategikoa nahiz landa-lana) ezagututa eta balioesten jakinda, esperientziak edo ikerketak ondo egitea.

Magnitudeak eta unitateen nazioarteko sistema ezagutzea eta, SIko unitateak erabiliz, unitate-aldaketa errazak zuzen kalkulatzea. Neurketen emaitzak zuzen adieraztea, dagozkien kantitate eta unitateak aipatuta.

Materiaren propietate orokorrak eta bereziak desberdintzea. Materiaren propietaterik garrantzitsuenak zein diren jakitea: dimentsioak, masa, bolumena eta dentsitatea.

Materiaren propietate orokorrak kontuan hartuta, hiru egoerak bereiztea, eta materiaren aldaketen berri izatea.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (246. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (39. or.). Metodo zientifikoaren faseak azaldu eta erabili. Laborategiko hainbat tresna zer diren eta nola erabili behar diren jakin. Gai kimikoen arrisku-ikurrak identifikatu. Materialen zenbait ezaugarriren balioak zehazteko, kalkulu errazak egin. Materiaren egoeren ezaugarriak ulertu, et auraren kasuan aplikatu.

giltza 11


2. unitatea. Materiaren izaera


1.1. Helburu didaktikoak Naturan diren materia motak bereiztea. Nahasteak banatzeko zenbait teknikaren berri izatea. Materiaren teoria atomikoa, molekulak eta horien propietateak azaltzea. Unibertsoaren, Lurraren eta izaki bizidunen osagai nagusia keta horien guztien propietateak

identifikatzea.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Nahasteak banantzeko teknikak ulertzea, eta teknologiari buruzko oinarrizko ezaguerak

aplikatzea. Nahasteak eratzeko eta banantzeko prozesuetan materiak zer aldaketa izaten dituen

jakitea. Matematika arloko ezaguerak erabiltzea materiaren egiturarekin eta naturan duen

ugaritasunarekin zerikusia duten magnitudeak kalkulatzeko. Testu-prozesadorea erabiltzea informazioa antolatzeko eta dokumentuak idazteko.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Materia motak: heterogeneoa eta homogeneoa. Materia heterogeneoa: esekidurak eta emultsioak. Materia homogeneoak: substantzia puruak eta disoluzioak. Nahaste heterogeneoak banantzeko teknikak: iragazketa, dekantazio baheketa eta

imantazioa. Nahaste homogeneoak banantzeko teknikak: destilatzea eta kristalizatzea. Teoria atomikoaren bilakaera gaur egungo eredura arte. Sistema periodikoa. Elementuak eta konposatuak: kontzeptua eta adierazpidea. Atomoen konbinazioak: molekulak eta kristal-sareak. Materiaren egoeren ezaugarri atomikoak. Unibertsoan, Lurrean eta izaki bizidunengan dauden elementu nagusiak. Biomolekulak. Hidrogenoaren, helioaren eta karbonoaren propietateak. Uraren propietateak.

Prozedurak Disoluzioen kontzentrazioak kalkulatzea eta adieraztea. Nahaste bat nola iragazten den esperimentatzea. Nahaste bat nola dekantatzen den esperimentatzea. Taula periodikoan dagoen informazioa interpretatzea. Disoluzio baten kontzentrazioa kalkulatzea.

giltza 12


Disoluzio baten dentsitatea aztertzea.

Balioak Materiaren osagaiak aztertzeko interesa. Pentsaera zientifikoaren bilakaera balioestea. Atomoak materia ororen osagaia direla konturatzea. Naturako fenomenoak zientifikoki azaltzeko interesa.

1.4. Jarduerak Substantzia baten osagaiak bereizi. (errefortzu-lana) Materiaren egoerak bereizi. (errefortzu-lana)

1. Materiaren sailkapena Materia motak identifikatu gauza ezagunetan. Bi materia heterogeneo mota alderatu. (errefortzu-lana) Materialak konposizioaren arabera multzokatu. (errefortzu-lana)

2. Nahasteak banantzeko teknikak Nahaste homogeneoen eta heterogeneoen ezaugarriak azaldu. (errefortzu-lana) Aztertutako zenbait banantze-teknika deskribatu, eta zer funtzio dituzten azaldu. (errefortzu-

lana) Zenbait nahaste mota aztertu, eta bakoitza zer teknikaren bidez banandu behar den

proposatu. (sakontze-lana)

3. Materiaren egitura Tomoaren asera deskribatu. (errefortzu-lana) Elementuen ezaugarriak azaldu. (errefortzu-lana) Sistema Periodikoan ageri diren ezaugarriak identifikatu. Elementuak eta konposatuak bereizi. Substantzia bakunen osaera identifikatu. Zenbait substantzia arrunten konposizio kimikoa aztertu. (sakontze-lana)

4. Elementuak naturan Zenbait elementu hala nola hidrogenoa, helioa eta karbonoa zertan erabiltzen diren

jakin. Bi gasen dentsitatea alderatu, eta ondorioak atera. (sakontze-lana)


Ikertu: Disoluzioen propietateak Disoluzio baten kontzentrazioa Nazioarteko Sistemako unitateetan kalkulatu eta adierazi. Uraren propietateen aldaketak identifikatu disoluzio batean. Zientziak gure inguruko fenomenoen gainean ematen dituen azalpenak balioetsi.

giltza 13


Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Elementu kimikoen etimologia ezagutu. (sakontze-lana) Nazioarte mailako ikerketa zientifikorako laborategiek duten garrantziaz ohartu. (sakontze-

lana)

1.5. Ebaluazioa

Ebaluazio-irizpideak Materia heterogeneoa eta homogeneoa itxurari erreparatuz identifikatzea, eta bi talde horien

barruan zer motatakoak dauden bereiztea. Nahaste heterogeneoak eta homogeneoak banantzeko teknikak ezagutzea eta, kasuaren

arabera, nahaste baten osagaiak banantzeko zer teknika erabil daitekeen jakitea. Materiaren barne-egitura, historian horren inguruan izan diren teoriak eta sistema

periodikoan nola dagoen adierazita deskribatzea; hortik abiatuz, naturako substantzien propietateak identifikatzea.

Unibertsoan, Lurrean eta izaki bizidunengan ugarien diren elementuen garrantzia antzematea.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (247. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (53. or.). Materia heterogeneoa eta homogeneoa bereiztea, eta bien ezaugarriak alderatu. Kalkulu errazak egin, disoluzio baten kontzentrazioa zehazteko. Zenbait nahaste banantzeko metodoak proposatu eta deskribatu. Zenbait materia mota eta horien adierazpideak eredu atomikoaren arabera interpretatu.

