mila leiho zabalik - naiz: · Hinduismoa, gauza eder askoak dituen erli-jioa izanagatik ere,...

IHES EGITEKO BEGIRADAKGATIBUTASUNARI AURRE EGITEKO GARATZEN DU SORKUNTZA PRESOAK, ESPETXEKO DENBORA BERE

EGITEKO, DENBORAREN BESOETAN ERORI AURRETIK. SORMENAK, ERA BEREAN, ESPETXETIK IHES

EGITEN LAGUNDU DEZAKE; BEGIRADA BAT NAHIKOA DA HORRETARAKO > 12 Oier ANDUEZA euskal presoak egindako lana | UTS.EUS

IOSU TXAPARTEGI «TXAPAS»:«Injustizia handien kontra egingoduen jendea hezi behar dugu» > 22

DATORRENA

1916-2016; rona, sodomia etazartailua mende batez IÑAKI SOTO > 3

www.gaur8.infomila leiho zabalik

2016ko urtarrilaren 9a | IX. urtea • 450. zbk.0,50 euro

Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Oihana Llorente Arretxea, Aimar

Etxeberria Korta. Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-

2a. 20018 Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta:

[email protected]. Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho zabalik

HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK(HIZKUNTZA POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAK) DIRUZ LAGUNDUA

SINADURAK:

03 Iñaki Soto: 1916-2016; rona,

sodomia eta zartailua mende

batez

10 Saioa Aginako: Intuizioa

saiatzen

11 Mikel Zubimendi: Ez delako

goiz, ez dadila beranduegi izan

16 Dani Fano

20 Beñat Gaztelumendi: Jantziak

21 Laura Mintegi: Ez da kopuru

kontua, justiziazkoa baizik

26 Antton Izagirre: Zaharrak berri

26 Andoni Egia: Ispiluaren

aurrean

30 Maria Gonzalez Gorosarri:

Gabon solidariorik ez dago,

konponbidea politikoa delako

22

4

28

Arerioa zapaltzeko aitzakiabihurtu dute fundamentalistekbehi haragia Indian 04

Moldavia, Europako herrialderikpobreenean bizirik nola iraun07

Sorkuntza presoarentzat,ihesbidea ez ezik, ihesaldia 12

Bai&by euskarazko sistemaadimenduna garatzen ari da 17

E.lkarrizketa: Iosu Txapartegi«Txapas», hezitzailea 22

Kalabaza eta bere haziak 26

In fraganti: Jessica Berra 28

2016 | urtarrila | 9

GAUR8• 2 / 3hutsa

atze

rria

Aurten irlandar matxinoak altxatu zirenetik100 urte betetzen dira eta Irlandan ospaki-zunek eztabaida piztu dute. [Gertakarihauei buruz zerbait jakin nahi duenarentzateuskarazko Wikipediaren sarrera benetantxukuna da: https://goo.gl/yy6LW4]. Urte-

muga borobil honek eztabaida desberdinak piztu dituelaeta, orokorrean, eztabaidaren maila igo egin dela ereesan daiteke. Hein batean, bere buruarekin eztabaidanari den nazioaren sentsazioa berpiztu zait han egon nai-zen astean, azken urteetan Katalunian eta Eskozian izandudanaren antzeko sentsazioa, hain zuzen ere. Egunkarietako “Iritzia” sekzioen gai nagusia hau da.

Ospakizun ofizialei buruzko eztabaida piztu da kulturgi-le eta historiagileen artean, adibidez. Liburu dendetanapal bereziak jarri dituzte argitaratzen ari den materialguztia aurkezteko. Nonahi mahai inguruak antolatu di-tuzte. Jakina, Aste Santuagerturatu ahala ekitaldiak bi-derkatu egingo dira. Aldi be-rean, diasporaren eraginez,ekitaldiak mundu osoan ze-har zabalduko dira. [EuskalHerrian zerbait antolatzeaondo legoke, ahal dela bertanbizi diren irlandarrekin bate-ra, ahal bada ez-alderdikoa,agian bai partisanoa].Nolanahi ere, urtemuga-

ren hasiera honetan bi ekin-tzek deitu dute nire arreta.Lehena, RTE telebista katepublikoak gertakari haueiburuzko “Rebellion” produkzio berezia egin du. 6 milioieuro inbertitu dituzte, Aku Louhimies finlandiarra dazuzendaria, Belfast-Dublin-Londres triangeluan garatzenden fikzio dramatizatua da, bost atal ditu eta lehendabi-zikoa iragan igandean eman zuten. 619.000 ikuslek ja-rraitu zuten, audientziaren %41. Hango telebista publikoarentzat inbertsio itzela izan

arren, parte bat berreskuratuko dutela diote, AEBetan etaBritainia Handian banaketa ziurtatu dutelako. [ETBren-tzat produktu aproposa dela uste dut eta etxe horretakoagintariek erosteko aukera baloratu beharko lukete. Edo-nola ere, audiobisualetan dabiltzanentzat ikuspuntuprofesionaletik ikasgai polita dela uste dut, eredu bat].Bigarren ekimena astero-astero, urtean zehar, irla oso-

ko kioskoetan banatuko den egunkari berezia da. “Revo-lutionary Papers 1916-1923” deitzen da eta Trinity College

unibertsitateko Centre for Contemporary Irish History-ren ardurapean argitaratzen da, Liburutegi Nazionalarenbabesarekin. Gertakari historikoen azalpenarekin batera,garaiko egunkarien faksimileak biltzen ditu. [ikusiwww.therevolutionpapes.ie]. Howth herriko kioskoetan,Antrimeko gasolindegietan eta Dublingo aireportuanikusi dut saltzen. Lehendabiziko alea, Pazko Altxamen-duari buruzkoa, bikaina da, pedagogikoa eta dotorea.

RONA, SODOMIA ETA ZARTAILUAREN BARKUAN, JATOR, GUSTURA

Urtemugaz gain, Errepublikan hauteskundeak izango di-tuzte laster, agian otsailean. Errepublikanoentzat, SinnFeinentzat, aukera ona da, bai emaitza onak lortzeko, bai-ta agenda eta eztabaida publikoa markatzeko ere.Lehen aipatu dut Irlandako giroari Eskozian eta Kata-

lunian bizi izan direnen antza hartu diodala, iraganaz etabatez ere etorkizunaz eztabaida nazionala piztu den hei-

nean. Inbidia ematen didate, zentzu horretan. Gure ezta-baidak, beharrezkoak guztiak, oraindik orain alderdienbarrukoak dira, parrokianoak ezer baino gehiago. Nola-nahi ere, urtemugaz harago, Irlandako ekimena berezikiinteresgarria iruditu zait guretzat. Izan ere, gainontzeko sukarrak pasata, beti geratzen

zaigu Irlanda, gure “Dortoka Irla”. Anaitasun harremanbat dugu beraiekin. Eta auzi askotan hango komunitate-ak, hango mugimenduak, hango joerak, eredugarriak di-ra guretzat. Gure bertute eta bizio komunak, aldeak alde,beraien antzekoak dira (beraiek gerlari iaioagoak izan zi-ren eta gu langile hobeagoak; orain ez dakit). The Poguestaldearen diskoaren azalean bezala, irlandarrekin egitendugun bidaian sufrikarioa egongo da, tragedia puntubat, baina ezin dibertigarriagoa izango da: rona, sodomiaeta zartailua bermatuta daude, beste ehun urtez. •

{ datorrena }

1916-2016; rona, sodomiaeta zartailua mende batez

Gainontzeko sukarrak pasata, betigeratzen zaigu Irlanda, gure «DortokaIrla». Anaitasun harreman bat duguberaiekin. Eta auzi askotan hangokomunitateak eredugarriak dira guretzat

Iñaki Soto

hutsa

hutsahutsa

atzerria

ta baxuetako –edo isilean jatenduten kasta altuagoetako– hin-duentzat proteina iturri ezin-bestekoa da. Hortaz, hinduenbegetarianismoa eta behiarensakralizazioarekiko errespetuabaino askoz gehiago dago joko-an. Begirada bat bota diezaio-gun, bada.

BEHIA, JAINKO GUZTIEN AMA

Ez, hinduek ez dute behia jain-kotzat hartzen eta ez dioteotoitz egiten. Begetarianoak iza-ki, behia bizitzaren sinbolo sa-kratutzat dute, babestu eta be-neratu beharreko sinbolotzat.“Vedas” izeneko hinduen eskri-turarik zaharrenean behia Aditi-rekin –jainko guztien amare-kin– lotzen da. Hinduismoareniruditerian sarri ageri da behisakratua –gehienetan zuria–, lo-reekin apainduta. Are, hinduekGopastami edo Behiaren Egunaere ospatzen dute eta haziende-tan edo kalean suelto –eta sarri-tan plastikoak janez– dabiltza-

Azkenaldian India-tik datozen be-rrietan gero etasarriago irakur-tzen ari gara ha-lako edo holako

herrixkan herritar bat, kasu de-netan musulmana, heriotzarai-no lintxatu dutela. Hona hemenadibide gisa orain dela hiru hila-bete pasatxo jasotako berria: fa-milia bat behi haragia jaten arizen zurrumurrua zabaldu zutenherrixka bateko hinduek –Na-rendra Modi lehen ministroa-ren BNP (Bharatiya Janata Party)alderdiko kideak ziren–, eta, on-dorioz, jende-pilo bat makilaketa matxeteak eskutan familia-ren etxean sartu zen, aita herio-tzaraino lintxatuz. Bere semee-tako batek hil ala biziko egoeranjarraitzen du, komatik ezin ate-rata. Krimen horren “arrazoia”:behi sakratuari burla egitea, er-lijio hinduan sinbolo beneratuaden behi bat hil eta haren hara-gia jateagatik. Biktimaren izena:Mahammad Hasmat Ali, Mani-pur estatuko herrixka batekomadrasako burua. Indian, herrialde erraldoiaden heinean, gisa horretako“gertakizun” andana daude, eta,batzuek diotenez, normaltasunbaten baitan koka daitezkeen“turbulentziak” dira. Baina, ger-tatutakoa, zoritxarrez, ez da ger-takari isolatua. Behia animaliapolitiko bilakatzeak erlijio ma-nipulazioa du xede, komunita-teen arteko tentsioa bultzatzea.Behia instrumentalizatu nahida polarizazio berri bat bultza-tzeko, fundamentalista hinduenmuturreko ideologia erlijiosoainposatzeko. Erlijioa ulertzekoeuren moduarekin bat ez dato-rren oro zanpatzeko. Hindueneskritura santuak izugarrikeriakesplikatzeko baliatzen dira:«Behia hiltzen duen edonorkhiltzea merezi du, behia hiltzeahil ala bizikoa delako hinduenkomunitatearentzat». Eta horre-la mintzo dena ez da fanatikozoro bat, BJP alderdiaren ko-rronte ultrena den RSS (Rashtri-ya Swayamsevak Sangh) taldekobuletin ofiziala baizik. Eta,behia, aitzakia. Izan ere, gerta-tzen ari denaren testuinguruahobeto ulertzeko, Indiako egun-

Mikel Zubimendi Berastegi

BEHIA, ANIMALIA POLITIKOAArerioa zapaltzeko aitzakia bihurtu dutefundamentalistek behi haragia Indian

Azkenaldian behi haragia jan duten musulmanenlintxamenduak ugaritu egin dira Indian. Behi haragiadekretuz debekatzen ari dira. Behia sinbolo politiko bilakatudute agenda erlijioso hindu fundamentalista ezartzeko.«Behi politikoa» erabiltzen da botereaz abusatzeko,inpunitate osoz, erlijio batek beste bat azpiratzeko.

Hinduek jainko guztienamatzat daukaten eta besteaskorentzat proteina iturriezinbestekoa den behiagurtzeko agurra. GAUR8

JENDARTEA / b

go lehen ministroa bera RSS tal-dearen produktu bat dela esanbehar da. “Behia gure ama da”, “behiahiltzen duenak hiltzea merezidu” eta gisako ideiekin behi ha-ragiaren debekua ezarri nahidute orain India osoan. Intole-rantzia erlijiosoa nagusi den ez-tabaidaren erdian kokatzen daestatuz estatu barreiatzen ariden behi haragia debekatzeko

mugimendua. Gobernu batekazukrea debekatzea erabakitzea-ren pareko den edo ez eztabai-datzen kateatzeke, zerbait argidago: neurri hori ezarrita, abel-tzaintza sektorean, bufaloarenharagi esportazioan eta gizartearazo larria den nutrizioan on-dorio larriak izango dituzte.Izan ere, musulmanak mendee-tan zehar jan dute behi haragia,eta kristau askorentzat zein kas-


GAUR8• 4 / 5

nak garbitu eta loreekin adorna-tzen dira. Hinduentzat behiapartikularki eskuzabal eta otza-na den kreatura da, trukean ja-sotzen duena baino askoz eregehiago ematen diona gizakiari. Datu historiko eta arkeologi-

koek, ordea, oso historia ezber-dina kontatzen digute. Anima-lien sakrifizio mota ezberdinakjasota datoz “Vedic” antzinakoeskritura santuetan (21 sakrifi-zio mota, hain zuzen), eta, in-dusketa arkeologikoek demos-tratu dutenez, behi eta idiensakrifizioa ohikoa zen; pentsa,animalion haragia hinduen nu-trizioaren parte inportanteazen.Sineskera erlijioso eta datu ar-

keologikoak gorabehera, kontuada boterera heltzean Modik«gure behien sakrifizio masibo-aren» kondena hartu zuela hiz-pide. Handik gutxira, BJP alder-diaren itzaletan, “Salba DezagunBehia” izeneko zaindari taldeaksortu ziren, zenbait herrixketantalde paramilitar gisa antolatu-ta; musulmanen etxeetan eten-gabe sartzen hasi ziren hozkailueta biltegietan haragi bila mia-keta bortitzak eginez. Duela gu-txi talde horretako hamar kideatxilotu dituzte hozkailuan ha-ragia gordetzeaz akusatutakomusulman baten lintxamenduaegotzita. Epaiketan haietako ba-tek honakoa adierazi zuen: «Gu-re seme-alabekin dugun atxiki-mendua baino indartsuagoa dabehiarekin duguna». Oso mezuargia bidali zuen: «Behi bat hil-tzen duen oro hilda dago. Gugeu arduratuko gara horretaz».

INDIA, HINDUEN PAKISTAN BERRIA?Definizioz sekularra den estatubatean behia ortodoxia erlijiosobaten sinbolo egiteak hinduis-mo forma berri baten zabalkun-dea adierazten du. Hinduismoa,gauza eder askoak dituen erli-jioa izanagatik ere, mugimendu,tradizio, indar eta kontraindarezberdinez josita egon da histo-rikoki. Orain aldatu egin nahidute hori: pasibo eta toleranteizateari utzi eta oldarkor etabiolento bilakatzen ari den hin-duismo militante bat bilatzendute, ikuskera bakarraren mo-nokultiboa landuko duena.

Indiako Errepublikaren oina-rria sekularra izan da sortzetikberetik. Azpikontinentearen1947. urteko zatiketaren ondo-ren eman ziren izugarrikerienondorioz milioika musulmanekiparralderantz ihes egin zuten,Pakistanera, eta milioika hin-duek ere beste horrenbeste eginzuten kontrako norabidean. In-dia berriaren sortzaileek «seku-larismoaren printzipioan oina-rrituko zen nazioa» finkatuzuten, gutxiengoei nazio be-rrian leku egin nahian. Indiak,hortaz, ez zuen erlijio naziona-lik izango eta ez zuen lege mai-lan ezberdintasunik egingo fedeezberdinen artean. Herrialdea-ren lehen gobernuan, kasta ez-berdinetako hinduez gain, mu-sulmanak, kristauak eta parsieta sikh bana zeuden. Herritarguztiek, legearen aurrean trata-mendu berdina izango zutenpromesa bere egin zuen IndiakoEstatuak. Hori, baina, ez da au-kera eta emaitza berak izangodiren sinonimo.Indiako musulmanek 170 mi-

lioi laguneko gutxiengoa osa-tzen dute egun. Hori bai, he-rrialdearen barruan gutxiengoizanagatik, Indonesian soilik bi-zi dira Indian baino musulmangehiago. Pakistanen bertan mu-sulman gutxiago daude Indianbaino. AEBetako afroamerika-rrak bezala, beraiek ere osatzenlagundu duten herri eta kulturabateko kide marjinalak dira.Banku kredituetara, osasungin-tzara eta lehen hezkuntzara eresarrera gaitzagoa dute. Hala,musulman gehienek ekonomia-ren “sektore informaletan” egi-ten dute lan: artisauak dira, kaledendariak, peoiak… Oso-oso gu-txi dira administrazioaren goipostuetan lan egiten duten edoMercedes autoak gidatzen di-tuzten musulman indiarrak.Musulmanek beti ikusi izan

dute Nehruren Indiako Kongre-su Nazionala sekularismoarenberme indartsu eta musulma-nen defendatzaile gisa. Histori-koki modu masiboan eman dio-te botoa. Baina ustelkeriakjotako “beren” alderdiaren po-rrota ia apokaliptikoa izan da.Modiren garaipen ikusgarriare-kin kolpe latza hartu dute.

Narendra Modi lehen minis-troak sekularismoaren balio sa-krosantuaren haustura nabar-men bat islatzen du. 2002.urteko istilu odoltsuetan izanzuen papera oraindik ere oso ez-tabaidagarria den arren (BJP al-derdiaren aita ideologiko etamilitantea den RSS talde maku-rrak bultzatuta, Modi Gujaratestatuko buru zenean hinduek1.000 musulman baino gehiagohil zituzten, horietako asko lin-txatuta, eta gobernuburu gisaModik ez zuen askorik egin hil-keta masibo hura gelditzeko),bere alde bozkatu zuten milioi-ka indiarrentzat, historikoki In-dia gobernatu duten mendebal-dartutako figura anglofonoenaurrean bertako seme aszetikoeta errukiorra da, “bene-beneta-ko hindua”. Hinduek dominatu-tako India amets duten RSSkochauvinistentzat, Modi ametsa-ren induljentzia da, nolabaitekogauzapen zerutiarra. Biziki mai-te eta adoratzen dute. India hin-duen herri egiteko behar dute,edo, nahi bada, “Hinduen Pakis-tan bat”, hinduen mitologia etamundu ikuskera modu ortodo-xoenean aplikatuz, Pakistanenohikoa den legez muturreko er-lijioaren erabilpena esplotatuz. Batzuen ametsa besteen

amesgaizto. Indiako musulma-nek urte askoan etorriko ez zelaespero zuten amesgaiztoarenetorrera suposatu du Modik.

