1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

99
1. UNITATE DIDAKTIKOA MATERIAREN ANTOLAKUNTZA-MAILAK. ZELULA. EHUNAK.

Transcript of 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Page 1: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

1. UNITATE DIDAKTIKOAMATERIAREN

ANTOLAKUNTZA-MAILAK. ZELULA. EHUNAK.

Page 2: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

– Zertan dira berdinak aurreko bi irudi horiek?– Eta zertan ezberdinak?– Zerk definitzen du bizia?

1. BIZIAREN FUNTSA. MATERIAREN ANTOLAKUNTZA-MAILAK

Page 3: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

● Izaki oro materiaz osaturik dago.

● Materia, berriz, partikula txikiz osaturik dago, eta partikula horiek elkartuta konplexutasun-maila ezberdinak lortzen dira.

Page 4: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Giza gorputzaren antolakuntza-mailak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

IRTENAURREKOA

Maila atomikoa

Maila molekularra

Maila subatomikoa

Ura

Proteina

Zelula-maila

Ehun-maila

Organo-maila

Aparatu-maila

Organismo-maila

Sistema-maila

Page 5: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak
Page 6: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

● Bizidunok:● 3 BIZI-FUNTZIOAK betetzen ditugu.● Zelulaz osatuta gaude

Page 7: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

BIZI-FUNTZIOAK

• Izaki bizidun orok 3 bizi-funtzio betetzen ditu:•NUTRIZIO-FUNTZIOA•ERLAZIO-FUNTZIOA•UGALKETA-FUNTZIOA

Page 8: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

NUTRIZIO-FUNTZIOA

• HELBURUA: Gorputzak bizitzeko beharrezko dituen energia eta materia eskuratzea

• Gizakiaren kasuan parte hartzen duten aparatuak:

• DIGESTIO-APARATUA• ARNAS-APARATUA• ZIRKULAZIO-APARATUA• IRAITZ-APARATUA

Page 9: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

ERLAZIO-FUNTZIOA

• HELBURUA: Kanpo- zein barne-ingurunetik datozen aldaketak edo estimuluak jaso eta hautematea eta behar izatekotan erantzun bat ematea.

• Gizakiaren kasuan parte hartzen duten aparatuak:

• NERBIO-SISTEMA• SISTEMA ENDOKRINOA• ZENTZUMENAK• LOKOMOZIO-APARATUA

Page 10: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

UGALKETA-FUNTZIOA

• Izaki bizidunek ugaldu eta belaunaldi berriak sortzeko gaitasuna dute.

• Gizakiaren kasuan parte hartzen duten aparatuak:

• UGAL-APARATUAK

Page 11: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

2. ZELULA● Izaki bizidun oro zelulaz osaturik dago.● Teoria zelularrak dioen bezala:

1) Zelula izaki bizidunon unitate anatomikoa da, hau da, izaki bizidunak zelulaz osaturik daude.2) Zelula unitate funtzionala da, hau da, 3 bizi-funtzioak betetzen dituen izaki bizidunik txikiena da.3) Zelula jatorrizko unitatea da, zelula oro beste zelula batetik dator.4) Zelula unitate genetikoa da, izaki berri oso bat eratzeko informazioa darama.

Page 12: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Neurona. Izar formakoa.Zentimetro batzuetako luzera

Espermatozoidea. FlagelodunaØ (buruan) 3 μm

Giza zelulen ezaugarriak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

IRTENAURREKOA

Globulu gorria. AhurbikoaØ 8 μm

Gihar-zelula. FusiformeaØ 10 μm

Zelula epiteliala. ZapalaØ 0,2 - 15 μm

Leukozitoa. EsferikoaØ 12 - 15 μm

Zelula konektiboa. Biribila

Ø 0,5 - 20 μm

Obulua. BiribilaØ 100 - 200 μm

Page 13: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

GIZAKION ZELULAGure zelulak EUKARIOTOAK dira. 3 osagai nagusi hauek

ditu:

* Zelula, mintz plasmatikoaz inguratuta dago. Zelulari babesa ematen dio eta substantzien sartu-irtena kontrolatzen du.