3. unitatea. Materialak


1.1. Helburu didaktikoak Lehengai motak ezagutzea. Materialen propietateak interpretatzea, batik bat, mekanikoak. Zenbait material arrunten propietateak eta fabrikazio-prozesuak azaltzea, eta ingurumenean

zer eragin duten deskribatzea. Baliabide naturalak identifikatzea, eta baliabide horiek ustiatzeak zer arazo dakartzan

azaltzea.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Materialen propietateek eta aplikazio nagusiek zer erlazio duten jakitea. Zenbait material kontsumitzeak ingurumenean zer ondorio dituen eta material horiek birzikla

daitezkeen jakitea. Gizakiok naturan zer eragin dugun neurtzea, eta ondare naturala errespetatzea eta zaintzea

zer garrantzitsua den balioestea.

giltza 14


Internet informazio zehatzak bilatzeko erabiltzea.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Materiala: kontzeptua. Lehengaiak: kontzeptua eta motak. Material taldeak. Materialen propietate orokorrak eta propietate bereizgarriak. Materialen propietate mekanikoak: erresistentzia, zailtasuna, elastikotasuna eta

gogortasuna. Zura: lortzeko prozesua, propietateak eta erabilerak. Papera: lortzeko prozesua, propietateak eta erabilerak. Beira: lortzeko prozesua, propietateak eta erabilerak. Metalak: lortzeko prozesua, propietateak eta erabilerak. Plastikoak eta zuntz sintetikoak:lortzeko prozesua, propietateak eta erabilerak. Baliabide naturalak: kontzeptua eta motak. Baliabide naturalak ustiatzea: arazoak eta konponbideak. Urrezko hiru arauak. Birziklatzea. Paper-orea lortzeko prozesua. Paper-orea erabiliz papera ekoiztea.

Prozedurak Sailkapenetik abiatuta, zenbait materialen jatorria zein den jakitea. Gorputzen dentsitatea neurtzea.

Balioak Materialak ekoizteak ingurumenean zer eragin dituen balioestea. Lurreko baliabide naturalak zentzu zeta modu jasangarrian kontsumitzeko interesa. Birziklatzea baliabide natural gutxiago erauzteko konponbide gisa balioestea.

1.4. Jarduerak Zenbait gauza eta objektu zer materialez osatuta dauden jakin. (errefortzu-lana) Herri bateko hiri-hondakinen kudeaketa deskribatu. (errefortzu-lana)

1. Materia eta materialak Aurki ditzakegun lehengai motak bereizi. (errefortzu-lana) Materia sailkatzeko irizpideak adierazi. (sakontze-lana) Zenbait produktu osatzen dituzten materialak identifikatu. Lehengaia, materiala eta produktua bereizi.

2. Materialen propietateak Material baten propietate bereizgarriak identifikatu. (errefortzu-lana) Propietate bereizgarriak zer diren ulertu. Materialen propietate motak multzokatu. (errefortzu-lana) Material baten propietateak eta erabilerak erlazionatu. (sakontze-lana)

giltza 15


3. Gure inguruko materialak Propietateetatik abiatuz, zenbait materialen aplikazio-eremuak ezagutu. Material arrunten lehengaiak identifikatu. (errefortzu-lana) Zenbait material lortu eta fabrikatzeko prozesuak azaldu. (errefortzu-lana) Plastiko motak bereizi. Kontsumoa murriztu beharra arrazoitu. (sakontze-lana)

4. baliabide naturalak Lehengaiak identifikatu, baliabide berriztagarrietatik ala ez-berriztagarrietatik datozen

kontuan hartuta. (errefortzu-lana) Kontsumorako zenbait produkturen premia aztertu. (sakontze-lana)


Ikertu: Paper birziklatua nola egin Praktikaren urratsetan, materialetan zer aldaketa mota gertatu diren identifikatu. Praktikan izandako zailtasunak aztertu. Kalitate hobeko papera egiteko hobekuntzak proposatu.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Termoplastiko baten estrusio-prozesua deskribatu. (sakontze-lana) Amazoniako deforestazioaz gogoeta egin. (sakontze-lana)

1.5. Ebaluazioa

Ebaluazio-irizpideak Inguruan ditugun materialen jatorria identifikatzea. Materialen propietateak zein diren jakitea, eta propietate horiek eta materialen erabilerak

erlazionatzea. Zenbait material arrunt lortzeko prozesuak nolakoak diren, ingurumenean zer eragin eta

ondorio dituzten, eta material horiek zer propietate eta erabilera dituzten jakitea. Baliabide natural motak bereiztea. Baliabide naturalak zentzuz erabilzteko zenbait proposamen azaltzea.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (248. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (67. or.). Zenbait material arrunt eta lehengai identifikatu, eta zer ezaugarri dituzten adierazi. Materialen erabilerak eta propietateak erlazionatu. Inguruko zenbait materialen propietaterik adierazgarrienak deskribatu. Papera nola ekoizten dena zaldu. Baliabide ez-berriztagarriak erabiltzeak zer ondorio dituen aztertu, eta konponbideak

proposatu.

giltza 16


4. unitatea. Lurra eta unibertsoa

Denbora: 9 orduDiziplinartekotasuna: Euskara eta Literatura; Matematika; Gizarte Zientziak; Geografia eta Historia; Plastikaren eta Ikusizkoen Hezkuntza

1.1. Helburu didaktikoak Unibertsoaren eraketari buruz izan diren ereduen bilakaera ezagutzea. Astroen mugimenduei eta kokapen erlatiboari buruzko eskemak, diagramak eta beste

adierazpide batzuk interpretatzea eta egitea. Planetaren mugimenduek Lurreko bizitzan zer ondorio dakartzaten ulertzea: egunak, gauak

eta urtaroak.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Lurraren eta Ilargiaren mugimenduekin zerikusia duten fenomenoen izaera aztertzea. Orientatzeko oinarrizko teknika batzuk jakitea. Matematikaren ezaguerak unibertsoko distantzien magnitudeak kalkulatzeko erabiltzea. Espazioaren irudikapenak (eskemak eta maketak, adibidez) erabiltzea zenbait fenomeno

ulertzeko.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Unibertsoaren osagaiak: galaxiak, izarrak eta sistema planetarioak. Planetak, sateliteak, kometak, asteroideak eta meteoritoak. Lurraren kokapena unibertsoan. Eredu heliozentrikoa, geozentrikoa eta gaur egungoa. Eguzki Sistema: planetak eta sateliteak. Lurraren ezaugarri fisikoak. Lurraren geruzak. Errotazio-mugimendua (eguna eta gaua) eta translazio-mugimendua (urtaroak). Ilargiaren mugimenduak eta faseak. Eguzki-eklipsea eta ilargi-eklipsea. Errotazio-ardatzaren inkinazioa eta lurrazalaren tenperatura.

Prozedurak Planeta baten mugimenduaren eskemak eta marrazkiak interpretatzea eta egitea. Argi-urteen eta kilometroen baliokidetasunari buruzko kalkulu errazak egitea. Eredu historikoei eta Eguzki Sistemaren gaur egungo ereduei buruzko eskemak

interpretatzea. Eskemen eta marrazkien bidez, Lurraren mugimenduen mendeko fenomeno naturalak

interpretatzea. Errotazio-higidura eta lurrazala latitudearen arabera nola berotzen den antzeratzea. Ilargiaren mugimenduak eta faseak antzeratzea. Zientziari buruzko arazoak (Ilargiaren mugimenduak eta faseak) ahoz adieraztea, bitarteko

eta terminologia egokiak erabiliz. Fenomeno naturalak eta esperimentuetako prozesuak irizpide zientifikoen arabera

aztertzea. Informazio grafikoki adieraztea (datu-taulak).

giltza 17


Zientziari buruzko arazoak ahoz nahiz idatziz adieraztea, baliabide eta terminologia egokiak erabiliz.

