Nafarkaria Ostirala, 1996ko martxoaren 22a

X

Altsasuko lehen Historia • Antzinako garaitik gaur egun arte Altsa-suko historiaren hainbat datu biltzen duen lana bukatu berri dute Jose Amilibia altsa-suarrak eta Nicolas Arbizu iturmendiarrak, Eusko Ikaskuntzak eta Altsasuko Udalak si-

natutako elkarlanerako hitzarmenari esker. Burundako Unibertsitatea, hasierako herrix-kak, gipuzkoarrekiko borrokak, pertsonaia historikoak... denak daude bilduak jaieta-rako argitaratu nahi duten lan honetan. •

Xokottikia ESTITXU F E R N A N D E Z

Kontu-kontari Joan den igandean Beran jokatutako Nafarroako Bertsolari Txapelketako fi-nalerdiak jende anitz bildu zuen, uste baino dexente gehiago. Hori arrunt po-sitibotzat jo daiteke, kontutan izanik oholtza gainean zegoen zortzikotetik sei 21 urtetik behetikoak ginela, gazteak azken finean. Txapelketako edizio ho-netan inoiz baino gazte gehiagok parte hartu du, bederatzik hain xuxen; hama-zazpitik bederatzi gazte, erdia baino gehiago, a ze marka!

Nafarroan tarteko belaunaldirik ez badago ere, hau da, 20 urtetik 40 urtera doan belaunaldia, bertsoa ez da horre-kin batera desagertu. Lapsus horren ondotik, bertsolaritza berpiztu da, gaz-teek txanda hartu dute eta aurten ere txapelketan hiru aurpegi berri ikusi ahal izan ditugu, jarraipenari bide eginez.

Honetaz guztiaz gain, aipatu gabe ezin utzi txapelketako bederatzi gazte horietatik lau emakumezkoak garela. Bertze hainbat gauzatan bezala, ber-tsolaritzan ere emakumea bere tokia egiten ari da eta hori nafar bertsolari-tzaren mesederako ezezik, emaku-meen borrokaren aitzinerapauso gisa nabarmenduko nuke. Saio bateko gaiek errealitateari erreferentzia egiten ba-diote oro har, saioko partaideak ere errealitate horri atxikitzea hagitz positi-boa da, hots, zaharren ahotsa gaztee-narekin batera aditzea, gizonezkoena emakumezkoenarekin batera... Abe-rastasun handia dakar horrek, ideiak eta hauek adierazteko moduak bertso-lari batetik bertzera aldatzen badira anitzetan, are gehiago aldatzen baitira adin eta sexuaren arabera.

Igande honetan finala datorkigu, Goizuetatik hain xuxen. Hiru gazte ariko gara bertan eta horietatik bi emaku-meak gara (Estitxu ere bai, kasualida-dez). Bertze guziak beteranoak. Era-kargarria izaten ahal dela uste dut, gu-ziak beren maila erakusten badute, noski. Nafarroako bertsolaritzak ez du Gipuzkoakoaren maila bera, ezta Biz-kaikoarena ere, horregatik ezin dira pa-rametro beretan neurtu, ezin dira pa-rametro beretan erkatu. Hala ere, uste dut Nafarroako Bertsolari Txapelketako finala polita izaten ahal dela. Hori bai, aditzera joaten denak jakin behar du Gipuzkoako Txapelketako final on bat eta Nafarroako final on bat ez direla kalitate berekoak. Goizuetara doanak nora doan jakin behar du. Ea elkar ikusten dugun. /

Nafarkaria OSTIRALA,

MARTXOAK

^GUREAUKERAK

K O N T Z E R T U A K

Iruñea: Bolo Feroz a rg i ta lpena-

ren l ehen u r t e u r r e n a ospatzeko

kon tze r tua eskain iko du t e gau r

gaueko 10 .30e tan Lagart i ja

Nick, E s c a r a b a j o s e ta Baierdi-

Baierdi ta ideek. Ar tsa ia ren

Musik Club a r e t o a n izanen da

kon tze r tua eta s a r r e r ak 1.500

pezeta balio du .

Lizarra: E1 Ultimo de la Fila

t a ldeak kon tze r tua eskain iko

d u b iha r her r iko kiroldegian.

Sa r r e rak 1.800 peze tan ja r r iko

di tuzte salgai. Bihar ere J o s e

Antonio Laborde tak a b e s t u k o

du gaueko lO.OOetan Gus tavo

de Maeztu m u s e o a n . Gaur , be-

rriz, Pa tagoniak joko du Katxe-

t a s o s t a t u a n , gaueko

l l .OOetan .

Zubiri: G a u Txori d a n t z a l e k u a n

J o s e l u Anaiak ta ldea izanen da

b ihar , goizaldeko l.OOean.

Z I N E M A

Tafaila: C inema E s p a ñ o l e n

Haur r en t zako Zinema Zikioa

an to la tu du te . Lehen emana id ia

b iha r a r ra t sa ldeko 6 .00e t an

izanen da e ta b igar rena , berriz,

b iha r a r ra t sa ldeko 3 .45e tan .

Sa r r e rak 100 pezeta bal ioko du .

A N T Z E R K I A

Iruñea: Txirr is tra antzerki tai-

deak Corre, corre.. . que te co-

moiana a u r k e z t u k o d u igan-

d e a n Nafar roako Antzerki Esko-

lan, a r ra t sa ldeko 6 .00e ta t ik

au r re ra .

Cascante:Gwynfyd ta ldeak Soni-

dos de otros mundos l ana au r -

kez tuko du b ihar , gaueko

lO.OOetan, z a h a r r e n egoitzan.

Zizur Nagusia:Kilkarrak ta ldeak

Jonjolv. un viaje con los cdmicos

de antaño obra t au l a r a tuko du

g a u r Kul tur E txean , gaueko

lO.OOetan.

B E R T S O S A I O A

Goizueta: P i io ta lekuan XXV.

Nafar roako Bertsolar i Txapel-

ke tako f inala izanen da, igan-

dean, a r r a t sa ldeko 16.30etan.

Bertso k a n t a r i ar iko dira: Est i -

txii Arozena, Es t i txu Fe rnan -

dez, Bittor Elizagoien, Manolo

Arozena, J e a n Pierre Mendi-

b u r u , Xalbador, Kexux Arzallus

e ta O s k a r Es tanga .

E R A K U S K E T A K

Burlata: Maria Pilar Fr isonek

Kul tur E txean zintzil ikatu di tu

bere koadroak . E r a k u s k e t a

19 .00ak eta 2 1 . 0 0 a k b i f a r t e a n

dago zabal ik as tea r te t ik l a run-

ba te ra ; igandean , berriz, goi-

zean.

Iruñea: Fe rnando Beorlegiren

l a n a k Carlos III.a a r e toan ikus -

gai dira hil h o n e n 3 1 r a bi tar-

tean. Astelehenet ik l a r u n b a t e r a

b i t a r t ean zabaiik da e r akuske -

ta, 19.00eta t ik 21 .00e ta ra .

Igandee tan itxita dago.

F e r m i n Erbit i

Prozesua ez da xedea

Edozein lantoki ofizialetan aritu diren guztiek badakite administrazioa sortzez eta izatez mantso-mantso ibiltzeko ma-kina handia dela. Baten batek erritmoa arintzeko erran liezaioke, baina agin-dua alferri l&tea litzateke, makina ho-

rrek azkar ibiltzerik ez duelako. Segi dezala, beraz, bere betiko mar txan baina, gutxienez, ez daitezela gerta presaka eta korrika ibili behar dutenei gertatzen zaizkienak.

Bertze modu batez erranen dut . Enpresa ba-tean ordenadore berria behar badute , dendara joan, dagoen eskaintza aztertu eta erosi eginen dute. Guztira pare ba t ordu, dirua, fak tura eta agur. Administrazioan, berriz, edozein huske-riak sekulako espedientea eskatzen du. Ardu-raduna ren proposamena, administrazioaren baimena, interbentorearena, idazkariarena eta abarrena. Denak idatzirik, noski. Guztira h i ru hilabete eta hogei orrialdeko espedientea.

Legez bete beharreko pauso horiek guztiak ez lirateke alferrikakoak baldin eta horiei esker Admnistrazioan den-dena ongi eginen balitz, baldin eta eskatu beharreko txosten horiek biztanleriaren dirua behar den tokian eta behar

bezala gastatzen dela z iur ta tuko baligute. Gobernuak azken bolada hone t an fiskalari

igorri dizkion espedienteek, ordea, ez dute ho-rrelakorik erakus ten . Izan ere, edozein h-uske-riagatik espediente mardu la egin behar rak ziurtatzen duen gauza baka r r a da lantegi ofi-zialetan armairu oso hand iak beha r direla ur-tero egiten diren milaka txostenak gordetzeko.