KANPOAN USO, ETXEAN OTSO

Indiarrak sarritan desesperatuegiten dira berezkoa duten de-mokraziarekiko atxikimendumasiboa dela eta. Eta agian ho-rregatik, askok nahi zuten Modidiktadore onbera bilakatzea, no-labait, Txinako “burdinazko gi-daria” formularen aurrean, In-diaren erantzuna bihurtzea.Baina India ezin daiteke Txinaizan arrazoi ugarirengatik, ho-rien artean seguru aski inpor-tanteena askoz zailagoa dela on-gizate kolektiboaren ikuskerajakin bat goitik behera indiarreiinposatzea txinatarrei baino. Modi lehen ministro hautatu

zutenean, nazioarteko komuni-kabideetan India bere ekonomiazabaltzen, kanpo inbertsioakerakartzen eta pobrezia borro-Behi haragia hozkailuan izateagatik lintxatutako musulman baten hileta. GAUR8

Hinduek ospatzen duten «Gopastami» edo Behiaren Egunaren irudi bat. GAUR8

Hinduismoa mugimendu, tradizio eta indarezberdinez josita egon da historikoki. Orainpasibo eta tolerante izateari utzi eta oldarkoreta militante bilakatu nahi dute batzuek

«Gure seme-alabekiko dugun atxikimenduabaino indartsuagoa da behiarekiko duguna.Behi bat hiltzen duen oro hilda dago. Gu geuarduratuko gara horretaz»

atzerria

katzen saiatuko zela azpimarra-tu zen.

Modik bere burua asko zain-tzen du. Munduan zeharreko bi-daietan usoaren papera joka-tzen du; soslai baxuaz aritzenda, estridentziarik gabeko adie-razpen publikoak eginez eta so-zialki engaiatutako mezuak za-balduz. Baina etxean otsoarenpare jokatzen du. Isil-isilik man-tentzen da bere alderdiarenmenpe dauden estatuetako bu-ruek hartzen dituzten erabakipolemikoen aurrean. Poliki-po-liki errekonkista gauzatu etahinduismoaren ortodoxia ezar-tzeko darabilten agenda oldar-korraren inguruan ez dio ezer.

Adibideak argigarriak dira: In-diako hegoaldeko Tamil Nanduestatuan BJPko gobernuburuakerabaki du meskitak, tenpluhinduak ez bezala, ez direla toki

sakratuak, eta, beraz, eraitsiegin daitezkeela. Alderdikideduen India iparraldeko Haryanaestatuko buruak derrigorrezkoegin du “Bhagavad Gita” hin-duen eskritura sakratua eskole-tan irakastea. Eliza kristau askokeraso bortitzak jaso dituzte; ha-la, 71 urteko moja bat taldeanbortxatu zuten mendebaldekoBengala estatuan. Fundamenta-listek atmosfera horretan bila-katu dute behia animalia politi-ko, eta, heriotzaren arriskuapresente eginez, musulmanakbehi haragia jateagatik lintxatudituzte. Edo potentzialki sekula-ko eztanda soziala eragin deza-keen behi haragiaren gainekodebekua ezarri dute.

ETORKIZUN TRAGIKOA BEGI BISTAN

Abeltzaintza sektoreak, haragiaproteina iturri ordezkaezin du-

ten milioika indiar musulma-nek, galdera ugari dituzte eran-tzun gabe: behi haragia debeka-tzen badute, bufaloarena eredebekatzera iritsiko al dira?Hinduen begetarianismoa de-kretuz inposatzera iritsi al dai-tezke? India bufalo haragiarenmundu mailako esportatzailehandienetakoa dela kontuanhartuz, zer gertatuko da langa-bezian eta pobrezian gera dai-tezkeen milioika pertsonekin?

BJP alderdiko eta RSS mutu-rreko taldeko arduradun ezber-dinen adierazpenei jaramoneginez gero, behiaren ondotikbufaloa dator. Behia ez bezala,bufaloa sakratua ez den arren,espezie biak “ahaideak” diren ai-tzakiapean, debeku hori ere etordaitekeela aurreikus daiteke.

Eta hori guztia, buztanarentruke bere begiak salduz sato-rrak egin zuen bezala, Indiakogizartean emandako aldaketeibizkar emanda egin nahi da. Ira-ganean osoki begetarianoak zi-ren gurasoei eta euren tradizio-ei errespetua erakustearrenetxean sekula jango ez zuketenbufalo (eta baita behi) haragiajaten dute egun indiar gazte as-kok. Aski da Indiako edozein hi-ri erraldoi bisitatzea jatetxe txi-ki askotan bufalo eta behiharagiarekin egindako xerradaeta kebab on askoak zerbitza-

tzen dituztela egiaztatzeko. Ho-riek guztiak ere ixtera ausartu-ko al dira?

Finean, baina, kontua askozerrazagoa da: musulmanen lin-txamenduek erakusten dutenada animalia gisa behiaren esta-tusa nahitara aldatu dutela, sin-bolo politiko bilakatzeraino,agenda erlijioso fundamentalis-ta hindua ezartzeko. “Behi poli-tikoa” boterearen abusurakoerabiltzen ari dira fundamenta-listak, inpunitate osoz, ortodo-xia muga harrigarrienetarainoeramanez, erlijio batek beste batazpiratzeko.

India eta bertako zibilizazioeredua hinduismoaren funtsez-ko printzipio baten inguruanegituratu izan direla esan daite-ke: sarva dharma sambhava,hots, egia eta erlijio guztien har-monia eta berdintasuna. Hortaz,hinduismoaren izenean hiltzenden indiar ororen heriotzak,hinduismoa bera apur bat hileta osoki desohoratzen du. Har-tutako bidea zuzendu ezean, jo-kaldi politiko zital hori geldituezean, etorkizun tragiko bat atejoka dugu. Abisatuta gaude.

Goian, behiari erreberentziaegiten dion emakumezko

hindua. Beheko irudian,kinka larrian egon

daitekeen bufalohiltegietako bat.

GAUR8

Non geratu da Indiaren eta bertako zibilizazioereduaren funtsezko printzipioa izan den«sarva dharma sambhava» (egia eta erlijioguztien harmonia eta berdintasuna)?

Hinduismoaren ortodoxiak aginduta behiharagia debekatzen badute, bufaloarenadebekatzera ere iritsiko al dira?Begetarianismoa dekretuz inposatuko al dute?


GAUR8• 6 / 7

Bidaia agentziak,kanbio bulegoaketa bigarren esku-ko luxuzko autoakbazter guztietanageri dira Chisi-

nau Moldaviako hiriburuan.Errumania eta Ukrainaren arte-an dago garai batean SobietarBatasuneko errepublika izanda-ko herrialdea. Elementu horieiesker hobeto ulertzen da estatis-tiken arabera Europako herrial-derik pobretuena denaren egoe-ra. Bertakoak kosta ahala kostaaurrera egiten saiatzen dira, bai-no askok dagoeneko etsi egindute eta herrialde aberatsagoe-tara joan dira.

Parez pare ageri zaigu lehenelementua: bidaia agentziak. Ba-tez besteko soldata 180 eta 190euro artekoa den herrialdean,pentsioak 50 eta 70 euro arteko-ak diren herrian, sinesgaitza egi-ten da herritarrek Italia, Espainiaedo Eskoziara oporretara joanahal izateko dirua aurreztea, bai-na horiek dira erakusleihoetaniragartzen diren helmuga turisti-koak. Bidaia horiek normaleanautobusez egiten dituzte: kasuaskotan atzealdean atoi bat iza-ten dute ibilgailuek, bidaiariengauzak eraman ahal izateko.

Argi dago moldaviar horiekguztiak herrialdetik ateratzendirela ez oporretara joateko, Eu-ropar Batasuneko herrialderenbatean prestakuntza txikia be-har duen lanposturen bat lor-tzeko esperantzan baizik: garbi-ketan, nekazaritzan, adinduakzaintzen, eraikuntzan… baitaprostituzioan ere. Horiek diramigrante horiek hartuko dituz-ten sektoreak.

Moldaviarrek beraiek onar-tzen dute bertako egoera horixedela. Hori da atzerrian duten au-kera, eta, oso gustagarri ez denarren, gosea pasatzen Molda-vian geratzea baino hobea da,batez ere ume txikiak eta zaha-rrak ardurapean dituztenentzat.

KANBIO BULEGOAK

Ume txikiak eta zaharrak aurre-ra ateratzeko moldaviar askokkanpora alde egin beste irtenbi-derik ez dute ikusten. Horrega-tik dira hain ugariak dira kanbiobulegoak Chisinaun. Stefan CelMare da bertako kale garrantzi-

tsuena: beste edozein hiritanera guztietako dendaz betetaegongo litzateke, baina Molda-viako hiriburuan kanbio bule-goak dira nagusi: establezimen-du guztien heren bat gutxigorabehera. Txartel handitanazaltzen dute nola dauden koti-zazioak. Euroak, dolarrak etaerrubloak dira nagusi.

Herritar guztiek dakite Mol-daviako ekonomiaren zati in-portante bat kanpoan daudenmoldaviarrek bidalitako diruanoinarritzen dela. Ez dago jakite-rik zenbat diru bidaltzen duten,zatirik handiena inon deklaratugabe eta zergarik ordaindu gabepasatzen baita atzerritik herrita-rren poltsikoetara.

BCM Moldaviako Banku Zen-tralak egindako kalkuluen ara-bera, kanpoan bizi diren molda-viarrek 2014an 1.515 milioi eurobidali zituzten, urte bereko bar-ne produktu gordinaren %20gutxi gorabehera. Inon deklara-tu gabeko dirua erantsiz gero,barne produktu gordinaren

%30etik gora joango ginateke.Europan oso herrialde gutxiizango dira kanpotik bidalitakodiruarekiko horrenbestekomenpekotasuna dutenak. Ho-rretxegatik dira hain negozioona kanbio bulegoak.

MIGRANTEEN DIRUA

Ez da harritzekoa, atzerriko ho-rrenbeste diru jasotzen duenherrialdean. 2013an, kanpotikiritsitako diruaren %68 Errusianbizi diren moldaviarrek bidalizuten: milioi erdi herritar ingu-ru bizi da Putinen herrialdean.Munduko Bankuaren arabera,beste herrialde batzuetan beste200.000 moldaviar inguru bizidira. Moldavian bertan herritaraskok esaten dute milioi batmoldaviarretik gora izango dire-la atzerrian bizi direnak, herrial-deak hiru milioi biztanle bainoez dituenean.

Atzerrira joatea da herritar as-kok egin dezaketen amets baka-rra. Herritar gehienek esangodizute Moldavian bertan baino

Atzerrira lanera joatekobidaiak normaleanautobusez egiten dituztemoldaviarrek: kasuaskotan atzeko aldeanatoi bat izaten duteibilgailuek, bidaiariengauzak eraman ahalizateko. Pablo GONZALEZ

MOLDAVIABizitzea ezinezkoa denean edo nola bizirikiraun Europako herrialderik pobreenean

Pablo Gonzalez

Moldavian bizitzea biziraupen proba batean esku hartzearentankerakoa da. Ekonomia erabat jota dago eta herritarrenheren batek alde egin du jada herrialdetik. Eta bertangeratzen direnek, malabarismoak egin behar dituztebizirauteko. Ezagutu dezagun sozialismoa kapitalismoarekinordezkatzeko egin den ahalegin negargarrienetako bat.

JENDARTEA / b

atzerria

hobeto beste edozein lekutanbizitzen dela. Hala ere, jaioterri-ra itzultzen dira aukera dutenbakoitzean. Errusian edo Euro-par Batasuneko herriren bateanlan eginez ahal duten diru guz-tia aurrezten dute, Moldaviaraitzuli eta etxe hobea erostekoasmoarekin. Herritar askok autoonari ematen diote lehentasu-na, estatus soziala adieraztekoproduktu garrantzitsua delako-an. Badirudi Moldavian zure ba-lioa zure autoarena dela. Osogauza xelebrea gertatzen da: he-rritar asko bizi diren etxeak au-toa baino merkeagoak dira. Horibai, luxuzkoak diruditen autoasko bigarren edo hirugarren es-kukoak izaten dira, Europar Ba-tasunetik ekarritakoak.Gazte askorentzat, etorkizuna

iluna da. Aurrera ateratzeko au-kera gutxi ikusten dute Molda-vian bertan. Herrialdean bertanlanbide-prestakuntza handikoeskulan gutxi behar da. Zerbi-tzuak dira gaur egungo ekono-miaren sektorerik garrantzi-tsuena. Kanpotik jasotako diruguztia gastatzea dirudi ekono-mia honen lelo nagusia.

BALANTZA KOMERTZIALA

Horrela, produktu asko inporta-tzen dira, eta oso gutxi esporta-tu: balantza komertziala 2.500milioi eurokoa da, negatiboa. Es-portatzen duena halako bi in-portatzen du Moldaviak. Kanpo-ra joandakoek bidalitako diruakorekatzen ditu kontuak.Hala ere, sistemak egonkorta-

suna izan badu. Arazo handirikgabe egin du aurrera krisiarenurte gogorrenetan ere. Gero etaherritar gutxiago bizi da Molda-vian bertan, eta horrek eragitendu behar ekonomikoek ere be-

hera egitea. Kamera geldoko he-riotza dirudi, baina atzerabide-rik ez duena, egoera aldatu eze-an. Horixe da moldaviarreknahi dutena: aldaketak.Herritarrek behartu nahi di-

tuzten aldaketa horiek, iristeko-tan, hirietatik etorriko dira. Izanere, Moldaviako populazioaren%60 inguru nekazaritza ere-muetan bizi bada, horietan bizidirenek ez dute esku hartzen ez-tabaida politikoan, erabat pasi-boak dira politikari dagokionez,eta Chisinaun garatzen direnmugimendu politikoetatikurrun bizi dira.Hirietan bizi diren moldavia-

rrak gero eta zatituago daude. Hi-ru jarrera politiko bereiz daitez-ke. Alde batetik gehiengo pasiboadago, Errusiara hurbildu nahiduena. Moldavian ez da harritze-koa Ukrainan eta Georgian dago-eneko erabat desagertuta daudenikurrak edonon ikustea. Chisi-nauko erdigunean Putin Errusia-ko presidentearen erretratoa du-ten kamisetak erosteko aukeraizaten da. Baita Sobietar Batasu-naren ikurrak ere, Moldavia beregaraian aipatu batasuneko erre-publiketako bat baitzen. Horrekesplikatzen du moldaviar askokbere burua egungo Errusiarekinlotuta ikustea, bera baita Sobie-tar Batasunaren egungo oinorde-koa (ez ideologikoa, baina espiri-tuala bai).Ez da sinpatia kontua, pragma-

tismoa baizik. Irina izeneko hiri-buruko ikasleak, esaterako, argidauka: «Gure produktuek Euro-par Batasunean ez dute merkatu-rik, eta Aduana Batasunean [Erru-siak bultzatuta Sobietar Batasunazenetik irtendako estatu batzuekosatzen dute] badago produktuhoriekiko eskaririk». Edonola ere,ikasleak uste du Moldaviak blokehandietatik kanpo egon beharkolukeela, «guztiekin harremanonak izanik».Tankerako iritzia eskaintzen

digute Vlad eta Adrian gazteek.Lehen lanpostuaren bila dabil-tza eta ez dute herrialdea utzinahi: «Gure herrialdean bizinahi dugu, baina hemen eskain-tzen diguten diruarekin bizitzeaezinezkoa da, batez ere neguanberokuntzaren eta argindarra-ren fakturek gora egiten dutene-

Goiko irudian, MoldaviaEuropara hurbiltzearenaldeko ekintzaile bat,Chisinau hiriburuan.Eskuinekoan, Galinairakaslea. Pablo GONZALEZ

BCM Moldaviako Banku Zentralak egindakokalkuluen arabera, kanpoan bizi direnek2014an 1.515 milioi euro bidali zituzten, barneproduktu gordinaren %20 gutxi gorabehera

Herritar guztiek dakite Moldaviakoekonomiaren zati inportante bat kanpoandauden moldaviarrek bidalitako diruanoinarritzen dela


GAUR8• 8 / 9

an. Horregatik herritar askok al-de egitea erabakitzen dute».Eransten digute beren ikaskete-kin aurrera ateratzea errazagoadela Errusian Mendebaldekoblokean baino.

Mendebalderantz begiratzekojoera politikoa duten moldavia-rrek aurrekoak baino aktiboago-ak dira, baina errusiazaleak bai-no gutxiago dira, kopuruaridagokionez. Batzuek nahi duteMoldavia Errumanian sartzea.Beste batzuek, Moldavia Estatuindependente moduan EuroparBatasunean sartzea. Arazo bera-ri egin behar diote aurre: be-raien jaioterrian aurrera atera-tzeko, duintasunez bizitzeko,aukera gutxi izatea.

NEKAZARI EREMUAK

Igor Mocanu ekintzaile gazteaMoldavia Errumanian sartzea-ren aldekoa da: «Gure herrial-deko ekonomia porrot egitekoarriskuan bizian dago. Atzerri-tik bidalitako laguntzarik gabe,ezinezkoa izango da Moldavia-ko egoera bere onera ekartzea.Garrantzitsuena egonkortasunpolitikoa izatea da, herrialdeagaratu ahal izateko».

Hirietako moldaviarrek etorki-zunari begiratzeko joera badute,nekazari eremuetakoek nahikoalan dute bizirik jarraitzearekin.Izan ere, herrietako egoera oso ez-

berdina da: herritar gutxik duteetxean gasa bezalako erosotasu-nik. Hori bai, fruituak eta baraz-kiak landatzeko aukera dutenez,tripa betetzea hirietan baino erra-zagoa izaten da. Gainera, ohikoada herri txikietan batak bestearielkar laguntzea, eta herritar askokera horretan konpontzen dituztearazoak.

