01

MUSIKA GARAIKIDEKO VI. KONTZERTU ZIKLOA

BBVA FUNDAZIOA BILBAO 2015-2016

2016eko mar txoaren 1a

02

Asteartea, 2016eko mar txoak 1

BBVA Fundazioa

San Nikolas Eraikina

San Nikolas plaza, 4

Bilbao

BBVA Fundazioa

Arteen arloko programaren baitan, BBVA Fun-

dazioak arreta berezia eskain tzen dio musika

klasikoari, bereziki xx. mendeko eta mende

honen hasierako konposizioei. Kulturaren oso

esparru gu txik erakusten dute musikak be-

zain garbi etengabe eguneratutako eta abe-

rastutako tradizio oparo baten eta berrikun -

tza erradikalaren arteko oreka, biak izanik

gure garaiko sentikortasunaren fun tsezko

osagaiak, BBVA Fundazioaren programaren

parte nagusia direlarik.

Jardueren tipologiak honako hauek har tzen

ditu barne:

• Lehiaketak eta sariak, hala nola BBVA Fun-

dazioaren Ezagueraren eta Kulturaren Mugak

Saria –Musikaren kategorian– eta Asociación

Española de Orquestas Sinfónicas (AEOS)-en

Konposizio Saria.

• xx eta xxi. mendeetako musikaren in-

terpretazio-zikloak. Horien artean, honako

hauek gailen tzen dira: Erretratuak Zikloa,

PluralEnsemble taldearen ardurapean, Au-

ditorio Nacional de Música de Madrid-en;

Bakarlarien Zikloa, BBVA Fundazioaren Ma-

drileko egoi tzan (Salamancako Markesaren

Jauregia); eta Musika Garaikideko Kon tzertu

Zikloa, BBVA Fundazioaren Bilboko egoi tzan

(San Nicolás eraikina), Gabriel Erkoreka kon-

positorearen zuzendari tzapean.

• El Mundo de Ayer teatro-kon tzertuen

zikloak musika, aktore-lana eta ikus-en -

tzunezkoen sorkun tza bil tzen ditu, José Ra-

món Encinar maisuak zuzendurik.

• Prestakun tza akademiko bikaineko taldea,

Joven Orquesta Nacional de Españari (JONDE)

xedaturiko beka-programa baten bitartez.

Hark Academia Orquesta Nacional de España-

Fundación BBVA-ren sorkun tza eta pedagogia

programa berri bat izango ditu osagai gisa

Orquesta y Coro Nacionales de España-ren

(OCNE) lagun tzarekin, eta horri esker, JONDE-

ko musikariek OCNEren kon tzertuetan parte

hartu ahal izango dute; gainera, Fundación

BBVA Escuela Superior de Música Reina Sofía

Biola Katedrari eta eskola bereko Sinfonietta

de Música Contemporánea-ri lagunduko zaio.

• Interprete Gazteen Zikloak, Fundazioak

Madrilen eta Bilbon dituen egoi tzetan.

• Gure garaiko musikaren audio- eta bideo-

grabaketak eta horien hedapena, batik bat

NEOS-Fundación BBVA seriea eta Espainako

eta Latinoamerikako Gaur Egungo Musika-

ren Konpositoreen Bilduma, BBVA Funda-

zioak Verso zigiluaren lagun tzarekin susta-

tua. Artista gailenen interpretazioen bideo

edo audioen grabaketari buruzko proiektu

bereziak ere egiten dira, besteak beste: Joa-

quín Achúcarro maisuari eskainitako biak

(Opus Arte eta Euroar tsekin); lan edo figura

adierazgarriei eskainitakoak (Tomás Luis de

Victoria, esaterako, BBCrekin); Ecos y sombras

izeneko Carta Blanca, Cristóbal Halffter

maisuari eskainia (Koala Productionsekin);

Lázaro haren operaren mundu mailako es-

treinaldia (NEOSekin); Ginasteraren Panambí

(Deu tsche Grammophon-ekin), Chaikovskiren

Eugene Onegin eta Verdiren Rigoletto ope-

rak (Operaren Lagunen Bilboko Elkartea-

rekin, OLBE); Leticia Morenoren Spanish

Landscapes (Deutsche Grammophon-ekin),

Judith Jáureguiren Aura (BerliMusic-ekin)

eta Roberto Sierraren Boleros y Montunos

(IBS Classical-ekin).

• BBVA Fundazioak azken urteetan honako

hauekin egin ditu elkarlanak: OLBE, Teatro de

la Maestranza de Sevilla, Orquesta y Coro de

la Comunidad de Madrid (ORCAM), Orquesta

Sinfónica de Madrid, Teatro Real de Madrid

eta Gran Teatro del Liceo de Barcelona.

• Espainiako nahiz nazioarteko sor tzaileei

eginiko konposizio-enkarguak, Centro Na-

cional de Difusión Musical-arekin (CNDM),

ORCAM eta Euskadiko Orkestra Sinfonikoare-

kin bat, zuzeneko beste enkargu ba tzuez gain.

• Publikoari musika-sorkun tzaren esanahia

argi tzea eta heda tzea xede duten hi tzaldi eta

jarduera zikloak. Era berean, BBVA Fundazioak

erreferen tziazko argitalpenak susta tzen ditu

musikaren arloan, Scherzo aldizkaria, adibidez.

BBVA Fundazioak kulturaren beste esparru

ba tzuetan gauza tzen dituen ekin tzen artean,

aipa tzekoak dira El Quijote del siglo xxi:

versión radiofónica eta gaur egungo pinturari

buruzko Punto de fuga programa, bi-biak Radio

Nacional de Españarekin (RNE) elkarlanean.

06

07

EGITARAUA

LEHEN ZATIA:

György Ligeti (1923-2006)

Sechs Bagatellen

· Allegro con spirito

· Rubato. Lamentoso

· Allegro grazioso

· Presto ruvido

· (Béla Bartók in memoriam) Adagio. Mesto

· Molto vivace. Capriccioso

Gérard Pesson (1958)

Récréations françaises

· L’Harmonieux Forgeron

· Solo de clarinette

· Effet de nuit sur...