Balioak Zientziaren aurrerapenak unibertsoa ulertzeko duten garrantziaz jabetzea. Unibertsoaren ereduak azaltzen jardun zuten zientzialari nagusien garrantzia balioestea. Naturaren fenomenoak aztertzeko eta interpretatzeko interesa. Lankidetza eta erantzukizuna taldeko lanetan. Interesa erakustea esperimentuak ondo egiteko, txostenak idazteko, datuak adierazteko...

1.4. Jarduerak Eguzki Sistemako elementuak ordenatu. (errefortzu-lana) Ilargialdiak deskribatu. (errefortzu-lana)

1. Unibertsoaren osagaiak Bi galaxiari buruzko informazioa bilatu, azaldu, eta galaxia horiek formaren arabera sailkatu.

(sakontze-lana) Izar batzuk kolorearen eta adinaren arabera ordenatu. Planeta baten mugimendua bereizgarriak azaldu eta marraztu. (errefortzu-lana)

2. Eguzki Sistema Eguzkiak, Lurrak eta Ilargiak unibertsoaren eredu heliozentrikoan, geozentrikoan eta

oraingo ereduan duten kokapena alderatu. (errefortzu-lana) Zenbait planetaren translazio-aldiak txikitik handira ordenatu. (errefortzu-lana)

3. Lurra Munduko bola erabiliz, Lurraren errotazio-mugimendua simulatu, eta egunen eta gauen

hurrenkera frogatu Lurraren longitudearen arabera. Lurraren formari eta azalari buruzko ezagueren bilakaera azaldu. (errefortzu-lana) Latitudearen arabera lurrazala nola berotzen den simulatu. (sakontze-lana) Lurraren errotazio- eta translazio-mugimenduak egunaren eta gauaren fenomenoekin nahiz

urtaroekin erlazionatu. (errefortzu-lana) Latitudeak eta urtaroek tenperaturaren eta eguzki-erradiazioen gorabeheretan duten

eragina arrazoitu.

4. Ilargia Ilargialdi bakoitzean Lurrak eta Ilargiak Eguzkiarekiko zer kokapen duten antzeratu.

(errefortzu-lana) Ilberrian nahiz ilargi-eklipsean Ilargia zergatik ez den ikusten azaldu. (errefortzu-lana)


Ikertu: Negua eta uda Bi galtzadarritan denbora tarte batean neurtutako tenperaturen taula egin.

giltza 18


Bi galtzadarritan lortutako erregistroak erkatu, bien arteko aldeak interpretatu, eta latitudearen arabera izaten diren tenperatura-desberdintasunekin erlazionatu.

Praktikan izandako zailtasunak eta horien konponbidea balioetsi.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Unibertsoko distantziak kalkulatu argi-urteaz baliatuta. (sakontze-lana) Aurrerapen teknologikoen ondorioetako batzuez hausnartu. (sakontze-lana)

1.5. Ebaluazioa

Ebaluazio-irizpideak Eguzki Sistemaren antolaera eta Lurraren nahiz Ilargiaren mugimenduen ezaugarriak

azaltzea, eta historian sistema planetario horri buruz izan diren zenbait ikuspegi aztertzea. Unibertsoan ugarien diren elementu kimikoak, hau da, hidrogenoa eta helioa, izarren osagai

nagusia direla azaltzea. Argi-urteen et abeste luzera-unitate batzuen arteko aldaketa errazak kalkulatzen jakitea. Lurraren zenbait ezaugarri fisiko azaltzea, hala nola, forma, mugimenduak, inklinazioa eta

tenperatura. Horietaz gainera, Lurra osatzen duten geruzak aztertzea, bertan sortzen eta garatzen baita bizia.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (249. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (81. or.). Hainbat astroren ezaugarriak azaldu. Astroen arteko harremanak ezagutu. Eguzki Sistemaren elementuak irudikatu eta haien ezaugarriak deskribatu. Lurreko geruzak ezagutu. Lurraren eta Ilargiaren mugimenduen eragina ulertu.

5. unitatea. Geosfera

Denbora: 9 orduDiziplinartekotasuna: Euskara eta Literatura; Matematika; Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia; Plastikaren eta Ikusizkoen Hezkuntza

1.1. Helburu didaktikoak Lurraren barne-egitura azaltzea. Mineralak zer diren eta zer propietate dituzten ulertzea, et agure inguruko mineral ugarienak

zein diren eta non dauden aztertzea. Arroka-taldeak sailkatzea eta deskribatzea: magmatikoak, metamorfikoak eta

sedimentarioak. Lurraren egitura eta haren osagaiak deskribatzea.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Geosferaren barne-egitura nolakoa den jakitea, eta arroka moten jatorriarekin zer erlazio

duen ulertzea. Mineralen eta arroken erauzketak naturan zer eta zenbaterainoko eragina duen jakitea.

giltza 19


Espazio-adierazpideak (eskemak edo maketak, adibidez) hainbat fenomeno ulertzeko erabiltzea.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Geosfera ikertzeko metodoak: metodo zuzenak eta zeharkakoak. Geosferaren geruzak: lurrazala, mantua eta nukleoa. Lurrazal motak eta haien ezaugarriak. Mineralak: kontzeptua eta propietateak (gogortasuna, marra, distira, esfoliazioa eta

haustura). Arrokak. Kontzeptua eta arroka motak. Arroka moten jatorria eta eraketa. Arroka arruntak eta haien erabilerak. Ustiategi eta meatoki motak. Euskal Herriko mineral-talde nagusiak. Lurzoru motak, arroken arabera. Lurzorua: kontzeptua, eraketa eta osagaiak. Lurzoruaren profila, horizonteak eta horietako bakoitzaren osaera erlatiboa. Arroken eraketa fluido baten solidifikazioaren bidez.

Prozedurak Erliebearen formak identifikatzea. Mineral baten marra aztertzea. Haustura motak gure inguruan arruntak diren azalekin konparatzea. Arrokak eraketaren eta osagaien arabera sailkatzea. Mapa litologikoak interpretatzea. Arroka bolkaniko baten kristalizazioa simulatzea. Mineralen kristalak zirriborratzea eta marraztea.

Balioak Aurrerapen teknikoek geosfera aztertzeko duten garrantziaz jabetzea. Mineralen propietateak egiaztatzearen balioaz jabetzea, eta begi hutsez ikus daitezkeen

ezaugarrietatik haratago joatea. Meatzaritzaren ondorioei erreparatzea, eta baliabide naturalak neurriz kontsumitzea

sustatzea. Saio praktikoak zuzen egiteko interesa, eta gidoiari eta laborategiko segurtasun-arauei

jaramon egitea.