* Zitoplasma. Ingurune urtsu batez eta zitoeskeletoz (proteina-zuntzez osatua. Zelulari eutsi eta hainbat egitura eratzen ditu: flageloak, zilioak, zentrioloak) osatua. Hainbat organulu ditu: mitokondriak, erretikulu endoplasmatikoa, erribosomak, lisosomak, golgiren aparatua, bakuoloak,…Bakoitzak, dagokion funtzio espezifikoa beteko du.

* Nukleoa dauka; bere barnean material genetikoa dago. Zelularen funtzioak kontrolatzen ditu.

Page 14: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Giza zelulen egitura

Page 15: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

IRUDIA HANDITZEKO

Mintz plasmatikoa

Mitokondrioa

Zitoplasma

Golgiren aparatua

Lisosomak

Bakuoloak

Erretikulu endoplasmatikoa

Nukleoa

Zentrosomak

Erribosomak

Page 16: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

http://www.lrn.org/Popup/Cells/figure3.2.html

Page 17: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

Mintz plasmatikoa

Mikroskopio elektronikoz ikusita

Proteina

Mintz plasmatikoaren egitura

Lipidoak ATZERA

Page 18: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

Mitokondrioa

ATZERA

Mintz bikoitzaGandorra

Page 19: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

Zitoplasma

ATZERA

Ur-disoluzioa

Proteinak

Organuluak

Page 20: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

Golgiren aparatua

ATZERA

Xixkuak

Zisternak

Page 21: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

Nukleoa

ATZERA

Nukleoa, mikroskopio elektronikoz ikusita

Kromosomak, mikroskopio

elektronikoz ikusita

Mintz nuklearra

Poroak

Kromatina

Proteina

ADN

Page 22: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

Erretikulu endoplasmatikoa

ATZERA

Erretikulu endoplasmatiko leuna

Erretikulu endoplasmatiko pikordunaErribosomak

Page 23: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

Bakuoloak

ATZERA

Mintzez osatutako xixkuak

Page 24: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

Lisosomak

ATZERA

Mantenugaiak digeritzen dituzten substantziak

gordetzen dituzten xixkuak

Page 25: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

Zentrosomak

ATZERA

Zuntzak

Mikrotubuluak

Page 26: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Giza zelulen egitura

IRTENAURREKOA

Erribosomak

ATZERA

Azpiunitatea

Page 27: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

ORGANULUAK FUNTZIOA

MITOKONDRIAK Arnasketa zelularra egin eta energia lortu.

ERRIBOSOMAK Proteinak sintetizatu

ERRETIKULU ENDOPLASMATIKOA(EE)

LEUNA: lipidoak sintetizatu eta garraiatu.BIKORTSUA: erribosomak ditu itsatsita. Proteinak sintetizatu eta garraiatu.

GOLGIREN APARATUA EE-tik datozen substantziak xixku edo besikuletan gorde eta jariatu egiten ditu.

BAKUOLOAK Erreserba edo hondakin-substantziak gordetzen ditu

LISOSOMAK Zelula barneko digestioa

ZENTRIOLOAK Zelularen zatiketan parte hartu eta zilioak eta flageloak eratu.

Page 28: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Mikroskopioa

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

IRTENAURREKOA

Mikroskopio elektronikoaMikroskopio optikoa

FUNTZIONAMENDUA

PRESTAKINAK

Page 29: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Mikroskopioa

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

IRTENAURREKOA

Mikroskopio optikoa Mikroskopio elektronikoa

ATZERA

Okularra

Leiarrak

Prestakina

Argi-iturria

Elektroi-iturria

Prestakina

Elektroimanak

Okularra

Page 30: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Mikroskopio elektronikoaMikroskopio optikoa

Mikroskopioa

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

IRTENAURREKOA

ATZERA

Paramezioa ParamezioaOdola Odola

Bakterioak BakterioakLegamiakLegamiak

Page 31: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

3. EHUNAK● Organismo batean antzeko funtzioa betetzen duen zelula-multzoa da.

● Ehunak biltzen direnean organoak sortzen dira: funtzio bat egiten duten ehun desberdinen elkarketa.

● Organoak biltzen direnean aparatuak eta sistemak sortzen dira: funtzio bat egiten duen organo-multzoa.