· Les barricades mystérieuses

· Solo de hautbois

· Knochenmusik

· Hommage à Claire-Jeanne Jézéquel

· Solo de flûte

· Petite danse macabre

Alba S. Torremocha (1993)

Aker

BIGARREN ZATIA:

Eneko Vadillo (1973)

Kaleena

Luciano Berio (1925-2003)

Folk Songs

· Black is the color (Estados Unidos)

· I wonder as I wander (Estados Unidos)

· Loosin yelav (Armenia)

· Rossignolet du bois (Francia)

· A la femminisca (Sicilia)

· La donna ideale (Italia)

· Ballo (Italia)

· Motettu de Tristura (Cerdeña)

· Malurous qu’o uno fenno (Auvernia)

· Lo fiolairé (Auvernia)

· Azerbaijan love song (Azerbayán)

ZIKLOAREN KOORDINAZIOA

Gabriel Erkoreka

INTERPRETEAK

Marifé Nogales, mezzosopranoa

Xare Laborategia [Ho ts]Xabier Calzada, flauta

I tziar Lujanbio, oboea

Jone Bolibar, klarinetea

Rubén Ferreira, fagota

Asier Urreta, tronpa

Elur Arrieta, perkusioa

Gorka Catediano, perkusioa

Oihane Igerabide, arpa

Maddi Arana, biolina

Imanol M tz. Hervias, biola

Iván Casado, biolon txeloa

ZUZENDARIA

Txaber Fernández

08

Programarako oharrak

09

Xare Laborategia [Ho ts] begi-keinua egi-

nez bezala iri tsi da; txikikeria, birsor tze,

haluzinazio, ameskizun eta ame ts utopikoz

betetako soinu- erretilu bat dasta tzeko

eskain tza eginez. Zerbi tzatuko digun pro-

graman, tradizioak eta sinboloak dira xx.

mendeko bigarren erdiaren hasieratik gaur

egunera arteko errepertorio aukeratuaren

aparteko osagaiak.

Kon tzer tua György L iget i ren Sechs

Bagatellen- ekin (1953) irekiko da; bere

ibilbide profesionalaren hasierako pieza txiki

ba tzuk dira, 1956an Hungariatik joatean

berarekin eraman ahal izan zituen eskase-

takoak. Jarraian, beste pieza mul tzo bat da-

tor, Gérard Pessonen bedera tzi Récréations

françaises-ak (1995), eta kon tzertuaren

lehen zatia erritual mitologiko baten ha-

luzinazioek i txiko dute, Alba S. Torremocha

musikagile gazteak sortutako Aker piezakoek

(2014). Etenaldiaren ondoren, ameskizuna-

ren aukera lore-petaloekin birsortuz, Eneko

Vadilloren Kaleena (2011) en tzungo dugu.

Azkenik, kon tzertua ixteko, beste lan-sorta

batek, Luciano Berioren hamaika Folk Songs

piezek (1964) musika tradizionala eta Eu-

ropako 60ko hamarkadako abangoardiaren

ikuspuntutik konposatutako musika uztar-

tuko dituen ame ts utopiko batean barna

bidaia tzera eramango gaituzte.

György LigetiSechs Bagatellen

Musikaren arloan, bagatela batez ari gare-

nean, asmo handirik gabeko pieza instru-

mental laburra eta sarritan pianorako egina

dela ulertu ohi da. Baliteke bagatelak obra

txikiak izatea, baina Mendebaldeko Euro-

pako errepertorioko piezen sortaren barnean

toki bat irabazi dute, Beethovenekin hasi eta

Dvorák, Webern, Bartók eta abarrekin jarrai-

tuz, Ligetirengana iri tsi arte. Azken horrek,

hogeita hamar urte inguru zituenean, Sechs

Bagatellen piezak ida tzi zituen, oraindik ere

Hungarian bizi eta lanean ari zela.

1949an musikako goi-mailako ikasketak

amaitu ondoren, Errumaniara joan zen,

herri-musika azter tzera. Modu horretan

Béla Bartók eta Zoltán Kodály musikarien

pausoei jarraitu zien. Bidaia hartan Transil-

vaniako ehunka herri-kanta jaso zituen eta

Errumaniako musikaren polifonia bokalaren

prin tzipio harmonikoak aztertu zituen. Lan

horrek laster emango zituen lehen emai tzak,

orotariko taldeetarako herri-kantak molda-

tzen hasi bai tzen: pianoa, aho tsa eta pianoa,

ganbera-orkestra, abesba tza, eta Concierto

Rumano (Errumaniako Kon tzertua) izene-

ko orkestra-pieza ere ida tzi zuen. Ricerca

horren ondorioz, Ligeti gazteak 1950. eta

Txikikeriak, birsor tzeak, haluzinazioak, ameskizunak eta ame ts utopikoak

10

1953. urteen artean pianorako hamaika pieza

ida tzi zituen, Musica ricercata izenburupean.

Pieza mul tzo hori, tradizioaren eta maisuen

azterketarekin ez ezik, lengoaia musikal pro-

pioaren bilaketarekin ere lotuta zegoen, eta

bertatik eratorri ziren haize-kinteto klasiko-

rako (flauta, oboea, klarinetea, tronpa eta

fagota) Sei Bagatelak.

Budapesten, oraindik ere gerra usaina ze-

goenean, tradizio klasikoko musika-giroa

nagusi zela eta Mendebaldeko Europako

bestelako korronte kulturalak eta artistikoak

isola tzen hasiak zirela, musikak neurri batean

soilik gaindi tzen zituen interferen tziak. Irrati

bidezko difusioaren iragazkiak en tzunaldia

deforma tzen zuen; piccoloak eta kanpaiak

erremediorik gabe hainbat musikariren lanen

protagonista bilaka tzen zituen, hala nola,

Olivier Messiaen, Luigi Dallapiccola edo Hans

Werner Henzeren lanena, Ligetirengan kurio-

sitatea pizten zuten proposamen berri tzaileak

klandestinoki erreproduzi tzen ziren bitartean.

Musikagileak bere Sei Bagatelak «alegiazko

folklore» gisa definitu zituen, eta horien

artean, Bartók musikariaren erreferen tzia

jaso zuen, zehazki, bosgarren bagatelan.

Bagatela baten ezaugarri orokorrek egitura

formal jakin bat izatea eska tzen ez dutenez,

pieza hauen sorkun tza bestelako alderdi mu-

sikaletan oinarritu ohi da. Kasu honetan,

neurri batean Musica ricercata hartatik

hartutakoak dira. Aipatutako lanean, pieza

bakoi tza tonu talde jakin ba tzuetan oinarri-

tzen da eta ondorengo mugimendu bakoi tzak

aurrekoak baino tonu bat gehiago du. Bestal-

de, piezen antolamendua mugimendu arinak

(1, 3, 4 eta 6) mugimendu motelekin (2 eta 5)

tarteka tzen dituen segida bat da.