1.4. Jarduerak Geosferaren definizioa eman. (errefortzu-lana) Arrokaren bat eta haien eraketa-prozesua aipatu (errefortzu-lana) Baso bateko lurzorua deskribatu. (errefortzu-lana)

1. Geosferaren ezaugarriak Lurrazal motak eta haien ezaugarriak deskribatu. (errefortzu-lana)

2. Mineralakgiltza 20


Mineralak zer diren azaldu, eta adibide batzuk eman. (errefortzu-lana) Mineral bat beste batez marruskatu, eta ondorioei erreparatuz, lehenaren gogortasuna

interpretatu (marraketa-proba). (sakontze-lana)

3. Arrokak Arroka-taldeak jatorriaren arabera bereizi. Giltza-eskema baten bidez, arroka mota garrantzitsuenak sailkatu. (errefortzu-lana)

4. Mineralak eta arrokak ustiatzea. Lurzoru motak tokiko jarduera geologikoarekin erlazionatu. (sakontze-lana) Erliebearen formak lurzoru motarekin identifikatu. (sakontze-lana)

5. Lurzorua Lurzoruaren osagai nagusiak bereizi. (errefortzu-lana) Osagaien banaketa erlatiboa lurzoruaren profilean identifikatu.


Ikertu: Arrokak solidotzea Kristalen eraketa-prozesuak deskribatu. Saio praktikoaren urratsak aztertu, eta urrats horiek egiteko arrazoiak ulertu. Saioaren hasierako prozeduran bat-bateko aldaketek izan dezaketen eragina ulertu. Saio praktikoaren prozesua eta arroken eraketa-prozesu naturalak konparatu.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Sismograma bat interpretatu. (sakontze-lana) Meategi batek ingurunean duen eragina neurtu. (sakontze-lana)

1.5. Ebaluazioa

Ebaluazio-irizpideak Lur planetaren geruzak deskribatzea, eta horien elementu nagusien propietateak azaltzea. Mineralek zer propietate dituzten eta propietate horiek nola azter daitezkeen jakitea. Arroka motak (magmatikoak, metamorfikoa keta sedimentarioak) haien ezaugarriei esker

identifikatzea. Lurzoruaren egitura eta osaera deskribatzea.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (250. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (95. or.). Geosferaren geruzen ezaugarriak bereizi. Mineralak beren propietateen bitartez identifikatu. Arroka mota bakoitza nola sortzen den jakin. Ustiategi motak eta haien osagaiak bereizi. Lurzoruaren osagaiak eta profil bertikala deskribatu.

giltza 21


6. unitatea. Hidrosfera


1.1. Helburu didaktikoak Urak zer propietate dituen jakitea, eta haren disoluzio arruntenak aztertzea. Uraren zikloaren urratsak eta prozesuak deskribatzea. Lur planetako hidrosferaren atalak bereiztea, eta gure inguruan horietako zer atal dauden

identifikatzea. Hidrosferak gizakiarentzat baliabide natural gisa duen garrantzia balioestea.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Hidrosferak zer ezaugarri eta osagai dituen jakitea, eta hura aztertzeko metodo eta tresnen

berri izatea. Urak gure planetan duen banaketa heterogeneoaz jabetzea, eta izaki bizidunentzat zer

garrantzi duen jakitea. Ura baliabide gisa erabiltzeak hidrosferan duen eragina balioestea eta neurtzen jakitea.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Ura: molekula eta haren propietateak. Hidrosferan disolbaturiko substantzia nagusiak eta haien propietateak. Ur-masen propietateak: tenperatura, presio hidrostatikoa, gazitasuna eta emaria. Hidrosfera ikertzeko tresnak. Hidrosferaren sorrera. Uraren zikloa. Uraren eragin geologikoa. Hidrosferaren atalak eta horien ezaugarriak: ur likidoa, solidoa eta atmosferikoa, eta ura eta

izaki bizidunengan. Ur likidoa: itsasoak, ozeanoak eta ur kontinentalak (ibaiak eta uharrak; aintzirak eta

urmaelak; lurpeko urak). Ur solidoa: izotz-kaskoak eta glaziarrak. Ur-lurruna: hodei motak. Ura erabiltzeko moduak: etxean, nekazaritzan, industrian eta energia-iturri gisa. Uraren kutsadura: kausak eta ondorioak. Giza gorputzak ura galdu eta hartzeko moduak. Ur edangarriaren propietateak. Ura disoluzio gisa.

Prozedurak Uraren eta beste substantzia batzuen bero-ahalmena alderatzea. Ur-emaria kalkulatzea. Akzidente geografikoen eskemak interpretatzea. Ura industrialki araztea.

giltza 22


Hainbat ur-laginetako gatz-kontzentrazioak alderatzea.

Balioak Lurrazaleko ur gezaren urritasunaz jabetzea. Munduan zenbat ur geza dagoen erabilgarri ohartzearen garrantzia. Ura aurrezteko eta ez kutsatzeko jarrerak eta ohiturak hartzea. Urak bizi-kalitaterako duen garrantzia balioestea. Laborategiko tresnak erabiltzeko arauak eta segurtasun-neurriak kontuan hartzea.

1.4. Jarduerak Bi ur motaren ezaugarriak alderatu. (errefortzu-lana) Etxean uretara isurtzen diren kutsatzaileak ezagutu eta bereizi. (errefortzu-lana)

1. Hidrosferaren ezaugarriak Bero-ahalmena zer den azaldu, eta adibide bat eman. (errefortzu-lana) Itsas uretan disolbaturik dauden substantzia nagusiak eta horien erabilera aipatu.

(errefortzu-lana) Ura analizatzeko tresna batzuk eta haien bidez neurtzen diren aldagaiak erlazionatu.

(errefortzu-lana) Ur-masen ezaugarriak azaldu. (sakontze-lana)

2. Hidrosferaren atalak Uraren zikloa deskribatu. Hidrosferaren atalen garrantziaz ohartu. Hidrosferako ur likido moten antzekotasunak eta desberdintasunak aztertu. (sakontze-lana) Ur-masen mugimenduak azaldu. (errefortzu-lana)

3. Hidrosfera eta gizakia Ura etxean zertarako erabiltzen den eta nola kutsatzen den aipatu. Ura arazteko faseak deskribatu. (errefortzu-lana) Ur edangarriak zer ezaugarri izan behar dituen azaldu. (errefortzu-lana) Garabidean dauden herrialdeetan ur falta arin litzaketen ekimenak proposatu. (sakontze-

lana)


Ikertu: Uretako gatza Etxeko garbigarri baten eraginkortasuna eta erabilitako urak disolbatuta duen gatz

kantitatea erlazionatu. Ur-laginek zenbat gatz zuten disolbaturik (kontzentrazioak) alderatu. Saio praktikoan aplikatutako prozedura aztertu.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Uraren lehengoratze-tasa neurtu eta alderatu hidrosferaren hainbat puntutan. (sakontze-

lana)giltza 23


Uraren eskuragarritasuna aztertu mundu mailan. (sakontze-lana)

1.5. Ebaluazioa

Ebaluazio-irizpideak Urak gure ingurunean zer eratan agertzen den bereiztea, eta uraren egoera-aldaketak

eragiten dituzten prozesuak identifikatzea. Itsasoko ura disoluzio bat dela ohartzea, eta disolbaturik dauden osagaiak eta haien

propietateak aipatzea. Edateko uraren ezaugarriak aipatzea.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (251. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (109. or.). Uraren propietate fisikoak eta kimikoak adierazi, eta ingurune naturalean zer eratan dagoen

azaldu. Uraren zikloaren urratsak haren ezaugarri nagusiekin erlazionatu. Hidrosferaren atalen ezaugarriak bereizi. Uretako kutsaduraren kausa batzuk azaldu, eta konponbideak proposatu.