Agintariek gerrikoa estutzeko garaia dela dio-te, dirulaguntzak murr iz tu behar direla. Kon-forme, ba ina bertze deus erabaki baino i ehen ba ten ba tek ba rne kontrola areagotzeko neu-rriak ha r ditzala. Horrek ez du orrialde gehia-goko txostenik eskatzen, ezta funtzionario ge-hiagoren s inadurar ik ere, argi frogatu bai ta txosten ederrenak i ruzur hand iena ezkutatzen ahal duela. Guztion patr iketat ik a tera tako dirua ongi gas ta tu dela ziurtatzea da xedea eta, ho-rretarako, prozesua ez dela he lbu rua gogoratu behar da.

Barne kontrola areagotuta administrazioak iruzur gehiago atzematen badi tu , lehenbizi di-rua ber reskura dezala. Zer egin ber reskura tu-riko diruaz? Galdetu he lduen euska lduntzean ari direnei.

asteko pertsonaiak

Carmen Olza Moja

Carmen Olza, 54 urte, Lizarrako San t a Ana ordenako moja nafarra , as teazkenean hil zen Muginan (Ruanda), mina ba tek bere au toaren az-pian ez tanda egin ondoren. Bizirik e r aman zuten ospitalera ba ina me-dikuek ezin izan zuten salbatzeko deus ere egin. Carmen Olza Ruandako bertako beste bi mojekin ba tera zihoan au toan , San t a Anako ordenak Muginan duen etxerako bidean, is t r ipua jazo zenean. Ez tandaren ondo-rioz ber tan hil zen Ruandako mojetako bat, eta bestea, Carmen Olzarekin batera, zaur i tu ta e raman zuten ospitalera. Eugin jaiotako moja nafa r ra gaur lurperatuko dute Kivumun (Ruanda), hori izan bai tzen 1992. u r t ean Ruandara misiolari lana egitera joan zenean ezagutu zuen lehen herr ia . Lizarran ere bere aldeko hileta elizkizunak eginen dituzte gaur, arratsal-deko zortzietan, S a n J u a n Baut is ta parrokian.

Maite Pascual NAEko zuzendaria

Maite Pascual Nafarroako Antzerki Eskolako (NAE) zuzendariak an-tzerkiarekin zerikusirik du ten ekitaldiak euskaraz garatzeko hitzarme-na s ina tu zuen as teazkenean Joaqu in Pascal Iruñeko Udaleko Kultura zinegotziarekin. Akordioaren arabera , sei milioi eta erdi pezetako diru-laguntza jasoko du NAEk. Hitzarmenari esker, halaber , atzo hasi zen eta ekainean b u k a t u k o den Antzerki Aroa antolatu du Nafarroako An-tzerki Eskolak. Antzerki Aroa-ren b a r r u a n helduentzako sei antzerki obra . tau lara tuko dituzte beste ha inbes te antzerki taldek, euskaraz. Orain arte haurre i zuzendutako obrak baino ez di tu euskaraz eskaini NAEk.

ahaztu g ab e!

H E R R I K I R O L A K

Leitza:Herri kirolen jaialdi inte-resgarria ikusteko aukera apar ta izanen da igande hone tan Lei-tzan, arratsaldeko seietatik au-rrera. Hasteko Mikel Saralegi Leitzako harrijasotzailea 323 ki-loko harr ia altxatzen saia tuko da berriro. Saralegi Euskadiko Sei Ordue tan sa ia tu zen azkenekoz berak ezarritako errekorra hobe-tzen ba ina ez zuen lortu. Harria jaso eta gero irr istatu eta besoe-tatik ihes egin zion bere saioa h u t s e a n utziz. Igande honetan bere bizilagunak izanen ditu ondoan. Jose Antonio Gisasola Zelai ere bere errekorra ontzen saia tuko da igandean. Horreta-rako, bos t m inu tu t an 26 aldiz baino gehiagotan altxatu behar-ko du 138 kiloko harria .

Aizkolariek ere zererranik iza-nen dute igandeko saio honetan. Larretxea eta Olasagastik, hain zuzen, a p u s t u a egina dute, zortzi kanaerdi zeinek lehenago ebaki. Lehia polita ikusteko aukera iza-nen dute, zalantzarik gabe, ber-tara hurbi ldutakoek. Aizkolarien a r tean ezezik, bi sokatira taldeko kideen arteko lehia ikusteko aukera ere izanen da Leitzan. Aresoko taldea Iparraldeko txa-peldunen au rka ariko dira.

a di!

Euskalerria Irratia FM 91,4

Egunero astelehenetik ostiralera, Zokobetailu goizeko lO.OOetatik (

l l .OOetara.

Xorroxin Irratia FM 107,5

Egunero 20.00etatik 22.00etara Karakola segi hola gazteendako saioa.

Aralar Irratia FM 106,2

Astean zehar 13.30etatik 14.00etara, ber tako bizilagun eta per tsonaia ospetsuei elkarrizke-tak.

Karrape Irratia FM 107.8

Astean zehar, 12.20etatik 12.35etara Gauza guztien gaine-tik, eder tasuna eta osasuna , sukaldari tza, ohi turak.

22

Nafarkaria .OSTIRAIA,

MARTXOAK

Burlata

Haur Kantarien Txapelketako saioa Hiru bakarlari eta hamahiru talde ariko dira lehian bihar Elizgibela kiroldegian

il honen 9an abiatu zen Nafarroako Haur

Kantarien Txapelketaren hi-rugarren saioa bihar eginen dute Burlatako Elizgibela kiroldegian, arratsaldeko lau eta erdietatik auirera. Goizueta, Lekunberri, Tafa-Ua, Lizarra, Atarrabia eta Burlatako bertako haurrek hartuko dute parte biharko saioan.

Erredakzioa / Iruñea

AURTENGO N a f a r r o a k o H a u r Kantai ien Txapelketa orain bi aste, hil honen 9an, abia tu zen Barañainen.

Lehenengo saio horren ondo-ren bigarrena b u r u t u zen joan den a s t e b u r u a n Donez tebeko Bordatxo d a n t z a l e k u a n . Nafa-rroako Haur Kantarien Txapelke-tako bigarren saio h a u a r rakas ta handiz b u r u t u zen antolatzaileek a d i t z e r a e m a n d u t e n e z , «bai ikusleen aldetik —500 lagun in-guru bildu ziren Doneztebeko Bordatxo dantzalekuan—, baita kalitateari dagokionez ere».

Bihar, berriz, h i rugarren saioa eginen dute Burlatako Elizgibela kiroldegian, arratsaldeko lau eta e r d i e t a t i k a u r r e r a . B u r l a t a n , bertako, Goizuetako, Lekunbe-rriko, Tafallako, Lizarrako eta Atarrabiako hau r r ak ariko dira lehian.

Hiru bakarlar ik eta hamah i ru taldek ha r tuko dute parte hiru-garren saio honetan.

Goizuetako bi taldek ha r tuko dute parte Burlatako saioan. Le-henengoak Txatxo k a n t u a abes-tuko du. Bigarren taldearen kan-

Burlatan izanen da bihar Haur Kantarien Txapelketako birugarren saioa. A R T X I B O K O A :

tua zehazteke dago. Goizuetako Irati Arozenak, halaber, Goizueta izeneko kantuarekin ha r tuko du parte.

Burlatatik bertatik, Ermitabe-rri ikastolako bi talde eta bakar-lari ba t ariko dira lehian. Lehen taldeak Kanuto abestiarekin har-tuko du parte Nafarroako Haur Kantarien Txapelketan. Bigarren taldearen abestia zehazteke da-go. Selva Baron bakarlariak, be-rriz, Euskera, oi euskera kanta-tuko du.

L e k u n b e r r i r i d a g o k i o n e z , Txantxariak taldeak Maria An-dresen korotza abes tuko du Bur-

latan, Ezti taldeak Hamar kopla arturratzeko k a n t u a eta Maria Balda bakarlariak, azkenik, Ea topatzen zintudan abestiarekin ha r tuko du parte hi rugarren saio honetan.

Atarrabiako Paz de Ziganda ikastolak hi ru talderekin ha r tu -ko du parte aur tengo txapelke-tan. Orbela taldeak Haur kanta abes tuko du, Baserr i tarrak tal-deak izen bereko kan tua eta Langora taldeak, berriz, Txori lapurra abes tuko du.

Tafallako ikastolako Ilargi tal-deak Azken muxarraren testa-mentua abestia aurkeztuko du

Burlatako Elizgibelan. Tafallako ikastolatik ere Akelarre taldeak ha r tuko du parte b ihar egingo den saioan, Iluntzean izeneko kantuarekin .