Lehenengo estreinaldia 1956ko irailean iri tsi

zen, Budapesteko Franz Liszt Akademian egin

ziren Hungariako musika berriaren inguruko

jardunaldi ba tzuk zirela-eta, Hungariako

Jeney haize-kintetoak interpretatuta. Hala

ere, sei bagateletatik bost bakarrik estreinatu

ziren; seigarrena bere disonan tziak zirela-eta

Hungariako garai hartako musika-giroan har-

tu zuen ospe txarraren biktima izan zen. Sei

Bagatela hauek gaur egun haize-kintetoen

programetan maiz ikusten diren arren, mul-

tzo osoa estreina tzeko 1969ra arte i txaron

behar izan zen. Stockholmeko Orkestra Fi-

larmonikoaren haize-kintetoaren eskutik

estreinatu zen.

Gérard PessonRécréations françaises

1995ean konposatuak, Récréations françaises

flauta, oboe, klarinete eta hari-hirukoterako

bedera tzi bagatela dira. Bagatela hauetan

Gérard Pessonek Fran tziako eta Alema-

niako mende amaierako musikaren arteak

zituen eraginak aztertu zituen. Baden-

Württembergeko Kultura Aferen Ministe-

11

rioaren enkargu bati eran tzunez, Hungariako

Institutu Fran tsesaren lagun tzarekin, Pesson

Fran tziako ohiko musikaren eta Alemaniako

musikaren eragin biziaren artean kokatu zen,

eta metafora gisa, askotariko kulturetan

aurki tzen dugun joko tradizional bat erabili

zuen: txingoa.

Bedera tzi birsor tze hauek, Ensemble

Recherche taldearen tzat ida tziak eta horrek,

urte hartan bertan, Witten-eko Jaialdian

(Alemania) estreinatuak, txingo an tzeko bat

osa tzen dute, non zerua eta lurra Rhin ibaia-

ren bi er tzetan dauden; Sui tzako Alpeetatik

Ipar i tsasorako bidean Fran tzia eta Alemania

urezta tzen dituen ibaiaren bi er tzetan, ale-

gia. txingoa haurren tzako jolas maitagarria

da eta, an tzara jokoaren edo labirintoen

an tzera, zortearekin eta patuarekin lotuta

dago, norbere burua ezagu tzearekin, bideak

egin eta desegitearekin. Existen tziaren harria

erabiliz bedera tzi munduak zeharka tzearekin,

laukiz lauki saltoka, zango baten gainean,

orekari eu tsiz, buelta emanez, marrak za-

paldu gabe.

Bedera tzi Récréations françaises Fran tziako

ohiko elementuen esanahia Alemaniako

ondarearekin uztar tzen duen testuarteko-

tasun-osagai bat dute, eta horren bidez,

erreferentea azter tzera bul tza tzen gaituz-

te. Lehenengoan, L’Harmonieux Forgeron,

tradizioa eta urregin tza gogorarazten ditu,

errementari harmonia tsu baten irudiarekin.

Bigarrena, Solo de clarinette, oboea isildu

eta irrikaz i txarondako hiru haize-instrumen-

tuen bakarkakoak ez direla iri tsiko iragar tzen

duen arnas bat da (un souffle). Hirugarrena,

Effet de nuit sur… Gauaren efektua aipa tzen

du… Nolako interpretazio-gunea halako

efektua... Bilbo. Laugarrenak, Les barricades

mystérieuses, François Couperinen Second

Livre de pièces de Clavecin liburuaren pieza

batetik hartu du izenburua. Den tsitate des-

berdineko hamaika akordez osatutako serie

bat jokoan jarri eta zazpi aldiz errepika tzen

du. Akorde bakoi tzaren instrumentazioa beti

da desberdina, lehenengoarena izan ezik,

lelo moduan manten tzen baita, ziklo bakoi-

tzaren hasiera iragar tzeko. Bosgarrenean,

Solo de hautbois, bakarkakoa oboearena

da. Ar tzain-musikako nota pare bateko

bakarkakoa (une tierce). Mul tzoaren bigarren

eta zor tzigarren piezetan isildu egiten da

oboea; lehenengo, zazpigarren eta bedera-

tzigarren piezetan, berriz, mihirik gabe jo tzen

da. Seigarren birsor tzea Knochenmusik da

–hezurren musika–, larruazalik eta haragirik

gabeko musika, keinua besterik ez du eta

en tzungarria dena desagerrarazten du. Trazu

hauskorreko musika da, arnasketarena edo

arkuaren kontaktuarena, gil tzen soinuak edo

ha tzen muturrek instrumentuaren hariak

edo gorpu tza jo tzeak sortua. Zazpigarren

piezaren ideia, Hommage à Claire-Jeanne

Jézéquel, Senecaren tragedia baten (Tiestes)

an tzezpen batean jaio zen. Bi frekuen tzia

apalek (deux notes) –agian proiektagailu

12

batetik edo an tzokiko aire girotutik zetozen–

sortu zuten eskultore horri eta lurraren arra-

sean jarritako bere objektu zuri, isil, perfektu

eta ia ikusezinei omenaldia egiteko inspira-

zioa. Pessonek horren musikaren arloko balio-

kidea irudikatu zuen: arte absentea, zokaloak

zeharkatuz per tzepzioaren mugek, ikusmena

eta en tzumena berri tzearen bidez, eraku ts de-

zaketena adierazten duena. Zor tzigarren pie-

za, Solo de flûte, flauta-bakarkakoa da. Haus-

tear dagoen flautaren txistu harmonikoen

urruneko melopeia bat da (un sifflet lointain)

eta horri Pessonek Jean Tuffet biolinista desa-

gertua gogorarazteko erabil tzen dituen haria-

ren flauta ku tsuko soinuek eran tzuten diote.