7. unitatea. Atmosfera


1.1. Helburu didaktikoak Airearen konposizioa eta ezaugarriak ezagutzea, eta atmosferaren geruzetan zer portaera

duen jakitea. Fenomeno atmosferikoak azaltzea, eta mapa meteorologikoetan nola adierazten diren

aztertzea. Atmosfera baliabide natural bat dela ohartzea, eta alde horretatik, gizakiarentzat duen

garrantzia balioestea eta kutsatzaileetatik babesteko dugun erantzukizunaz jabetzea.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Atmosferaren ezaugarriak eta konposizioa zein diren jakitea, eta hura aztertzeko erabiltzen

diren metodo eta tresnen berri izatea. Fenomeno atmosferiko nagusiak bereiztea eta mapetan adierazten jakitea. Giza jarduerak atmosferan duen eraginaren berri izatea, eta eragin hori neurtzen jakitea.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Atmosfera: kontzeptua eta geruzak. Airearen ezaugarriak: tenperatura, hezetasuna, presio atmosferikoa, abiadura eta

noranzkoa.

giltza 24


Atmosfera ikertzeko tresnak. Atmosferaren osagai nagusiak: ugaritasuna eta propietateak. Eguraldiaren eta klimaren arteko desberdintasunak. Klima zehazten duten faktoreak. Fenomeno atmosferikoak: haizea eta prezipitazioak. Igarpen meteorologikorako oinarriak eta tresnak. Airearen erabilerak. Kutsadura atmosferikoa. Atmosferara isuritako gasak eta partikulak. Kutsadura atmosferikoak eragindako arazo nagusiak: berotze globala, ozono geruzaren

suntsipena eta euri azidoa. Airearen garrantzia gizakiarentzat: oxigenoa eta erradiazioena urkako babesa. Airearen elementu kaltegarriak: mikroorganismoak, partikulak eta kutsatzaileak. Presio atmosferikoa eta haren eragina eguraldian.

Prozedurak Atmosferako oxigenoak errekuntza-erreakzioetan zer eginkizun duen egiaztatzea. Mapa meteorologikoak interpretatzea. Presio atmosferikoak tenperaturan eta zeruaren egoeran duen ergaina aztertzea.

Balioak Zientziak eguneroko jarduerak hobetzeko duen aplikazioez interesa izatea. Kutsadura atmosferikoari aurre egiteko erantzukizuna eta borondatea. Airearen kalitateak osasunean duen garrantzia balioestea. Fenomeno naturalak aztertzeko eta interpretatzeko interesa.

1.4. Jarduerak Atmosferan ugarien diren gasak ezagutu. (errefortzu-lana) Atmosferako kutsadurak nolako arazoak dakartzan jakin. (errefortzu-lana)

1. Atmosferaren ezaugarriak Tresna batzuk eta haien bitartez neurtzen diren airearen ezaugarriak erlazionatu.

(errefortzu-lana) Airearen ezaugarriak Lurreko toki batetik bestera nola aldatzen diren azaldu. (sakontze-

lana) Atmosferaren geruzak eta haien ezaugarriak aipatu. (errefortzu-lana) Aireko gasen propietateak ezagutu. (sakontze-lana)

2. Eguraldia eta klima Mendiek eguraldian duten eragina ulertu. Zirkulazio atmosferikoaren ezaugarri nagusiak azaldu. (errefortzu-lana) Haizeen zirkulazioa eta prezipitazioak erlazionatu. (sakontze-lana) Apa meteorologiko batean adierazitako aldagai atmosferikoak deskribatu. (errefortzu-lana)

3. Atmosfera eta gizakia Atmosferara isurtzen diren kutsatzaileak aipatu, eta isurpenak murrizteko proposamenak

egin. (sakontze-lana) Ibilgailuen gas-isurpenek zer ondorio dakartzaten aztertu. Aireak gizakiaren osasunean duen eragina azpimarratu. (sakontze-lana)

giltza 25


Airearen kalitatearekin zerikusia duten osasun-arazoak aipatu, eta bakoitzaren kausa azaldu.


Ikertu: Meteorologia Presio atmosferikoa eta eguraldia nola dauden erlazionaturik ondorioztatu. Esperimentuaren hipotesia egunkarietako datu meteorologikoen bidez egiaztatu.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Aire-masa baten hezetasun erlatiboa eta absolutua kalkulatu. (sakontze-lana) Giza jarduerak airearen kalitatea nola hobetzen eta eskasten duen aztertu. (sakontze-lana)

1.5. Ebaluazioa

Ebaluazio-irizpideak Atmosferaren geruzak bereiztea, eta airearen ezaugarriak geruza batetik bestera nola

aldatzen diren jakitea. Airean dauden gas nagusiak aipatzea, eta bakoitzaren garrantziaz ohartzea. Fenomeno atmosferikoak interpretatzea. Airea zertarako erabiltzen den eta erabilera horren ondorioak azaltzea.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (252. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (123. or.). Airearen ezaugarriak atmosferaren geruza batetik bestera nola aldatzen diren azaldu. Mapa meteorologiko bat interpretatu, hainbat lekutan zer eguraldi egingo duten igartzeko. Atmosferako karbono dioxidoa eta izaki bizidunak erlazionatu, lehenak ingurumenean duen

eragina deskribatu. Aireak izaki bizidunentzat duen garrantzia azaldu.

8. unitatea. Izaki bizidunak


1.1. Helburu didaktikoak Izaki bizidunen ezaugarri garrantzitsuenak, talde nagusiak eta haiek sailkatzeko irizpideak

zein diren jakitea. Zelula identifikatzea, izaki bizidunen oinarrizko unitate den aldetik, eta haren osagaiak eta

motak bereiztea. Halaber, zelula ikertzeko metodoak azaltzea. Moneroen eta protistoen ezaugarriak eta dibertsitatea azaltzea.

1.2. Oinarrizko gaitasunakgiltza 26


Gure planetako bioaniztasunaren berri izatea eta Lurraren historian nolako bilakaera izan duen ohartzea.