Lizarrak, azkenik, bi talderekin ha r tuko du parte txapelketan. S u Txinpartak taldeak, lehenik, Ea topatzen zintudan abest ia ere auke ra tu du. Zurrunbilo Alaiak, aldiz, Orain, nahi eta ezina abes-tuko du.

Biharko saioan parte ha r tuko du ten talde eta bakarlar ien ar-tean hoberenak auke ra tu behar-ko dituzte epaimahaiko kideek saio nagus ian kantatzeko. X

Lekunberri

Lasterketak jaun eta jabe igandean • Lekunberriko Legoa eta Etxauriko Krosa proba arras ezagunak prest dira etzi eguerdian jokatzeko

Erredakzioa / Iruñea

LARRAUN kirol elkarteak Nafa-rroako Kirol eta Gazteriaren In-s t i tu tuaren laguntzaz antolatu-ta, igande hone tan eginen dute Lekunberriko Legoa lasterketa ezaguna, eguerdiko hamabi eta erdietatik aurrera . Hasierako ur -teetan bertako korrikalariek bai-no ezin zuten parte h a r t u Lekun-berriko Legoan. Baina a rauak aldatu eta orain dela zortzi u r te nah i duen guztiarentzat zabaldu zuten lasterketa h a u antolatzai-leek.

Lekunberriko Legoaren aro be-rri honetako zortzigarren ekital-dia ospatuko dute, beraz, igande honetan.

I l a r g i o s t a t u a r e n o n d o a n emango diote hasiera Lekunbe-rriko Legoari eguerdiko hamabi eta erdietan. Bertatik atera eta

240. errepide nazionaletik Azpi-rozko Zia Etxeraino abiatuko dia korrikalariak, eta ondoren irteera lekura itzuliko dira. Sei kilome-troko ibilbidea egin beharko dute osotara Lekunberriko Legoako partehartzaileek.

Parte har tu nahi duen orok Ilargi os ta tuan ber tan eman be-har du izena lasterketa hasi bai-no lehen.

E t x a u r i n ere k o r r i k a l a r i a k izanen dira protagonista igande honetan, goizeko hamaiketat ik aurrera. Denak Bat kirol elkar-teak, ha in zuzen, Etxauriko Kro-sa antolatu du iganderako'. Parte h a r t u nahi duenak lasterketa hasi baino bost minu tu lehena-gora arte izanen du izena ema-teko aukera elkartearen egoitzan bertan.

Antolatzaileek sari ugari ba-na tuko dituzte partehartzaileen

Tradizio handiko lasterketak dira Lekunberrikoa eta Etxaurikoa. '. A R T X I B O K O A

artean: lehen, bigarren eta hi-rugarren korrikalarientzat, lehen e m a k u m e a r e n t z a t , l ehen gaz-tearentzat (1982. ur teaz geroztik

jaiotakoak), ber tako lehen sail-katuarentzat , korrikalaririk gaz-teenarentzat eta zaharrenaren-tzat. X

Bera •

Txotxongillo taldeak 'Erreka Mari' lana aurkeztuko du bihar Berako Kultur Etxean g 25. urteurrena du

aurten Enkarni

Genuak eta Manolo

Gomezek osatutako

talde donostiarrak

Jon Abril / Bera

BIHAR larunbata , arratsal-deko bost eta erdietatik aitzi-na Berako Kultur Etxean En-karni Genuak eta Manolo Go-mezek osaturiko Txotxongillo taldearen Erreka Mari lana ikusgai izanen da.

Txotxengillo talde donos-t iarrak bere 25. u r t eur rena du aurteri. Urtea has i zenetik, ekitaldi bereziak pres ta tu ditu eta horien artekoa da Bera-koa.

Euska l Herriko azken la-^pi iaren istorioa kontatzen du

Erreka Mari-k. Txotxongillo taldearen lan honek, lamiak bizirik irauteko di tuen ara-zoak islatzen ditu, erreken k u t s a d u r a bai ta lamia aka-ba tu dezakeena.

Baina ur tee tan ta ldearen l an ik a d i e r a z g a r r i e n a i zan den arren, Erreka Mari ez da Txotxongillo taldeak plazara-tu duen baka r ra izan. 25 ur te haue tan , orotara 21 lan es-t re inatu di tu Txotxongillo tal-deak eta 1.500 emanaldit ik goiti eskaini ditu Euska l He-rr ian zein hemendik kanpo ere.

Hego Amerikan, Erdialdeko Europan eta penin tsu lan ibili da batik ba t Euska l Herritik kanpo atera denean, sar iketa zein antzerki edo txotxongilo erakustaldietan. Gure ar tean, noski, aski ezagunak dira Txotxongillo taldeak 25 ur te h a u e t a n sortu di tuen pertso-naia berezi eta ezberdin guz-tiak.

Txotxongillo taldeak hau-rrentzat egin duen lanaren garrantzia, antzerkigintzaz haratago doa. Hogeitik goiti liburu eta dlsko argitaratu dituzte, euren lanak ipuinen bidez edo grabatuta azaltzen dituztenak.

A z k e n a k o r a i n d i k o r a i n kalera tu dituzte, ospatzen ari diren 25. u r t eu r rena ren in-guruan , euren lanik garran-tzi tsuenak biltzen di tuen 2 5 urte zuekin l iburuan eta dis-koan.

Bihar arratsaldeko bost eta e r d i e t a t i k a u r r e r a K u l t u r Etxean ikusi ahal izanen den ekitaldi h a u Berako bi taldek a n t o l a t u d u t e e l k a r r e k i n , Kaxerna Aisialdi Taldeak eta Lamixine Bat antzerki tal-deak, ha in zuzen ere.

Euren ekimenari esker Be-rako haur rek eta bai ta hel-duek ere Txotxongillo taldea-ren 25. u r t eur rena ospa tu ahal izanen dute, eta, era be-rean, Erreka Mari haien per-tsonaiaren istorioarekin go-zatu. X

22

Nafarkaria OSTIRALA,

MARTXOAK

Altsasuren

kronika historikoa

Apaizak demokratikoki hautatzen zituztenekoak Altsasuko historiari huruz ikerketa lan monografikoa egin dute Jose Amilibiak eta Nicolas Arbizuk

ltsasu. Gure herria-ren kronika histori-

koa laster kaleratuko du Burundako herriko udalak, Jose Amilibiak eta Nicolas Arbizuk egin berri duten ikerketa oinarritzat hartuz. Lan hau Iruñeko Udalak eta Eusko Ikaskuntzak iaz si-natutako elkarlanerako akordioaren lehen emaitza da, eta bertan biltzen dira herriaren historia, garapen demograñkoa, pertsonaiak eta hainbat bitxikeria.

Alber to B a r a n d i a r a n / Iruñea

EUSKO IKASKUNTZAK eta Iru-ñeko Udalak iaz s inatutako el-karlanerako hi tzarmenaren le-hen f ru i tua da Jose Amilibiak eta Nicolas Arbizuk eginiko mono-grafiko hau . Bi erakundeek lana egiteko beka osatu zuten, eta aurkeztutako bost lanen ar tean h a u aukera tu zuten. 250.000 pezetakoa (10.000 libera inguru) izan da dirulaguntza, eta lanak Jose Maria J imeno Jur io ikerlea-ren ikuskapena izan du.

Ez dira bi egiieek ikertze lane-tan lanbidea bilatu. duten horie-takoak, ez hamaika lan argita-ra tutakoak. Bai, ordea, herriaren historia, izaera eta iragana maite dutenetakoak, zer garen jakiteko inguruan ber tan ikertu behar dela us te du ten horretakoak. Jo-se Amilibiak soziologia ikasketak egin ditu Euskal Herriko Uniber-tsi tatean eta doktoretza tesia lantzen ari da egun Nafarroako Unibertsitate Publikoan. Nicolas Arbizuk tokiko historiari buruz-ko lan zenbait argitaratu ditu Fontes Linguae Vasconum, Prin-cipe de Viana eta Cuadernos de Etnologia y Etnografia de Nava-rra bi ldumetan, eta I turmendin u r tean bitan ateratzen den herri aldizkariaren koordinatzailea da. Horretaz gain, Burundako he-rrixkaren alkatea dugu.