Soinu horiei «kolofonia amaigabe» dei tzen

zien Tuffetek berak, koniferoetatik datorren

anbar koloreko erre txina, garden eta sukoia-

ren irudia erabiliz. Bedera tzigarren eta azken

pieza, Petite danse macabre, Pessonen aurre-

ko seikote baten miniaturizazioa da, Le gel,

par jeu-rena hain zuzen, eta dan tza makabro

an tzeko bat ere bai. Erdi Aroko tradizioa eta

Camille Saint-Saëns har tzen ditu erreferen tzia

gisa, baina Emily Dickinson olerkari estatuba-

tuarraren sormen-uniber tsoari eskainita dago

(und E. D. ist auch dabei...).

Alba S. TorremochaAker

Aker Alba S. Torremochak Musikenen igaro

zuen azken urtean flauta, klarinete, biolin

eta biolon txelorako ida tzi eta jarraian Donos-

tiako San Telmo Museoan estreinatu zuen

lan programatiko eta sinboliko bat da. La-

naren izenburuak euskal basoetan egindako

an tzinako akelarre baten gaia aurrera tzen

digu, Torremochak hiru koadrotan irudika-

tua. Honela, irrika-giroa, dan tza eta eroaldia

dira lana osa tzen duten hiru zatien protago-

nistak. Zati horietan, oroi tzapenen eta irado-

kizunen bidez, erritual katartiko eta estasizko

baten eszenak an tzematen dira.

Lengoaiatik datozen lanaren soinu-elemen-

tuek –hala nola, xuxurlak, oihuak edo osagai

fonetikoak– Manuel Lekuonak Literatura oral

vasca liburuan argitaratutako euskal folklore

tradizionalaren onomatopeiazko olerkietan

dute jatorria. Baga, biga, Xirrixti-mirrixti eta

euskal mitologiako akelarreetako per tsonaia

nagusiari, aker bel tz adar okerrari erreferen-

tzia egiten dion Akerrak adarrak okerrak ditu

aho-korapilo ospe tsua.

Gu erritualean barnera tzeko-edo, lehenengo

zatia ustez erritu horietan izango zen ki tzika-

tze, misterio eta beldur giroa deskriba tzen

saia tzen da. En tzuleak honelako eszena

batera eramateko musikagileak irudikatu-

tako soinuak teknika instrumental zabalen

bidez (aire-soinua, zurdak egurraren kontra

igurztea…) eta interpreteen xuxurlen lagun-

tzarekin sor tzen dira. Soinu-aldaketa baten

bidez, bigarren zatia suaren inguruan egiten

ziren dan tzen ku tsu tribal eta primitiboekin

13

lotuta dago. Musikak mugimenduaren hara-

gizko sedukzioa ekar tzen du gogora eta errit-

moaren lilura gorpu tz-perkusio bilaka tzen da.

Hirugarren zatian, erraietako dan tzaren ener-

giak erritualaren puntu gorenera eramaten

gaitu, klimaxera, sakrifizio magikoaren mo-

mentura. Frenesi eta eroaldi kolektiboko une

hau musikalki irudika tzeko, instrumentuen

artean fortissimoan elkarlotutako motiboak,

interpreteen oihuak edo perkusiozko elemen-

tuak erabil tzen dira. Interpreteak gau magiko

eta sekretu, damugabe eta debekatu baten

anfitrioi izango dituen akelarre bat ikusteko

gonbidapena luza tzen digu musikagileak.

Eneko VadilloKaleena

Obraren izenburuak, Kaleena-k, lore esan

nahi du. Izenburu programatikoa da, are

erabakigarria, fun ts exotikoa duen obra

honetarako. Obraren lehenengo ber tsioa

biola, harpa eta flautarako ida tzi zen, eta

lautarekin, arrabitarekin eta ney flautarekin

analogia tinbrikoak eginez, sufi musikaren

formazio klasikoekin lo tzen saia tzen zen,

Ekialde Hurbilerako soinu-bidaia bat egiten

zuen. Ez zen Eneko Vadillok hainbat tradi-

ziotako ondare kulturaleko baliabideak obra

instrumental baterako egokitu edo erabil-

tzen zituen lehen aldia: Evocación, biolon-

txelo eta musika elektronikorako (Trino Zurita

biolon txelo-jo tzaileak 2013an grabatua) eta

Usul, kanun-erako –Ekialde Hurbileko musika

tradizionaleko hari pul tsatuzko instrumen-

tua – eta orkestra sinfonikorako (Malagako

Orkestra Filarmonikoak 2008an grabatua)

horren bi adibide egoki dira. Hala ere, gaur

gaueko ber tsioa soinu horietatik urrun tzen

da eta mendebaldekoagoa den estetika bat

eskain tzen digu. Obra honen bigarren ber-

tsioa Vadillok New Yorken 2010ean egin-

dako egonaldi artistiko batean sortu zen,

hiri horretako Maya Trio hirukotearekin la-

nean ari zenean, zehazki. Perkusio, harpa

eta flautarako ber tsio bat zen eta 2011ko

apirilaren 28an estreinatu zen, New Yorken.

Ondoren, musikagileak bere lana berrikusi

zuen eta akzio instrumentaletan eta artiku-

lazioan zenbait aldaketa zeha tz egin zituen.

Egungo ber tsioa musikagileak petalo gisa

uler tzen dituen lau mugimenduz osatuta

dago. Honela, obraren izenburua, Kaleena,

piezaren forma uler tzeko moduan, piezaren

diseinuan eta egituran isla tzen da, hau da,

material eta ideia musikalak mugimendu

bakoi tzean isla tzeko moduan.

Mugimenduak petaloak badira, logikoa da

independenteak baina osagarriak direla uler-

tzea. Lau mugimenduek materiala parteka-

tzen dute, baina haietako bakoi tza bakarra

da eta bere edertasun propioa du, beraz,

konposizioaren aldetik berezko nortasuna

du. Hala, lehenengo mugimenduak melodia

eta harmonia ditu arda tz, bigarrenak tinbrea

eta melodia, hirugarrenak erregistroa eta

14

laugarrenak erritmoa eta egitura. Lorearen

estimuluak, Kaleena-n, ame tsezko soinu-es-

pazio batera eramaten gaitu, nostalgiaren

eta oroi tzapenen artean sentimendu musika-

laren hariak irunez, eta petalo bakoi tzaren

sen tsualitatearen bidez edertasun poetikoa.