Bioaniztasuna zer garrantzitsua den jakitea, eta giza jardunaren eraginaz jabetzea. Moneroen eta protistoen ezaugarri nagusiak bereiztea. Izaki bizidunak ikertzeko metodoren bat ezagutzea eta erabiltzea: mikroskopio optikoa,

adibidez.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Lurrean bizi sortzea ahalbidetu duten baldintzak. Bioaniztasuna: kontzeptua, abantailak eta gaur egungo arazoak. Eboluzioaren teoria: froga fosilak. Izaki biziduna zer den. Bizi-funtzioak: nutrizioa, erlazioa eta ugalketa. Nutrizio motak. Zelula motak: prokariotoak eta eukariotoak, animalia- eta landare-zelulak. Zelulen osagai komun nagusiak eta zelula mota bakoitzaren osagai bereizgarriak. Teoria zelularraren aurrekariak eta postulatuak. Mikroskopioaren atalak: erabilera eta funtzioa. Izaki bizidunen erreinu nagusiak: moneroak, protistoak, onddoak, landareak eta animaliak. Espezie kontzeptua. Nomenklatura binomiala: kontzeptua eta mugak. Moneroen zelulen ezaugarri nagusiak. Monero motak: baziloak, kokoak, espiriloak eta bibrioak. Moneroak eta gizakia. Protistoen ezaugarri nagusiak. Algak: ezaugarri nagusiak, egitura eta motak. Protozooak: ezaugarri nagusiak, elikatzeko estrategiak eta mugimendua. Birusak eta izaki bizidunak. Birusen egitura eta funtzioa.

Prozedurak Mikroskopio optikoaren bidez behaketa egitea eta fokatzea. Irudi baten handipenak kalkulatzea. Haien zelulei erreparatuta, espezieak bost erreinutan sailkatzea. Esnearen hartzidura aztertzea. Ehun-lagin bati mikroskopioz behatzea, eta haren ezaugarriak identifikatzea.

Balioak Zientzia historian zehar eboluzionatuz joan diren hainbat alorretako ezagutzen eta teorien

multzo bat dela ohartzea. Laborategiko segurtasun-arauak errespetatzea, eta tresnak egokiro erabiltzea.

1.4. Jarduerak Bizi-funtzioak gizakian hauteman (errefortzu-lana) Zelularen oinarrizko egitura deskribatu. (errefortzu-lana)

giltza 27


1. Bizia Lurrean Izaki bizidunen aniztasuna babestearen garrantziaz jabetu. (errefortzu-lana) Organismoak ingurunera ekantzea egokitze-estrategia modura ulertu. (sakontze-lana)

2. Bizi-funtzioak Izaki bizidunen nutrizio motak bereizi. Izaki bizidunen bizi-funtzioen hiru adibide deskribatu. (errefortzu-lana)

3. Zelula Zelula mota batek berezkoak dituen ezaugarriak identifikatu. (errefortzu-lana) Organuluak sailkatu, zer motatako zeluletan dauden ikusita. (errefortzu-lana) Okularraren eta objektiboaren datuez baliatuta, irudi baten handipenak kalkulatu.

(errefortzu-lana) Mikroskopioz behatzekoa den lagin batek zer ezaugarri izan behar dituen azaldu, eta

behaketa-prozesua deskribatu. (sakontze-lana)

4. Izaki bizidunen sailkapena Erreinu bakoitzaren ezaugarriak bereizi. Erreinuen ezaugarriak konparatu. (errefortzu-lana)

5. Moneroen erreinua Moneroen zelulen ezaugarriak eta beste erreinuetako zelulenak alderatu. Moneroen taldeak eta azpitaldeak identifikatu. (errefortzu-lana)

6. Protistoen erreinua Protistoen taldeak eta azpitaldeak identifikatu. (errefortzu-lana) Algen eta protozooen arteko desberdintasunak identifikatu. (sakontze-lana)

7. Birusak Izaki bizidunak eta birusak bereizi. (errefortzu-lana)


Ikertu: Animalia-zelulak Ehun adiposoaren zelulen ezaugarriak aztertu eta identifikatu. Saioaren nondik norakoak aztertu, eta urrats bakoitzaren zergatia azaldu. Mikroskopio baten handipenak kalkulatu.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Milimetrotan, mikratan eta angstrometan egindako neurketen arteko baliokidetasunak

kalkulatu (sakontze-lana) Antibiotikoen eragina eta erabilerak aztertu. (sakontze-lana)

1.5. Ebaluazioa

giltza 28


Ebaluazio-irizpideak Izaki bizidunen ezaugarriak bereiztea. Zelula moten arteko antzekotasunak eta desberdintasunak identifikatzea. Izaki bizidunen bost erreinuak bereiztea, eta erreinu bakoitzaren ezaugarriak azaltzea. Moneroen eta protistoen talde nagusien ezaugarriak deskribatzea.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (253. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (137. or.). Izaki bizidunen ezaugarriak bereizi. Zelula eukariotikoaren osagaiak identifikatu, eta zelula guztiek zero sagai dituzten

horrelakoak eta zein bereizgarriak jakin. Mikroskopioak nola funtzionatzen duen eta zer atal dituen azaldu. Moneroen ezaugarri nagusiak deskribatu.

9. unitatea. Onddoak. Lorerik gabeko landareak


1.1. Helburu didaktikoak Onddoen ezaugarri nagusiak eta onddo motak ezagutzea. Landare mota garrantzitsuenak identifikatzea. Briofitoen eta pteridofitoen ezaugarri nagusiak azpitaldeak ezagutzea.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Onddoen erreinuaren ezaugarri nagusiak identifikatzea, eta zenbait espezie ezagutzea,

batez ere, gizakientzat aplikazio aipagarrienak dituztenak. Landareen erreinuaren ezaugarri nagusiak. Izaki bizidunak aztertzeko metodo batzuk (lupa binokularra, adibidez) ezagutzea eta

erabiltzea.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Onddoen zelulen ezaugarriak. Legamiak: ezaugarriak eta erabilerak. Lizunak: ezaugarriak eta erabilerak. Perretxikoak: ezaugarriak eta atalak. Landareen erreinuaren ezaugarriak. Landare-talde nagusiak eta horiek sailkatzeko irizpideak. Briofitoak: ezaugarriak, egitura eta motak. Hepatikoak: morfologia eta habitata. Goroldioak: morfologia eta habitata. Pteridofitoen ezaugarriak: egitura, habitatak eta motak. Kormoa.

giltza 29


Ekisetoak. Iratzeak. Lupa binokularra: ezaugarriak eta atalak. Esporangio motak.

Prozedurak Landare-espezieak hiru taldetan sailkatzea. Lupa binokularra erabiltzea eta fokatzea. Esporangioen laginak lupa binokularrez aztertzea.

Balioak Laborategia, ekipoak eta tresnak erabiltzeko arauak eta segurtasun-neurriak errespetatzea.

