ERREPRESIOAK EMAKUMEARI ERAKUTSITAKO AURPEGIAK

> 12 Saturraranen preso egondako emakumeen familien artxiboa

KANBODIA: Adingabeak erabiltzendituzte umezurtz faltsu moduanturisten dohaintzak biltzeko > 4

ASTEARI ZEHARKA BEGIRA

Bi bide orri eta erabakiestrategiko bat IÑAKI ALTUNA > 11

www.gaur8.infomila leiho zabalik

2016ko urriaren 22a | X. urtea • 490. zbk.0,50 euro

Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Xabier Izaga Gonzalez.

Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-2a. 20018

Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta: info@gaur8.info.

Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho zabalik

HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK(HIZKUNTZA POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAK) DIRUZ LAGUNDUA

SINADURAK:

03 Isidro Esnaola: Enpresa

pribatuen botere pilaketa

10 Saioa Aginako: Atxikimenduari

buruz

11 Iñaki Altuna: Bi bide orri eta

erabaki estrategiko bat

16 EXPRAI20 Beñat Gaztelumendi: Zilborrak

21 Laura Mintegi: X jauna

26 Miren Azkarate Badiola: Izuak

koloreak ditu

26 Antton Izagirre: Desorekak

30 Olatz Arregi Uriarte: Munduko

konputagailu ahaltsuena berdea

da?

Kanbodian adingabeak erabiltzendituzte turisten dohaintzakbiltzeko 04

Elkarrizketa: Alvaro Javier Riascos,bakegintza aholkularia 08

Gerraren atzeguardianborreroaren aurpegi latzenak ikusiditu emakumeak 12

Ekotarriko kooperatiba, ZuhatzuKuartangoko bainuetxeareneraikinean 17

Elkarrizketa: Imanol Ibero, EHNENafarroako burua 22

Elikagai ekologikoen bizitasuna,hiriburuetan 27

In fraganti: Eloi Beato 28

Juantxo Egañaren behatxulotik 31

4

22

17

8

28

2016 | urria | 22

GAUR8• 2 / 3hutsa

atze

rria

Hauteskunde kanpainako debate batean Eus-kal Herrian ekintzaile asko dauden ala ezika-mika txiki bat sortu zen. Ekintzaileta-sun indizea txikia zela esan zuen batek etaJaponiaren parekoa besteak. Kontua da in-dize horiek ez dutela ekintzailetasuna

neurtzen, sortutako enpresa kopurua baizik. Eta gauzahoriek arras ezberdinak dira: ekintzaile guztiek ez dutezertan enpresa bat sortu. Modu berean, enpresa bat sor-tze hutsak ez dut bat ekintzaile bihurtzen. Hala ere, era-bilera ideologikoa helburu, bi kontzeptuok parekatzendituzte politikariek. Izan ere, gure gizartean, enpresarieta politikarien ahaleginen ondorioz, enpresa pribatuainstituzio garrantzitsua bilakatu da ezbairik gabe.

Bultzada hori erabili izan dute enpresek gizartearietengabeko xantaia egiteko: edozein neurri soziali aurreegiteko deslokalizazio mehatxua jartzen dute mahai gai-nean. Salbuespen gutxi ba-tzuk alboratuta, xantaiarenaurrean mundu guztiakamore ematen du. Horrela,lan harremanak goitik behe-ra aldatzeaz gain, zergak iaez ordaintzea ere lortu duteenpresek. Ohiko praktikaizan da akordio bereziak egi-tea zerga autoritateekin era-bat sinbolikoak ziren zergakordaintzeko. Hala ere, zen-bait kasutan hain eskandala-garria izan da egoera, krisiekonomikoa eta murrizketaktarteko, Europako agintariekzergak ordaintzea eskatu dietela hainbat multinazionali.Azken kasua Apple enpresarena izan da, baina aurretikbeste batzuk ere egon dira, hala nola, Estatu frantsesekoADF, Italiako FIAT edota AEBetako Starbucks, McDonaldseta Amazon.