Luciano BerioFolk Songs

«Musika folklorikoarekin ditudan loturak

emozionalak izan ohi dira. Musika horrekin

lan egiten dudanean, aurkikun tzaren zirrarak

harrapa tzen nau […]. Behin eta berriz i tzul-

tzen naiz musika folklorikora, hori eta musikari

buruzko nire ideiak harremanetan jar tzen saia-

tzen naizelako. Ame ts utopiko bat dut, baina

badakit ezin dela islatu: musika folklorikoaren

eta gure musikaren artean batasun bat sortu

nahi nuke, an tzinako musika, herri-musika sor-

tzeko moduaren eta oso hurbil dagoen egun-

go musikaren eta berau lan tzeko moduaren

arteko benetako kanal bat, hautemangarria,

ulergarria» (Luciano Berio, 1985).

80ko hamarkadaren erdialdean, Luciano

Beriok herri-musikarekiko lotura emozionala

senti tzen zuela azpimarratu zuen eta herri-

musika tradizionala xx. mendeko bigarren

erdian sortutako abangoardiako musikarekin

uztar tzeko desio utopiko bat adierazi zuen.

1985ean esan zuen hori, baina hogei urte

lehenago ere adierazi zuen bere Folk Songs-

ekin: abangoardia eta tradizioa uztar tzeko

ideia horretan oinarritutako pieza-mul tzo

bat zen, garai hartako bere maitea zen musa

bihurri eta aldakorrak inspiratua, Cathy

Berberian abeslariak, alegia. Musikagilea-

ren hi tzetan, musikagileak obra honetan

abeslariaren interpretazio argiei omenaldia

egiten die.

Lana, fun tsean, hamaika herri-kantak osatu-

tako antologia bat da, zenbait kasutan be-

netako herri-musika eta beste zenbaitetan

alegiazko herri-musika aurki tzen dugun arren.

Askotariko jatorriak dituzte pieza hauek: Es-

tatu Batuak, Armenia, Fran tzia (Proventza,

Auvernia), Italia (Sizilia eta Sardinia) eta

Azerbaijan. An tzinako grabaketetan, ida tzizko

antologietan edo lagunek kantatuta aurki-

tu zituen musikagileak. Guztiak integra tzeko

helburuarekin, Beriok kantak berriz ida tzi zi-

tuen erritmo eta harmoniak bateratuz, beraz,

neurri batean, birkonposizio lana izan zen hau.

Abangoardiako musika akademikoaren eta

herri-musika eta folklorikoaren topaketa

honetan, instrumentuen erabilerak fun tzio

erabakigarria dauka. Beriok alde batera u tzi

zuen herri-kantak pianoarekin lagun tzeko

ohitura, kanta bakoi tza eralda tzeko asmoa

bai tzuen baina beren jatorrizko naturaltasu-

na mantenduz, eta soinuarekin mamia bir-

sortuz, kanta bakoi tzak adierazten duenaren

zen tzua babestu, iradoki edo azal tzeko xe-

dearekin. Proposamena aurrera eramateko,

15

kanta bakoi tza bere jatorri, fun tzio, arrazoi

edo sorreraren arabera senti tzea ahalbide-

tzen duen soinu-espektroa eta aukera-sorta

eskain tzen duen taldea behar da. Beraz, Folk

Songs kantak aho tsa eta zazpi instrumentuko

talderako ida tzi ziren: flauta, klarinetea, bi

perkusio-jole, harpa, biola eta biolon txeloa.

Dena den, beranduago, 1973an, musikagi-

leak aho tsa eta orkestrarako egokitu zituen.

Berberian berak 1964an amaitu eta estrei-

natu zituen arren, kanta hauetako bi, La

donna ideale eta Ballo (6. eta 7. zenbakiak),

1947koak dira, eta kanta hauek herri-kanta

egiten dituena ez da beren izaera baizik eta

beren edukia. Biak ere Beriok onduak, La

donna ideale-k Genovako autore ezezagun

baten hi tz jostagarriak kanta tzen ditu emaku-

me perfektuak izan beharreko lau ezaugarriei

buruzkoak, eta bigarrena maitasunaren ero-

menari buruzko Siziliako autore anonimo

baten testuan oinarritua dago. Mul tzoko

lehen bi piezak ere ez dira Estatu Batuetako

herri-kanta jatorrak: Black is the color eta

I wonder as I wander, John Jacob Niles folk

abeslari eta musikagileak ida tzi bai tzituen

Kentucky-n. Black is the color gizon maiteari

eta bere ile bel tzari eskainitako kanta da.

I wonder as I wander kantak berriz zeru az-

piko galdera existen tzialak jaso tzen ditu,

arreta Jesus eta Mariaren misterioan jarriz.

Hirugarren pieza, Loosin yelav, Armeniako

ilargiari zuzendutako kanta da, pen tsaezina

Berberianen Armeniako jatorriekin lotu gabe

eta mendebaldeko Europako ondaretik urrun-

tzen diren bi abestietako bat. Laugarrena,

Rossignolet du bois, Fran tziako herri-kanta

da. Bertan, basoko urre txindorrak badaki

gazte eder baten biho tza nola irabazi. Bos-

garrena, A la femminisca, Siziliako arran-

tzaleen emazteek kanta tzen duten kanta da,

senarren i tzuleraren zain. Lehen aipatutako

La donna ideale eta Ballo kanten ostean, zor-

tzigarrena, Motettu de Tristura, urre txindor

bati abestutako Sardiniako kanta tristea da.

Hurrengo bi kantak, Okzitaniako hizkun tzan,

Joseph Cantelouberen Chan ts d’Auvergne bil-

dumako bi egoki tzeren emai tza dira. Bedera-

tzigarrenak, Malurous qu’o uno fenno, ezkon-

dutakoen paradoxa amaigabea adierazten du

–ez zurekin eta ezta zu gabe ere–, eta hamar-

garrena, Lo fïolairé, irule baten kantua da

bere biho tzeko ar tzainaren musuei buruzkoa.

Azkenik, Canción de amor de Azerbaiyán kan-

tak Europa zaharretik urrun eramango gaitu

berriz ere, Azerbaijaneko kanta baita. Azeriz,

errusieraz eta alegiazko hizkun tza batean

kantatua, i tzuli ezinezko kanta da azken ba-

tean. Kanta honekin gertatu zena izan zen

Berberianek gramofono-disko zahar batean

aurkitu zuela eta en tzuten zuena transkri-

batu zuela, soinuaren aldetik esanahiaren

aldetik baino gehiago.