Page 32: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

3.1. EHUNEN OSAGAIAKEhunek bi osagai nagusi dituzte:

1) ZELULAK. Zelulak geruza bat osatuz edo multzokatuta egon daitezke.

2) ZELULARTEKO GAIA EDO MATRIZEA. Zelulak inguratzen dituen, zelulaz kanpoko materiala.

Page 33: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

3.2. EHUN MOTAKBost ehun mota bereiz ditzakegu:

A.- EHUN EPITELIALAB.- EHUN KONEKTIBOA .- Ehun konektibo orokorra edo konjuntiboa .- Ehun konektibo bereziak: .- Gantz ehuna .- Kartilago-ehuna .- Hezur ehunaC.- MUSKULU edo GIHAR-EHUNAD.- NERBIO-EHUNAE.- ODOLA

Page 34: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

A. EHUN EPITELIALAOSAGAIAK1) ZELULA EPITELIALAK

● Oro har, forma laukikoak dira.● Hainbat kasutan, zelulek egokitzapenak izaten dituzte:

● ZILIODUNAK: arnas bideetan. Funtzioa: kanpotik etorritako partikulak mugitu.

● KERATINADUNAK: azaleko epidermisean. Funtzioa: babesa, epidermisa iragazgaitza bihurtzen dutelako.

● MIKROBILOSKADUNAK: heste meharrean. Funtzioa: azalera handitzen dutenez, xurgapena errazten dute.

● Substantziak JARIATZEKO gaitasuna dutenak: batez ere, mukia jariatzen dute eta “kaliz” itxura daukate: kaliziformeak deitzen dira. Digestio hodian eta arnas bideetan. Funtzioa: babesa (arnas bideetako partikulak itsatsi eta digestio hodian urradurak eragotzi).

Page 35: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

2) ZELULARTEKO GAIA EDO MATRIZEA: Zelulak elkarrengandik oso gertu egoten direnez, zelularteko gai edo matrize gutxi dauka.

3) MINTZ BASALA: epitelioak elkarrekin batuta mantentzen duen lodiera ezberdineko mintza, epitelioak eta ehun konektiboak bereizten dituena.

Page 36: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

FUNTZIOAK:● Gorputzaren barnealdeko hodiak, organoak eta barrunbeak estaltzen ditu.● Gorputza kanpotik ere estaltzen du (azala).● Hainbat kasutan, zelulek guruinak sortzen dituzte:

● Guruin endokrinoak: jariakina odol-hodietara jariatzen dute (hormonak). Adb: tiroidea, obulutegia,…

● Guruin exokrinoak: jariakina gorputzetik kanpo edo bere barrunbe batera jariatzen dutenak. Adb: izerdi-guruinak, listu-guruinak,…

● Guruin mistoak: aurreko bi eginkizunak betetzen dituztenak. Adb: barea.

Page 37: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

MOTAK● Funtzioaren arabera 3 epitelio bereizten dira:

1) ESTALDURA-EPITELIOAK

2) ZENTZUMEN-EPITELIOAK

3) GURUIN-EPITELIOAK

● Zelulen multzokatze eta egituraren arabera, berriz, 2 mota:

1) EPITELIO SOILA edo BAKUNA

2) EPITELIO GERUZATUA

Page 38: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

EPITELIO MOTAK

Page 39: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Solairuzko epitelio geruzatua (keratinagabea). Ahoko mukosa.

Ahoko mukosaren zelulak lauak dira, nukleo

esferikoa dute. Bakterio batzuek estaltzen dute zelulen kanpoko azalera.

Page 40: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

EPITELIO KUBIKO ARRUNTA. Eskema

Page 41: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Epitelio kubiko bakuna. (Giltzurrun hodiak)

Zelula horiek, zeharkako ebakiduran, itxura karratua dute. Nukleo borobila eta handia dute.

Page 42: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

EHUN ZILINDRIKO ARRUNTA. Eskema.

Page 43: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Epitelio zilindrikoa bakuna (giza heste meharra)

Zelula zilindriko horiek prisma hexagonalak dira. Mikrobiloek osatzen dute heste mehearen argira aurkezten duten lerro

gorri iluna.