J imeno Jur iok eman zituen irizpideei jar ra i tu diete bi egileek lana egiteko: Altsasun ezezik Bu-r u n d a n —Ziordia, Olazti, Altsa-su; Urdiain, I turmendi eta Ba-kaiku— Erdi Aroan zeuden he-rr ixkak, ga rapen ekonomikoa , marka utzi du ten pertsonaiak ikertu behar ziren lanean. Artxi-bo lanari ekin zioten, eta lehen-dabizi Altsasuri buruz argitara-tutako guztia bildu zuten. Amili-biak jatorrizko herrien bi lduma eta garapen demografikoari bu-ruz ikerketa egin zuen, eta Arbi-zuk pertsonaien eta ikastetxeen historiari erreparatu zien berezi-ki.

Lanak 80 orrialde ha r tu ditu, baina Altsasuko Udalak egin na-hi duen argitarapenerako labur-tu egin beharko dute naba rmen euskaraz eta erdaraz l iburuxka

Lehen garaietatik gaur egun arteko Altsasuko historia dago jasoa lanean. A N D E R G I L L E N E A

kaleratu nah i du-eta e rakun-deak. Lana ongi dokumenta tua dago zenbait arlotan —garapen demografikoa, industriei buruz-ko datuak—, ba ina ezinbestez xumea, arlo sobera handia zeda-tzen zutelako ikerketaren oina-rriek. Historia eta ekonomia eze-zik ohiturak ere aurreikusi ta zeuden h a s i e r a k o p ro iek tuan , baina azkenean egileek kendu egin zuten parte hori, beste mo-nografiko oso baterako nahikoa gai bazegoelakoan.

1208an Antso Azkarrak

forua eman zion

Burundari, Gipuzkoatik

eta Arabatik zetozen

erasotzaileengandik

defenditu ahal izateko

'Altsasu' 1268an lehendabiziz • Lanak Altsasuko historiari bu ruz errepasoa egiten dio aurrenik, eta bereziki azpimarragarr ia . da B u r u n d a k o a n t z i n a k o kokale-kuei bu ruz eginiko ikerketa. Al-t sasu izena —Alssatssu— 1268an azaldu zen idatzia lehendabiziko aldiz, gurutzadak eta horrelako gastu berezietarako Elizak ezar-tzen zuen rediezmo izeneko zer-garen l iburuan. Burunda , ordea, lehenagokoa da, 1105ekoa ha in zuzen ere, Leireko monasterioko ar txibf lhn dagoen d o k u m e n t u ba tean .—testamenduan— jasoa —«...Senior Eneco Neguila dominante in Essauri el Baztan, et Burunda et in Ernani1208koa da bigarren aipua, o rduan eman baitzion An-tso Azkarra erregeak forua al-derdiari, Gaztelatik — Gipuzkoa-tik eta Arabatik bereziki— zeto-zen erasoak eta gudualdien au-rrera babesteko. 1290ean 16 zi-ren zerga ordaintzen ' zu ten to-kiak: Bakaiku, Ituren, Iturmendi,

Içaga, Urdiain, Zanguitua, Altsas-sua, Saratsua, Suarve, Urayar, Elturen, Orna, Olazagutia, Anguz-tia, Arduya-Arquinano eta Ayuça. Handienak ziren Urdiain, Olaza-gutia, Ayuça eta Urayar.

Garai nahas i a zen arraso in-g u r u a r e n t z a t , Nafar roako ' e t a G a z t e l a k o e r r e s u m e n - a r t e k o mugan egonik a r r i sku t sua eta gora-behera tsua zelako bizitza, eta etengabeak zirelako erasoal-diak. Horren ondotik, toki haue -tako gehienak h u s t u egin ziren

1355ean Luis Printzeak,

ingurua hobeto

babesteko, hiru herri

berri —Villadefensa,

Villafuerte eta Ugart—

sortu nahi izan zituen

hurrengo mendeetan, j endeak ez zuelako inolako babesik Gipuz-koatik efa Arabatik zetozen la-pur ren aur rean , eta babes lekuak zituzten edo eraiki zituzten he-rrietan ba tu ziren. Irurita —Olaz-ti eta Altsasu bitartean—, Etxa-rri-Aranatz eta Ziordian bazeu-den gotorlekuak eta gaztelarrek Eginon eta Etxegaraten zituzten defendatzeko guneak. Kontuen artxiboan jasoak daude erasoei e ran tzuna emateko osatzen ziren ' taldeetarako erregearen gas tuak. 1355ean, Luis Printzeak ingurua hobeto defenditzeko hi ru herri berri sor tu nah i izan zituen: Vi-lladefensa Olazti ondoan, Villa-

juerte Urdiainen eta Ugart, gaur egun Uharte-Arakil dena. Aurre-ko biek ez zuten ar rakas tar ik izan, eta j endeak ez zituen bete erregearen aginduak. Garai go-gor askoa izan zen h a u XIV. men-dea Burundarentza t , eta XV.ean etorriko da agramontar ren eta b e a u m o n t a r r e n a r t e k o g u d a . Ziordiko jauntxoak agramonta-r ren alde egin zuen eta horri es-ker boterea e skura tu zuen J u a n Il.aren eskutik. 1512ko uztaila-ren 21ean Burunda t ik sa r tu zen Fernando Katolikoaren Armada, eta Nafarroa gaztelarrekin ba-tzean Altsasuk eta bere inguruak ia ezagutzen ez zuten bakea izan zuten hortik aurrera . Garai ho-

. ne tarako Altsasuk bazuen j ada nagus i t a suna inguruko herrien inguruan, batez ere, egileek dio-tenez, bere kokapen apar taren-gatik.

Historiatik a tera gabe, badira lan hone tan jasotako ha inba t bi-txikeria, esate baterako S a n Pe-droko basi l ikan dagoen leiendari buruzkoa . J a k i n a denez, sarre-rako a t a b u r u a n , 717. u r t ean Garcia Ximenez Nafarroako le-hen erregea ber tan izendatu zu-tela dioen inskripzioa dago. Ez da aurki tu , ordea, nonbai t Gregorio II.a aita s a n t u a k izendapena be-rresteko eman zuen bulda, Bu-r u n d a k o a r t x i b o a n go rde t zen zena, eta beti us te izan da leienda besterik ez zela. Halaxe zuten jasoa egileek lanean, ba ina Jose Mar ia S a t r u s t e g i k o h a r t a r a z i zien ez zela gertaera erabat baz-ter tu behar , Mintzoak argitale-txeko Segundo Otazuk aurki tu-tako Nafarroako Historia libu-ruan , 1632an Pedro Agramont Zaldibar notario tu te rar rak egi-na, aipatzen delako bu lda hori.

Apaiz demokratikoak • Anto-l amenduan ere zenbait ohar egin daitezke. Burundan , Aranaz eta Arakilen bezala, izan zen joan den mendera arte e rakunde ba-t e r a t u a , u n i b e r t s i t a t e a e s a t e n zen bezala, edo gaur egun man-komuni ta tea dei genezakeena. E rakunde honen a rdu ra ziren basoak, larreak eta zelaiak ust ia-tzea eta defentsa bermatzea, eta bazegoen alkate ba t herri guztien a r t e a n a u k e r a t u t a . H o r r e t a z ga in , h e r r i b a k o i t z a k a l k a t e a zuen, eta demokratikoki auke-

22

Nafarkaria OSTIRALA,

MARTXOAK

Altsasuren

kronika historikoa

ratzen zuten herriko etxeetako nagusiek. Ez ziren batzarrean a u k e t a t z e n zireii b a k a r r a k , apaizak ere horrela aukeratzen omen ziren-eta. Lanbide estima-garria zenez, bazen lehia herriko apaiza izateko, eta baldintza ba-karra zegoen: euskalduna izatea. Eskaera hori etengabe jasotzen da gure mendera arte Burundako herri guztietan. Esan behar da, bestalde, ez dela aurkitu artxi-boetan Altsasuri buruzko eus-karazko agiririk.

Historia ezezik, herriko arki-tektura —zibila eta erlijiosoa— ere lariaren beste atal batean az-tertzen da, eta garbi parekatzen dira mende honen hasieraren eta gaur egungo Altsasuren arteko aldea. Garapen demografikoari buruz eginiko ikerketa da, nola-nahi ere, sendoenetakoa. Garai ezberdinetan izan ziren gora-be-herak eta bilketa lan interesga-rriak daude, Altsasun XVII. men-dean zeuden abizenena, esate baterako. Hauexek dira: Agirre, Amezaga, Albistur, Aldabalde, Arbizu, Ar ramend ia , Arregi, Arrieta, Arza, Azanza, Bakaiku, Bengoetxea, Beidaka, Zelaia, Etxeberria, Elizalde, Fernandez, Fernandez de Garaialde, Her-nandez, Galarza, Gastaminza, Gainza, Goikoetxea, Garaialde, Herbina, Itxaso, Ilardia, Intxau-rrondo, Iriarte, Insausti, Larraza, Leiza, Lezea, Lizarraga, Luzu-riaga, Mazkiaran, Mendiluze, Mikelez, Muniain, Otxoa, Pas-cual, Perez, Rekalde, Saez„ Saez de Muniain, San Roman, Urdi-ain, Urbina, Barrena, Zangitu, Zuasti, Zumarraga eta Zufiaurre. XVIII. mendetik aurrera abizen berriak hasi ziren erruz azaltzen bataio-libujuan, Altsasu jende berria jasotzen ari zen seinale. Horrela, gaur egun herrian hain ugari diren deitura batzuk be-randuagokoak dira: Izagirre (1733), Gerriko (1737), Oraa (1760), Agirrebengoa (1838), Oiarbide (1867), Urteaga (1870), Aldasoro (1878) , A r a k a m a (1888)...