1.4. Jarduerak Nutrizio-funtzioa azaldu onddoen eta landareen kasuan. (errefortzu-lana) Onddoen eta landareen zelulen artean zer desberdintasun dauden azaldu. (errefortzu-lana)

1. Onddoen erreinua Gizakiok onddoak zertarako erabiltzen ditugun jakin. (sakontze-lana) Onddoen, landareen eta animalien ezaugarri zelularrak alderatu. Mizelioaren funtzioak ezagutu. (errefortzu-lana)

2. Landareen erreinua Landare motak alderatu. (errefortzu-lana) Briofitoen eta pteridofitoen atalak deskribatu. (errefortzu-lana) Landareen baso eroaleen funtzionamendua deskribatu. (sakontze-lana) Estomen bitartez gertatzen den substantzia-trukaketa azaldu. (sakontze-lana)

3. Lupa binokularra Lupa binokular baten handipenak kalkulatu. (errefortzu-lana) Lupa motak alderatu. (sakontze-lana)


Ikertu: Esporangioak aztertzeko prozesua Esporangio motak deskribatu. Aztertutako briofitoa eta iratzea identifikatu, eta haien atalak bereizi. Saioaren nondik norakoak aztertu, eta prozesuan egindako aldaketak baloratu.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Mikroskopio elektronikoz lortutako irudi bat interpretatu. (sakontze-lana) Boilurren bilketa nola egiten den eta zer ondorio izan ditzakeen jakin. (sakontze-lana)

1.5. Ebaluazioa

giltza 30


Ebaluazio-irizpideak Onddoen ezaugarriak deskribatzea, eta talderik adierazgarrienak identifikatzea. Briofitoak, pteridofitoak eta espermatofitoak bereiztea. Briofitoen eta pteridofitoen talde nagusien ezaugarriak deskribatzea. Lupa binokularra nola erabili jakitea.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (253. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (151. or.). Onddoen nutrizioaren eta ugalketaren zenbait alderdia zaldu. Briofitoen eta pteridofitoen taldeak bereizi. Taloaren eta kormoaren egiturak aztertu eta konparatu. Pteridofitoetan gertatzen den gas-trukaketa deskribatu.

10. unitatea. Landare loredunak


1.1. Helburu didaktikoak Espermatofitoen ezaugarriak eta atalak ezagutzea. Gako dikotomikoak, argazkiak edo marrazkiak erabiltzea landareak identifikatzeko.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Espermatofitoen ezaugarri nagusiak identifikatzea. Espermatofito talderik garrantzitsuenak bereiztea: ugarienak eta gizakiaren elikagai direnak. Izkai bizidunak aztertzeko metodoak ezagutzea eta erabiltzea, besteak bestea, gako

dikotomiak.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Espermatofitoen ezaugarri nagusiak. Espermatofitoak lehorrera egokitzeko era. Sustraia: funtzioa, atalak eta motak. Zurtoina: funtzioa, atalak eta motak. Hostoa: funtzioa, atalak eta motak. Lorea: funtzioa, atalak eta motak. Infloreszentziak. Fruitua: funtzioa, atalak eta motak. Gimnospermoak: ezaugarriak eta dibertsitatea. Angiospermoak: ezaugarriak eta dibertsitatea. Kotiledoibakarrak eta kotiledoibikoak: ezaugarriak eta talde nagusiak. Gako dikotomikoa: kontzeptua. Gako dikotomikoa erabiltzea. Lorearen atalak.

giltza 31


Prozedurak Hostoaren nerbiazioa aztertzea. Gako dikotomikoa erabiltzea. Hostoaren ezaugarriei erreparatuz, landare bat identifikatzea. Lorearen egitura eta atalak aztertzea.

Balioak Esperimentuak zuzen egiteko ardura, eta egitura hauskorrak erabiltzeko interesa.

1.4. Jarduerak Taloaren eta kormoaren ezaugarriak alderatu. (errefortzu-lana) Landare motak sailkatu. (errefortzu-lana)

1. Espermatofitoen ezaugarriak Espermatofitoak gainerako landare-taldeekin alderatu. (errefortzu-lana) Kanpoko inguruneetara egokitzeko mugak ulertu. (sakontze-lana)

2. Kormoa Espermatofitoen atalen kokapena eta funtzioa bereizi. (errefortzu-lana) Espermatofitoen bi baso eroale motak deskribatu eta alderatu. Hostoaren fisiologia azaldu. (sakontze-lana)

3. Lorea eta fruitua Lorearen eta fruituaren atalak funtzioaren arabera identifikatu eta taldekatu. (errefortzu-lana) Lore motak azaldu. Enbrioiaren atalak eta ezaugarri zelularrekin alderatu. (sakontze-lana) Hazien jatorria ezagutu.

4. Espermatofitoen sailkapena Espermatofito-taldeak sailkatu. (errefortzu-lana) Talde desberdinetako bi espermatofito alderatu. (sakontze-lana)

5. Gako dikotomikoak Landare bat identifikatu gako dikotomikoak erabiliz. Espezie baten berezko ezaugarriak edo bereizgarriak bereizi.


Ikertu: Lorearen egitura Lore baten atalen neurriak aztertu. Lore bat eta haren osagaiak deskribatu. Zitoriaren polinizazio-prozesua ondorioztatu.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Fruituen ezaugarriak deskribatu. (sakontze-lana)

giltza 32


Espermatofitoak belar-bildumak egiteko biltzearen arazoak. (sakontze-lana)

1.5. Ebaluazioa

Ebaluazio-irizpideak Espermatofitoen ezaugarri nagusiak identifikatzea. Espermatofitoen taloak eta horien aldaerak deskribatzea. Espermatofito talde nagusiak eta horien ezaugarriak azaltzea. Gako dikotomiko bat erabiliz, espermatofitoak sailkatzea.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (254. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (165. or.). Espermatofito guztiek komun dituzten egitura morfologikoak azaldu eta deskribatu. Espermatofitoen taldeak alderatu.

11. unitatea. Animalia ornogabeak


1.1. Helburu didaktikoak Animalien ezaugarri nagusiak ezagutzea. Animalien talde nagusiak bereiztea, eta identifikatzeko irizpideak jakitea. Animalia-talde hauen ezaugarri eta azpitalde nagusiak ezagutzea: poriferoak, knidarioak,

anelidoak, moluskuak, artropodoak eta ekinodermatuak.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Animalien erreinuaren ezaugarri nagusiak sailkatzea, bereziki, animalia ornogabeen

taldeenak. Izaki bizidunak aztertzeko metodo batzuk ezagutzea eta erabiltzea, besteak beste

disekzioak.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Animalien ezaugarriak. Bizkarrezurra, animaliak sailkatzeko irizpide. Poriferoak: egitura, habitata eta motak. Knidarioak: egitura, habitata eta motak. Anelidoak: egitura, habitata eta motak. Moluskuak: egitura, habitata eta motak. Artropodoen ezaugarri nagusiak. Artropodoak, krustazeoak, miriapodoak, araknidoak eta intsektuak: motak, egitura, habitatak

eta aldakortasuna.

giltza 33


Ekinodermatuak: egitura, habitata eta motak. Muskuiluen barne-egitura.

Prozedurak Belaki baten barrualdea aztertzea. Muskuilu baten kanpo- eta barne-morfologia aztertzea.

Balioak Interesa saiakerak behar bezala egiteko eta egitura hauskorrak arduraz erabiltzeko.