Zelula zilindrikoen artean, zelula kaliziformeak daude. Horiek mukia gordetzen duen bakuolo bat dute (kolore urdinean), eta

bakuolo honek nukleoa bultzatzen du zelularen oinaldera.

Page 44: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Epitelio zilindriko bakuna zilioduna(Giza Falopioren Tronpa)

Falopioren tronparen epitelioan zelula zilindriko ziliodunak eta zelula mukijariatzaileak daude (azken hauek argazkian ez dira bereizten). Zilioek obulua aurrera bultzatzen dute.

Page 45: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Epitelio zilindriko sasigeruzatua eta zilioduna (Trakea)

Zelula kaliziformez (urdinez tintatutako bakuoloa dutenak)eta zelula zilindriko ziliodunez (nukleo gorria dutenak) osatutako epitelioa da.

Page 46: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Slide 3 Unicellular glands. Notice the mucous being secreted from the apical end of the goblet cells. Also notice the microvilli which make up the brush border (arrow).

Page 47: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Stratified Columnar epithelium is rare.  One place you can find it is in the largest ducts of salivary glands (parotid, submandibular, etc).  The basal layer of cells are cuboidal cells and the layer nearest the apical surface includes columnar cells.  The large droplets are mucus, in Goblet cells.

LISTU-GURUINAKGuruin

exokrinoak

Page 48: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

EPITELIO LAU ESTRATIFIKATU KERATINIZATUA

Page 49: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak
Page 50: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Microvilli

Page 51: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

B. EHUN KONEKTIBOA● Oro har, euskarri funtzioak betetzen dituzten

ehunek osatzen dute, bai euste mekanikoa bai betelan edo konektatze-funtzio gisa.

● Mota ezberdinetakoak izan daitezke:1. EHUN KONEKTIBO OROKORRA edo KONJUNTIBOA2. HEZUR-EHUNA3. KARTILAGO-EHUNA4. GANTZ-EHUNA

Page 52: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

B.1.- EHUN KONEKTIBO OROKORRA EDO EHUN KONJUNTIBOA: OSAGAIAK

.- Mota desberdineko zelulak: fibroblastoak (zuntzak sintetizatu), makrofagoak (fagozitatu), mesenkima zelulak (totipotenteak, batez ere, enbrioi garaian), leukozitoak edo globulu zuriak (infekzioetatik babestu).

.- Zelulak modu sakabanatuan kokatuta daude, zelularteko gai ugariz inguratuta. Bertan kolagenozko zuntzak daude: ehunari luzatzeko gaitasuna eta sendotasuna ematen diote. Baita elastina-zuntzak ere: ehunari elastikotasuna ematen diote.

Page 53: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

FUNTZIOAK:

.- Ehunak eta organoak lotu eta beraien arteko hutsuneak betetzen ditu.

.- Defentsa lanean ere parte hartzen du.

Page 54: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Ehun konjuntibo lasa(dermisa).

1: zelulak; 2: gai amorfoa; 3: kolagenoa; 4: elastina.

Page 55: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

LOOSE CONNECTIVE TISSUE. Ehun konektibo harroa edo lasa

Page 56: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak
Page 57: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Konjuntibo trinkoa (Giza tendoia)

Fibroblastoak.

Zuntzak sintetizatzen dituzte

Kolageno zuntzak

Page 58: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

B.2.- GANTZ EHUNA

OSAGAIAK:

.- Zelulak: adipozitoak. Zelula esferikoak dira eta beraien zitoplasman gantz-tanta handi bat daukate

.- Zelularteko gaia edo matrizea. Bertan kolagenozko zuntz meheak daude.

FUNTZIOAK..- Erreserba energetikoa..- Isolatzaile termikoa. Azalaren azpian gantz panikulua

eratzen du; panikulua oso lodia da hotz handia egiten duen eskualdeetan bizi diren animalietan.

.- Organoak babesten ditu kolpeen aurrean (gibela, bihotza, birikak…)

Page 59: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

EZAUGARRIAK:

.- Bi gantz mota bereiztu behar dira:

* Metaketa- gantza: elikaduraren araberakoa. Batez ere, azal azpian agertzen da. Elikagai eskasiaren aurrean energia-iturri gisa erabiltzen da.