Fenomeno horren adibiderikgarbienetako bat Recea herriandugu. Chisinau hiriburutik 130kilometrora eta Beltsi Moldavia-ko bigarren hiritik (Transnistriaalde batera utzita) 25 kilometro-ra dago. Garai batean herria au-topista garrantzitsu batean ze-goen, Ukrainako Odesakoportutik Bielorrusiako Brest hi-rira, Poloniako mugan, zihoanerrepidean. Sobietar Batasuna-ren garaian izan zuen garrantziagaldu egin du ordea, eta gauregun bigarren mailako bidebihurtuta dago.

Receak 3.300 biztanle ditu.Mila etxe inguru, baina horieta-ko 70ek baino ez dute gasa. Ezda harritzekoa, gasa etxerainoeramateak 700 euroko kostuaduelako, eta eskualdeko batezbesteko soldata 1.000 molda-viar leukoa (47 euro) denean.Horregatik, Galina irakasleakbezala hilean 285 euro irabaztendituztenak aberastzat jotzen di-tuzte. Baina kopuru hori ere txi-

kiegia da eta irakasleak nabar-mentzen digu etxean baratzeaedukitzea oso inportantea dela:«Patatak eta erremolatxak ditu-gu. Osasun zerbitzuari eta ko-munikazioei dagokienez, gu-txieneko zerbitzuak dituguherrian. Hori bai, negua iristendenean, ahal bezala egiten duguaurrera, elektrizitatea eta gasaoso garesti baitaude, eta askokgasik ere ez dute etxean. Egoerahorretan, elkartasuna, herrita-rren arteko maileguak, ezinbes-teko bihurtzen dira».

Beste muturrean dago Elena65 urteko erretiratua. Alargun-duta dago eta 38 euroko pen-tsioa kobratzen du. Gasa, argin-darra, telefonoa, ura eta zaborbilketaren fakturak ordaintzeko75 euro beharko lituzke hilero.Horri erantsi behar zaizkio jana-ria, arropa eta bestelako gastuak.

Seme-alaben laguntzarik gabeezin izango luke aurrera atera.Dagoeneko bilobak dituenez,Elenak uste du lanposturen batbilatu beharko duela: «Zahartutanago, aurki senarrak bere ondo-ra deituko nau eta atsedenikhartzeko aukerarik izan gabe jo-ango naiz». Gainera, joan den ur-tarrilaren 1az geroztik lege berribat jarri dute abian Moldavian:horren arabera, pentsiodunekerabaki beharko dute lan egitenduten ala pentsioa kobratzen du-ten, biak aldi berean egitea legezkontrako bihurtu dute-eta.

KAMERA GELDOAN HILTZEN

Erdibideko egoera batean dagoOleg, sei seme eta bi alaben aita.Zaharrena joan zen etxetik berebizitza egitera, baina gainerako-ak etxean ditu oraindik. Esneaekoizteko asmoarekin landetxebat jarri zuen abian, baina aurre-ra egitea asko kostatzen ari zaio:«Errumaniako esnearen lehiakitota nauka. Bederatzi behi izate-ra iritsi naiz, baina orain lau bai-no ez ditut. Gainera, Estatuakesan dit etxean telebista, hozkai-lua eta komun osoa ditudanez,nire negozioa garatzeko lagun-tzarik ez dudala merezi».

Ulergarri egiten da nekazariekherrialdeko bizitza politikoan es-ku hartzeko joerarik ez izatea.Urrutiegi geratzen zaie. Elenarenanaiak Errusian egiten du lan etaharen semea, berriz, Errumania-ra joan zen, baina, etxean bainookerrago bizi zenez, itzuli eginzen, Elenaren semeek egin zutenmoduan. Oleg behin bainogehiagotan joan da Errusiaraeraikuntzan lan egitera, eta or-duan pilatu zuen diruarekin sor-tu zuen landetxea. Bizirik irau-tea beste helbururik ez duteeremu horietako moldaviarrek.

Gutxik uste dute etorkizuneanMoldaviak aurrera egingo due-nik. Sistema sozialista joan eginzen, hirietatik zein nekazari ere-muetatik. Kapitalismoaren aur-pegirik okerrena iritsi zaie: ba-koitzak bereari eusten dio,Estatuaren aldetik inolako lagun-tzarik jaso gabe. Moldavia kamera geldoan hiltzen ari da: gazteekbertatik alde egiten dute eta za-harrek oso baldintza gogorretanpasatzen dituzte azken urteak.

Bi neska gazteherrialdeko oligarkenerretratuei dardoakjaurtitzen. Herritargehienak nazka-nazkaeginda dauzkateagintariek. Pablo GONZALEZ

Hirietakoek etorkizunari begiratzeko joerabadute, nekazari eremuetakoek nahikoa landute bizirik jarraitzearekin: gutxik dute etxean gasa bezalako erosotasunik

Herritar askok auto onari ematen diotelehentasuna, estatus soziala adieraztekoproduktu garrantzitsua delakoan. BadirudiMoldavian zure balioa zure autoarena dela

hutsa

3 BEG

IRADA:

osas

un

a/

gelt

okia

k /

kom

un

ikaz

ioa U

rte berri bati eman dioguongi etorria. Gure kultu-ran Jesus jaio zen egune-tik zenbatzen ditugu ur-teak egutegian, etagertakari hartatik 2.016

urte pasa dira jada. Hala ere, gizakia-ren aztarna munduan askoz ere lehena-gotik ageri da; baita, gizakiarekin bate-ra, inguratzen gaituzten tramankulu,aurkikuntza eta asmakizun ezberdine-na ere. Gizarteek garapen eta bilakaerahandia izan dute; bizitza ez da sortu ze-neko garai hartan bezalakoa. Aldaketaasko pentsamendua garatzearen ondo-rioz etorri dira, eta horrek garunaren bi-lakaera bera ere suposatu du. Esperien-tziak ekarritako ezagutza eta gizakiarenjakiteko grina batuta, pentsamendua-ren bilakaera heldu zen. Geroztik, giza-kiaren ezaugarria izan da pentsatzekogaitasuna, animaliengandik ezberdin-tzen gaituen ezaugarrietako bat, gauregungo gizarteetan aintzat hartutakoa.

XVII. mendean filosofia zientziatikbanandu zen eta gaur egungo “zientzia”kontzeptua jaio zen, gertakari objektiboeta behagarrietatik abiatuta sortzenden ezagutza arrazionala, egia bakartzatkontsideratzen dena. Horretarako me-todo zientifikoaz baliatuta, arazoa gain-ditzeko hipotesi bat eraikitzen dugu etahipotesi hori egiaztatzen saiatzen garaabanikoan agertzen diren aukera guz-tiak aztertuz. Argi dago bide hori, eza-gutza lortzeko eraginkorra izan arren,ez dela erabakiak hartzeko biderik labureta samurrena, gehienetan urteetakosaiakerak behar baititu; gure espezieak,ordea, badu eguneroko bizitzan zenbaitaukeraren artean arrakastarekin emai-tza egokia topatzeko erabiltzen duen bi-de inkontzientea ere, intuizioa alegia.

Intuizioa erabiltzen dugunean, garu-nak jatorri ezezagunetik datorrenideia bat oparituko baligu bezala sen-titzen dugu. Pentsamenduak lur azpi-tik egiten duen lana da intuizioa, inkon-tzienteki prozesatzen duguninformazioa, alegia. Intuizioa emozioe-kin erlazionatzen dugu; hori dela eta,ideia pentsatu beharrean sentitu dugunsentsazioa daukagu. “Intuizio” hitzakberak ere etimologikoki esanahia bar-

neratuta dakarkigu latinetik: intueri,“barnera begiratu”. Pentsamendu logi-ko-arrazionalak, ordea, esan bezala,denbora luzeagoa eskatzen du, azterke-tetarako egiten duguna adibidez, ikas-tea.

Gerd Gigerenzer arrisku eta erabakihartze prozesuetan psikologo adituak,intuizioari buruzko ikerketak gauzatuditu azkeneko urteetan emaitza bene-tan interesgarri eta esanguratsuakemanez. Bere aburuz, intuizioa aukeraarrazionala erabiltzen duten eredu etazenbait programa estatistiko baino ho-beagoa izan daiteke. Aurrera eraman-dako ikerketetan erakutsi dute giza-kiok zenbait erabaki hartzeko eskuradaukagun informazioaren zati bat aldebatera uzten dugula, ez dugula infor-mazio guztia erabiltzen, laborategie-tan egiten dugun bezala. Bestela, naha-s iegia izango l i tzake erabakiahartzearen erronka. Horrekin ez duesan nahi aintzakotzat hartzen ez du-gun informazioa ez dugula ezagutzen,baizik eta ez dugula kontzientziaraekartzen eta horrela erabakia hartzera

eramaten gaituen bidea, aipatu lez, la-burragoa bihurtzen da.

Beraz, intuizioa zentzumenen espe-rientziak emandako jakituria da, etahori baztertu ezin dugun faktua da.Pertsonok ez gara metalezko makinak,gure inguruak ematen digun informa-zioa barneratzen dugu eta bertatikikasten joaten gara, bizirik manten-tzen laguntzen gaituen jakituria bar-neratuz, gure bizitza aurrera doan hei-nean; egunez egun, urtez urte .“Intuizioa” izena ematen diogun hori,esperientziek gure gorputzean etapentsamenduan utzitako aztarnak di-ra; ezagutza horiek pentsamendu arra-zionalari ezberdin zaion bidea hartzendute eta gehien behar ditugunean ate-ratzen dira. Pentsamendu logikoa tre-batu daitekeen bezala, intuizioarekinere berdina egin daiteke. Horretarako,ordea, gure inguruan arreta jarri be-harko dugu eta bost zentzumenekinmundua behatu, ukitu, dastatu, pen-tsatu, kontzienteki; gerora, inkon-tzienteki, uzta jaso dezagun. •

Gehien behar dugunean gidatzen gaitu intuizioak. THINKSTOCK

Intuizioa saiatzen

Saioa AginakoPsikoterapeuta


GAUR8• 10 / 11hutsa

her

ria

Urtero legez, jendetza batuko da Bilbon; etaaurten ere Baionan. Hunkigarria izango da,presoekiko ditugun sentimendu eta obliga-zioek zafratuko dituzte milaka eta milakaaberkideen bihotzak, barruraino sartzenzaigun labankada garden batek erakutsiko

dizkigu, beste behin ere, gure barne-erresuman irekiadugun zauria. Ederra da presoak, eta haien senide eta la-gunak, maitatzean eta defendatzean erakusten den inda-rra, konstantzia eta iraun hori. Ederra da etortzea. Ez, or-dea, etorri beharra. Tristea ere badelako, beste urte batez,konpontzeke eta konponbide aurreikuspen argirik gabejarraitzea psikologia kolektiboa hainbeste mintzen duenauziak, herri honek hainbeste desira eta merezi dituenbakea eta elkarbizitza ezinezko egiten dituen presoenegoerak zuzentzeke segitzea. Bilbo eta Baionako kaleak etorbide bihurtu behar ditu-

gu. Azkar eta osasuntsu pre-so guztien etxeratzea gureekinbidearen funtsezkofunts egin eta daukagunonena eta ditugun onenakhartara jarri behar ditugu la-nean. Presoen egoera guremin eta ezinen poligrafo du-gulako, bizi dugun aro politi-ko demontrearen zailtasuneta kontraesanen erakusle. Ustez denborak ekarriko

zituen erantzun asko gurekontzientziak mailukatzendituzten galdera ikur dituguoraindik, ez dagoelako ziuresaterik presoen auziak urgentziaz eta zentzu onaren bi-detik hobera nola egingo duen. Besteak beste, politika ezdelako sekula ziurtasun borobil baten bueltan mugitzen,presoekin darabilten politikak aspaldi lausotu zituelakojustiziaren eta mendekuaren arteko mugak. Ziegetakogiltza itsasoan betiko hondoratu dutela sinestarazi nahidigute, ateratzeko zirrikituak hain estuak direla horieta-tik pasatzeko modu bakarra belaunikatuta edo hankakaurretik zerraldo egitea dela. Kalkulu hotz eta madarika-tu baten politika da: zenbat eta preso gehiago denboraluzeagoan eta egoera okerragoan, orduan eta harritzarhandiagoak Euskal Herriaren bizkar-zorroan, pasibohandiagoak gure herria dagoen tokitik merezi duen toki-ra eramateko politikarako. Itxaropena zapuztuz, larrimi-na hedatzea dutelako helburu, konfiantza propioak hus-tea, borondate kolektiboa likidatzea.

Euskal presoen kaleratzeak bideratzen hastea, urgen-tea eta zentrala da. Zaila baita, bestela, hankamotza era-bat, elkarbizitza eta normalizazio politiko arrazional mi-nimo bat lortzea. Pertseberantzia behar da, gaia ezkerabertzalearen bihotz organizatiboaren eguneroko taupa-da bihurtzea, erabakiak hartzeko eta eraginkor bihurtze-ko behar diren bitartekoak eta bost hornitzea. Hartzekedauden erabakien aurrean, betikoek betiko «nahikota-sun eza» adieraziko dute; beste batzuek, zintzotasunez,ez direla goiz hartu eta ez dadila beranduegi izan aipatu-ko dute. Baina, denok, orain eta nonahi gaudenok, mol-dea aldatuz, ekipo onenarekin joko-zelaian eta jokoa par-tituz, jendea batuz, ekin behar diogu jardunari. Presoekeurek, banan banakoa eta mailakatua behar duen bidekolektiboan hartu diren eta hartzeko dauden erabakie-tan ziurtasunez aurrera. Eta haiekin bat, haiekin zintzoeta dagoena aitortuz (bere argi eta itzal, zailtasun eta au-

keren leihoen zirrikitu guztiekin), denoi dagokigu, per-tseberantziarekin batera, horizonte berri hori sakontzea,zehatz eta gauzagarriak diren urratsekin bidea ibiltzea.Ahalegin horretan, hitz eta jokabide gerlariak darabil-

tzatenak izango ditugu aurrez aurre. Beren erara, direnmoduan, beren zelai eta joko arauak inposatu asmoz.Amorrarazi egingo gaituzte, bularrean amorru hori bil-tzeko nahiko lan izango dugu, baina lezioa ondo ikasitadugu: gure herriarekin bat eta munduaren aurrean, es-kubideak, justizia eta gizatasuna palanka hartuta, estiloberritu batekin aurrera egitea dagokigula badakigu. Bai,asmatuko dugu. Eta goiari eutsiko diogu, horixe baietz!Bai baitakigu hura ez dela eroriko. Badakigulako preso-entzat beste etorkizun bat iragartzen duten hodeiak me-tatzen ari direla gure herriko zeru gainetan. Eta inork ezduela eragotziko, euria! •

{ asteari zeharka begira }

Ez delako goiz, ez dadilaberanduegi izan

Presoen gaia bihotz organizatiboareneguneroko taupada bihurtu behar da,erabakiak hartu eta eraginkor bihurtzeko beharrezko bitartekoak eta bost hornitu,dugun onenaz eta ditugun onenez

hutsa

hutsahutsa

Mikel Zubimendi

herria

gozamenerako edo espetxean biziduten egoera salatzeko tresna bila-katzen dela azpimarratu du: «Ma-rraztea boterea hartzeko modu batda».Aipatu dugu aurrez denboraren

faktorea. Sormena garatzeko erraz-tasunak ematen dituen faktoreadela pentsa dezakegun arren, dioOrbegozok denbora hori «zailtasu-nez beteta» egon ohi dela: «Egune-rokoan ikusi edo bizitzen ditugunkontuek, gure aurka hartzen dituz-ten neurriek, sortzen diren tentsiouneek geure buruak kezkaz bete-tzera eramaten gaituzte; beti ez daerraza sosegua topatzea». Bainazailtasunak bertute egiten ikasi dudonostiarrak, eta bizi dituen unelatzak txiste bilakatzen ahalegin-tzen da, «barreak eragitearekin ba-tera hemen ikusten ditudanak sa-latzeko». Bestalde, espetxeak sarrizailtasun teknikoen aurrean jar-tzen du komikilaria: «Batzuetanbeharrezko materialen aldetik, eta,besteetan, landu nahiko nituzkeengaien inguruko informazio falta-gatik, hemen ez baitago Interne-tik».Marraztean, ordea, zail egiten

zaio espetxea ez den kontuez egi-tea. «Kaleko inork ikusi ezin duenaikusten dugu; beraz, gure ardurada hemen bizi duguna, pairatzenditugun bidegabekeriak, konta-tzea», adierazi du Orbegozok. Halaere, presoaren ametsak espetxeaez den edonon kokatuta daudelagaineratu du: «Nire kasuan, kalea,etxea, taberna edo mendia, espe-txea ez den edozer marrazten du-danean ez da soilik marrazki bat;hemen baino han egotea nahiagonukeen leku bat da».