1.4. Jarduerak Ornodunak eta ornogabeak bereiztea. (errefortzu-lana) Bi ornogabeen taldeak aipatu. (errefortzu-lana)

1. Animalien erreinua Ornodunak zer diren azaldu. (errefortzu-lana) Organismo ornogabeak bereizten jakin.

2. Poriferoak Poriferoak nola elikatzen diren azaldu. (errefortzu-lana) Poriferoen zelula flagelodunak deskribatu. (sakontze-lana)

3. Knidarioak Bi knidario mota nagusiak deskribatu. (errefortzu-lana) Marmokek eragiten duten erresumina zer den jakin. (sakontze-lana)

4. Anelidoak Anelidoen ezaugarri morfologiko nagusiak deskribatu. (errefortzu-lana) Izaki bizidun horien mugitzeko era ulertu.

5. Moluskuak Molusku baten atalak deskribatu. (errefortzu-lana) Oinaren funtzioak ezagutu. Moluskuen etologia eta egiturak erlazionatu. (sakontze-lana)

6. Artropodoak Artropodoen organismoa zergatik heltzen den aldika ulertu. (sakontze-lana) Zenbait artropodo-talderen berezitasunak identifikatu. (errefortzu-lana) Artropodoen taldeak eta azpitaldeak sailkatu. (errefortzu-lana)

7. Ekinodermatuak Sistema anbulakrala zer den azaldu. (errefortzu-lana) Ekinodermatuen eta ornodunen ezaugarriak alderatu. (sakontze-lana)


giltza 34


Ikertu: Bibalbioak nola disekzionatu Bibalbio baten kanpo- eta barne-morfologia marraztu. Bibalbio baten gonadak aztertu. Mediterranioko muskuilu-haztegiak aipatu.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Itsas trikuen kopuruak uraren sakontasunarekin zer erlazio duen azaldu. (sakontze-lana) Koralen garrantzia eta turismoak animalia horrentzat dituen ondorioak azaldu. (sakontze-

lana)

1.5. Ebaluazioa

Ebaluazio-irizpideak Animalia ornogabeen eta ornodunen antzekotasunak eta desberdintasunak deskribatzea. Animalia ornogabeen talde nagusiak zein diren eta zer ezaugarri dituzten azaltzea. Animaliak sailkatzea, talde bakoitzaren berezitasunak oinarri hartuta.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (254. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (179. or.). Ornogabe-taldeen ezaugarri morfologikoak identifikatu. Organismoen taldeak morfologiari erreparatuz bereizi.

12. unitatea. Animalia ornodunak


1.1. Helburu didaktikoak Ornodunen ezaugarri nagusiak ezagutzea. Ornodunen talde nagusiak bereiztea, eta horiek identifikatzeko irizpideak zein diren ikastea. Arrainen, anfibioen, narrastien, hegaztien eta ugaztunen ezaugarri nagusiak ezagutzea, eta

azpitaldeak bereiztea.

1.2. Oinarrizko gaitasunak Animalia ornodunen ezaugarri nagusiak identifikatzea. Giza espeziea ornodunen taldean nola sailkatzen den jakitea, eta beste animaliengandik zer

ezaugarri morfologikok bereizten gaituzten jakitea.

1.3. Edukiak

Kontzeptuak Ornodunen ezaugarriak. Arrainen ezaugarri nagusiak. Kondriktieak: ezaugarriak eta habitata. Osteiktieak: ezaugarriak eta habitata.

giltza 35


Anfibioen ezaugarri nagusiak. Anfibioen metamorfosia. Anfibioak, anuroak, urodeloak eta apodoak: motak, ezaugarriak eta habitatak. Narrastien ezaugarri nagusiak. Anfibioak, kelonioak, saurioak, ofidioak eta krokodilidoak: motak, morfologia eta habitata. Hegaztien ezaugarri nagusiak. Hegan egiteko gaitasuna: lumak eta aire-zakuak. Ugaztunen ezaugarri nagusiak. Ugaztunen dibertsitatea: monotrematuak, martsupialioak eta plazentalioak. Gizakia: sailkapena. Gizakiaren berezitasunak. Galzorian dauden animaliak.

Prozedurak Barne-eskeletoaren funtzioa aztertzea. Espezie baten egoera aztertzea.

Balioak Gizakia Lurreko izaki bizidunen multzoko espezie bat dela konturatzea. Ornodun-espezieak errespetatzeko eta babesteko jarrera.

1.4. Jarduerak Ornodunen bereizgarri nagusia zein den jakin. (errefortzu-lana) Ornodun-taldeak bereizi. (errefortzu-lana)

1. Ornodunen ezaugarriak Barne-eskeletoaren ezaugarriak ezagutu. (errefortzu-lana) Homeotermia zer den jakin.

2. Arrainak Arrainen mugitzeko teknikak deskribatu. (sakontze-lana) Bi arrain-talde nagusiak alderatu. (errefortzu-lana)

3. Anfibioak Anfibioen aniztasun morfologikoaren berri izan. (errefortzu-lana) Anuro baten garapena azaldu. (sakontze-lana)

4. Narrastiak Narrastiak eta anfibioak alderatu. Narrasti-taldeen ezaugarri morfologikoak ezagutu.

5. Hegaztiak Lumek zer funtzio duten jakin. (errefortzu-lana) Homeotermiarekin erlazioa duten egiturak bereizi.

6. Ugaztunak Ugaztunen ezaugarriak ezagutu. (errefortzu-lana) Gizakia beste primateekin alderatu. (sakontze-lana)

giltza 36



Ikertu: Galzorian dauden animaliak Txosten zientifiko bat idatzi.

Gehiago jakiteko eta Pentsatzeko Testu zientifiko bat interpretatu. (sakontze-lana) Gizakiaren aniztasunaz ohartu. (sakontze-lana)

1.5. Ebaluazioa

Ebaluazio-irizpideak Ornodun-talde nagusiak zein diren eta zer ezaugarri dituzten azaltzea. Ornodun-taldeen arteko antzekotasunak eta desberdintasunak identifikatzea. Gizakia ugaztunen taldeko espezie bat dela jabetzea.

Ebaluazio-jarduerakIkaslearen liburuko autoebaluazio-jarduerak egin (255. or.).Baliabideen Karpetako ebaluazio-fitxa egin (195. or.). Barne-tenperatura kontrolatzeko estrategiak eta horien egokitzapen morfologikoak

identifikatu. Ornodun-taldeen ezaugarri morfologiko nagusiak deskribatu, eta zer funtzio dituzten azaldu. Animalia ornodunak ezaugarri morfologikoen arabera sailkatu. Gizakiek eta gainerako ugaztunen eta primateek komun dituzten ezaugarriak azaldu.

giltza 37

Índice - Edebe · Web viewHalaber, unibertsoa eratzen duen materiaren azterketari heltzen zaio:...

Documents

Transcript of Índice - Edebe · Web viewHalaber, unibertsoa eratzen duen materiaren azterketari heltzen zaio:...