* Egiturazko gantza: artikulazioetan, bizkarrezur muinean…

.- Gizonezkoen gorputz-masa osoaren %15-20a osatzen du eta emakumeen % 20-25ª

Page 60: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Giza gantz-ehuna (tintatuta)

1.Adipozitoen nukleoak; 2.Zitoplasma; 3.Gantz tanta; 4.Gantz tanta eratzeko prozesua; 5.Zuntz erretikularrak; 6.Ehun konektibo; 7.Adipozitoen taldeak; 8.Odol hodiak.

6

Page 61: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Tecido Adiposo Unilocular   Coloração Hematoxilina e Eosina 1 – Adipócitos 2 - Fibras musculares

estriadas

Page 62: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

B.3.- KARTILAGO- EHUNA.

Osagaiak:.- Zelulak: kondrozitoak. Aintzira deitzen diren hutsune

batzuetan kokatzen dira..- Zelularteko gaia edo matrizea: bertan kolagenozko zuntz ugari

daude. Zelularteko gaia solido samarra, baina, malgua da.Ezaugarriak:.- Perikondrio izeneko ehun konektibo batez inguratuta dago

Page 63: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

FUNTZIOA

.- EUSTE FUNTZIOA. Sudurrean, arnas-bideetan (epiglotian), ahots kordak lotzen dituzten laringeko kartilagoetan,….

.- HIGADURATIK BABESTEN GAITU. Artikulazioak estaltzen dituztenak, saihetsezurretan,…

Page 64: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Kartilago hialinoa.(Giza sudurra)

Kondrozitoaren nukleoa

Kondrozitoen talde bat aintziraren barruan

Gai amorfoa

Kartilago mota hau sudurrean egoteaz gain, enbrioiaren eskeletuan, brokioetan, trakean, hezur luzeen muturretan eta saihets-hezurretan ere aurki dezakegu.

Page 65: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

KARTILAGO HIALINOA

Page 66: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak
Page 67: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Zuntzezko kartilagoa (Ornoen arteko diskak)

Kondrozito bat aintzira batean

Kolageno zuntzak

Zuntzezko kartilagoa oso erresistentea da eta, horregatik, erabilera handiko tokietan agertzen da (meniskoak, ornoen arteko diskak)

Page 68: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Kartilago elastikoa ( Giza kanpo belarria)

Zuntz elastikoak dituenez, kurruska hau kurruska hialinoa baino deformagarriagoa da.

kondrozitoa

Zuntz elastikoa

Page 69: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

ELASTIC CARTILAGEEpiglottis

Dog, Zenker's* fluid, H. & E., 162 x.

Page 70: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

B.4.- HEZUR-EHUNA

OSAGAIAK..- ZELULAK * Osteoblastoak: zelula gazteak. Hezurra eratzen dute. * Osteozitoak: zelula helduak. * Osteoklastoak: hezurraren berritze-prozesuetan parte hartzen dute. .- ZELULARTEKO GAIA EDO MATRIZEA. Solidoa eta zurruna da. * Osagai inorganikoa: kaltzio-gatzak (batez ere, fosfato eta karbonatoak). Gogortasuna ematen dio hezurrari. * Osagai organikoa: batez ere, kolagenozko zuntzak. Iraupena eta elastikotasuna ematen die hezurrari.

Page 71: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

FUNTZIOAK:

.- Eskeletoa eratzen duenez, euste funtzioa dauka

.- Babes funtzioa. Nerbio-sistema zentrala eta hainbat organo babesten ditu.

.- Lokomozio funtzioa. Lokomozio aparatuaren atal pasiboa da.

.- Hematopoiesia: odol-zelulen sintesia

.- Gatzen biltokia: Ca, P eta Mg-a batez ere.

Page 72: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

SAILKAPENA

.- Hezur-ehun trinkoa:

* Osteoblastoek jariatutako matrizea geruza edo xafla kontzentrikotan antolatzen da.

* Hezur dentso eta gogorra da. Hezurren kanpo aldean agertzen da. Bertara lotzen dira muskuluak.