IBON MUÑOA, «AMETSEN TXOKOAN»Ibon Muñoaren (Eibar, 1958) ka-suan, espetxean sartzeak eraginhandia izan zuen paperari eta boli-grafoari berriro heltzeko orduan.Gaztaroan piztu zitzaion idaztekogrina, baina bizitzaren egoerek afi-zioa alde batera uztera behartu zu-ten. Espetxean, ordea, denborare-kin egin du topo, afizioaberreskuratzea ahalbidetu diondenborarekin: «Ordu asko igaro-tzen ditugu ziegan sartuta, etaidazteak burua okupatua izateaahalbidetzen dit».Denbora ez ezik, espazioa ere es-

kaini dio espetxeak idazterako or-

Eskuetan margoakhartzen dotazenienespetxetik ihes egitendot. Eta kartzelari au-rre egiteko margoakleiho bihurtu ziren,

barrote bako leihoak». Oier Andue-za (Durango, 1975) euskal preso po-litikoaren hitzak dira, HernanikoBiteri aretoan zuen erakusketariongi etorria ematen ziotenak. Hi-tzok modu zorrotzean erantzutendiote artikulu honen xedeari: zer-tarako sortzen du presoak? Zerekarpen egiten dio sormen arike-tak presoari?Ziegetara begira jarri gara, beraz,

artikulu hau osatzeko orduan.Gaur arratsaldean Bilbo eta Baio-nako kaleak beteko dituzten mobi-lizazioen aitzakiapean, euskal pre-soen egunerokoan alderdigarrantzitsua den sormenari hel-du diogu, bere adiera eta dimen-tsio guztietan. Horretarako, espe-txea zuzenean ezagutu edoezagutzen duten pertsonekin jarrigara kontaktuan, euren esperien-tziaren berri lehen pertsonaneman dezaten. Horrek esan nahidu egun espetxean diren kideenesperientziak ere irakurtzeko au-kera izango dela datozen lerroetan.Zentzu horretan, doakiela eskerrikberoena hauen senideei, GAUR8eta presoen arteko zubi-lana egite-agatik.Esan dugu sormenari bere adie-

ra zabalenean heldu diogula. Ho-rren espresio bat baino ez da ko-mikigintzarena, eta horretandihardu Mikel Orbegozok (Donos-tia, 1979). “Preso nago I” eta “Presonago II” komiki liburuen egilea be-ra, “Ilargiraino” izenburua jarridion bere hirugarren lana argitara-tu berri du. Espetxean marraztuzuen bere lehenengo bineta, «kidebati urtebetetze opari bezala».Egin zuenarekin bere burua harri-tuta utzi eta gauzak kontatzeko bi-tarteko berri bat zuela jabetu zen:«Aurkikuntza bat izan zen; horrelahasi nintzen».Orbegozoren esanetan, presoa

eta espetxea harremantzeko or-duan bi faktore hartu behar dirakontuan: «Daukagun denbora pila,batetik, eta espetxe sistemari au-rre egiteko ditugun baliabideak,bestetik». Sorkuntza garatzearenbidez presoak denboraren kontro-la hartzen duela aldarrikatu du, eta

Aimar Etxeberria Korta

ESPETXEA ETA SORMENASorkuntza presoarentzako, ihesbide ezezik, ihesaldi ere badenean

Hitzak miatuak eta ideiak jarraituak diren eremuan,sormena, ihesbide ez ezik, ihesaldi ere bihurtzen dapresoaren egunerokotasunean. Gatibutasunari aurreegiteko edo buruari ziegako lau pareten artetik ihesegiten laguntzeko, hamaika dira presoa sorkuntzagaratzera eramaten duten arrazoiak.

«Preso nago I»komikiliburuarenbaitanargitaratutakoMikelOrbegozorenbinetak. ATARAMIÑE

JENDARTEA / b


GAUR8• 12 / 13

duan, baliabide asko ematen diz-kiolako: hormak, bisitak, laguneizuzendutako eskutitzak... «Kartze-la barruan edozein une eta euska-rri da egokia idazketarako», aitortudu. Sormena garatzea erabakitzenduten preso gehienek bezala, Mu-ñoari ere kosta egiten zaio espe-txea ez den kontuez idaztea, «ber-tan bizipen asko daudelako».Baina ororen gainetik, burua oku-patua izatea du xede preso eibar-tarrak, baita euskarari bere ekar-pen txikia egitea ere. Berak, ordea,argi dauka non dagoen eta zer ego-eratan aurkitzen den, horregatikargitaratu zuen lehen liburuariizenburu argigarria jarri zion:“Ametsen txokoan bizi naiz”.

EKHIÑE EIZAGIRRE, POESIAN

Oso gaztetatik du idazteko zaleta-suna Ekhiñe Eizagirre (Zarautz,1984) preso politikoak. Txikitatikekin zion egunerokoak, ipuinak,bertsoak, abestiak eta abarrakidazteari: «Idaztea maite nuen». 14bat urterekin, baina, olerkigintzariheldu zion, eta orduz geroztik askoidatzi izan du. Gaur egun, berriz,eta oso boladaka bada ere, idaztenjarraitzen du, «batez ere poesia».Espetxeko egunerokotasunaren

baitan denbora asko eskaintzendio Eizagirrek sormena garatzeari,nahiz eta uste duen espetxeak ez

duela zertan presoa horretara era-man. Kide ugari ezagutu ditu, etadio, modu batera edo bestera, guz-tiek dutela sormenarekiko lotura:«Batzuek gutunak idazten jorratu-ko dute haien sormena; beste ba-tzuek, aldiz, eskulanetan edo mar-gotzen». Baina gaineratu duegoera ezberdina dela presoa da-goen espetxearen arabera. Halaere, nabarmendu du baliabide es-kasia dagoen kasuetan irudime-nak bere papera jokatzen duela etainprobisazioaren bidetik emaitza«imajinaezinak» lortzen direla:«Egur-puska edo ahuakate hezu-rrekin egindako zintzilikarioak,kartoi puskekin txabola atontzekoegindako apalak, eta abar».Sormenak, Eizagirreri, modu ez-

berdinetan eragiten dio. Lagundudiezaioke amorrua eta emozioakkanporatzen, lasaitzen edo denbo-raren astuna arintzen, «baita laupareta artetik ihes egiten ere. Pla-zera ematen dit –jarraitu du– ki-deen sormen lanak ikusteak etanireak haiekin konpartitzea goza-men handia da». Zail egiten zaioespetxea ez den kontuez idaz-tea –espetxean izanik espetxeazidaztean bertako errealitatea isla-tu eta salatu nahi izaten dute–,baina horrek, modu berean, la-gundu ere egiten diola adierazidu: «Sabel barruko garratza kan-

poratzen laguntzen dit, horrekhustuko nauelakoan».

JON TAPIAREN AUTODEFENTSA

Oroitzapenetan oinarrituta hitzegiten du Jon Tapia zizurkildarrak.2005etik da aske –22 urte espetxe-an igaro ostean–, eta 1999an argi-taratu zuen “Gartzelatik” poemaeta bertso bilduma. Beste askorengisan, kartzelako kontua du idazte-arena, nahiz aurretik bertso-pape-rak edo olerkiak bezalako espresio-ak oso gustuko zituen.Kartzelak eraman zuen Tapia

sormena garatzera: «Berehalaohartu nintzen zein den espetxe-sistemaren funtzioa euskal presopolitikoekiko: errepresio itoga-rrian eta mendeku jarreran oina-rrituta dagoela eta, nola ez, gu per-tsona bezala deuseztatzeko tresnadela». Hori horrela, halabeharrez,autodefentsa mekanismo bezalaekin zion idazteari. Aipatu egoeranzail egiten zitzaion, tarteka bazenere, goibelaldiaren zulo beltzeanez murgiltzea: «Beraz, zulo horre-tatik ateratzeko, autodefentsa-sis-temari heldu behar zio, halabeha-rrez. Esaten nuen –jarraitu du–:‘Gorputza kartzelan, baina nire go-goa eta pentsamendua Euskal He-rrian’. Animo horrekin aurrera be-gira jarri eta gogoz ematen nionidazteari».

«Ataramiñe’15» urtekariaren eta Mikel Orbegozoren «Ilargiraino» lanaren aurkezpen argazkia. Jon URBE | ARGAZKI PRESS

ATARAMIÑE, PRESOENSORMEN LANEN BOZGORAILUAtaramiñe euskal preso politikoen artean literatura sustatueta haien lanak zabaltzeaz arduratzen den elkartea 2002.urtean jaio zen. Bi pertsonen arteko koordinazio lan batenondorioz egiten du aurrera, baina ezin da ulertuAtaramiñeren jarduna presoek, euren senideek eta lagunekedota herrietako elkartasun sareek egiten duten ekarpenikgabe. «Guztion artean egiten dugu lan, lan kolektiboa da;presoen mundu hau ez dago bestela ulertzerik», diotekoordinatzaileek.Batez ere, presoek –eta batzuetan iheslari eta deportatuek–

eginiko lanez osatutako urtekaria argitaratzeaz arduratzenda elkartea: bertsoak, poesia, hausnarketak, kontakizunak,margolanak... Baina euren asmoa ez da presoen sorkuntzalanak eurek argitaratzea: «Ez dugu ghetto bat eratu nahipresoen inguruan. Euskal presoek han eta hemenargitaratutako liburuak kaleratzen dira urtero, Ataramiñezaparte». Diote, euren helburua plataforma bat eskaintzeadela, presoei bururatzen zaien hori argitaratzeko. Era berean,hitzaldiak edo errezitaldiak ere antolatzen dituzte:«Herrietako presoen aldeko ekimenak izan ohi dira».

Bota harresia

Bota harresia

hautsi aulkiak

lehertu hormak

tirokatu kristalak

luza eskua

gerturatu gorputzak

estutu ipurmasailak

nahastu ezpainak

urratu arropak

zabaldu hankak

egin irrintzi

bota harresiak.

Bota beltzak

arau hertsiak

kristal atzeko begiak

ezleku itxiak.

Jaso ukabila

ireki begiak

gehitu indarrak

apurtu distantziak

egin garrasi

AaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaMNISTIA!

Ekhiñe Eizagirre

herria

Era berean, pentsatzen zuen ho-ri adierazteko bitartekoa zuenidaztearen artea Tapiak: «Nire mi-litante kontzientzia, nire herrimi-na eta nire ametsak ez zeuzkatelapreso, alegia». Eta gainerakoen gi-sara, zertaz idatziko eta kartzelaz,«batez ere lagun-minen katego-rian dituzunekin. Zoragarria iza-ten zen horietako bateren batengutunak jasotzea». Bestalde, Esta-tu frantsesean preso zituztenhainbat kiderekin ere harremanzuzena zuen zizurkildarrak. Horre-la ezagutu zuen egungo bere biko-tekidea; biak preso zirela gutun bi-dez ezagutu zuten elkar.Kartzelatik irten ostean, ordea,

ez du idazten jarraitu. «Nire buruaez daukat idazleen kategorian, eztapentsatu ere! Horretarako dohainbereziak behar dira izan, eta nikgabeziak baino ez dauzkat alor ho-rretan», azaldu du. Ez idazteagatik,preso diren kideei ere ez dielaidazten aitortu du, atsekabez etaamorruz. Baina barruan daudenguztiak gogoan dituela aldarrikatudu: «...eta gaurko gau ilunak, otoidagio ilargiari; Egun Berria etorbekion, Gure Herri Zaharrari».

MIKEL ANTZA, HITZ EGITEKO IDATZI

Gainerako sortzaile gehienak be-zala, oso gaztetatik izan du MikelAntzak (Donostia, 1961) ere idazte-ko grina: «Unibertsitatera joan or-dez idazle izan nahi nuela esannion aitari. Aholkatu zidan hobenuela karrera bat hastea, idazteariutzi gabe, hartuko nuela erabakiaaurrerago». Baina bizitzaren joan-etorriek moztu zioten idazketare-kin zuen harremana: «Une bateanezinezkoa egin zitzaidan nire sor-kuntzarako grina eta Euskal He-rriaren askapenaren aldeko borro-ka bateratzea». Espetxeak, ordea,berriro jarri du harremanetanidazketarekin: «Atxilotuz geroz-tik, isolamenduan nindutela, idaz-tea bizirik irauteko borroka-tresnabihurtu zitzaidan». Idaztea espresio bide bat da be-

rarentzat, mundua ikusten duenmodua azaltzeko eta besteei era-kusteko aukera ematen diona.«Idaztea hitz egiteko modu bat daniretzat», adierazi du. Espetxeanden heinean, gainera, askatasungabezia den «eraso jarraitutik» al-dentzeko balio diola gaineratu du:«Lau pareta artean itxita egotea

izugarria da. Gizakia ez dago ho-rretara egina». Hori hala, dio ego-era horretan dagoen presoaren-tzako sorkuntza ihesbide ez ezik,ihesaldi ere badela.«Kartzela ez da ezertarako espa-

zio egokia», dio, «norberak sortubehar ditu espazio egokiak idazte-

ko». Agian, despistatzerako or-duan distrakzio gutxiago daudelaonartu du; baina, bestalde, kartze-lari aurre egiteak energia handiaeskatzen duela azpimarratu du:«Gainera, nik beti uste izan dutsormen artistikoa talde giro bate-an, jendarte giro batean, herri giro

Idazle gisa ibilbide oparoaegin du Mikel Antzak, bai

espetxera sartu aurretikbaita espetxean dela ere.

Mikel Ormazabalek ere betiizan ditu gertu papera etaboligrafoa. Espetxean zela

«Hemen naiz, ez gelditzekobaina» liburua idatzi zuen.

Jon URBE | ARGAZKI PRESS

batean egiten den zerbait dela; etahori da kartzelak ekiditen duena».Lan ugariren egilea da, baina ez

du bere lanen arteko sailkapenikegitea atsegin. «Beraz, ez dut ez-berdintasunik egiten kartzelanidatzitakoaren eta atxilotu aurre-ko idazlanen artean. Gainera, eznaiz hierarkia eta sailkapenak egi-tearen batere zale».

MARKEL ORMAZABAL ETA DENBORA

Markel Ormazabalek (Donostia,1982) bazuen esperientziarikidazketarekin espetxeratua izanaurretik. Dio, eskolak bezain bes-te, militantzia politikoak trebatuduela: «Jarduera honi lotutakoidazketan aritu izan naiz bereziki,baina baita zutabegintzan ere».Espetxean zeneko garaiak oroi-tuz, adierazi du presoak sormenabehar duela garatzen duen nekea-ri aurre egiteko: «Mendean har-tzeko dago egina kartzela; eta ho-rretarako, lehenik, presoharturiko pertsona nekatu eginbehar da, akitu, gorputz otzan etaideia propiorik gabeko bihurtze-raino».Dio kartzelak bere helburuak

lortzeko diziplina eta denbora ja-kin bat jarriko dituela, «eta har-tan datza presoaren borroka behi-nenak: nola lortu norberarendenboraren gaineko erabaki ahal-mena? Sormenaren bidez, denbo-ra eta autonomia propioa irabaziditzake presoak». Denbora hori,gainera, inolako erraztasunikemango ez dizun espazio bateanirabazi behar dela gaineratu du:«Bitartekoak mugatuak dira oso:orri zuria maiz luxuzko produk-tua da, boligrafoak ere hainbatisolamendu modulutan erditikebakiak dira, miaketen jomugadira hizkiak eta orrialde zirribo-rratuak...».Baina kartzelak adierazpenari

mugak ezartzen dizkion arren, az-pimarratu du Ormazabalek asko-tariko lengoaiak erabiliz emandaitekeela aditzera gatibutzarenesperientzia. «Kartzelako sorkun-tzaren bitartez presoak ahotsagorpuzten du, eta gizarteak nahizespetxeak ukatu dion hitza etanortasuna aldarrikatu», adierazidu. Hori hala, espetxean gatibu-tzari aurre egiteko idazten delanabarmendu du, «eta horixe dasorkuntza lanak itzalpean dagoe-


GAUR8• 14 / 15

nari egiten dion ekarpen balio-tsua».

JON GAZTELUMENDI: EGOERA LEUNDUZ

Jon Gaztelumendik (Errenteria,1961) perspektiba luzez begiratzendio espetxean igaro zuen denbora-ri eta urte horietan idazteko izanzuen ohiturari. Gaztetan idazlanbatzuk egin arren, dio espetxeansartzearekin batera hasi zitzaiolaidaztearen errotarria mugitzen.Denbora zuen, eta denbora horiantolatzeko beharra, kartzela ba-koitzeko bizi-baldintzek uzten du-ten modura: «Eta sormenak horaurkitzen du bere lekua; jartzea da,hari batetik tiraka hasi eta horre-tan jardutea».Sormenak, ordea, denbora eska-

tzen du, eta espetxeak eman zionGaztelumendiri kanpoan ez zuendenbora hori. Bestalde, sormenagaratzeko, espetxeak «atmosferaberezi bat» eskaintzen duela gai-neratu du: «Ez da soilik apartekomundu surrealista bat; hitz egite-ko joko asko emango luke». Ekitehori, gainera, alde guztietara la-gungarri izan zuela azpimarratudu: «Sormen prozesuak atal askoditu, eta ariketa horietan guztietanmurgiltzean abstrakzio egoera ba-tean sartzen zara; kartzelan zaudebaina kartzelak ez zaitu».Bere espetxeko igaroaz oroitzen

duenaren arabera, kartzelan bizi-tzea oso agresiboa da. Zentzu ho-rretan, arlo psikologikoez gutxihitz egiten dela nabarmendu du,eta, horregatik, kartzelan kartzelazidaztea –egoera mingarrienetatikgertaera komikoetaraino– oso la-gungarria dela dio. Espetxetik ate-raz geroztik jarraitu du boligrafoahartu eta orri zuriaren aurrean jar-tzen, baina beste era bateko idazla-nak osatuz.

ITZIAR PLAZA: ESNA AMETSETAN

Sormena, idaztea ez ezik, margo-tzea ere bada, eta horretan diharduItziar Plazak (Bilbo, 1982). Amaren-gandik jasotako dohaina dela dioberak, preso izanik gehiago gara-tzeko aukera izan duena. Garatu,espetxeko pareten artean bizirikirauteko garatzen duela dio, espe-txeak egunero erakusten dion pai-saia grisari aurre egiteko: «Egune-ro panoramika bera ikusteak etamugaz josita egoteak ondorio kal-tegarriak eragiten dizkio presoari».

arratsaldean zehar. Espetxetikihes egiteko behar horrek irudi-mena garatzera narama, beraz,baita sormena ere».Baina hainbat oztoporekin aur-

kitzen da durangarra: «Batzuetanmaterialak sartzeko arazoak iza-ten ditut, Teixeiron adibidez.Aranjuezen ere mihise txikiaksoilik sartu ahal nituen». Margo-tzeko orduan begiradei errepara-tzen die batez ere: «Ehun paisaiekbaino askoz gehiago esaten dida-te». Espresioak bilatzen ditu, etainoiz liburu edo argazki bateanzerbait iradoki dion begiradarenbat ikusiz gero hura paperera era-maten ahalegintzen da.Orain gutxi arte erakusketa

bat izan du Hernaniko Biteri kul-tur etxean. «Ez nuen sekula pen-tsatu erakusketa bat izatera iritsnintekeenik. Niri zerbait esatendidaten irudiak jendearekinkonpartitzeko aukera eman dit,nire ihesaldiek eraman nautenleku desberdinak jendearekinkonpartitzekoa», dio erakusketa-ren harira. Era berean, jende as-koren iritziak jasotzeko aukeraizan du, modu batera edo beste-ra helarazi dizkiotenak: «Oso es-kertua nago horregatik».