Zergarik ordaindu beharrik gabe, plusbalioak enprese-tan pilatu dituzte enpresaburuek. Eta orain GipuzkoakoGobernuak –beti prest enpresaburuei erraztasunak ema-teko– sistema biribiltzeko arau foral bat aurkeztu du lan-gileek enpresetan parte har dezaten sustatzeko. Aldarri-katzen den helburua hori da, baina gero langileen partehartzeaz ez da hitz egiten. Praktikan, proiektuak malgua-go egiten ditu enpresaburu eskualdatzaileak ondare ira-baziengatik zergarik ez ordaintzeko baldintzak, hau da,pilatutako irabazi horiek guztiak zergak ordaindu gabeenpresatik ateratzeko bidea are gehiago zabaltzen du.

Hori guztia gutxi balitz, multinazionalek beste urratsbat eman nahi izan dute. Oraingoan merkataritza arlokonazioarteko hitzarmenen bidez. Hitzarmen horiek zeri-kusi gutxi dute merkataritzarekin: enpresei soilik aplika-tuko zaien nazioarteko jurisdikzio berezia sortzeko aha-legina dira. Horrela, esparru askotan multinazionalenjarduera estatuen erabakien gainetik geldituko da. Gaiaez da berria. Aurrekari bat izan zen Inbertsioen Aldeaniz-tun Ituna. 1998an edukiak publikoa egin zirenean, ber-tan behera utzi behar izan zuten egitasmoa. Ondoren,TTIP delakoa adosten ibili dira. Hemen ere, iritzi publiko-aren eraginez, oraingoz geldirik dago. Ez dute asko itxa-ron eta hurrengo saiakera mahai gainean dago: EuroparBatasunak Kanadarekin negoziatutako beste «merkatari-tza hitzarmen» bat, CETA deitzen dena. Oraingoz Valo-niako parlamentuak guztien adostasuna apurtu du eta,erabaki aldatu ezean, bertan behera geldituko da ituna-

ren sinadura. Azkenean, sinatzen bada, ate bat irekitaizango dute multinazionalek amestu duten jurisdikzioberezia izateko. Valoniak bere erabakia aldatu gabe man-tentzen badu, beste hitzarmenen bat asmatuko dute etahorri ekingo diote. Kapitalaren logika errukigabea da.

Enpresek joko zelai propio bat eraiki nahi dute, non es-tatuetako erakunde politikoek ez duten esku hartzerikizango. Horrek ez du demokraziarekin bat egiten, bainagobernuei ez die kezka berezirik sortzen; azken finean,gobernuetako kargudunen erabateko gehiengoa enpresapribatuetatik dator edo enpresa pribatuetara joango da.Ate birakari famatuen beste adibide bat. Ezkerrekook etaEuskal Herrian estatua sortu nahi dugunok oso kontuanhartu beharko dugu erakunde publikoetatik enpresa pri-batuetara bitarteko botere deriba hori, aregotzen bada es-tatua konpetentziarik gabe geldituko baita azkenerako. •

{ datorrena }

Enpresa pribatuen botere pilaketa

Merkataritza arloko nazioartekohitzarmenek zerikusi gutxi dutemerkataritzarekin: enpresei soilikaplikatuko zaien nazioarteko jurisdikzioberezia sortzeko ahalegina dira

Isidro Esnaola

hutsa

hutsahutsa

atzerria

Lighthouse Orphana-ge? Lehen turista as-ko eramaten nituenharaino, baina orainez dut horrelakorikegiten. Iruzur hutsa

zela jakin nuenetik ez ditut tu-ristak bertara eraman nahi»,esan digu Pho izeneko gidariak.Metro batzuk aurrerago, or-

dea, Phnom Penh Kanbodiako

hiriburuko erdiguneko Inde-pendentziaren monumentua-ren inguruan eguerdian itzale-tan dauden eremu gutxihorietako batean, tuk-tuk (hirugurpil, bat aurrean eta bi atzean,dituen ibilgailua) bat gidatzenduen beste gazte batek ez du ho-rrenbesteko eskrupulurik.Kanbodiako hiriburuak duen

eskaintza turistikoaren zati ga-

rrantzitsu bihurtu dira umezur-tzak. Turismoaren inguruanmugitzen den sektoreak (hote-lak, jatetxeak, gidariak, estable-zimenduak…) Mendebaldeko bi-daiari askoren borondate onabaliatzen du negozio egiteko:turista batek baino gehiagok be-re dohaintzak egin nahi ditu bi-sita egitean, edo zurtzak hartzendituzten zentroetan boluntario moduan lan egin.