.- Hezur-ehun harroa:

* Hezur xaflak elkar gurutzatuz kokatzen dira eta tartean hutsuneak geratzen dira. Hori dela eta, oso arina da.

* Hainbat hezurretan (bizkarrezurra, saihetsezurra, omoplatoa..), hutsuneak, hezur muin gorriz beteta daude: funtzio hematopoietikoa.

* Beste hezur batzuetan, gantz ehunez beteta daude. Hezur-muin horia.

HEZURRA INGURATZEN PERIOSTIOA DAGO. Ehun konektiboa

Page 73: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak
Page 74: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Hezur ehun trinkoa (Giza tibia)

Havers-en erretena

Osteozitoen aintzirak

Odol hodiak Havers-en erretenean

Page 75: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Hezur ehun harroa (hezurren epifisia)

Hezur muin gorria

Hezur xaflak

Page 76: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HEZUR-EHUN HARROA

Page 77: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HEZUR-EHUN HARROA ETA TRINKOA

Page 78: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak
Page 79: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Fetuaren hatzaren garapena (luzetarako ebakidura)

Kurruska (kartilagoa) hialinoa

Osteoblastoa (kondroklastoek kurruska suntsitu eta osteoblastoek hezur berria eratzen dute)

Page 80: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

C. MUSKULU-EHUNA OSAGAIAK

.- Uzkurtzeko gaitasuna duten zelulak ditu: muskulu-zuntzak. Zelula luzeak dira.

.- Zelularteko gaia edo matrizea: gutxi

FUNTZIOA

Muskulu-sistema osatu eta mugimendua ahalbideratu.

Page 81: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

SAILKAPENA:

.- Muskulu eskeletikoa: hezurrak mugitzen dituzten muskuluetan aurkitzen da. Zelula zilindriko luzez (15 cm) osatuta. Nukleo bat edo gehiago. Uzkurketa azkarra eta nahitakoa.

.- Muskulu leuna: bere zelulek (luzeak eta nukleo bakarrekoak) uzkurdura erritmikoak egiten dituzte (geldoak). Erraietan, hodietan e.a…daude. Nahigabeko uzkurketa eta geldoa.

.- Muskulu kardiakoa: bihotzean dago. Zelula zilindrikoz eta nukleo bakardunez osatua. Uzkurdura azkarra eta nahigabekoa.

Page 82: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Muskulu ehun zerrendatua edo eskeletikoa. Hezurrak mugitzen dituzten muskuluetan aurkitzen da

Luzetarako ebakidura.

Zelulek nukleo asko dituzte. Sarkomeroetan banda argiak (I) eta ilunak (A) bereizten dira.

Uzkurketa azkarra eta nahitakoa

Zeharkako ebakidura.

Endomisioa urdinez tintatuta agertzen da. Punto gorriak nukleoak dira.

Page 83: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Muskulu ehun leuna.

Erraietan agertzen den muskulu ehuna da. Zuntz muskularrak zelula fusiforme eta nukleobakarrekoak dira.

Uzkurketa geldoa edo erritmikoa eta nahigabekoa

Nukleoa

Page 84: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Muskulu kardiakoa

Nukleoa (bat edo, batzuetan, bi egon daitezke zelula bakoitzean).

Zelulek zerrenda ilun eta argiak dituzte.

Uzkurketa azkarra eta nahigabekoa

Page 85: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

D. NERBIO-EHUNAOSAGAIAK:

.- Nerbio-bulkada edo korrontea transmititzeko gaitasuna duten zelulez osatuta dago: neuronak..- Neuronen arteko hutsuneetan, beste zelula mota batzuk ere

badaude: neurogliak (funtzio ezberdinak betetzen dituzte: neuronetara elikagaiak garraiatu, neuronak eutsi,nerbio-sistemako lesioen birsortze- lanetan parte hartu, fagozitosiaren bidezko babes lana, mielina jariatu,…).FUNTZIOA:

.- Nerbio-sistema zentrala osatzen du: entzefaloa eta bizkarrezur-muina..- Horietatik gorputz osora doazen nerbioak ere osatzen ditu.