Goikoetxeatarrak entzutetsuak • Industria, merkataritza eta ira-kaskuntzaren historiaren ondo-tik, herriko pertsonaien errefe-rentziakjaso dituzte egileek, Jose Maria Jimeno Jurio Temas de Cultura Popular lanean egin zue-na oinarritzat hartuta. Historian nolabaiteko izena hartu dutenen artean aipatu dituzte, horrela, Pierres Picart eskultore fran-tziarra, Altsasun laketu zen-eta 1563an. Oñatiko Unibertsita-tearen aitzinaldearen egilea, fa-ma handia izan zuen garaian, eta eliza askotan —Anoeta, Uharte-Arakil, Irañeta, Iruñea...— lan egin zuen. Juan Iriarte eskulto-reak - 1 5 9 9 a n h i l a - lanak egin zituen Donostian, Oiartzunen eta Hondarribian, eta bere garaikoa zen Juan Ximenez, hau ere es-'kultorea. Berak egin zuen San Martin Unx elizako erretaula na-gusia. Martin Miguel Goikoetxea 1755ean jaio zen Altsasun, eta Madrilen lanean zegoela ezagutu zuen Francisco Goya pintorea. Lagunminak izan ziren, eta biak joan ziren erbesteratuta Borde-lera 1823an. Goya 1828an hil zen eta Goikoetxea bi urte geroago, eta biak izan ziren lurperatuak

azken honen hilobi familiarrean. Egun Zaragozako Pilarreko Pla-zan dago artistaren gorpua, eta bere omenez eraikitako oroita-rrian aipatzen da altsasuarra eta bere familia. Mende honetakoen artean aipatzen dira lanean Mi-guel Goikoetxea argazkilaria, Es-teban Lasa eta Luis Taberna or-gano joleak —nahiz eta azken

hau Lesakan jaioa izan, bere bi-zitza guz t ia A l t s a s u n e m a n zuen—, Agustin Gonzalez Acilu konpositorea eta Enrike Zelaia akordeolaria. Altsasuarrazen ere Constantino Salinas politikari sozialista, Diputazioaren ordez Errepublika garaian jarri zuten Batzorde Kudeatzaileko lehen-dakaria izen zena.

XIX. mendearen bukaerara arte herri nekazaria izan zen Altsasu. A R T X I B O K O A

Martin Miguel Goikoetxea 1755. urtean jaio zert Altsasun, eta Maclrilen ezagutu zuen Francisco Goya pintore handia. Biak hilobi berean luperatu zituzten

Bordelen

«Benetako historia herriena da» Nicolas Arbizuren ustez, altxor handia dago oraindik artxiboetan gorderik

A. B. / Iturmendi

AURTENGO jaietarako argitara-tu nahi bide du Udalak bi iker-leen lan hau, orain arte zegoen h u t s u n e a gutxienez txikiagoa egingo duena. Jose Maria Jimeno Juriok 1970ean eta 1974an Te-mas de Cultura Popular sailean argitaratutako Alsasua eta Fol-klore de Alsasua lanak dira he-rriari buruz idatziriko bakarrak, eta Satrustegik eginiko lan han-diaz eta Karasatorrek Burundari buruz ateratakoez gain, infor-mazio urria izan da orokorrean.

Zerrenda honi gehitu egin be-harko zaio aurrerantzean Amili-biak eta Arbizuk osatutakoa, bertakoek euren historia hobeki ezagutzeko baliokoa izango da-eta. Oso baliokoa, Arbizuren us-tez. «Gure kultura, hemengoa, kendu egiten digute. Historia li-buruek beti aipatu dituzte lau borroka eta lau errege, baina be-netako historia herriena da: nola bizi, nola hiltzen ziren, zer egiten zuten... eta hori ahaztuta dago. Hortik, behetik - hasi behar da hori guztia berreskuratzen, ez goitik, gauza asko nahastu egiten

Nicolas Arbizu eta Jose Amilibia. G U A I X E

direlako bestela». Egun Iturmendin argitaratzen

den Iturmendi, Herñaren Mintzoa aldizkari kulturaleko koordina-tzailea ere bada Arbizu. Zortzi-garren zenbakia kaleratu dute aurtengo urtarrilean, eta herriko berriekin batera, etxeko labean ogia egiten zeneko garaiari bu-ruzko artikulua dago, Iturmen-

diko jauregiaren eta itsaslapur batzuek hildako Diego Andres Lezearen berri ematen du ten beste bi kontakizunekin batera.

«Horrelako artikulu eta lanek garrantzi handia diite, urte gutxi

. barru inork ez duelako jakingo ogia nola egiten zen», azpimarra-tu du Arbizuk. Herri batek eman dezakeen mota honetako infor-

mazio historikoa sobera handia ez dela pentsa litekeen arren, ez da iritzi horretakoa iturmendia-rra, eta arbiiboetan oraindik gor-derik dagoen altxorraz mintzo da. «Ukitu gabe daude ia. Hemengo asko galdu egin dira suarengatik eta bestengatik, baina egiten zen guztiaren kopia bidaltzen zen ge-ro Iruñera. Lan handia dago be-raz, bizitza oso batentzat ia».

Esker Lxarreko lana dela esa-te ra a u s a r t z e n ez b a d a ere, onartu du euskaldunok ez garela sobera esker onekoak, baina be-rak hurrengo belaunaldierantzat lan egiten duela dio, eta badu ametsa: Bakedanon hasita Itur-mendi zeharkatu eta Ataunerai-no iristen zen galtzadaren ibilbi-dea berreskuratzea. «Honi dei-tzen zitzaion ferrabidea, mandoe-kin-eta egitekoa zelako. Kohtra-bandorako-eta erabiltzen zuten merkaiariek, eta ohartu nintzen bere garrantziaz ikusi nuenean Iturmendin dauden etxe dotoree-nak ibilbide honen urrezko ur-teetan —XVII. mendean— eraiki zirela. Polita litzateke ibilbide turistiko kulturala egitea gal-tzada errekuperatuta...». X

2 2 •

Nafarkaria OSTIRALA,

MARTXOAK

Xanti Begiristain

Presoak Euskal Herrira • Etengabe jar ra i tzen du te au r re ra manifestal-

diek, bi ikurek, gose grebek eta mota askotako

mobiiizapenek eskatzeko eta exijitzeko euskal

preso politiko guztiak Euska l Herrira ekar ditza-

ten. Ez daki t noiz ar te j a r r a i tu beha rko d u g u n

egoera tamalgarr i e ta a tezu hone tan , ba ina di-

rudienez, oraindik luze joko du arazo eta gatazka

h a u e k e raba t konpontzeak. J e n d e askok bada-

kigu egoera zail eta desoreka tu honek, konpon-

bide osoa lortzeko, z u z e n t a s u n a eta just iz ia be-

ha rko lituzkeela, h i tzarmen on ba t eskura tzeko

alde guztien ar tean , eta guztientzat egokia e ta

i raunkor ra . Bi tar tean hementxe segitu beha rko

dugu alderdi e ta sektore . guztietako per tsonok

s u f r i m e n d u a k pairatzen; ba tzuek h a n d i a k eta

bes teek handiagoak , ba ina den-denok zerbait

j a sa ten , zuzenean edota zeharka. Hemen ez da

inor l ibratzen.