NEGOZIO ZIKINA

«Oso negozio zikina da», Phorenarabera. Turistak erakartzekoamarru bihurtu dituzte adinga-beak. Dolar batzuen truke irritristea eskaintzen dutenak ar-mada dira, nahiz eta horrelaerabiltzen dituzten ustezko lauzurtzetako hiru ez diren egiatan umezurtz.Goizeko hamaikak dira. Ras-

hek ile lisoa du, beltza, kopeta-ilea eskuin aldera duela. Eskua-rekin agurtzen du bisitaria.

Turistek argazkiak eginditzaten posatzen duteadingabeek, gidari lanakegiten dituzteatzerritarrentzat eta«apsara» Kanbodiakoerritmo tradizionaladantzatzen dute. Pablo L. OROSA

KANBODIAAdingabeak erabiltzen dituzte umezurtzfaltsu moduan turisten dohaintzak biltzeko

Pablo L. Orosa

Kanbodian turismoaren inguruan mugitzen den sektoreko(hotelak, jatetxeak, gidariak, establezimenduak…) hainbat eragilek atzerriko bidaiari ugariren borondate ona baliatzendute negozioa egiteko. «Negozio zikina», umezurtzakerabiltzen baitituzte bihotz oneko turistei iruzur egiteko.Ezberdintasun ekonomikoek eragindako fenomenoa da.

JENDARTEA/ b

2016 | urria | 22

GAUR8• 4 / 5

Ezpain lodiak ditu, irribarreariindar gehiago emateko. «Orain-txe iritsi naiz eskolatik», adiera-zi digu. Goizegi da eskolako la-nak bukatuta edukitzeko, bainainguruan ez dugu inor gazteakesandakoa egia ote den ala ez baieztatzeko. 20 urterekin, berada Lighthouse umezurtz-etxeanbizi diren hogeiren bat mutile-tako zaharrena. Phnom Penh hi-riburuaren kanpoaldean dagozentroa.

Kanbodiako hiriburuan herri-tar guztiek ezagutzen duteLighthouse. Hiriko kafetegi etahotel askotan banatzen dute“Orphanage Tours” izeneko eki-menari buruzko propaganda:Phnom Penheko hospizio ga-rrantzitsuenetara eramango zai-tuen ibilaldia. Bost zentro arra-tsalde bakar batean bisitatzekoaukera, 20 dolar ordainduz gero.

Bidaia hastean, tuk-tuk trizi-kloak gidatzen dituztenek turis-tei aditzera ematen diete arrozzaku bat, freskagarriak edo bes-te edozein elikagai erostea inte-resgarria dela, «umeei laguntze-ko». Iruzur hutsa hori ere. Kasugehienetan, turistak erositakoaez zaie umezurtzei iritsiko, bere-hala establezimendura itzulikobaitituzte produktu guztiak.Normalean, dendaria, ume-zurtz-etxea eta gidaria bat egin-da daude, bidaiariarekin nego-zioa egiteko.

ERREGISTRATUTAKO ETXEAK

2005az geroztik, Kanbodiarairisten den nazioarteko turis-moak sekulako hazkundea izanzuenetik alegia (%250eko haz-kundea aipatzen dute adituek),herrialdeko hospizio kopuruakere gora egin du: %75 zehazki.

Gaur egun erregistratutako225 umezurtz-etxe daude he-rrialdean, eta horiei ezkutuanlan egiten dutenak (erregistratugabe) erantsiz gero, zenbakiaizugarri igotzen da.