Eguneroko paisaia grisei aurreegiteko margotzen du, beraz, Pla-zak. Eta aurre, ametsekin egin dioaurre egunerokotasun monotono-ari: «Espetxeak lapurtzen dizkigunegoera guztiei aurre egiteko ametsegin behar dugu. Lehen ere egitennuen amets, noski, lo egiten nue-nero. Baina espetxean ametsak es-na nagoenean datozkit bata beste-aren atzetik, eta eskerrak!». Ametsegiteko aukera emateaz gain, mar-gotzeak barrutik bizirik dagoelaadierazten dio Plazari: «Espetxeak,beste hainbat helbururekin batera,gizatasuna suntsitzea bilatzen du.Horren aurrean, gizaki egiten gai-tuzten emozioak eta sentimen-duak adieraztea funtsezkoa da».

Ametsetan egin, bizirik sentitueta... espetxetik irteteko aukeraeman. Marrazketak ematen dionbeste irtenbideetako bat, «irudi-menak limiterik ez baitu». Espe-txetik irten ez soilik fisikoki, baitamentalki ere, marrazkien bitartezbarruan giltzapeturik dituen senti-menduak kanpora ditzakeelako,«gainetik zama bat kenduko banubezala. Marraztea komunikatzekobitarteko bat da –jarraitu du–. Ezdu zertan besteekin komunikatze-ko izan behar, bereziki norbere bu-ruarekin komunikatzea garrantzi-tsuagoa dela esango nuke».

OIER ANDUEZA, ESPETXETIK IHES

Espetxeratua izatearekin baterahasi zen Oier Andueza (Durango,1975) margoekin esperimenta-tzen: «Geroztik, etengabe aritunaiz pintura krema margoa ha-tzetan hartu eta paperak zikin-tzen». Modu horretan, esan daite-ke espetxeak eraman zuelaAndueza sormena garatzera. Diobertako egunerokotasuna osomugatua eta monotonoa dela,«eta bertatik ateratzeko beharraizaten dugu. Nik –jarraitu du– or-duak ematen ditut margotzen,normalean bazkalostean hasi eta

Hiru aste egin ditu OierAndueza preso

durangarraren marrazkienerakusketak Hernaniko

Biteri kultur etxean. Andoni CANELLADA | ARGAZKI

PRESS

Irudimenak presoa ziegako lau pareten artetikkanpora eramateko gaitasuna du. «Kartzelanzaude, baina kartzelak ez zaitu», sentitzen zuen Jon Gaztelumendik

Bi ahoko arma izan daiteke denbora faktoreapresoarentzat: beronen kontrola har dezake edobere besoetara eror daiteke. «Mendean hartzekodago egina kartzela», dio Mikel Ormazabalek

hutsa

iRRITZIA:

{

}

DaniFano


GAUR8• 16 / 17

Goizeko hirure-tan amaitu zu-tela kontatzendute, BilbokoAlde Zaharreankantuak kanta-

tzen, trikitiaren eta albokarenlaguntzarekin. Jai bat izan zen,«bizitza honetan gauzak ondodoazenean ospatu egin behardirelako». Hala azaldu digu En-

tzi Zubirik, 1991n, Ilari eta Arturanaiekin batera, Didaktiker sor-tu zuen lagunak. Izenak adieraz-ten duen gisan, didaktika iker-tzea zen egitasmoaren xedea. Ikerketaren emaitza DDK Sys-

tem izeneko sistema adimendu-na izan zen, baita euskara ikas-teko lehenbiziko softwarea ere,Haberekin batera egina: Ikas-Txip. Geroxeago garapena inge-

lesa ikasteko moldatu zuten etahala jaio zen EnglishExpert.Orain, organigrama zabal ba-

ten parte da Entzi Zubirik zu-zentzen duen Didaktiker.Bai&by fundazioak barnebil-tzen ditu Bai&by osoa eta beresei adarrak: Estatua, Iruñea, Bil-bo eta Areeta, Donostia, Gasteizeta Didaktiker. 52 langile diraorotara. Bilbon bildu ziren 2015bukaeran, krisiaren ondotik«suabe-suabe gorantz» hasi di-rela ospatzeko. Gainera, Bai&byfundazioa eratzeko proiektua iaburutua dago eta horrekin eregustura daude.

AMETSA HARAGO JOAN DA

1998tik Bai&by-ren kanpainaguztien aurpegia izan den SantiUgalde aktoreak gidatu zuenekitaldia. Ondoan izan zituenAndoni Egaña eta Arrate Illarobertsolariak, Pernando Goñimarrazkilaria (aurkezpenari la-gundu zion bere marrazkiekin)

Bai&by fundazioareninguruko hainbat lagun,Bilborock aretoko jaianbrindisa egiten.Dabid MARTINEZ | DIDAKTIKER

BAI&BY-REN OSPAKIZUNAEuskarazko sistema adimenduna garatzenari da, hezkuntza eta jendartea hobetzeko

/ Maider Iantzi Goienetxe

Duela 25 urte, oraindik ordenagailuek solas egiten ezzutenean, euskara ikasteko lehenbiziko softwarea sortuzuen euskaltzale talde batek. Gaur egun, euskara etaingelesa barneratzeko sistema adimendun bakarra, Bai&by,garatzen dihardute. Krisiari aitzin egin eta fundazioarenproiektua burutu dutela ospatu dute besta batekin.

JENDARTEA b

herria

eta Andres Urrutia euskaltzain-burua, bertzeak bertze. Ikasleak,enpresak, euskalduntze sektore-ko kideak... Fundazioarekin lanegin duen jende ugari elkartuzen.Entzi Zubirik pozik azaldu di-

gu duela 25 urte zuten ametsabaino «askoz ere harago» joandela proiektua. Horren erakus-garri izan zen jaia.Adierazi duenez, ametsa hara-

go joan da teknologia izugarrialdatu delako. Adibidez, azkenproiektuan, Elhuyarrek aplika-zio bat prestatu du euskara etaingelesa linguistikoki etiketa-tzeko. Hala, edozein esapidetanze hizkuntz elementu daudenjakin daiteke: ze aditz, ze denbo-ra, ea erlatibozkoa den… «Iraul-tza izugarria da». «Didaktiker sortzean hau iku-

si izan bagenu, zientzia fikzioazela pentsatuko genuen. Bainahori ez zaigu guri bakarrik ger-tatu. Hori gertatzen ari da. Dau-den aurrerapen teknologikoakerabiltzen asmatzen badugu,hainbat arlotan eta ikaskuntzanzehazki aurrerapen itzelak egi-ten ahalko ditugu. Izugarria daaurreratu dena eta aurreratzenari garena», nabarmendu du.

BAKARKA IKASTEKO TRESNAK

Aipatu bezala, orain dela 25 urtesortu zen sistema adimenduna.«Sustatu genuenok euskalgin-tzan geunden, eskolak emateneta didaktikan, eta kezka bat ge-neukan: zergatik hainbat ikaslekez zuen ikasten? Helduen ikas-kuntzan hizkuntzekin oso ohi-koa da hori, ez da euskararenbakarrik gertatzen. Hizkuntz es-kolan jendea 3. mailara iristenda, baina 4. eta 5. mailetara osogutxi. Diagnostiko bat geneu-kan: oinarri falta, ikasteko estra-tegia desegokia, blokeoak…»,oroitu du Zubirik. Orduan, IKAn ikasleak bakar-

ka ikasteko tresnen bila hasi zi-ren. Liburu berezi batzuk eginzituzten, soluzioak amaieran zi-tuztenak, ikasleak bere kabuzlandu ahal izateko, partitura batikasten den moduan. Paperean,orduko formatuan, ikasleei ikas-ten irakasteko ahalegina eginzuten. 1987an, paraleloki, IlariZubirik informatikak laguntza

handia eman lezakeela pentsatuzuen. Hala jaio ziren, 1991n, Di-daktiker eta Ikas-Txip. Hauenberezitasuna, beren sinpletasu-nean (orduan oraindik ordena-gailuek ez zuten solas egiten),sistema aditu bat izatea zen,hau da, irakasle birtual bat.«Didaktikerren oso teknologia

aurreratua geneukan, produktu-rik onena, baina oso zaila zenmerkaturatzea. Orduan, erabakigenuen produktua beharreanzerbitzua saltzea. Hala sortu ge-nuen Bai&by». Hiru zentro irekizituzten lehenbizi, Bilbo, Gas-teiz eta Arrasaten, eta 2000nbertze hiru, Getxo, Iruñea etaDonostian. Konpetentzia handiaegon zen (BlaBla&Company,WStreet, Opening…), krisia erebai. Gainera, Opening-ek ikasleguztiak kanpoan utzi zituen etahorrek sektore osoa ukitu zuen,jendea beldurtu egin zen. «Bai-na gu indartuta atera ginen».

ONDASUN SOZIALA

«Teknologian izugarri inbertitudugu: 2000tik hona sei milioibaino gehiago, didaktikarenikerkuntza lehentasuntzat har-tuta. 2003an Internetez ikastekolehenengo softwarea geneukaneuskaraz. Ikusi genuen sortutageneukan teknologia hori bere-zia zela, aukera itzelak zituelaeta ondasun horrek ez zuela es-ku pribatuetan egon behar; on-dasun soziala izan behar zuen»,segitu du Zubirik azaltzen.Aukerak aztertu eta ondasuna

babesteko erarik onena funda-zioa zela erabaki zuten. 2007anjaio zen Bai&by fundazioa. Baina fundazioa «herren» gel-

ditzen zitzaien eta barrenera be-giratu zuten. «Kontraesan guz-tiekin, fundazioa ez delakoperfektua, hitzarmen kolektiboaegin genuen. 2013an, urte ba-tzuetako prozesuaren ondotik,lankide guztiekin adostuta, ga-ratu genuen. Bertan, langileekparte hartzeko tresnak daude,jarraipen batzorde bat, erabakiestrategikoak hor aztertzen dira,langileek ahotsa eta botoa edu-kitzeko eskubidea jasotzen da,onura batzuk (amatasun bajanastebete gehiago, adibidez)…».Errate baterako, gehienezko

soldata txikienaren halako 2,5Goitik behera, Entzi Zubiri egitasmoa azaltzen; Arrate Illaro eta Andoni Egaña; eta albokari bat. Dabid MARTINEZ | DIDAKTIKER


GAUR8• 18 / 19

izan daiteke. Soldatak arraziona-lizatzeko eta eztabaidatzeko me-kanismoak daude. Halako tres-nak sortu dituzte desberdinakizateko baita barrura begira ere.

IRAULTZAK ETA JENDEA

Bai&by fundazioak 3 + 1 helbu-ru ditu, eta +1 horixe da hitzar-men kolektiboa. Hiru xedeakhonakoak dira: euskara eta eus-kal kultura bultzatzea; hezkun-tza sistema adituak zabaltzeaeta hezkuntza baliabideak sozia-lizatzea, hezkuntza eskubideaerrealitate izan dadin; eta gara-pen bidean dauden herriekikoelkartasuna. «Gure ustez, hezkuntzak, bai-

ta hizkuntzak ere, gizartea eral-datzeko ahalmena dauka. Ondodago gobernuak aldatzea, bainahistorian ikusten dugu hori egi-tea oso zaila dela. Iraultzak egi-ten dira, baina jendearen fun-tzionamendua ez da aldatzen.Bietan egin behar da lana, bainaaldaketa sendoena barrutik ha-sita egiten da, behetik gora. Egindugun planteamendua da, guretxikitasunean, gure inguruan,lankideekin, harremanetan, bes-te entitateekin… horretan eragi-

tea. Eta hor hezkuntzak eta sis-tema adituek ahalmen handiaizan dezakete».Hainbat proiektu sustatu di-

tuzte orain arte. Adibidez, Seas-kari lagundu diote, Garabide el-kartearekin Bai&by plataformakitxuara moldatzeko proiektuaegin dute eta ingelesa euskara-tik ikasteko programa garatudute.

INGELESA EUSKARATIK IKASTEA

«Azken hau ibilbide handikoproiektua da. Frogatuta dago in-gelesa euskaratik ikasteak eus-kara bera indartuko lukeela.Euskaldunok ohituta gaude gaz-telaniaz edo behar den moduaneskuratzen teknologiak, hizkun-tzak… Orduan, ez dakit bezeroasko egingo ditugun, baina fun-dazioaren helburuekin bat da-tor, eta, gainera, gure ustez, osotresna interesgarria izan daitekegazteei begira», adierazi du Di-daktikerren zuzendariak.Sopelako Ander Deuna ikasto-

larekin eskuz esku ari dira lane-an eta bertze ikastola eta gaztebatzuengana zabaltzeko asmoaere badute, euskaratik ingelesaeskura dezaten.

Bertze egitasmo bat Elhuya-rrekin eta BCBL zentroarekinegiten ari diren elkarlana da.Kognizioaren, burmuinaren etahizkuntzaren ikerketarako dizi-plina arteko nazioarteko ikerke-ta-zentroa da BCBL, eta Donos-tian kokatu dago. LangMind daegitasmoaren izena. Euskarareneskurapena nola egiten den etahorretan sistema adituak zer ze-rikusi izan dezakeen aztertzenari dira. Hego Euskal Herriko 50bat ikaslek parte hartu dute.Egun osoko probak egin dituzte.Probak amaitzear daude. Geroemaitzak alderatu eta ondorio-ak aterako dituzte. «Oso itxaro-

pentsu gaude. Oso egitasmo po-lita da. Aurkeztuko dizueguemaitzak dauzkagunean».Bai&by-n ikasleek programa-

rekin ikasten ematen dute den-borarik gehiena eta eskolak erejasotzen dituzte “hegaldi librea”egiteko. Hegaldi librea hizkuntzsimulatzaile bat da, trebatzekobaliagarria. «Lurreratu egitenzara eta nahiz eta krak egin ezdago arazorik, abiadura mantso-tzen duzu, angelua egokitu…».

IRAKASLE BIRTUALA

Irakasle birtual bat dago orde-nagailuan. Ikaslearen ezauga-rriak antzematen ditu. Lehenen-go bere epe ertain eta luzerakooroimena neurtzen du, hori bai-ta hizkuntzak ikasteko balioduena. Eta asimilazio gaitasunaeta bertze hainbat parametrokontuan hartuz, estrategia batdiseinatzen du hezur-haragizkoirakasle batek egiten duen beza-laxe. Ikaslea gidatzen du. «Neurolinguistika oso argi

frogatzen ari da enpirikoki as-paldi genekiena, alegia, infor-mazioaren berreskurapena eginbehar dela ikasteko», agertu duZubirik. Adibidez, honako esal-dia: “Ez dut uste etorriko denik”.Didaktikerren zuzendariarenarabera, melodia bat bezala sen-titu behar da ikasteko. Unitatebat izan behar du, akorde bat.Hala, “ez dut uste etorriko dela”entzutean tonua galtzen duelakonturatuko gara. Gramatikakerraten digu ezezkoa dela etaberaz “-ik” amaiera behar duela,baina «ezin da hitz egin beti gra-matikatik tiraka. Gauzak ikasibehar dira musika ikasten denbezala».Irakasle birtualari esker, ez

soilik ingelesarekin, euskarare-kin ere estatu mailan multina-zionalekin lehiatzen dabiltza.Euskarara iraultzen dute –inge-lesera ere bai, merkatuaren %70baino gehiago baita oraindik–teknologian egiten duten aurre-rapen guztia.Hainbat jendek eskatzen die

frantsesa edo beste hizkuntza-ren bat ikasteko aukera. Bainahorrek inbertsio handia eska-tzen du. Etorkizunean baduteideia gauza gehiago egiteko, bai-na pixkanaka-pixkanaka.

Bai&by fundazioarenbestan parte hartu zutenhainbat pertsona,tartean giroa alaituzuten musikariak.Dabid MARTINEZ | DIDAKTIKER

BCBL zentroarekin egitasmo batean lanean aridira euskara nola eskuratzen den eta horretansistema adituak zer zerikusi duen jakiteko. 50 ikaslek parte hartu dute

Malgutasuna eta metodologia pertsonalizatuaeskaintzen ditu sistemak, era dibertigarri etadinamikoan, jarduera ugarirekin: jolasak,bideoak, ahoskera, lexikoa, idazlanak...

hutsa

3 BEG

IRADA:

Jantziak

osas

un

a /

gelt

okia

k/

kom

un

ikaz

ioa A

uto barruan harrapatu nau 2016ak EuropakoKultur Hiriburuan, aurrekoari bozinaka etaatzekoaren amorrua jasoz, leihoak eta ateakitxita, oihuka. Garbera merkataritza zentroa-ren atariko aparkalekuan autoa utzi nahi etaezinean. Urduri nago eta irratia itzali dut.

