5. UNITATEA:

Materiaren dibertsitatea eta

egitura

1. MATERIAREN SAILKAPENA• SUBSTANTZIA PURUAK: Oinarrizko unitate

batez osatuta. Propietate bereizgarriak dituzte– ELEMENTUAK: Ezin da substantzia bakunagoetan

deskonposatu (Karbonoa, C)– KONPOSATUAK: Substantzia bakunagoetan

deskonposa daiteke (Ura, H2O)

• NAHASTEAK: Substantzia puru ezberdinez osatua.– HOMOGENEOAK: Zati guztiek propietate berberak.

Osagaiak ezin dira bereizi begi bistaz. (itsasoko ura, airea, brontzea)

– HETEROGENEOAK: Osagaiak bereizgarriak dira. (granitoa)

2. NAHASTE HOMOGENEO LIKIDOAKNahaste homogeneo likidoak = DISOLUZIOAK

2.1. DISOLUZIOAREN OSAGAIAK

Solutua eta disolbatzailea (proportzio handienean)

Adib: Itsasoko ura solutua = gatza

disolbatzailea =ura

2.2. KONTZENTRAZIOA

Solutu kantitatearen arabera, disoluzioak:• Diluituak: solutu kantitate txikia• Kontzentratuak: solutu kantitatea handia, baina disolba daitekeena• Aseak: Ezin dute solutu kantitate handiagorik onartu.

100)(

)(%

grdisoluzio

grsolutu

3. BEREIZKETA METODOAK3.1. NAHASTE HETEROGENEOAK BEREIZTEKO• IRAGAZKETA:

Solido bat likido batetik bereizteko. Iragaz papera eta inbutu bat behar dira. Solidoa iragazpaperean geratuko da, partikulak handiegiak baitira poroetatik pasatzeko.

• DEKANTAZIOA:

Elkarrekin nahastezineak diren bi likido bereizteko. Nahastea dekantazio-inbutuak sartzen da.

3.2. NAHASKETA HOMOGENEOEN BEREIZKETA• DESTILAZIOA

Elkarrekin disolbagarriak diren likido bi bereizteko.

Irakite-puntu ezberdinetan oinarritzen da.

• KRISTALIZAZIOA

Likidoetan disolbaturiko solidoak bereizteko.

4. MATERIAREN EGITURA. ATOMOA

• Atomoak materia osatzen duten partikula txiki-txikiak dira.

• Atomoek hiru partikulez osaturik:– Protoiak: karga positiboa (p+)– Elektroiak: karga negatiboa (e-)– Neutroiak: ez dute kargarik (n)

• Atomoen egitura:– Nukleoa: edian dago, txikia eta dentsoa (bertan

neutroiak eta protoiak daude)– Azala:Kanpoaldekoa, nukleotik urrun (elektroiak

daude bertan)

Atomoak neutroak dira, hau da, ez dute karga elektrikorik, protoi eta elektroi kopurua berdina delako.

5. SISTEMA PERIODIKOA

• Naturako atomoa bakoitza, ELEMENTU KIMIKOA DA.

• ZENBAKI ATOMIKOA (Z): p kopurua

MASA ATOMIKOA (A): p+ eta n kopurua

• SISTEMA PERIODIKOA: – Elementu kimikoak biltzen dituen taula.– Zenbaki atomiko gorakorraren arabera

ordenatuta.– 18 talde (zutabe) eta 7 periodo (lerro)

6. SUBSTANTZIA PURUAK• ELEMENTUAK

– Atomoak: Helioa (He), Burdina (Fe)

– Molekulak: Oxigenoa (O2), Nitrogenoa (N2)

• KONPOSATUAK– Molekulak: Ura (H2O), karbono dioxidoa (CO2)

– Kristalak: Gatza (NaCl)

7. ELEMENTU KIMIKO INTERESGARRIAK

• Unibertsoa: H eta He

• Izaki bizidunetan: – C, O, N eta H (izaki bizidunen masaren %96)– Hezurretan: Ca– Oligoelementuak: Fe (anemiak ez

edukitzeko), F (txantxarra prebenitzeko), I (goloaz babesteko) , Co (B12 bitamina)