Zentro horietako arduradunekherrialdeko nekazaritza eremu-rik pobreenak bisitatzen dituzteegunero, beraien irri tristekoenarmadarako kide berrien bila.

Adingabeko hautagaiarenetxekoei esaten diete umearibaldintzarik onenak eskainikodizkiotela hiriburuan: etxe duin

bat, nahikoa janari eta hezkun-tza egokia. Hiru herritarretik bikeguna pasatzeko bi dolar edogutxiago baino ez dituen he-rrialdean (hamar milioi biztanledaude egoera horretan, hama-bost milioi biztanleko Kanbo-dian), oso zaila da horrelako es-kaintza bati ezezkoa ematea.

Baina behin hiriburura iriste-an, beren herrian agindutakoakPhnom Pehnen benetan zaindutenarekin zerikusirik ez duelakonturatzen dira umeak. Insta-lazio zaharkituetan bizi beharizaten dute, janaria ez da inoiznahikoa izaten eta irakasle la-nak egiten atzerritik iritsitakogazte boluntarioak aritzen dira,aste gutxi batzuetara beren he-rrietara itzultzen direnak.

Azken urteotan Gobernuaktankerako umezurtz-etxe ugariitxi ditu, adingabeei arreta ego-kirik ez eskaintzeagatik. Handikegun gutxi batzuetara, ordea,izena eta kokalekua aldatu etazentroak berriz lanean jartzendituzte.

Hodeiek momentu batezeguzkia estali badute ere, Light-house umezurtz-etxeko haurrakzuhaitzen itzalpean dira. Jolas-toki nagusiko eserleku guztiakbeteta dauzkate.

Ondokoak baino zaharragoaden neska batek sekulako espli-kazioak ematen dizkie besteei,eta gazteenek arreta handiz en-tzuten dute hark esandakoa.Mutilak, berriz, baloi batekin jo-lasten ari dira hondarrezko ere-mu batean, kartoi puskak, plas-tikozko botilak eta koloreugariko fruta hondakinak nagu-si diren patioan.

Rash da anfitrioia. Kotoizkobarruko kamiseta zuri bat, pra-ka beltzak eta berehala hautsezbetetzen zaizkion sandaliakjantzita dago gaur. Ondo egitendu ingelesez, Lighthouse etxeandozenaka turistekin hizketanordu asko pasa eta gero ikasibaitzuen.

Unicef Nazio Batuen agen-tziak eta Kanbodiako Gai Sozia-letarako Ministerioak egindakotxosten baten arabera, tankera-ko zentroetan adingabeek eskuhartzen dute instalazioei eta be-ren zaintzari eusteko diru bilke-tan: turistek argazkiak egin di-Rash bezalako zurtzek turistek dohaintzak egin ditzaten nahi dute. Pablo L. OROSA

atzerria

tzaten posatzen dute kamerenaurrean, gidari lanak egiten di-tuzte atzerritarrentzat eta apsa-ra Kanbodiako erritmo tradizio-nala dantzatzen dute. Iluntzean,umezurtz horietako batzuk er-diguneko Riversidera bidaltzendituzte bidaiarien mahaien ar-tean eskean ibil daitezen, turistaugari elkartzen baita bertan Me-kong ibaiaren brisa hezeaz goza-tuz garagardo hotza edateko. «7urte besterik ez dituzten hau-rrek Pub Street zeharkatzen du-te gaueko hamarretan karteltxobat eskuetan dutela: ‘Mesedez,lagundu’. Propaganda banatzendute eta instrumentuak jotzendituzte. Taberna guztietatik pa-satzen dira eta kasu askotanmozkor-mozkor egindako atze-rritarrek hamar edo hogei dola-rreko billeteak ematen dizkie-te», esan zien Unicefekoikerlariei fenomenoa ezagunazuen herritar batek.«Hemendik, hemendik», esa-

ten digu Rashek. Umezurtz-etxea osatzen duten blokeetakobatera eramaten gaitu. Jangelakdira. Solairu bakarreko eraikintxikiak dira, patio nagusiareninguruan kokatuta daude eta