Page 86: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Neuronak

Nukleoa eta bere nukleoloa

Dendrita. Luzakin laburra

Axoia. luzakin luzea eta bakarra

Page 87: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Bukaera nerbiosoa muskulu eskeletikoan

Axoiaren bukaera adarkatzen da eta muskuluan plaka motorea osatzen du

Page 88: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

NeurogliaAstrozitoak (entzefalora doazen sustantzien garraioa erregulatzen dute )

Zelula sateliteak (gongoiletan euste funtzioa egiten dute)

Mikroglia (defentsa: hondakinak fagozitatzen dituzte)

Oligodendrozitoak (NSZean axoien inguruko mielinazko zorroak egiten dituzte)

Schwann-en zelulak (NSPan axoien inguruko mielinazko zorroak egiten dituzte)

Zelula ependimarioak (Likido zefalorrakideoa dagoen espazioak tapizatzen dituzte)

Page 89: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

E. ODOLAOSAGAIAK:

.- Zelularteko gaia edo matrizea: Plasma, zati likidoa

.- Zelulak: * Eritrozitoak (globulu gorriak edo hematieak) Funtzioa: Oxigenoaren eta karbono dioxidoaren garraioa * Globulu zuriak (leukozitoak). Funtzioa: Defentsa lanetan parte hartzen dute. *Tronbozitoak edo plaketak. Funtzioa: odolaren gatzatze- prozesuetan parte hartzen dute.

Page 90: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Odola1.- Eritrozitoak (globulu gorriak)

2.- Plaketak (odolaren gatzapena)

3.1.-Eosinofiloak (fagozitoak); 4

3.2.-Neutrofiloak (fagozitoak); 5

3.3.-Basofiloak (antikoagulatzaileak jariatu);6

3.4.- Monozitoak (fagozitoak); 7

3.5.- Linfozitoak (prozesu inmunologikoak); 8

Odola

3.- Leukozitoak

Page 91: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Ehunen ezaugarriak

IRTENAURREKOA

Ehun epiteliala

Ehuna: zelulen multzoa • Mota berekoak• Egitura berdintsua• Funtzio bera betetzen dute

Zelula epitelialak

Page 92: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Estaldura-epitelioa

Epidermisa

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Ehun epiteliala

IRTENAURREKOA

Guruin-epitelioa

Muki-mintzak

Endotelioak

Guruin exokrinoak

Bilgor-guruina

Guruin mistoak

Guruin endokrinoak

Pankrea

Hipofisia

Page 93: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Ehun konjuntiboa

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Ehun konektiboa

IRTENAURREKOA

Gantz-ehuna

Glándulas endocrinas

Kartilago-ehuna Hezur-ehuna

Adipozitoa

KondrozitoaOsteozitoa

Page 94: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Gihar-ehun ildaskatua

Gihar-ehun leuna

Gihar-ehuna

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

IRTENAURREKOA

Bihotzeko gihar-ehuna

Eskeleto-giharra

Nukleo asko

Bizepsa

Nukleo bakarra

Odol-hodiak Bihotza

Nukleo bakarra

Page 95: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Zelula glialak

Schwann-en zelula

Neuronak

Nerbio-ehuna

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

IRTENAURREKOA

Astrozitoa

Nerbio-ehuna

Neurona

Mielina

Zelula-gorputza

Axoia

Dendritak Mantenugaiak

Page 96: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Organoak

IRTENAURREKOA

Gantz-ehuna

Bihotzeko ehunak

Ehun konjuntiboaGihar-ehuna

Estaldura-ehun epiteliala

Page 97: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Sistema endokrinoaNerbio-

sistemaEskeleto-sistema

Gihar-sistema

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Sistemak

IRTENAURREKOA

Page 98: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Sistema endokrinoaNerbio-

sistemaEskeleto-sistema

Gihar-sistema

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Sistemak

IRTENAURREKOA

Page 99: 1ud Materiaren Antolakuntza.zelula.ehunak

Arnas aparatua

Ugaltze-aparatuak

Iraitz-aparatua

Digestio-aparatua

Lokomozio-aparatua

Zirkulazio-aparatua

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Aparatuak

IRTENAURREKOA