Bestaldetik, ni konbentz i tu ta nago (eta h a u

us t e du t j ende gehienak dakiela) gatazka politiko

h a u azkarrago ir tenbideratzeko oso onuragar r ia

izango litzatekeela, indarr ik h a n d i e n a du tenek

emango ba lu te lehenengo u r r a t sa . Honekin, e ta

argiago adierazteko, e s a n nah i dut , nire aburuz ,

inongo zalantzarik gabe lehenbiziko u r r a t s hori

edo horiek e m a n beha rko lituzketela Espa in iako

Gobernuak, E u s k o Jaur la r i tzak , Nafarroako Go-

b e r n u a k , Poliziak, Guard ia Zibilak, Ertzaintzak,

e ta abarrek . Honekin ez du t e s a n n a h i ETAk

ematea kal tegarr ia litzatekeenik, ez, baizik e ta

logikoagoa i rudi tzen zaidala lehengo proposame-

na ; arrazoi xume batzuengat ik , alegia, ETAk herr i

honi dagozkion eskubide demokrat iko ba t zuk

e m a n a k ez izanaren erresistentzia er represen-

tatzen duelako, e t a b e s t e e r akunde guztiek, aldiz,

demokrazia e ta zuzenbidearen gordetzailetzat

jokatzen dutelako. Hau, us t e dut , ad imen pixka

ba t d u e n edozein per t sonak uler dezakeela.

Gainera, oker ez banago, u s t e d u t egia biribila

dela ETAk behin ba ino gehiagotan eskaini e ta

egin duela su-e tena . Beste a ldeetakoak zergatik

ez ote dira ausar tzen , behingoagat ik ba ino ez

b a d a ere, p roba t inko ba t egitera, ba ld in b a d a u -

kate presumitzen du t en boronda te on hori?

ETA sor tu zenetik (1959) us t e dut , nah ikoa

ba ino gehiago demos t ra tu digutela ba tzuek nola

bes teek ezin dute la elkar a k a b a t u (nahiz e ta GAL,

CEN, Batallon Vasco Español , e ta aba r sortu), ez

eta ba t ak bes tear i bere nah ia inposa tu , e ta al-

derantziz. Beraz, bene tako elkarrizketa e ta ne-

goziazioa gertatzen ez diren b i ta r tean , honelako

egoera tamalgarr ian i raungo d u g u mugar ik gabe,

ba tzuek batzuei laguntza ematen , bes teek besteei

s u s t e n g u a ematen, bes te gatzuek guztiengatik

lan egiten eta sufri tzen, e ta azkenik, bes te ba -

tzuek, beren ustez, ga tazka osoari paso egiten,

ba ina azken finean, bizi garen gizartea ba t ba -

ka r ra baino ez denez gero, h e m e n ondorioak ba -

r re ia tu egiten dira eta denok uki tzen, zikintzen

eta izorratzen gaituzte.

Aurrreko guztia dela-eta, hemend ik azaldu n a -

hi dut , adierazten diedala nire e l k a r t a s u n a eus -

kal ga tazka polit ikoarengatik sofr ikarioak pai-

ra tzen ari d i ren per t sona guzti-guztiei, e t a j a k i n a ,

batez ere txikienei, b a b e s gutxien dutenei , giza

eskubide faltarik h a n d i e n a dutenei , u r ru t i en eta

s a k a b a n a t u e n daudenei , ezagunenei (azken fi-

n e a n denok pe r t sonak garelako), e ta abarre i .

Bihoakie bada , nire besa rkadar ik bihozkorrena,

bereziki, bes t eak beste , J u a n j o Zubieta Zubeldia,

Xabier Goldaratz, Mario Zapata , Imanol Aran-

b u r u , Karlos Ezkurra , J u a n Miguel Apezetxea,

Patxi Artze, J a i m e Iribarren, J o n Idigoras, in t su -

misoei eta abar r i (barka dezatela ga inerako guz-

tiek).

Bukatzeko, esango d u t denok gaudela konde-

naturik b idean jarra i tzera Herri h o n e n egiazko

bakea gozatu a r t e .B

Joxemiel Bidador

Juan Antonio Iza-Zamakola Dimarra Seguidillen biltzaile eta

beste, eta II • Aitzineko astean oretu gaiari harzara atxekituz, 1795. urteari lot gakizkion oralkoan. Honezkero ezaguna dugun frai J u a n Fer-n&ndez Rojasek argitaratuak zituen ianen ereduari jarraikiz, Li bro de moda en laferia o ensayo de la historia de los Currutacos, Pirracas y Madamitas del nuevo cuño y tos elementos oprimeras nociones deiaciencia c urrutaca izenburukoa agertu zuen Madrilen Lisenoren ezizenez. Agidanean irakurlegoa ezin ase gera izanik, gutxira bigarren edizioa kaleratu zuen hiri bereko Blas Romanen moldiztegitik hagitz ezberdina etzen izenburu berri honekin: Libro de moda o ensayo de la historia de los Currutacos, Pirracas y Madamitas dei nuevo cuño adicionado nuevamente con una expli-cacidn del origen de esta obra, las graciosas cartas de D. Preciso, repuesta del Currutaco, las ordenanzas currutacas sobre ias con-tradanzas escritas por el Abate Muchitango y una famosa lamina que Jigura la maquina calzonaria. Tituluaren luzeak balio du. Hauetan ilustratuen aztura berriei muzin egin barik moderno-tasun tole zerienei aitziko saiakera garatu zuen agustindarrak, bigarren ediziotik aurrerantzean D. Precisoren laguntzaz. Lagun-kidetza apal hauen ostean gurutzada tradizionalista horretan bere oldez iharduteko gauza zelako ustean dimar erretxinak idazki xelebre bat atondu zuen Madrilen zetorren urtean atera zena,

Pirracas y Madamitas dei nuevo cuño puedan aprender por prin-cipios a baUar la contradanza por s( solos o con las sillas de su casa. Ukan zuen arrakastaren lekuko arras tenore laburrean saidu ziren 3.000 ale genituzke. Liburuaren funts sakona agerian utzi nahian, hona hemen adibide asaldagarri bat: Siendo tan comun y aun casi indispensabie en nuestras madamitas contra-danzantes del nuevo cuño el tener las piernas gordas. torcidas o zambas y el pie chato, calloso y disforme, ~ha sido necesario se-ñalarlas el uso del guardapi^s con cola para que tape todos los defectos bajos. como quefue traje inventado con este soio objeto, encargandolas que al empezar el batle se cojan atras un par de piiegues con un lazo de cinta de color acelga cocida para que no se pisen las colas unas a otras. Nolanahi ere, Iza-Zamakolaren lanik garrantzitsuena apailatu zuen herri musika eta daatzen bilduma genuke dudamudarik gabe, hau da, Coteccion ae las mejores coplas de seguidillas, tiranas y poios que se han compuesto para cantar a la guitarra con un discurso sobre la belleza y gracia del baiie de ias seguidiilas betiereko D. Precisoren izenean.

Edozein modutan ere bizkaitar honek izkiriatu oro etzen gai hauen bar ruan kokabeharrekoa edota gaitzizen desitxuroso ho-rrekin bakarrik sinatzen. bestelako lanak benetako izenarekin

zegoen Prdctica de ios juzgados del reino y resumen de las obli-gactones de todos (osjueces y subalternos, para (nsfruccfdn de ios Jouenes que se dedlcan al estudio de las leyes. y enseñanza de los llttgantes. escribanos. pmcuradores, agentes y demds oflctos y

maren lehendabizikn alekia hain zu/.en ere. Jose Bonaparte errege berrtarekln Jose Antonlok funtzionari

jarraikl zuen. Gerra amaitu zenean frantsesen alde lan egln izana

Bcrtako Duprat irarkolan lan famatu hau eman zuen moldeetara: Htstorta de las nactones vascas de una y otra parte del pirineo septentrional y costas del mar cantdbrico desde sus primeros pobladores hasta nuestros dlas. con la descrtpcidn, cardcter, fue-ros. usos. costumbres y leyes de cada uno de los estados bascos que hny existen. Azkeneko idazkla. hil ondoko iana naskl, 1822.ean bere seme batek agertu zuen Bilbon, Reflexiones ana-Kticas de ia iengua bascongada izenburupean. •

Nafarroako Banakako txapelketako zazpiga-rren jardunaldiko partida, 1996ko martxoaren 9an jokatua.

ñafael Ruiz Escobar 2.010 ELOkoa — Unai Garbisu 2.370 ELOkoa.

1.d4,f5; 2.g3,Zf6; 3.Ag2,g6; 4.Zh3,Ag7; 5.0-0,0-0; 6.b3,Ze4; 7.Ab2,Zc6; 8.c4,d6; 9.bZ-d2,e6; 10.Gc1,De7; 11.Dc2,d5; 12.Zb1,Zb4; 13.Aa3,c6; 14.Dd1,a5; 15.Ze5,Gd8; 16.De1 ,Dc7; 17.d5,e-d5; 18.f3. Ikus koadroa. Txuriek hutsunea utzi dute. Beltzen ordua da.