horietako batean jende askoikusten dugu. Egurrezko atea za-balik, janaria banatzen ari direnbi gazte ikusten ditugu. Bestebatek plater zikinak jaso ditu.Kanpoaldean, leihoaren kontrajarrita, ume batek hatzak erabil-tzen ditu lagunari keinu bat egi-teko. Besteak arroz zuria dara-ma jarleku batera. Bien arteanhustuko dute platera.Logelak metro batzuk gorago

daude. «Neskenak aurrean dau-de, han», zehazten du Rashek.Gazteak hospizioko ohiturenberri ematen digu. Dena arautu-ta dute: noiz ikasi, noiz jan, zer-tan jolastu, musika eta ingele-sezko eskolak… «Orain bukatuegin dira ikastaroak, dohaintza-rik ez baitugu jaso», onartu diguanfitrioiak. Izan ere, zentroagainbeheran dago. Bere izen onapikutara joan zen negozio hutsadela zabaldu zenean, umeak be-har bezala ez dituztela zaintzenjakin zen eta berria bidaiarienforo gehienetara iritsi zen. Bi-daiarien bisita liburuak dohain-tza bakarra erregistratu du az-ken astean. Alemaniako neskabatek 25 dolar utzi zituen. «Gauregun 60ren bat lagun gara he-

men, baina une honetan ikaste-txean daude gehienak», esplika-tu digu Rashek. Zentroan bertanez dago zeregin handirik. Infor-matika gela itxita dago. Musika-koan, berriz, hautsak aspaldi es-tali zituen leihotik ikusten direninstrumentuak. Otordua amai-tzean, adingabe batzuk berrizbaloiarekin hasi dira. Atzeko pa-tioan dagoen baratzeko fresku-raren bila doaz beste asko.

BESTE EREDU BAT

Handik kilometro batzuetarabestelako eredu bat aurkitu du-gu. Zurtzentzako Emirerrienetxean bizimodu errazagoa du-

tela kontatu digu Ramsey 14 ur-teko umeak: «Guk ez dugu ezerordaintzen, gastu guztiak komu-nitateak pagatzen ditu». 70enbat adingabe bizi diren zentroakolektibo musulman batek fi-nantzatzen du. «Gaur zaharre-nak ez dira hemen, erdigunerajoan baitira», esan digu. Instala-ziootan badirudi gazteak ondozaintzen dituztela, behar dituz-ten gauza eta arreta guztiak di-tuztela. Hospizioa sare publiko-an sartuta dago eta ingurukoikastetxe batera joaten diraumeak. Garai batean zuriak izanziren hormak garbi daude,nahiz eta ordena handirik ez da-goen. Hemen ez dago dohaintzaerregistrorik. Ezta oroitzapenez-ko kamisetarik ere. Hemenumezurtzak baino ez daude. Do-lar batzuen truke beren irriba-rrea eman beharrik ez duten ho-rietakoak.

PEDERASTEN BIKTIMA

Datu ofizialen arabera, Kanbo-diak 550.000 zurtz ditu, haurguztien %8,8. Gehienak ez dirabenetako zurtzak, gurasoetakobat gutxienez bizirik baitute.Etxe askotan, seme-alabak au-rrera ateratzeko gauza ez dire-nez, harrera zentroen esku uz-tea erabakitzen dute. Edo iruzuregin beste helbururik ez dutenbitartekarien esku. Legearenaurkako eremuetan aritzen di-ren erakundeen esku amaitzendute askok. Pederasten harrapa-kin bihurtzen dira. Zentroen etaagintarien axolagabekeria la-gun, sexu-harremanak haurre-kin izan nahi dituzten gizonez-koen biktima. Unicefek salatuduenez, «harrera zentroetan bi-zi diren haurrek besteek bainoaukera gehiago dituzte abusuenbiktima bihurtzeko».2011n, Nick Griffin britainia-

rrari bi urteko kartzela-zigorraezarri zioten. Siem Reap hiri tu-ristikoan eraiki zuen hospiziokoadingabeak bortxatzeagatik zi-gortu zuten. Sei urte lehenagoiritsi zen Kanbodiara, garapenproiektu batzuk abian jartzera.Urte berean, pedofiliaren aurka-ko gobernuz kanpoko erakundebateko zuzendari ohi bat hiribu-ruko zentro batean umeak bor-txatzeagatik atxilotu zuten.