Musikak ez dit argi erabakitzen uzten ze zirrikitutatik au-rreratuko dudan pareko autoa nire atzekoari ni gainditzekotarterik utzi gabe eta aldameneko Renault Clioaren leihotikgizon bat ikusi dut leihoari oihuka, kopilotuaren aulkianhaur batek izu-laborriz begiratzen diola eta haizetako garbi-gailuek ezetz esaten dioten bitartean; ez duela aparkatuko,ez dela Toys R Us saltokira joango; aurten ere semeari Erre-ge Magoek ez diotela gutunetan eskatutako auto telegidatu-rik ekarriko, eta betiko geratuko dela Garbera pareko apar-kalekuan. Bizikidetzaz eta familiaz pentsatzen ari nintzelaleku bat libratu da eta au-toa bertan sartu dudanera-ko ahaztu egin zait zertazpentsatzen ari nintzen ere.Euria ari du gure hiriburupostalezkoan eta autoakerabat zibilizatuki ari diraelkarri bozinaka. Lasai har-tzea pentsatu dut, berokiajanztea. Irratian 2015ekokultur eskaintzaz ari diraeta otu zait kultura horixede la : eur ia a r i dueneanjanzten dugun berokia, ma-terial eta kolore sorta kon-partitu bat; eta nire medi-tazio sakonean murgildutanengoela auto batetik ema-kume haserretu batek kei-nu are haserretuago bategin dit, ea ateratzera noanedo ze demonio ari naizenhainbeste denboran berariesperantza faltsuak sor-tzen. Ezetz erantzun dioda-nerako beste auto bat ierrietan ari zen.Presaka joan naiz sarrera

nagusiraino. Oinezkook ezdaukagu bozinarik bainaune batez zalantza egin dutdenda eta denda arteko jen-de olde presati hartara au-sartu edo ez. Eta ohartzera-ko nire hankak ere ibili erohorretan sartuak ziren; etamugikorra joka hasi zait;lagunen bat izango da «ur-teberrion» esateko edo «ge-

ratuko kafe bat?» edo batek daki zer, baina ez naiz ausartueskuarekin ezkerreko poltsikoan Richter eskalan hamarrenbat gradutan dardarka ari den mugikorra hartzera, kontzen-tratuegi noa Springfield eta Bershka eta H&M eta Forumeta Pull and Bear eta ume-autoak eta opariak eta kafetegiaketa supermerkatua eta poltsak eta oinetakoen lokarriak lo-tzera makurtu den mutikoa eta mugikorretik hizketan ariden emakumea eta denda batean ezkutatu naiz arnasa har-tzeko. Oinezkoen ibiliaren erritmo eta bolumena hartua du mu-

sikak. Zentzumenak piztuta dauzkat, begiak erne eta eskuakfin artile, pana, bakero, zeta eta gainontzekoak ukitu etaukitu koadrodun alkandora bat esku artean nerabilela auto-ko burutazioak itzuli zaizkit; kultura ere horixe dela akaso,jostea eta bustitzea ere bai, eta nire ideia zaparradaren lau-soan Txirritarekin akordatu naiz, eta bere bi alkandorekin,

koadrodunak ote ziren es-ku artean dudanaren mo-duan? Modatik pasatakoamoda bilakatzen da bat-ba-tean berr i ro ; a lkandoraesan nahi dut, Txirrita mo-da ote da edo ote zen?, kul-tura bai agian?, eta alkan-dora ez baina galtzak erosiditut; ezkertiar antikapita-lista antiinperialista honekauskalo nork auskalo noneta auskalo nola egindakogaltzak erosi ditu nire kon-traesanengatik baino nirekontra esango dituztenen-gatik kezkatuago. Garai lausoak bizi ditu-

gu : supermerkatuetanerosten ditugu gure liburueta diskoak; makarroien,arrozen, letxugen eta hara-giaren poltsa berean sar-tzen dugu kultura, agian ja-naria ere badelako kultura,edo kultura ere badelakojanari. Eta euripean aspaldiko

hitz haiekin gogoratu naizberriz ere. Baietz esan diotnire buruari, multinaziona-letan erosi arren euskaltza-lea naizela, eta ezkerrekoa,eta antikapitalista, egitendudanak eg i ten nauenarren, hitz handien gaine-an ere euria ari duen arren,janzten dudanak janztennauen arren. •

Supermerkatuetan erosten ditugu liburu eta diskoak. A. CANELLADA | ARP

Beñat GaztelumendiBertsolaria



her

rita

rrak

Gaur arratsaldean Bilboko eta Baionako ka-leak beteko dira, beste behin ere, espetxepolitika aldatu behar dela aldarrikatzeko.Ez dut zalantzarik milaka eta milaka per-tsonak errepikatuko dutela urteroko me-zua; bestelako espetxe politika behar dela

alegia, Espainiako gobernuak entzun dezan.Biharamunean zifra-dantza ibiliko bada ere, ez nau

arduratzen aurtengo deialdian iazkoan baino jendegehiago edo gutxiago egongo den, gaurko aldarrika-pena, honezkero, errotuta dagoelako euskal gizartean,biltzen den kopurua gorabehera.Laster bi urte izango dira Euskal Soziometroak datu

interesgarriak eman zituenetik espetxe politikareninguruan euskal herritarrek duten jarreraz. Datuhauetan ikusten da herritar gehienak bat datozela po-litika hori errotik aldatzearekin, eta halaxe adieraztenzuten orduko galdetegian.Sei galdera luzatu zizkieten inkestatzaileek herrita-

rrei . Lehen galdera zen:“Nola ikusten duzu, ETArenindarkeria amaitu ondoren,Espainiako gobernuakmantendu duen espetxepol i t ika?”. %45ek z ioengaizki iruditzen zaiola, etabakarrik %12k ikusten zuenegoki gaur egungo espetxepolitika mantentzea.B igarren ga ldera zen:

“Zergatik uste duzu gober-nua gaizki ari dela?”. Eta%64k zioen «sakabanaketamantentzen ari delako». Horrez gain, herritarren %17kzioen «ez delako babesten ari ETAtik bereizi diren pre-soen birgizarteratzea».Hirugarren galdera zen: “Zure iritziz, egungo egoe-

ran, Espainiako gobernuak presoak Euskal Herrikokartzeletara hurbildu beharko lituzke?”. Eta baietzesaten zuen %73k, eta bakarrik %15ek esaten zuenezetz.Laugarren galdera zen: “Zer iruditzen zaizu gaixota-

sun larri edo sendaezin bat duten ETAko presoak aska-tzea, legeak ezartzen duen bezala?”. Ondo ikustenzuen %71k, eta, gaizki, aldiz, %12k bakarrik.Bosgarren galdera zen: “Badira hainbat espetxe-

onura legeak preso guztiei ezartzen dizkienak, beste-ak beste, baimenak, asteburuetako irtenaldiak, etaabar. Uste duzu espetxe-onura horiek ETAko presoei

ere eskaini behar zaizkiela?”. Eta baietz esan zuen%66k. Ezetz, soilik, %20k esan zuen. Azkenik, inkestatzaileek galdetzen zuten: “Uste duzu,

egungo egoeran, Espainiako gobernuak, legearen ba-rruan, ETAko presoen birgizarteratzea erraztu behar lu-keela?”. Hemen erantzunak dibertsifikatu egiten ziren:%47k zioen baietz, preso guztiena, salbuespenik gabe;%22k zioen bakarrik odol deliturik ez zituzten presoena,eta, azkenik, %20k zioen preso guztiek zigor osoak betebehar dituztela.Soziometroaren inkesta egin zenetik ia bi urte joan di-

ra eta seguru nago datu hauek areagotu egin direla pre-soen egoera aldatzearen alde. Gero eta hedatuago dagogizartean egungo sakabanaketa eta urruntzea zigor gehi-tuak direla presoentzat eta, bereziki, beren familientzat.Beraz, horrexegatik ez du ardura zein den bihar egun-

karietan aterako den zifra-dantza, ez du ardura aurtenjende gehiago ala gutxiago kaleratuko den, ez du axolakaleak goraino edo erdiraino beteko diren; gaur Bilbon

eta Baionan egon ez diren askok eta askok bat egiten du-telako manifestazioen aldarrikapenarekin, kalera irtenez arren.Eta bestalde, zifrak ez dira aitzakia. Garrantzitsuena ez

da manifestari kopurua edo zenbatek erantzuten duteninkesta modu batera ala bestera. Ez da kopuru kontua,justizia kontua da. Eskaera justua denean, ez du axolakopuruak. Espetxe politika aldatzeko argumentarioa ezda bilatu behar datuetan, eskubideetan baizik.Kartzelak hustu behar dira eskubide oinarrizkoak bete

behar direlako, legea eskuan zigor asko beterik daudela-ko, gaixo daudenak askatu behar direlako, epaiketa guz-tiak ezohiko kodigopean burutu zirelako, ezarritako zigo-rrak neurriz kanpokoak direlako eta Espainiak, behingoz,estatu demokratiko homologagarria dela frogatu beha-rra duelako. •

{ koadernoa }

Ez da kopuru kontua,justiziazkoa baizik

Espetxeak hustu behar dira, beste hainbatarrazoiren artean, Espainiak, behingoz,estatu demokratiko homologagarria delafrogatu behar duelako

Laura Mintegi

hutsa

hutsahutsa

herritarrak

Liburua mahai gaine-an jarrita hasi garahizketan. “Ikastolak2050” izenburuaduen argitalpenakariketa interesgarria

proposatzen du, urte horrenbueltan hezkuntzak zer-nolakoerronka, zulo, aukera edota ara-zo izan ditzakeen biltzen saiatubaita Iosu Txapartegi Txapas za-rauztarra. Garbi dauka egungohaurrek «erabaki garrantzi-tsuak» hartu beharko dituztelahelduak direnean, eta horretara-ko prestatu behar dituela esko-lak. Garbi dauka ikastolaren egi-tekoa ez dela hainbestejakintzak pilatzea, pertsona txi-ki horiei duin bizitzeko tresnakeskaintzea baizik. Garbi dauzkagauza asko, ez alferrik 30 urteinguru eman ditu Zarauzkoikastolan haurren inguruan etahaurrei begietara begiratzen, ezduelako irakasle izateko bestemodurik ezagutzen.

Ikastolak «ikasteko olak» bai-no gehiago, haurraren garapenorokorraz arduratzen direnzentroak izan behar direla dio-zu liburuan. Ez da nire ideia, edadean aurre-ra doan irakasle bati entzunnion behin eta gustatu egin zi-tzaidan. Ikastolak ja ez dira ikas-teko tokiak, umeak dagoenekoikastolan baino gehiago eta az-karrago ikasten du ikastolatikkanpo. Orduan, pentsatzen jarribeharko dugu zer izan beharduen ikastolak. Izan daitekehaurra bere osotasunean, berenortasunean, bere gaitasunetaneta bere buruaren antolaketanosatzen joateko tokia. Formazioetiko sendoa ere eskaini behar-ko du seguruena. Izan ere, hau-rrak sendotasun bat beharrez-koa izango du, datorren gizakiakerabaki oso gogorrak hartu be-harko dituelako. Eta ikastolakhorretarako prestatu behar dituetorkizuneko helduak.

Etengabe presente daukazuhaurrak etorkizuneko helduakdirela eta beren hezkuntza oso-tasunean landu behar dela,gorputz eta bihotz.

Ikastoletan eta eskoletan garbiislatzen da eraiki dugun gizar-tea. Nagusi batek zertarako be-har du langile bat? Beretzat lanaegiteko. Langilea interesatzenzaio, ez pertsona. Gaur eguneangizartea horrela dago jarrita etaasko kostatzen zaigu parean du-guna bere osotasunean ikustea.Irakasle askok ere ikasleak ikus-ten dituzte, ez dituzte pertsonakikusten.

Uste dut oraingoz salbatzenden bakarra gurasoen eta hau-rren artekoa dela. Gurasoek,orokorrean, ez dute haurra ‘zer-baitetarako’ ikusten. Pertsonaoso bat ikusten dute eta pertso-na oso hori aurrera ateratzeanahi dute.

Baina, gainontzean, eta siste-ma ekonomikoa sustraitu dene-tik, hau edo bestea interesatzenzaigu horretarako edo hartara-ko. Eskoletan antzekoa gerta-tzen da maiz; nik irakatsi eginbehar diot eta berak ikasi. Plan-teamendu horrekin ez gara arihaurrak etorkizunerako presta-tzen. Gainera, haurra bizitzara-ko prestatzen ari bazara ezindiozu bakarrik haurrari begira-tu, inguruari ere begiratu behardiozu. Eta gaur egun inguruaesaten dugunean, munduaz arigara.

Horiek ere kritikatzen dituzuliburuan, inguruan gertatzenari denaz informaziorik ez du-ten irakasleak. Ez dut ulertzen etxetik ikastola-ra eta ikastolatik etxera bizi denirakasle bat; egunkaririk irakur-tzen ez duena, irratirik entzu-ten ez duena, inguruan gerta-tzen denaz interesik ez duena...Nola lagunduko dio irakasle ho-rrek haurrari mundu honetara-ko prestatzen berak ez baldinbadaki mundu hau nola eta no-ra doan? Zein hezitzaile klaseizango da? Hori da nire kezka.

Haurrari ez ezik, inguruari be-gira dagoen hezitzaile mota de-fendatzen duzu, beraz. Zalantzarik gabe. Gizartea osoazkar eta etengabe aldatzen arida. Haurrak ez dira aldatzen, ez-

ta gizakiak ere. Funtsean etamamian maitatzeko eta pentsa-tzeko sistemak, memoriaren jo-an-etorriak... horiek berdintsumantentzen dira. Baina gizakiakegiten dituen gauzak aldatzendira.

Marxismoak erakutsi zuenez,unean-unean gailentzen densistema politikoak, ekonomiko-ak eta sozialak eragin zuzenadauka gizakiarengan eta horie-tara moldatzen da etengabe.

Ez da berdina lanean dagoenpertsona bat eta langabezian da-goen beste bat. Egoeraz aldatzenbadituzu, bati lana kendu etabesteari eman, aldatu egingo di-ra. Ez dira aldatzen pertsona be-zala, baina egoera berrira mol-datzen dira eta gauzadesberdinak egiten dituzte.

Eta, seguruena, gizarte siste-ma orekatuago batean pertsonahobeak bezala azalduko gara,nahiz eta badugun ahalmenaoso gaiztoak izateko. Eta alde-rantziz, bizi dugun egoerarenarabera oso gaiztoak izan gaitez-ke, nahiz eta oso onak izatekogaitasuna izan.

Pentsa ikuskera horretatikzein lan egin dezakeen hezi-tzaileak.Horregatik da garrantzitsua he-zitzailea ez egotea bakarrikumeari begira. Umeari begiradagoen bitartean, gizarteari be-gira egon behar du. Irakurtzenditudan heziketa liburu batzue-tan begirada horren falta ikus-ten dut. Umearen gauza onenakateratzeko moduak bikain azal-tzen dituzte, baina hortik aurre-ra ez dute inolako hausnarketa-rik egiten umearen inguruan,umearen gizartean, gertatzendenak daukan pisuaz.

Batek baino gehiagok pentsa-tuko du ikastolan ikasgaiaki r a k at s i b e ha r d i r e l a e t amunduan gertatzen direnakez direla haurraren arazoak.Nire ustez, iritzi okerra da. Gaiguztiak hitz egin behar dirahaurrarekin, adinari ondo lotu-ta. Baina haurra gai da txiki-txikitatik jakiteko zer dagoenondo samar eta zer dagoen

«Hezitzaileak, umeari begira dagoen bitartean,gizarteari begira egon behar du»

IOSU TXAPARTEGI«TXAPAS»

Urte batzuk dira jubilatu zela, baina

hezkuntzaz pentsatzen, irakurtzen eta

hausnartzen segitzen du, beretzat

hezkuntza ez delako ogibide bat, mundua

eraikitzeko tresna bat baizik. Eta garbi

dauka nolako mundua eraiki nahi duen.

[email protected]

HEZITZAILEA


GAUR8• 22 / 23

gaizki samar. Nik proba horiekegiten ditut eta garbi ikustendut hori. Txikitatik egin beharda lana etorkizunean nortasunsendoko jendea izan dadin,bestela beti indartsuenek ira-baziko dute eta ez dugu jakin-go nola buelta eman egoerahorri.

Liburuan maiz nabarmen-tzen duzu etorkizuneko masakritikoa sortzeko behar hori. Masa kritikoa minoria bat iza-ten da, eta hala izango da beti.Baina masa kritiko horrek gu-txienez galderak egiten ditu,eta galdera horiek mantentzendute alertan masa akritikoa,zalantzak sortzen dizkiotelako.Gaur garbi dago itsasontzia no-rabide jakinean doala, bainagarrantzitsua da tripulazioanmasa kritikoa egotea. Segur as-ki ez du lortuko itsasontziarennorabidea aldatzea, baina de-nak alertan mantenduko ditu,eta tentsio hori ezin da galdu.

Otzanak ez diren haurren de-fentsa egiten duzu liburuan.Maite dituzu ados ez daudeneta protesta egiten duten hau-rrak.Une batzuetan desesperatu egi-ten dute irakaslea, baina horiekdira gizarte baten legamia. Gi-zarte hau antolatuta dagoeneran –ez dakit nork antolatuzuen baina helburua garbizuen–, beti sortzen da masaakritiko zabal bat eta, gero, ma-sa kritiko minoritario bat, lega-mia dena, lehen aipatu dugunbezala. Irakasleak joera daukaotzanak diren haurrekin ondomoldatzeko. Ez dute protestarikegiten, gauzak ondo egiten di-tuzte... aparte utziko nituzkesaiatuak diren haurrak, horiekbestelakoak dira. Baina haurmasa handi bat pasatzen da mu-tutasun horretan. Baina gelaguztietan daude bereziak direnbizpahiru haur. Horiekin moduberezian jokatu behar da; ez di-ra beti isilarazi behar, ez dira zi-

gortu behar besteak isilik dau-denean haiek hitza hartzen du-telako... landu egin behar dahaur horien protesta, desados-tasuna, ikuskera. Etorkizuneanoso garrantzitsuak izan daitez-keen pertsonak egon daitezkehor. Gizartean berdina pasatzen

da, berezia dena eta munduikuskera desberdina duena baz-tertzeko eta neutralizatzeko joe-ra dago. Ikastolak ezin du horre-tan erori, kontu handiz jokatubehar du.

Irakasle batek «ez dakit» esate-aren garrantzia ere aldarrika-tzen duzu.Gutxitan ikusten da hori. Ira-kasleak beti ematen du dena da-kienaren itxura. Modernismoa-ren akatsak dira horiek, zeozergarela pentsatzen dugu eta osogauza sinplea gara denok. Ira-kasle batek beraren eta umea-ren artean ataka bat jartzea erri-dikulu hutsa da. Askotan umeak

gehiago daki, gainera. Ohitu be-har gara irakasleak «ez dakit»esatera. Galdera «zer da» dene-an errazago erantzuten dugu,baina galdera «zergatik» deneankonplikatu egiten da. Eta ba-tzuetan ez dakigu zergatik. Ira-kasleak jakin behar du esaten:«ez dakit, ikasiko al dugu elka-rrekin?».