Elixabete E txebeste

16

1. Black is the colourBlack is the colour of my true love’s hair,

his lips are something rosy fair,

the sweetest smile and the kindest hands;

I love the grass whereon he stands.

I love my love and well he knows,

I love the grass where on he goes;

if he no more on earth will be,

‘twill surely be the end of me.

Black is the colour, etc.

1. Bel tza daBel tza da ene maite kuttunaren ilea;

haren ezpainak, arrosakarak,

eztietan ezti irribarrea, samurretan samur eskuak;

maite dut hark zanpa tzen duen belarra.

Maite dut ene maitea, eta berak ere badaki,

maite dut hura dabilen belardia;

lur honetatik betiko aienatuko bali tz,

ene akabera li tzateke zinez.

Bel tza da, etab.

Folk Songs

17

2. I wonder as I wanderI wonder as I wander out under the sky

How Jesus our Saviour did come for to die

For poor orn’ry people like you and like I,

I wonder as I wander out under the sky.

When Mary birthed Jesus ‘twas in a cow stall

With wise men and farmers and shepherds and all,

But high from the Heavens a star’s light did fall

The promise of ages it then did recall.

If Jesus had wanted of any wee thing

A star in the sky or a bird on the wing

Or all of God’s angels in Heav’n for to sing

He surely could have had it ‘cause he was the king.

2. Ibilian galdezkaGalde tzen dut, zeru azpian alderrai nabilela,

nola etorri ote zen Jesus gure Salba tzailea hona hil tzera

zu eta ni bezalako jende xehearen alde;

hala galde tzen dut, zeru azpian alderrai nabilela.

Jesusez erditu zenean, Maria ukuilu batean zegoen,

gizon jakin tsuz, nekazariz, ar tzainez guztiz inguraturik,

baina Zeru gorenetik izar batek argitu zuen

ani tz mende lehenagoko agindu bat oroitarazteko.

Jesusek edozer gauza nahi izanez gero,

zeruko izar bat, hegaka doan txori bat,

edo Jainkoaren aingeru guztiak Zeruan kantari jar tzea,

egin zezakeen noski, bera bai tzen errege.

3. Loosin yelavLoosin yelav ensaree tz

Saree par tzòr gadaree tz

Shegleeg megleeg yeresov

Pòrve tz kedneen loosni dzov.

Jan a loosin

Jan ko loosin

Jan ko gòlor sheg yereseen

Xavarn arten tchòka tzav

Oo el kedneen tchòga tzav

Loosni loosov hala tzvadz

Moot amberi metch mònadz.

Jan a loosin, etc.

3. Irten da ilargiaIrten da ilargia muino gainetik,

eta muino-gain horretatik

haren aurpegi gorriztak

argi izpiak jaurti tzen ditu lurrera.

Oi, ilargi maite,

oi, zure argi maitea

eta zure aurpegi biribil gorrizta!

Lehen, ilunpetan

zegoen lurra;

orain, berriz, ilargiaren argia

hodei bel tzek estali dute.

Oi, ilargi maite, etab.

18

4. Rossignolet du boisRossignolet du bois,

Rossignolet sauvage,

Apprends-moi ton langage,

Apprends-moi-z à parler,

Apprends-moi la manière

Comment il faut aimer.

Comment il faut aimer

Je m’en vais vous le dire,

Faut chanter des aubades

Deux heures après minuit,

Faut lui chanter: “La belle,

C’est pour vous réjouir”.

On m’avait dit, la belle,

Que vous avez des pommes,

Des pommes de renettes

Qui sont dans vot’ jardin.

Permettez-moi, la belle,

Que j’y mette la main.

Non, je ne permettrai pas

Que vous touchiez mes pommes,

Prenez d’abord la lune

Et le soleil en main,

Puis vous aurez les pommes

Qui sont dans mon jardin.

4. Basoko urre txindorraBasoko urre txindorra

urre txindor basokoa,

eraku tsi zure min tzaira

eraku tsi min tza tzen,

eraku tsi nola

maitatu behar den.

Nola maitatu behar den

esango dizut:

albadak jo behar dira

gauerditik bi ordutara,

honela kantatuz:

“Eder hori, zure a tseginerako”.

Esan didate, eder hori,

sagarrak dituzula

errege-sagarrak

zure bara tzean.

U tzidazu, eder horrek,

haiek uki tzen.

Ez, ez dizut u tziko

nire sagarrak uki tzen;

harrapa lehenik ilargia

eta eguzkia eskuan,

eta izango dituzu gero

nire bara tzeko sagarrak.

19

5. A la femminiscaE Signuruzzu miù faciti bon tempu

Ha iu l’amanti miù’mmezzu lu mari

L’arvuli d’oru e li ntinni d’argentu

La Marunnuzza mi l’av’aiutari.

Chi pozzanu arrivòri ‘nsarvamentu

E comu arriva ‘na littra

Ma fari ci ha mittiri du duci paroli

Comu ti l’ha passatu mari, mari.

6. La donna idealeL’omo chi mojer vor piar,

de quatro cosse de’e spiar.

La primera è com’el è naa,

l’altra è se l’è ben accostumaa,

l’altra è como el è formaa,

la quarta è de quanto el è dotaa.

Se queste cosse ghe comprendi,

a lo nome de Dio la prendi.

7. Ballo La la la la...

Amor fa disviare li più saggi

e chi più l’ama meno ha in sé misura.

Più folle è quello che più s’innamura.

La la la la...

Amor non cura di fare suoi dannaggi.

Co li suoi raggi mette tal calura

che non può raffreddare per freddura.

5. Jaunak eguraldi ona bidali biezaioJaunak eguraldi ona bidali biezaio

i tsasoan dabilen ene maiteari;

haren masta urrezkoa da, zilarrezkoak oihalak.

Birjinak lagundu diezadala

onik i tzul daitezen.

Eta gutun bat hel balekit,

hi tz bi egon bitez ida tzirik

i tsasoan zurekin doala adieraziz.

6. Emakume idealaGizonak emakumearekin ezkondu nahi duenean

lau gauza behar ditu kontuan izan:

lehena, nolako familia duen;

gero, ongi hezia den;

hurrena, zer i txura duen;

laugarrena, zer dote duen.

Lau gauza horiek baditu,

har beza, Jainkoarren.

7. Dan tza La, la, la, la...

Jakin tsuenak ere nahasten ditu amodioak,

eta gehien maite duena burutik egina dago,

gehien maitemin tzen dena zoroetan zoro da.