18...,Db6. 'Ae5' eta 'Zd3' arrisku kontrolae-

zinak dira. 19.e4,Dd4 xa; 20.Eh1,De5; 21 ,d5,Zd5; 22.Gd1 ,Ge8; 23.e4. Posizioa zaila bazen ere, peoia defendi zitekeen. 23...,e4; 24.Zd2,Ag4; 25.Zc4,De6; 26.Gc1,Zb4; 27.Zb6,aG-d8; 28.Ab4,b4; 29.Gf4,Ah6. Bel-tzen ikuspegia ederra da, partida modu harri-garrian biribiltzeko.

30.Ge4,Ac1; 31.Ge6,Ge6. Txuriek etsi egin zuten. Bestela, 32.Db4,Gd1 xa; 33.Af1,Af3 xa; 34.Eg1,Ae3 xa mate. Beste bukaera: 32.Df2,Gd1 xa; 33.Af1 ,eG-e1; 34.Dc5,Af3 xa; 35.Eg1 ,Gf1 xa'mate.

22

Nafarkaria OSTIRAIA,

Tafalla kirolaren hiriburu Tafallako Kirol Hiria izanen denaz bilera egin ondoren, aurreproiektua prest dauka esku artean Udalak

afallako Kirol Hiria izanen denaz eztabai-

datzeko bilera egin zuten joan den astean Tafallako Udaleko arduradunek zen-bait kirol federaziotako or-dezkariekin. Oraingoz, hala ere, aspaldiko asmoa de-naren aurreproiektua baino ez du Tafallako Udalak esku artean. Finantzabidea da egun duen arazo nagusia eta hori konpontzeko Nafa-rroako Gobernuarekin ha-rremanetan dira Tafallako arduradunak

E d u r n e E l i z o n d o / Iruñea

TAFALLAKO Kirol Hiriaren as-moa aspaldikoa da. Lehenengo eztabaidak orain dela sei ur te izan ziren baina Udalak bere gain ha r tu behar izan d i tuen beste ha inbat proiektuk bazter ba tean utzi dute asmo h a u behin eta berriro. J o a n den astean, ordea, azkena ld ian egindako l a n a r e n lehen emaitzak ikusteko aukera eskaini zieten Tafallako Udaleko ordezkariek ha inbat kirol fede-raziotako lehendakariei. Iruñeko Kirolaren Etxean bildu ziren ho-rietako batzuk Tafallako Udalak o r a i n g o z e s k u a r t e a n d u e n proiektuaren aur re rapena azter-tzeko asmoz.

Pablo Bolea Tafallako Udaleko Kirol koordinatzaileak eman digu

Pablo Bolea: «Nafarroako belodromo estali bakarra

izanik, funtsezkoa izanenda bertako eta baita kanpoko txirrindularientzat ere»

orain arte egindakoaren berri. Izan ere, Udaleko teknikariek lehendabizikoz esku ar tean izan zuten proiektuaren eta joan den astean Kirolaren Etxean aurkez-tu takoaren ar tean ezberdintasun nabar iak bai taude.

Proiektu ororen oinarri egun Tafallak estali gabe duen belo-•dromoa izan da beti. Eduki bai, ba ina gutxi erabili, Pablo Bo- leak azaltzen duenez: «% 15 baino ez da erabiltzen». Datu hori aintzat hartuz, egun dagoena errenta-garri egin nah i izan dute Tafalla-ko Udaleko a rdu radunek hasie-ratik. Horretarako bi aukera az-te r tu z i tuzten: be lod romoaren ondoan kiroldegi ba t eraiki, alde batetik, edota belodromoa estali eta b a r r u a n kiroldegia egin.

Aukerak aztertu eta eztabaida-tu ondoren bigarren aukera jo zuen Tafallako Udalak egokitzat. Abiapuntua hori izanik, Tafalla-ko Kirol Hiria izan daitekeena e-raiki du — paperean baino ez o-raingoz— Tafallako Udalak: txi-rrindularientzako pista, pat inaje pista, eskubaloi, futbito eta aba-rrentzako 40x20ko pista, saski-baloian aritzeko lau pista, pilo-

Tafallakoa Nafarroako belodromo estali bakarra izanen da. O S K A R M O N T E R O

f Gobernuaren dirulaguntzaren zain 4

TAFALLAKO Kirol Hi-ria egiteko 850 milioi pezeta inbertitu be-harko dira. Oraingoz, Nafarroako Gober-nuarekin hitzartutako 317 milioiko dirula-guntza baino ez du lortu Tafallako Udalak. Beste laguntzarik lortu ezean, gainontzekoa Udalak berak ordain-du beharko du.

Udalak hasierako di-rulaguntza igotzeko eskatu dio Nafarroako Gobernuari, proiektua

• handi tu denez inber-

tsioa ere handi tu de-lako. Hori egitea, or-dea, ez da, antza, ba-tere erraza. Nafarroako Gobernuko teknikaria den Ricardo Ruanore-kin mintzatu gara gai honetaz, Argi azaltzen da bera auzi honi da-gokionez: «317 milioi-ko inbertsioa Tafallako Udalak aurreko Go-bernuarekin proiektu jakin ba t egiteko hi-tzar tutako dirulagun-tza da. Belodromoa es-tali eta ber tan kirolde-gia egitea zen proiektu

haren fun tsa . Orain .berriz, nahiz eta ofi-zialki proiektu berria-ren azalpenik ez du-gun izan, eraikuntza gehiago egin nah i di-tuzte. Proiektua erabat aldatu da». Hori .d'ela-eta, dirulaguntza bes-terik gabe igotzea zaila dela azpimarratzen du Ruanok. «Beste proiektu ba t bada , ho-rrentzat beste dirula-guntza eskatu beharko du Udalak».

Nafarroako Gober-nuarekin dirulaguntza

negoziatzen ari da, be-raz, Tafallako Udala, ba ina oraindik ez dute inolako erabakirik har tu . Patxi Perez zi-negotzia baikor ager-tzen da eta Ruanok bezala argi ikus ten du berak kirol hiriaren auzia: «Nafarroako Gobernuari dagokio berau eraiki ahal iza-teko hasierako inber-tsioa egitea. Egin on-doren, berriz, Udala-ren a rdura izanen da horren mantenimen-dua».

talekua, igerileku estalia, bi gim-nasio, squash , kafetegia, aldage-la,- gordailuak, erizaintza eta bil-ku ra gelak. Halako eraikuntza e-gin ahal izateko 850 milioi peze-tako inbertsioa beharko litzate-ke. Oraingoz, hala ere, Nafarroa-ko Gobernuak emandako 317 milioiko dirulaguntza baino ez du Tafallako Udalak. Hori dela-eta, Udalak ahalik eta gutxien orda-intzeko asmoz, Kiroletako Kon-tseilu Nagusiaren laguntza lortu nahi dute bertako a rduradunek .

Nafarroako belodromo estali bakarra • Kiroletako Kontseilu N a g u s i a r e n l a g u n t z a lor tzeko antolatu zuen Tafallako Udalak, ha in zuzen, joan den asteko bi-lera. Bertara 32 kiroletako ferde-razioetako lehendakariak gonbi-da tu zituzten. Denak ez ziren agertu, baina Tafallako Kirol Hi-rian egin ahal izanen diren ki-roletako ordezkari nagusiak Ki-rolaren Etxean izan ziren, bes-teak beste, pilota, txirrindulari-tza, pat inajea, igeriketa, saski-baloia eta mendi federazioetako ordezkariak.

«Gure asmoa proiektua nola-koa izanen den erakus tea izan da, eurek ere euren proposame-nak.egin ditzaten. Horrekin ba-tera, federazio bakoitzak Kon-tseilu Nagusian izan dezakeen eragina bilatu dugu», azpima-rratzen du Pablo Boleak.

Aip'atzen duenez, paper gai-nean ikusitakoarekin pozik gel-ditu ziren federazioetako kideak, txirrindularitza eta pat inajekoa batez ere. Azken honi dagokio-

Pablo Bolea: «Nafarroan daude Estatuko kirolari

onenak eta Tafallan pista estalia edukitzea oso

onuragarria izan daiteke»

nez, hain zuzen, «Nafarroan dau-de Es ta tuko kirolari onenak eta Tafallan\ pista estalia edukitzea oso oniiragarria izan daiteke». Gaur egun Baraña inen dago pa-t inajea egiteko pista estali baka-rra, baina ikuslçentzako har -mailak estali gabe gelditzen dira. T x i r r i n d u l a r i t z a r i dagok ionez ere, belodromo estaliak izan de7

zakeen garrantzia azpimarratzen d u Pablo Boleak: «Nafa r roan egongo litzatekeen baka r ra iza-nen litzateke eta Espainiako Es-ta tuko laugarrena. Beraz, Tafalla i n g u r u k o t x i r r i n d u l a r i e n t z a t ezezik, Nafarroa osokoentzat eta k a n p o k o e n t z a t ere f u n t s e z k o a izan daiteke».