Euskararekiko atxikimendueskasa duten eta beren burua«apolitikotzat» duten irakasle-ak ere aipatzen dituzu.Bai. Ari da sortzen irakasle motabat oso ona dena bere gaietan,oso prestatuta dagoena bere ja-kintza arloan, baina, adibidez,euskararen kontuan ez dena in-plikatzen. Ikasleak gelatik kan-po euskaraz egiten duen edo ezez zaio batere inporta. Uste dutikastolei gutxien interesatzenzaien irakasle mota dela hori.Baina, horren oinarrian beste

arazo bat ikusten dut; ikastole-tan ikasle mutua onartzen joan

«Ez dut ulertzen

etxetik ikastolara

eta ikastolatik

etxera bizi den

irakasle bat;

egunkaririk

irakurtzen ez duena,

irratirik entzuten ez

duena, inguruan

gertatzen denaz

interesik ez duena...»

“Argazkiak: Andoni CANELLADA | ARGAZKI PRESS

herritarrak

gara. Inoiz ez du galderarik egi-ten eta bere helburu bakarraikasturtea ahalik ondoen etainorekin haserretu gabe pasa-tzea da. Ez gara ari lantzen ikas-le horrek bere baitan daukanpotentzialtasun osoa. Horrelakoikasleak sortzen baditugu,amorfia horretara ohitzen badi-tugu, gero horietatik ezin dabestelako jendarte bat eraiki,jendarte mutu bat baino ezin daeraiki. Helburua hiritar mutuaksortzea baldin bada, segi deza-gun berdin. Batzuek esaten dutehezkuntza horretarako dagoela,sistemari komeni zaion gizarteklasea diseinatzeko. Nik uste duthorren aurka egin behar dela,

utopia bat izango da akaso, bai-na hori pentsatzen dut.

Liburuan diozu estilo bat erai-ki zuen belaunaldi hartako ira-kaslea zarela.Gu irakaskuntzan sartu ginenarazo politiko bat zela-eta. Ikus-ten genuen amaitzen ari zelagure herriaren izaera. Diktaduraluze baten ondorio larriak jasa-ten ari ginen kulturan eta hiz-kuntzan eta horri buelta emannahian sartu ginen irakasle be-launaldi oso bat. Gu oso zentra-tuta egon gara euskararekin etaeuskal kulturarekin, eta horienalde lan egiteko espazio bat izanda ikastola.

Proposamen interesgarriakegiten dituzu. Esaterako, zien-tzialarien ereduari segituz, hi-ruzpalau irakasle batera gai ba-ten inguruan hizketan aritzea. Berria da hori, ez da egiten, etaegin beharko litzateke. Kontuaerraza da, gai bat proposatu etahiruzpalau irakaslek horri bu-ruz hitz egitea. Hartara, haurrakbaten eta bestearen ikuspun-tuak ikusten ditu eta ez dago be-ti irakasle bakarra entzuten.

Beste proposamen bat: Asteanhamabost bat minutu emanhaurrari barne gogoetarako.Barneko gogoeta eta barnekobegirada oso garrantzitsuak di-

ra. Horren aldekoa naiz ni, hau-rrari utzi hamar-hamabost mi-nutu gogoeta egin dezan; izandaiteke gai bat emanda edo gai-rik gabe, modu librean. Auskalo,akaso pentsatzeko gaitasunagalduta dauka ume horrek.«Zertaz pentsatzen aritu zara?»galdetu eta agian «ez dakit»esango digu. Autoelkarrizketa,norberaren buruarekin hitz egi-teko gaitasuna oso garrantzi-tsua da, hori ezin da galdu.

Bere herrian sustraituta dago-en kontzientzia hiritar uniber-tsala aipatzen duzu. Joxe Azurmendi maisu handia-ren ideia da hori. Ez dut ikusten

unibertsal izateko beste modu-rik. «Ni unibertsala naiz» esatendutenek ez naute konbentzi-tzen. Zure lekuak eman dizunizaera galdu eta unibertsalaizatea ez dut ulertzen. Zuretik,zure herritik, zure nortasune-tik izan zaitezke unibertsal, ni-re ustez.

Guk urte txarrak pasatu ditu-gu, indar handia jarri beharizan dugu gure hizkuntzan etagure kulturan. Gurea pixka batsendatuta dagoela –nahiz etaoraindik ez gauden oso senda-tuta–, segur aski mundura be-giratzeko moduan gaude.

Eta mundura begira jarrita,munduan ematen diren arazoasko gure estiloarekin konpondaitezkeela iruditzen zait. Etahorrek ematen dit poza etaitxaropena. Gure umeak mun-duan nagusi diren eskema ho-rietan hezten baditugu, gaizkiari gara, ez dutelako ezer berri-rik proposatuko munduko ara-zoak konpontzen joateko. Bai-na guret ik eta gureparadigmetatik –herri txikiagara, hizkuntza txikia dugu, ar-basoetatik datozkigun balio in-dartsuak ditugu...– jar gaitezkemunduari begira, izan gaitezkeunibertsal, eta segur aski gauzaoso interesgarriak proposatuditzakegu. Horretan hezi beharditugu gure umeak, munduabizitzeko moduko tokia izandadin lan egin dezaten.

Haurrei begiratzeko zure mo-duan beti dago presente etor-kizuna; ez duzu sekula ahaz-ten etorkizuneko helduakdirela.Ez da ahaztu behar. Gaur mo-dan dago esatea umea bereoraingotasunean hartu behardela, umea orain hartu behardela. Noski umea orain hartubehar dela, baina ez da ahaztubehar etorkizunean helduaizango dela eta munduan eran-tzukizun bereziak izango ditue-la. Hezkuntzak bizitzeko tres-nak eman behar ditu, bizitzaorekatuagoa eta gerrak saihes-tuko dituena. Horrek esan nahidu injustizia handien kontraegingo duen jendea hezi behardugula, beti ikuspegi orekatubatekin arituko dena.

«Ikasle mutua

onartzen joan gara.

Inoiz ez du

galderarik egiten

eta bere helburu

bakarra ikasturtea

ahalik ondoen

pasatzea da. Ez gara

ari lantzen daukan

potentzialtasun

guztia. Horrelako

ikasleak sortzen

baditugu, jendarte

mutu bat baino ezin

da eraiki, ez

bestelakorik»

“


GAUR8• 24 / 25

Eraztun izugarriak; oihal bikainenak eta distiratsuenak; urrutitik

ikusteko moduko kapelak eta auto deskapotableak. Errege Ma-

goak ez dira tontakeriatan ibiltzen gero. Desfile luze-luzeak eta

argitsuak egin dituzte han eta hemen. Pentsa, Donostian suhil-

tzaileek kamioia atera behar izan dute opari guztiak eramaten

laguntzeko. Olentzero eta Mari Domingirekin akordatu naiz, eta

beren asto txikiarekin. Olentzerok ez dauka distira handirik

(nahiz eta urterik urte argalago eta txukunago agertu. Argalegi

eta txukunegi, agian?); lanak zaildutako bere eskuetan ez dago

eraztunik eta, segur aski, sekula ez litzateke paseatuko karroza

argitsu-erraldoi-koloretsu horietako batean. Printzipio kontua.

Baina, zerk pizten ditu gehiago gure haurren begiak? Argiak

eta diamanteak? Langile xumearen pausaje umilak? Zein mezu

iristen zaizkie batetik eta bestetik? Errege Magoak hain finak,

dotoreak eta bikainak irudituta, aurten ez diet aterik ireki, zer

eskaini ere ez nekielako. [email protected]

HAIN FINAK, DOTOREAK ETA BIKAINAK

Juanan RUIZ | ARGAZKI PRESS

C IKUSMIRA

herritarrak

NEKAZARITZA ETA ELIKADURA EKOLOGIKOA

Zaporez gozoak diren kalaba-zak mundu guztian zehar ba-naturik aurkitu daitezke ta-maina, forma eta koloreezberdinekin. Izan ere, 800barietate baino gehiago dau-

dela estimatzen da. Arrautza baten tamai-na izan dezakete kalabaza mota txikienek,eta 100 kiloko pisua har dezakete, aldiz,handienek. Euskal Herriko kliman, apirile-tik aurrera erein, maiatza erdialdean lan-datu eta udazken hasieran batzen dira, ur-te guztian zehar gorde eta jandaitezkeelarik. Gordetzeko, toki lehorrabehar da, 15ºC inguruko tenperaturarekin.Kukurbitazeoen familiako barazki honekestimazio handia dauka gure mahaietan,baina ez da hori bere erabilera bakarra,animalien bazka bezala ere baliatzen baitaaspaldidanik. Horrezaz gain, apaingarri gi-sa ere erabiliak dira behin lehortuta, baitaontzi bezala ere.

OSASUNARENTZAT PROPIETATE UGARI

Osasunaren alorrean propietate ugaridauzka kalabazak. Gantz gutxien duen ja-kia da, eta sodioan oso pobrea da, hortaz,gure arteriak egoera egokian mantentzekoaproposa dugu. Kaloria gutxi eskaintzendizkigun arren, daukan zuntzari esker ase-bete sentsazioa ematen du. Kalabaza apro-posa da haurrek litxarkeria ugari jaten du-ten egunetarako: zuntzari esker, odolekoazukrea erregulatzen laguntzen du, eta,txiza egitea eragiten duenez, gorputzakerrazago kanporatuko ditu jandako litxar-keriak. Arrazoi berarengatik, helduentzatere egokia da, bereziki sasoi honetan, eli-kaduran hainbesteko gehiegikeriak eginditugunean.Mamiaz gain, kalabaza haziak edo pipak

ere jangarriak dira, xigortuta (ikus erreze-ta) edo gordinik. E bitaminan oso abera-tsak dira, baita omega 3 eta omega 6 azi-doetan. Zink eta burdin kopuru handiakdituzte haziek, eta horrek gorputzeko de-fentsak indartzeko lagungarri egiten ditu.Kalabaza hazien beste erabilera bat da

haurretan ohizkoak diren heste-zizareenaurkako tratamendu gisa. Kurkurbitazinasustantziari esker zizareak moteltzen diraeta kakatan kanporatzea ahalbidetzen da.

Baraurik jan behar dira xigortutako ha-ziak, koilarakada bat, eztiarekin lagundu-ta. Zizareak desagertu artean jan behar di-ra.Ohikoena kalabaza purean prestatzea

bada ere, erabilera aunitz ditu sukaldean:izan zoparen osagarri gisa, izan lekarienlagungarri gisa, edota azenarioa ordezka-tuz. Arrozarekin edo labean erreta jandaaparta da. Pateak eta marmeladak egiteko

aproposa da, baita kalabaza bizkotxoa egi-teko ere. Gaurkoan aurkezten dugun erre-zetan, pizza orea ordezkatzen du kalaba-zak; bai zeliakoentzat bai ez direnentzatere pizza beste era batean jateko errezetadugu. On egin!

Kalabaza eta bere haziak

HUTSA

Haritz MAYORA

Kalabaza pizzaOSAGAIAK

KalabazaTomatea kontserbanKipulaPerretxikoak/onddoakBaratxuriaGazta birrinduaOreganoaOlioaGatza

PRESTAKETA

1. Kalabazaren zati lodiena aukeratubehar da, piparik ez duen puska.

2. Zentimetro bateko lodierako lauxerra moztu.

3. Kalabaza-xerrak olioarekin igurtzieta labeko erretiluan ipini.

4. Labera sartu 10 minutu inguru180ºC-tan, bigunak egon arte.

5. Bitartean, kipula ebaki eta olioarekinerregosten jarri. Baratxuria gehitu.

6. Onddo edo perretxikoak sukaldekozapi umel batekin garbitu eta zatitu.

7. Kipula eta baratxuriari gehitu etaegiten utzi, gatz puntua emanez.

8. Kalabaza xerrak eginak daudenean,labetik atera.

9. Kalabaza gainean kontserbakotomatea zabaldu.

10. Oregano apur bat bota.

11. Kipula eta perretxikoak tomatea-ren gainetik jarri.

12. Gazta birrindua gainetik bota.

13. Labera sartu 220ºC-tan 5 minutuz.

KALABAZA PIPAK

Kalabazaren pipak apur bat garbitubehar dira. Ondoren, gatz apur batekinigurtzi eta erretilu batean luzatu.Labean sartu 200ºC-tan eta 5-10minututan prest daude. Zartagin bate-an ere xigortu daitezke, olio gabe etasu ertainean. Hoztutakoan jan. Gordenahi izanez gero, kristalezko ontzibatean mantendu daitezke.

Sabrina Pato, sukaldaria etaelikadura aholkularia



Urte zaharra itxi eta berria abia-tzearekin asmo eta desio be-rriak jarri ditugu egutegian.Nonbait urtero geure buruari

eta gizataldeari eginarazten diogu ohikoariketa. Maila pertsonalean eragindako-ak –intimitatean aitortzen ditugunak–alde batera utzita, baditugu urte berria-rekin batera euskal gizartea aurrerabide-an jartzeko desio eta premia bereziak.Errealitateari aurrez aurre so eginez,

belaunaldi berrientzat lanaldi eta bizibi-de duina izateko eskubidea eskatzea ezda inolaz ere ameskeria, etorkizunekogizartea era sano, integratu eta partehartzailean garatzeko ezinbesteko eska-ria baizik. Hori ezean gure gizartea mai-

lakatu, zatitu eta etsipenean erortzekoarriskuan legoke.Nola eragin politikan, nola animatu

gazteak politikan aktiboki integratzera,etorkizunik gabeko gizarte batean irau-tera kondenaturik diren, beste aurrei-kuspenik gabe bizitzera kondenaturikdiren ustea gailentzen denean?Belaunaldi berriek eraiki behar duten

gizarte berri horretan sinetsi behar dute.Nola bestela parte izan eta partaide sen-tiarazi? Lanik gabe edo zabor-kontratuekeskainitako etorkizunaren esklabo de-nak izan al lezake gizarte honetaz apus-tu egiteko motibo eta desiorik?Urte berriarekin konpondu gabeko

arazo politiko zaharrak geratu zaizkigu:

Kataluniako alderdi abertzaleen artekokonponezina, Estatu mailako gobernaga-rritasun eza, Euskal Herriko indar politi-koen korrelazio berriak, presoen sakaba-naketa eta mendekua , gatazkarenblokeoa...Hala ere, etorkizuneko euskal gizarte-

ak prekarietatea, langabezia, pobrezia,duintasunik gabeko bizibideak gaindi-tzea erronkatzat hartu behar ditu. Gabe-zi eta ezintasun sozial horiek gainditzebidean jartzen dituen belaunaldi berriakizango du kemena gainerako auzi politi-koei eutsi eta aurre egiteko, baina gizata-suna ukatzen zaion gizakia ez da deus;borroka egin eta politikan konfiantzagaltzeko arrisku latza du. •

0hutsa

Zaharrak berri

Antton Izagirre

Kataluniako prozesuak dituen ele-mentu interesgarrien artean inte-resgarriena, nire ustez, agenteekonomiko, politiko eta sozial

guztien jarrerak, diskurtsoak eta estrate-giak azaleratu dituela da, eta ez bakarrikagerikoak direnak, baizik eta –eta batezere–, mozkorrak gaudenean bezala, ba-rru-barruan daramagun hori bistaratuduela.Esan beharra daukat zazpi urte igaro

ditudala Katalunian. Kostata izan badaere, politika kataluniarrak dauzkan ar-datz eta erpin ugari eta anitzak ikusarazidizkidate, uler nitzan saiatuz. Horretara-ko egin behar izan nuen lehenengo pau-sua, gogorrena, euskaldun izateak ema-ten digun superioritate polit ikotikaldendu, mundua ulertu eta esplikatzekoerabiltzen ditugun betaurrekoak apurtu,

eta hain urri daukagun sakoneko umilta-sun ariketa bat egitea izan zen. Euskal ga-tazkak sortu duen “Gu” eta “Haiek” sinplehori alde batera utzi, eta “Gu” eta “Haiek”berri bat eraiki; zabala, anitza, konplexua.Horrela, prozesua modu oso pertsonale-an bizi izan dut, nire herria omen den ho-nen erraiak ikusteko aukera eman didalaohartu naiz. Eta galderak sortu zaizkit,bata bestearen atzean: «Nor gara gu? Zerdakigu guk? Zertan ari gara gu?». Suminduta nago, triste, haserre. Eske-

rrak euskaraz inork gutxi dakien, eta es-kerrak Euskal Herrian bakarrik dakigun.Eskerrak gure kide katalanek ez dutenulertzen eta guk esandakoak hemen ba-karrik gelditzen diren, lotsagarria baita,etsigarria. Gogorarazi nahiko nuke EuskalHerriaren askapenerako burutu diren es-trategia eta ekintza guztiek porrot egin

dutela nabarmen: bakegintzan, esperpen-toa; arlo politikoan, blokeoa; eta, eremusozialean, neutralizazioa. Iruditzen zait,onartzen hasi beharko genukeela frankis-mo amaieratik egin ditugun irakurketapolitiko guztiak okerrak izan direla, etaorain arteko akats guztiek gauden tokiraeraman gaituztela, gure kabuz eta gureerruz. Horrela bada, mesedez, utz diezaie-gun beraien prozesua beste optika, besteestrategia eta beste aliantza batzuekinentseatzen.Arren, isil gaitezen, izan gaitezen umi-

lagoak, izan gaitezen solidarioak. Elkarta-sun internazionalista hori baita, subjektubakoitzaren estrategia eta praktikak ez-baian jarri gabe, behar den guztia eskain-tzea, ondoan egotea, gainontzekoen era-soen aurrean babesa ematea. Eta azkenik,ikas dezagun, premia larria dugu-eta. •

Ispiluaren aurrean

Andoni Egia

herritarrak

Oso kontentu na-go. 2014an eremunduko txa-peldun izannintzen bainaez da gauza be-

ra, esan daiteke ordukoa sorpre-sa izan zela. Itsasoa nahasia ze-goen, olatu askorekin, gainerakoneskek ez zuten ondo eginarraunean, eta, ni, aldiz, egoerahorretan primeran moldatunintzen. Aurten, ordea, lan asko

egin dut hobetzeko eta merezi-tako saria izan da berriro urrealortzea», kontatu du Berrak.Onartzen du lehen lorpen huraezustekoa izan zela, izan ere,Munduko Txapelketaren aurre-tik jokatu zen Frantziako Txa-pelketan laugarren postuarekinkonformatu behar izan zuen En-daika arraun elkarteko arraunla-riak, eta podiuma osatu zutenbeste hiru aurkariak lehiakideizan zituen Mundukoan. Hala-

ro, kosta egiten zaie egoera ho-rietara egokitzea». Dena dela,egindako balentriaren merituaaitortu beharrean, zenbaitzueknahiago izan zuten hendaiarra kritikatzea, gainerako arraunla-riak Berra baino gehiago zirelaesanez, eta itsaso barearekinkontua oso bestelakoa izangozatekeela. Komentario horiekmin egin zioten lapurtarrari:«Aurten itsasoa bare zegoen,eta, beraz, erakutsi dut baldintzalasaietan ere onena izan naite-keela».