La, la, la, la...

Maitasunari bost axola min ematea,

haren geziek halako sukarra eragiten dute

non ho tzak ere ezin baitu baretu.

20

8. Motettu de TristuraTristu passirillanti

Comenti massimbillas.

Tristu passirillanti

E puita mi consillas

A prongi po s’amanti.

Tristu passirillanti

Cand’ happess interrada

Tristu passirillanti

Faimi custa cantada

Cand’ happess interrada.

9. Malurous qu’o uno fennoMalurous qu’o uno fenno,

Maluros qué n’o cat!

Que n’o cat n’en bou uno

Qué n’o uno n’en bou pas!

Tradèra ladèrida rèro, etc.

Urouzo lo fenno

Qu’o l’omé qué li cau!

Urouz inquéro maito

O quèlo qué n’o cat!

Tradèra ladèrida rèro, etc.

8. Tristurazko kantaUrre txindor tristea,

baduzu nire an tzik!

Urre txindor tristea,

kon tsola nazazu ahal baduzu

maiteak min egin baitit.

Urre txindor tristea:

lurpera nazatenean,

urre txindor tristea,

kanta ezazu kantu hau,

lurpera nazatenean.

9. MalurusaMalurusa emaztea duena

malurusa emazterik ez duena.

Ez daukanak bat nahi;

daukanak, berriz, ez nahi.

Tralará, tralará, etab.

Emakume urosa

bera maite duen gizona daukana;

are urosagoa

batere ez daukana.

Tralará, tralará, etab.

21

10. Lo fiolairéTon qu’èrè pitchounèlo

Gordavè loui moutous,

Lirou lirou lirou ...

Lirou la diri tou tou la lara.

Obio n’o counoulhèto

É n’ai près un postrou.

Lirou lirou, etc.

Per fa lo biroudèto

Mè domond’ un poutou.

Lirou lirou, etc.

E ièu soui pas ingrato:

En lièt d’un nin fau dous!

Lirou lirou, etc.

10. IruleaHaurra nin tzelarik

ardiak zain tzen nituen.

Liru liru liru ...

Liru la Diri Tu Tu-la lara.

Makila txiki bat neukan

eta ar tzain bati deitu nion etor tzeko.

Liru liru, etab.

Nire ardiak zain tzearren

musu bat eskatu zidan.

Liru liru, etab.

Eta nik, gaiztoa ez izatearren,

bi eman nizkion baten ordez.

Liru liru, etab.

22

11. Azerbaijan love songDa maesden bil de maenaes

di dilamnanai ai naninai

go shadaemae hey ma naemaes yar

go shadaemae hey ma naemaes

sen ordan chaexman boordan

tcholoxae mae dish ma naemaes yar

tcholoxae mae dish ma naemaes

kaezbe li nintché dirai nintché

lebleri gontchae derai gontchae

kaezbe linini je deri nintché

lebleri gontcha de le gontcha

na plitye korshis sva doi

ax kroo gomshoo nyaka mae shi

ax pastoi xanaem pastoi

jar doo shi ma nie patooshi

go shadaemae hey ma naemaes yar

go shadaemae hey ma naemaes

sen ordan chaexman boordan

tcholoxae mae dish ma naemaes yar

tcholoxae mae dish ma naemaes

kaezbe li nintché dirai nintché

lebleri gontchae derai gontchae

nie didj dom ik diridit

boost ni die tz stayoo zaxadit

ootch to boodit ai palam

syora die limtchésti snova papalam.

(I tzulpena: Juan Kruz Igerabide)

23

Andoainen (Gipuzkoa) jaioa, goi-mailako Kan-

tu-ikasketak burutu zituen Musikenen (Euskal

Herriko Goi-mailako Musika Ikastegia). Mu-

sika-jaialdi ospe tsuetan aritu da, esaterako,

Donostiako Musika Hamabostaldia, Gra-

nadako Festival Internacional de Música y

Danza, Peraladako Festival Castell eta San-

tanderreko Festival Internacional. Zuzendari

garran tzi tsuen zuzendari tzapean kantatu du:

Jesús López Cobos, Miquel Ortega, Friedrich

Haider, Alberto Zedda, Lu tz Köhler, Eduar-

do López Banzo, Renato Palumbo, Teodor

Curren tzis, Giuseppe Finzi eta Jose Ramón

Encinar, besteak beste.

Ondorengo paperak interpretatu ditu:

Flora (La traviata), Maddalena (Rigoletto),

Bigarren dama (Die Zauberflöte), Zerlina

(Don Giovanni), Dorabella (Così fan tutte),

Dido (Dido and Aeneas), Maddalena eta

Melibea (Il viaggio a Reims), Bilboko Arriaga

An tzokian Emilio Sagi eta Alberto Zeddaren

zuzendari tzapean. Halaber, ABAO-aren den-

boraldian parte hartu du Nireno (Giulio

Cesare) eta Cherubino (Le nozze di Figaro)

per tsonaiekin eta Lady Macbeth (Macbeth)

Andrearen paperarekin, Oviedoko Campoa-

mor An tzokian. Nabarmen tzekoa da ere

Miquel Ortegaren La casa de Bernarda Alba

operan izan zuen parte-har tzea eta Madrile-

ko Teatro Real an tzokian izan zuen debuta,

L’italiana in Algeri operan, Jesús López Cobos

eta Joan Fonten zuzendari tzapean. Verdiren

Otello operako Emilia per tsonaia grabatu du

Friedrich Haider-en zuzendari tzapean.

Duela gu txi izan dituen eta dituen etorki-

zuneko konpromisoen artean aipagarriak

dira: El gato montés, Madrileko Teatro de

la Zarzuela an tzokian, Sevillako Teatro de

la Maestranza an tzokian, Oviedoko Teatro

Campoamor an tzokian eta Lisboako Teatro

Nacional San Carlos; Macbeth Madrileko Tea-

tro Real an tzokian; Betulia liberata, Gaetano

Pugnani-rena, Portugaleko Festival Terras

sem Sombra jaialdian; aho ts eta gitarrarako

errezitaldia Bilboko Arriaga An tzokian; La

flauta mágica El Escorialen eta Donostiako

Musika Hamabostaldian; Thaïs Sevillako Tea-

tro de la Maestranza an tzokian; Mozarten

Misa de la Coronación Euskadiko Orkestra

Sinfonikoarekin; Flora (La traviata) Madrileko

Teatro Real an tzokian; Mercedes (Carmen)

Madrileko Teatro de la Zarzuela an tzokian

eta Mahoneko Teatro Principal an tzokian; eta

L’isola disabitata, Manuel Garcíarena, Madri-

leko Teatros del Canal an tzokian. ABAOaren

2015-2016 denboraldian musikari baten pa-

pera interpretatu berri du Pucciniren Manon

Lescaut-en eta maia tzean estreinako aldiz

interpretatutako du Rosinaren per tsonaia

Rossiniren Il barbiere di Siviglia operan.