Federazioetako ordezkariekin bildu eta gero, euren proposame-nen zain gelditu da Tafallako Udala oraingoz aurreproiektua baino ez dena proiektu bilaka-tzeko. Hori lortuta f inantzabidea ziurtatzea baino ez litzateke ge-ratuko. Behin proiektua onar-tu ta ur te honen amaieran edo 1997. ur teko has ieran hasiko li-rateke lanak. Boleak dioenez, 18 hilabete beharko lituzkete langi-leek bukatzeko. X

Tafallako Udalaren aspaldiko asmoa da Kirol Hiria egitea. A R T X I B O K O A

Nafarkaria OSTIRALA,

MARTXOAK

• Ana Isabel Aliende • Soziologoa

«Foruak dira gure gizartearen muina» mm na Isabel Aliende u l NUPeko irakasleak 1841 etik 1936ra bitarte Nafarroan izan ziren proze-su sozialak aztertu ditu be-re tesian ('Foruak eta erli-jioa Nafarroaren nortasun kolektiboaren oinarrizko elementu gisa'). Ikerlana-ren ardatza foruak dira, «fo-ruak direlako gure gizar-tearen eta nortasunaren muina».

Ana Unanue / Iruñea

LEHEN guda karlista (1833-39) amaituta, Madrilgo Gobernuak foruak aldatzera behartu zuen Nafarroako Diputazioa. Aldake-tak 1841eko legean gelditu ziren jasota. Lege hori da, hain zuzen ere, Al ienderen az t e rke t a r en abiapuntua.

• Historialariak ez datoz bat gu-da karlistaren arrazoiez. Ba-tzuek foruen defentsa azpima-rratzen dute. Beste zenbaitek, berriz, erlijioarena. Egia da karlistek foruak alda-

rrikatzen zituztela, baina libera-lek eta tradizionalistek ere bere egin zuten aldarrikapen hori. Nik 1841eko legea hartu nuen abia-puntutzat foruak, zentzu zehatz b a t e a n , lege h o r r e t a n j a s o t a daudenak direlako. Guda karlis-taren ondoren Nafarroako foruak 1841eko legearen 26 artikulue-tam ageri direnak dira. Eta luza-roan mantentzen dira zerikusi handia dutelako eguneroko bizi-moduarekin. Soldadutza, zergak eta eguneroko bes te h a i n b a t kontu foruei lotuta daude. Fo-ruak karlistek edo liberalek de-fendatzen dutenaz haratago doaz, Nafarroako gizartea egituratzen duten datza dira. Hori argi eta garbi usten da mende amaie-r a n . g a r r e n g u d a k a r l i s t a amaitu da, eta Nafarroak izuga-rrizko krisia bizi du. Alde handia dago eskualde batetik bestera eta, mendeak aurrera egin ahala, eskualdeen arteko enfrentamen-duak areagotuz doaz. Barne zati-

. keta oso latza da, eta, horretaz jabe tur ik , Diputazioa s is tema ekitatibo bat arautzen saiatzen da, eskualdeen egoera desberdi-

Urtarrilaz geroztik NUPeko Soziologia Departamentuan dago Aliende. O S K A R M O N T E R O

nak aintzat hartuta. Horrek en-f rentamendua larriagotzen du. Giro nahasi horretan iristen da Gamazo Hazienda minis t roa , Nafarroak Estatuari ordaintzen dion kupoa handituko duela me-hatxu eginez. Eta zergertatzen da orduan? Barne enfrentamendua batasun bihurtzen dela kanpoko etsaiari aurre egiteko. Foruak eta Diputazioa — foraak gordetzeko betebeharra duen erakunde be-zala— gure komunitatea egitu-ratzen duten elementuak bihur-tzen dira orduan. • Foruak 1841eko legean jasota

daudenak direla diozu, baina beste batzuek diote lege horren eraginez Nafarroa Estatuko beste probintzien pare gelditu ze la . Bere b e r e z i t a s u n a k 1841ean galdu zituela, alegia. Balorazio guztiak gerora egiten

dira, bakoitzak aldarrikatu nahi duenaren arabera gainera. Ni ez naiz horretan sartzen. 1841eko legea dena da, edo ezer ez da. Ar-tikuluak oso laburrak eta zehaztu gabeak dira berez. Horregatik, D i p u t a z l o a r j dagokio legeari edukiak ematea. 1841etik au-

rrera Diputazioak banan-banan borrokatuko ditu legearen arti-kuluak, horiek edukiz betetzeko. Horretarako Esta tuaren ahule-ziaz eta artikuluen anbiguotasu-naz baliatuko da. Baina legeak berak ematen dio azken finean borrokatzeko ahalmena Diputa-zioari. 1936 arte horretan dabil Diputazioa. Gero, Francoren ga-raian, sekulako prerrogat ibak lortuko ditu foru erregimenak. Foru Zuzenbide guztia, adibidez, frankismoan finkatu zen. • Hauteskunde kanpainan pole-

mika bizia egon zen norbaitek foruak pribilejio frankistak zi-rela esan zuelako. Pribilegio frankistak? Bai eta

ez. Egia da Francoren garaian inoiz izan ez genituen prerrogati-bak lortu zirela, baina foruak horl baino gehiago dira, gizartearen muina dira. Horregatik harrotu zuen hainbeste hau ts norbaitek hor l e sa teak . Foruak uki tzea geure nortasuna ukitzea delako, Nafarroaren no r t a suna Espai-n iako E s t a t u a r e n eta E u s k a l Autonomi Elkartearen aurrean. Foruak besteengandik bereizteko

erabili izan dira beti. Trantsizio garaian, esate baterako, EAEtik bereizteko egin zen Foru Hobe-kuntza. EAEko herrialdeek ere bazituzten foruak, jakina, baina nazionalismoaren ondorioz beste bide bat har tu zuten. • Eta erlijioak, zer eragin izan

zuen zuk aztertu duzun ga-raian? Erlijioarena oso gai konplexua

da. Nire ikerlanean ikusi dut fo-ruak, azkenean, sakratuak bi-hurtzen direla. Mende amaierako idatzi eta aldarrikapen guztietan eskubide foralak eskubide sa-k r a t u e n p a r e a g e r t z e n d i ra , Jainkoa bera dira. Kontuan izan behar da garai hartan, Vatika-noko Kontzilioaren ondoren, Eli-zak onesten duela jendearen bi-zimodua, arlo guztietan: egute-gia, jaiak, lana... Dena erlijioa-ren galbahetik pasatzen da, eta f o r u e k ere g a u z a s a k r a t u e n ezaugarri guztiak hartzen dituz-te.

• Eta horrek guztiak zer aztarna utzi ditu gaur egungo Nafa-rroan? Foruak ez al dira erre-torika huts bihurtu?

Gaur egungo Nafarroa ezin da bere iragana gabe ulertu. Denek atzera jotzen dute legitimitate bi-la. Gaur egun gizarte konplexue-tan ageri diren beste elementu asko ditugu, gizartea sekulariza-tuago dago, botereguneak beste-lakoak dira... Baina, hala ere, foruak funtsezkoak dira jendea-rentzat. Nafarroan dena, komu-n i t a t e a bera , Polizia, legeak, ag induak . . . fora lak di ra . E ta J u a n Cruz Allik, artean UPNn zegoela, foralismoa berritu egin behar zela, nazionalismo nafar b i h u r t u b e h a r zela e san zue-nean, sekulako polemika sortu zuen, gizartearen muina ukitu zuelako. Allik foralismoa iraga-neko kontua zela eta nazionalis-m o r a n t z j o a n b e h a r g e n u e l a zioen, baina ez zuen aurrera egin. Horrek zerbait adierazten digu. Foruak d iskur t so ideologikoaz haratago doazela, hain zuzen. Be-hetik, oinarritik, eratu ziren, ez zituen elite batek inposatu. Ho-rregatik i raun dute hainbeste, j endearen bizlmoduarekin eta errealitatearekin zerikusia izan dutelako.

Duela 35 urte Iruñean sor-tua, Ana Isabel Aliende Fi-losojian lizentziatua da. Ur-

tarrilean Nafarroako Uni-bertsltate Puhlikoko Sozio-logia Departamentuan sartu

1 zen irakasle. eta gaur

y Najarroa. berak dioenez. oso interesgarria da iker

keta soziologikorak'o, •orain arte Opuseko uni-bertsitatea besterik eduk

ez dugunez, ikerketa H ziemifikoa oso mugatutd

egon haita. Ecjiri d i r a i .1 ikerketa gehienak Esta-J tutik edo EAEtik egin dira

ez hemendik henatik-.

>22