Estropada erabakigarria nolagogoratzen duen galdetuta hau-xe da egindako deskribapena:«Prestakuntza lan sendoa buru-tuta eta gorputzaldi onarekiniritsi nintzen Perura. Gainera,sailkatze serietan [lau kilome-troko estropada] bigarren den-bora onena egin nuen eta ho-rrek konfiantza handia emanzidan finalari begira. Finalean [sei kilometroko estropada] le-hen buietara oso parekatuta iri-tsi ginen arraunlari guztiak, bai-na ni lehen postuan irtennintzen, nahiz eta aurkari batoso gertu nuen. Bigarrengobuietan olatu bat hartu nuen,eta, ondorioz, aurkariekiko dis-tantzia nabarmen handitunuen. Abantaila hori ondo kude-atu nuen, kontzentrazioa man-tendu nuen probaren amaieraraarte eta niretzat izan zen garai-pena».

Munduko Txapelketa birritanirabaztea ez da marka makala.Hala ere, lorturikoa ez zen nahi-koa izan Frantziako egunkarie-tako orrialdeetan lekua egiteko:«‘Sud Ouest’ egunkariak jarrai-pena egin zidan Munduko Txa-pelketaren aurretik, bitartean,eta, baita, urrezko domina lortu-rikoan ere. Gainerakoek, aldiz,garaipenaren berri ere ez zutelaeman uste dut». Berraren irudi-koz horrelako lorpen batek tartehandiagoa merezi du hedabide-etan, baina ikusezintasun horiez dio atxikitzen emakume iza-teari, baizik eta kirol minorita-rio bat praktikatzeari: «Egia daFrantzian ere emakumeok egi-ten dugunak ez duela gizonenadinako oihartzunik izaten. Ha-lere, nire kasuan eragin handiadu kirol minoritario bat prakti-

katzen dudala, eta, ondorioz, ja-sotzen dugun arreta are etaurriagoa da».

ENDAIKA ARRAUN ELKARTEA

Txikitan tenisean ibilitakoa daBerra, baina ez zen erabat asebe-tetzen zuen kirola. 13 urterekinprobatu zuen estreinakoz arrau-na udarako oporretan, eta or-duan piztu zitzaion sugarraoraindik ez da itzali: «Egia da ki-rol gogorra dela, baina uretansentitzen duzunak badu zerbaitberezia eta hori lehen momen-tutik nabaritu nuen». Hala, En-daika arraun elkartean sartu zeneta han dihardu ordudanik. Goimailako arraunlari ez ezik, En-daikako presidentea ere badaBerra. «Azken presidenteak kar-gua utzi nahi zuela adierazi zue-nean ordezkoa aukeratzea ego-kitu zen. Jendea nire izenaaipatzen hasi zen, eta, beste inorez zegoenez, baiezkoa emannuen. Hasieran ez nuen nahi,baina elkartearen biziraupene-rako funtsezkoa zen eta onartuegin nuen». Halere, lan kon-tuengatik astea Bordelen igaro-tzen duenez, jende mordoa dubere alboan lanean, eta aitor-tzen du haiek arintzen dizkiote-la presidente izateak dakartzanerantzukizunetariko asko eta as-ko. «Talde bat gara, elkarri askolaguntzen diogu, eta, ni asteanzehar Bordelen nagoenez, egunhorietan egiten diren bileretaraklubeko beste ordezkari batzukjoaten dira. Klubak bi estropadaantolatzen ditu urtean, bata,martxoan, eta, bestea, irailean,eta ni batez ere horien antolake-taz eta koordinaketaz ardura-tzen naiz».

Astea etxetik kanpo igarotze-ak entrenamenduak egokitzerabehartzen du. Hala, astelehene-tik ostiralera batik bat alor fisi-koa zaintzen du: «Bordelen er-gometroan, bizikletan etakorrika aritzen naiz, eta batzue-tan gimnasiora ere joaten naizindarra lantzera. Ondoren, aste-buruan Hendaiara bueltatzennaizenean ontzian sartu etaitsasoan egiten ditut lan saio-ak». Negu partean entrenamen-du mordoa hotz handiarekin etaeuripean egin behar izaten ditu,baina hori ez omen da aitzakia

infraganti

Jessica Berra hendaiarrak bigarren urtez jarraian irabazi duItsasoko Arrauneko Munduko Txapelketa. Azken garaikurraPerun eskuratu zuen iragan azaroaren amaieran, SeleneGigliobianco italiarraren eta Stephanie Chantryfrantziarraren aurretik helmugaratuta. Horrenbestez,egungo espezialistarik onena dela berretsi eta 2014anitsasoaren baldintzengatik soilik irabazi zuela argudiatzenzutenak isilarazi ditu.

JESSICA BERRA

Bob EDME | ARGAZKI PRESS

ber, sailkatze fasean jokatu zi-ren serietan ere berea izan zendenborarik kaskarrena finalera-ko txartela lortu zutenen arte-an. Hortaz, aurreikuspen guz-tiak hankaz gora jarri zituen:«Nik atsegin dut itsaso nahasianeta olatuen artean arraun egi-tea, ez naiz kikiltzen baldintzaankerretan. Aitzitik, hazi egitennaiz. Beste neska batzuek, oste-ra, ez dute itsasoan entrenatze-ko aukera askorik izaten, eta, ge-


GAUR8• 28 / 29

itsasora irteteari uko egiteko:«Niri ez zait axola baldintza ho-riekin itsasoratzea. Horrelakoe-tan ere gustura entrenatzen dut[kar, kar, kar]».Arraunlari eta presidente ez

ezik, entrenatzaile ere bada.Gazteekin lan egitea eta haieierakustea atsegin du eta ahalduenean haien alboan egotenda. «Klubeko gazteei laguntzeneta aholkuak ematen saiatzennaiz eta aukera dudanean estro-padetara ere laguntzen diet. Ni-re bizitza arraunaren jiran anto-latua dago gaur egun». Hasiberriak diren gazteentzat ga-rrantzitsua da erreferenteak iza-tea, non begiratua edukitzeko,eta, hain zuzen, figura hori bete-tzen du Berrak klubean. Endai-kako arraunlari bat horrenurrun iritsi den lehenbiziko al-dia da. «Egia da gazteentzat ga-rrantzitsua dela lorpen handiakdituzten kirolariak alboan iza-tea. Dena den, nik uste nuen ni-re urrezko dominek arraunerajende gehiago hurbiltzeko balio-ko zutela baina ez dugu nahi be-zainbesteko aldaketarik sumatu.Jende askok ez du ezagutzenarrauna eta nahiago dituzte sur-fa edo futbola bezalako kirolak,sona handiagoa dutenak».

HONDARRIBIKO TRAINERUAN ARITUA

Endaika klub txikia da. Iragandenboraldian 78 arraunlari zeu-den izen emanda, elkarteakinoiz izan duen kopururik han-diena. «Ez da erraza jendea era-kartzea, baina pixkanaka haztenari gara eta joera ez etetea espe-ro dugu». Gero eta emakumegehiago animatzen dira arraunapraktikatzera, baina, gaur-gaur-koz, gizonezkoak dira nagusi.«Endaikan %30 inguru garaemakumezkoak, oraindik bideasko dugu egiteko». Hondarribiko arraunlari ba-

tzuk Endaikara joaten dira txa-pelketa zehatz batzuetan partehartzera. Truke horietako bate-an ezagutu zuten Berra Honda-rribiko ordezkariek eta haientraineruan parte hartzea eskainizioten: «Hondarribiko arraunla-ri batek hots egin zidan haientaldera joateko gonbita luzatuz.Probatzera joan nintzen, eta,oso eroso sentitu nintzenez, tal-

dean geratzea erabaki nuen».Hiru urtez aritu ziren traineru-ko estropadetan parte hartzen,baina 2014an taldeko neska ko-purua jatsi ondotik modalitateaaldatu eta zortziko arraun olin-pikora igaro behar izan zuten:«Hasieran pena eman zigun,baina, era berean, beste modali-tate batean aritzeko aukera izandugu». Hondarribikoa zinez es-perientzia aberasgarria suertatuzaio, nahiz eta hasieran hizkun-tzaren ondorioz taldekideekinkomunikatzeko zailtasun ba-tzuk izan: «Nik ez dakit euska-raz eta garai hartan gaztelaniazere hala moduz moldatzen nin-

tzen. Hasieran ez nuen gehiegihitz egiten, baina pixkanaka ni-re gaztelania maila hobetzen jo-an naiz». Taldekideek oso harre-ra ona egin zioten eta saiakeraberezia egin zuten lehen unetikbertatik taldean barnera zedin:«Neska batzuek bazekiten zer-bait frantsesez eta haiek asko la-gundu zidaten».

GAILURREANMANTENTZEA HELBURU

Itsasoko arrauna ez da modali-tate olinpikoa, eta, hortaz, Be-rrak ez du Rio de Janeiron egote-ko aukerarik. Bere kategorianMunduko Txapelketa da arraun-lari batek irabaz dezakeen txa-pelketarik preziatuena. Beraz,Berrak ukitu du dagoeneko gai-lurra. «Nik ez nuen imajinatzenlortu dudan guztia irabazterairitsiko nintzenik. Urte batzukatzera munduko onena izaterairitsiko nintzen galdetu izan ba-lidate erantzuna ezezkoa izangozen. Baina lan asko egin dut,pixkanaka nire mailak gorantzegin du eta oso pozik nago». Askotan esaten da zailena ez

dela gora iristea, mantentzeabaizik. Eta hori da, hain justu,Berrak orain esku artean duen

erronka. «Maila oso altua dago,urtetik urtera handiagoa, eta ba-dakit ez dela erraza izango. Bai-na onena izaten jarraitu nahidut eta horretarako gogor entre-natuko dut aurrerantzean ere».Halaber, aurtengoa urte bere-

zia da Berrarentzat, izan ere,Munduko Txapelketa Monakonjokatuko da urrian, eta etxetikgertu irabazteak ilusio bereziaegingo lioke. Horrenbestez, zitahori mugarri izanda antolatukodu bere prestaketa guztia, etahorrek momentuz Hondarribi-ko taldeari agur esatea dakar.«Uda ostean da Munduko Txa-pelketa, eta, udaran Hondarri-bian aritzen banaiz, ez daukataukerarik nire modalitaterakobehar adina entrenamendu be-rezitu egiteko, eta, beraz, albobatera utziko dut».Hori bai, Hondarribiko taldea-

ri agur baino gero arte esangodio: «Asko gozatu dut beraiekineta ez dakit etorkizunean zergertatuko den. Nik ez dizkiotateak behin betiko ixten, baina,esan bezala, uneotan beste le-hentasun bat dut». •

Bob EDME | ARGAZKI PRESS

hutsa

Endaika klub txikia da. Iragan denboraldian 78arraunlari zeuden izena emanda. Arraunlariaizateaz gain, Berra Endaikako lehendakaria etaentrenatzailea ere bada Mikel Ibargoien

Arrauna 13 urterekin probatu zuen estreinakoz:«Egia da kirol gogorra dela, baina uretansentitzen duzunak badu zerbait berezia eta hori lehen momentutik nabaritu nuen»

hutsa

3 BEG

IRADA:

osas

un

a /

gelt

okia

k /

kom

un

ikaz

ioa S

olidaria,-o” 1990eko ha-markadan Itoitzeko (Nafa-rroa) urtegiaren aurka bo-rrokatu zirenei esatenzitzaien. EiTBk “maratoi so-lidarioak” antolatzearekin

batera, 2000tik aurrera, “solidaria,-o”emozioak bultzatuta dirua ematen due-nari esateko erabiltzen da. Ez da harri-tzekoa “uholde solidarioa” krisialdiareneraginpean gauzatu izana, Jaurlaritzakgastu soziala murriztu duelako. Beraz,krisialdiak “solidario” egin gaitu. Baina“solidaritatea” ez da apolitikoa: eskuma-koa da, karitatea delako, premia sozialakunean uneko ekitaldiak balira bezalaulertu ditugulako.Karitatea da arazo sozialei izaera poli-

tikoa kendu dielako eta emozioarekinbete. Horregatik, gero eta “ekitaldi”gehiago egoten da.• «Miles de chapuzones a favor de la

investigación sobre la esclerosis: Ya van18 ediciones» (GARA, 2015/07/13).• «Una marea rosa corre por el cáncer

de mama en Bilbao» (“El Correo”,2014/10/12).

Ez dut ezagutzen minbiziaren alde da-goen inor. Minbiziari aurre egiteko ba-liabideak, baina, ezinbestean politikoakdira. Dirua jasotzea afektatuen urgen-tziazko beharrei erantzuteko tresna da.Erakundeek dirua horretan ere gastatubeharko lukete. Diru nahikorik ez bale-go, beste diru-sail batzuetatik kendu be-harko litzateke: herritarrek politikarenlehentasunak finkatzeko indarra dutela-ko.Jaurlaritzak 2016rako aurrekontua

onartu berri du: 10.933 milioi eurokoaizango da. Jendarte mugimenduek jaki-narazi dutenaren arabera, aurrekontuhorren %10 (1.000 milioi euro) Europa-ko zorra eta horren interesak ordaintze-ko erabiliko da. AHTren lanek 350 milioieuro hartuko dituzte (aurrekontuaren%3,2), eta, Espainiako gastu militarrek(Kupoaren bidez ordainduta), 700 milioi(%6,4). Jendarte larrialdietarako aurre-kontua (erabateko txirotasunari aurreegiteko unean uneko laguntza) iazko be-ra izango da, iaz urtearen lehen bost hi-lean agortu bazen ere: 23 milioi (aurre-kontuaren %0,21).

Aurten gaixotasun arraroez arduratzendiren elkarteei laguntzeko 373.903 eu-ro eman dituzte EiTBko ikusleek. Da-tuak ikusita, EiTB maratoiak jasotakodirua huskeria da erakundeentzat, es-katzen duen herritarren esfortzua kon-tuan izanik. Gainera, merkatuaren legeapairatzen du: emozioen arabera diru gu-txiago edo gehiago ematen da. Horrela,umeen minbiziaren aurkako 2012ko tele-maratoiak 807.680 euro jaso zituen, etagutxien 2009ko gaixotasun kardiobasku-larrek (169.637 euro) edo 2000ko atletaparaolinpikoek (180.000 euro). Gainera,diru kopuru horiei deiak jasotzeko callcenter enpresaren kostuak kendu beharzaizkio.Herritarren ongizatea ziurtatzen ez

duen jendarteak neurri politikoak exijitubehar ditu:• «Afectados por fibromialgia y Síndro-

me de Fatiga Crónica reclaman mayor in-tegración: Afectan a entre 20.000 y30.000 personas en Bizkaia, en su mayo-ría mujeres» (“El Correo”, 2015/05/12).• «Gradu amaierako lan batean, EHUko

ikasle gorrek dituzten beharrei erantzunegokia emateko sentsibilizazio premianabarmendu du Elene Sorazuk» (GARA,2015/10/31).

Athletic maskulinoko jokalariek 540 eu-ro kobratzen dute orduko, zergetatikgarbi. Ia gutxieneko hileko soldata or-dubetean, erakundeek lagunduta:• «Denis Itxaso: ‘La Diputación [de Gi-

puzkoa] aportará 3,4 millones a la re-modelación de Anoeta’» (Diario Vasco,2015/12/29).• «Eusko Jaurlaritzak 2,2 milioi euro-

rekin parte hartuko du San Mames Ba-rria sozietatearen kapital zabalkun-tzan» (Europa Press, 2015/12/29).

Jendartea mugitu eta eragiteko gaiizan diren lagunen adorea eskertze-koa da, ez dutelako haien inguruko-engatik egiten, jendartean denok le-ku egokia izan dezagun baizik.Estatuari gure ongizatea dagokiolako.Ez da justua afektatuek zama ekonomi-ko osoa eramatea. Aurtengoan, histo-rian lehenengoz, Athleticeko jokalariekdagozkien zergak ordaindu dituzte, Eu-ropak horrela agindu eta gero. Beraz,aurten Bizkaiko Foru Aldundiak hamarmilioi euro gehiago jaso ditu, Athletictaldeko gizonezkoek azkenean ordain-duta. Diru hori jendarte larrialdietarakobidera dezaten presio politikoa egingodugu? •

Iazko Errege Egunean, Gasteizen, besarkadak «oparitzen» ibili zen gizon bat. Juanan RUIZ | ARP

Gabon solidariorik ez dago,konponbidea politikoa delako

Maria Gonzalez Gorosarri - @albistetanKazetaria eta ikertzailea


GAUR8• 30 / 31

1951-1960: HAMAR URTE ETA 75 ELURTE DONOSTIARENTZAT

Juantxo EGAÑA

FELIX LOPEZ DE MATURANA

1951 eta 1960 artean 75 aldiz elurtu zen Donostia, batez beste 10-15 zentimetroko elur-kapak pilatuz. Elurra egin zueneko

egunik hotzena 1954ko otsailaren 1a izan zen: -9,4ºC. Irudian erabat elurtua agertzen zaigu Gipuzkoako hiriburua, Igeldorako bi-

dea egiten zuen autobus bakarti batekin. Gisa horretako autobusek, fabrikazio ingelesekoak zirenak, 1948 eta 1967 artean zir-

kulatu zuten Donostian. Argazkia Felix Lopez de Maturana nafarrak egina da. Argazki denda bat zeukan Hernani kalean, eta bere

argazki ezagunenak Paseo Berrian olatuei ateratakoak dira.

97

71

88

76

75

00

1

60

10

9

mila leiho zabalik - naiz: · Hinduismoa, gauza eder askoak dituen erli-jioa izanagatik ere,...

Documents

Transcript of mila leiho zabalik - naiz: · Hinduismoa, gauza eder askoak dituen erli-jioa izanagatik ere,...