Marifé Nogales

24

Ganbera-musikaren amorratuak diren mu-

sikari-talde batek sortutako lan-espazioa

da, interpreta tzeko, sor tzeko, iker tzeko,

esperimenta tzeko eta artea zabal tzeko esze-

natokia alegia. Helburua da artearekin kon-

promiso irmoa eta diber tsitate estetikoan

interesa duten musikari hauen proiektuak

eta ekimenak bul tza tzea. Elkarrekin egin du-

ten ibilbidean zehar, hainbat proiektu burutu

dituzte askotariko errepertorio zabal bateko

interpretazioetan aldakortasuna eta indarra

har tzea ahalbidetu dietenak.

Interpretaziotik haratago taldearen interes

nabarmenei harrera ematen dieten bost la-

borategik osa tzen dute proiektua: Ha ts (eus-

kal errepertorio historikoa), Her tz (diziplina

ani tzetako lankide tza), Hi tz (gaur egungo

musikagin tza), Ho ts (programen osaera) eta

Hu ts (sormen esperimentala).

Ho ts laborategiak errepertorio zabala har-

tzen du eta bertan sor tzen den espazioan

obrak garai baten arkitektura eraiki tzeko ma-

terial bilaka tzen dira. Programak ganbera-

musikan zehar ibilbide estetikoa proposa tzen

du, loturak sor tzen dituena eta partekatu-

tako ideia bat bizi tzea ahalbide tzen duena.

Hasieratik parte hartu du, besteak beste,

Gasteizko Santa Maria Katedralaren Fun-

dazioak antola tzen duen Kon tzertuan eta

irekia Zikloan (2011), IX. Bernaola Jaialdian

(2012), «Musikagileak» IV. eta V. Musika

Garaikidearen Zirkuituetan (2013 eta 2014),

Basauriko XVI. Udaberriko Kon tzertuetan

(2014), Hazparneko Primaderako Musika Kla-

siko Gaualdian (2014), «Musikaste» Euskal

Musikaren Astean (2014 y 2015), Baigorriko

Musikaldian (2015), eta Jagoba Astiazaranen

Kataiak ikus-en tzunezko lanaren estreinal-

dian, Elgoibarko Makina Erremintaren Mu-

seoan (2014). Zinemaren alorrean, txaber

Fernándezek Prohibido recordar (2010) doku-

mentalerako ida tzitako musika grabatu zuen,

Donostiako Zinemaldian estreinatu zena, eta

duela gu txi aurkitutako Gure Sor Lekua (1956)

euskarazko lehen filmaren estreinaldi berrian

eta grabaketan parte hartu du, Joserra Sen-

perenak ida tzitako musika zuzenean inter-

pretatuz Hazparneko Zinegin Festibalerako

(2013) eta Donostiako Zinemaldirako (2015)

egokitutako ber tsioan, besteak beste.

Xare Laborategia [Ho ts]

25

Bilbon jaio zen, 1986an. Bere jaioterriko Juan

Crisóstomo de Arriaga Kon tserbatorioan Bio-

lina ikasi zuen, Nicolae Duca eta Fernando

Bravorekin. 2012an, Enrique García Asensio

eta Manel Valdiviesorekin orkestra-zuzendari-

tza ikasi ondoren, Musikenen (Euskal Herriko

Goi-mailako Musika Ikastegia) bukatu zuen

goi mailako prestakun tza.

Zuzendari gisa, abesba tza askorekin lan egin

du, baita Musikeneko Orkestra Sinfonikoare-

kin Donostiako Olatu Talka Jaialdian (2012),

Ciklus Ensemblerekin Donostian egin zen Mu-

sikaren Europako Egunean (2014) edota Bil-

boko Orkestra Sinfonikoarekin Bizkaian zehar

egindako Kon tzertuetan (2015). Erregularta-

sunez lan egiten du SMASH Ensemblerekin

eta haiekin aritu da Festival Internacional

SMASH de Música Contemporánea jaialdia-

ren zor tzigarren eta hamargarren edizioe-

tan (2013 eta 2015), Bilboko BBVA Funda-

zioak antolatutako V. Musika Garaikidearen

Zikloan (2015) edo Suedian eta Danimarkan

barna egindako kon tzertuetan (2015). 2009

eta 2012 urte artean Bilboko Abesba tza eta

Ganbera Orkestraren zuzendari izan zen eta,

gaur egun, Xare Laborategiaren zuzendari

artistikoa eta kide sor tzailea da.

Hainbat musikagileren lanen erabateko es-

treinaldiak eta estreinaldi nazionalak egin

ditu; besteak beste, Jagoba Astiazaran,

Rubén Cid, Ignacio Ferrando, Íñigo Giner,

Félix Ibarrondo, Xabier Mariño, Miguel Ma-

tamoro, Josep Mira, Raül Montalvà, Xabier

Otaolea, Joan Riera, Alba S. Torremocha,

Joserra Senperena eta Carlos Trujilloren la-

nenak. Horrez gain, ikus-en tzunezko hainbat

proiektutan parte hartu du, baita Donostia

Zinemaldian estreinatu zuten Prohibido

recordar (2010) dokumentaleko musikaren

konposizio, zuzendari tza eta grabaketan ere.

Barakaldoko Udal Musika Kon tserbatorio

Profesionaleko Orkestra, Abesba tza eta

Bandako irakaslea izan da (2012-2013).

Orain, Gasteizko «Jesús Guridi» Musika Kon-

tserbatorioko Orkestra eta Banda irakaslea

da, eta (Musikagileak) Euskal Herriko Mu-

sikagileen Elkarteko idazkari tza teknikoaren

arduraduna.

Txaber Fernández

26

Lege-gordailua: BI-309-2016