Zurtzentzako Emirerrienetxean gastu guztiakkomunitateak pagatzenditu. Hospizioa sarepublikoan sartuta dagoeta inguruko ikastetxebatera joaten diraumeak. Pablo L. OROSA

Iluntzean, umezurtz batzuk erdigunekoRiversidera bidaltzen dituzte bidaiarienmahaien artean eskean ibil daitezen, turistaugari elkartzen baitira garagardo hotza edateko

Gobernuak umezurtz-etxe ugari itxi ditu azkenurteotan haurrei arreta egokia ez emateagatik.Egun gutxira, ordea, izena eta kokalekua aldatueta zentroak berriz ere lanean jartzen dituzte

2016 | urria | 22

GAUR8• 6 / 7

Joan den asteazkenean bete ziren 30

urte Samora Machel buruzagi mozam-

biketarraren heriotzatik. Oraindik ere

argitu ez den hegazkin istripu batean

zendu zen. Hegoafrikako gobernu

arrazistak hegazkineko pilotu errusia-

rren akatsa izan zela esan zuen. Erru-

siarrek, baina, amu gisa nahita jarrita-

ko baliza batzuei egotzi zieten errua,

pilotuak mendilerro batean lur har-

tzen saiatzera eraman zituena. Samo-

ra Machelen alargunak, gerora Nelson

Mandelarekin ezkondu zen Graca Ma-

chelek, Hegoafrikako zerbitzu sekre-

tuei egotzi zien ardura. Portugalda-

rren aurka bere herria askatzeraino

borrokatu zen FRELIMO gerrillaren bu-

ru, Mozambike independenteko lehen

presidente, aztarna sakona utzi zuen.

Sozialista sutsua, lurra eta ondasunak

nazionalizatu zituen. Bere etsai zuri

(eta beltzek) ez zioten hori barkatu.

Oliver Tambo eta Thomas Sankararen

(urte bat geroago hil zuten) lagun

min, Afrikako nazio askapen borroken

laguntzaile fin, kontinentean barrena

loratu zen mentalitate iraultzailearen

hazia landatu zuen Samora Machelek.

Mikel Zubimendi

MOZAMBIKE(ETA AFRIKA)PIZTU ZUENIRAULTZAILEAPARTA

C IKUSMIRA

AFP PHOTO

atzerria

Aste honetan, Ko-lonbiako Gober-nuak plebiszi-tuan ezetzarenalde bozkatuzutenen argu-

dioak jaso ditu. Orain, negozia-tzaileek Habanara eramangodituzte FARCek balora ditzan.Alvaro Javier Riascos aholkula-riaren hitzetan, urriaren 2koplebiszituak mahai gaineanhiru Kolonbia agerian utzi di-tu, baiezkoarena, ezezkoarenaeta gerrillarena. Egungo ziur-gabetasun egoeraren arriskuazohartarazi du.

Urriaren 2an egindako ple-biszituan ezezkoak irabazizuen oso boto gutxiko aldea-rekin. Emaitza horrek zer-nolako egoeran utzi du bakeprozesua?Erabateko ziurgabetasun egoe-ra batean gaude. Gobernuaketa baiezkoaren alde egin zu-tenek ez zuten “B planik”. Etaezezkoa eskatu zutenek ez zu-ten inolaz ere espero irabazikozutenik. FARCekoak linbo bate-an gelditu dira, izan ere, gerri-llaren hamargarren konferen-tz ian aho batez onartuzituzten Habanako akordioaketa alderdi edo mugimendupolitiko bilakatzeko hautuaegin zuten. Plebiszituak ho-rren bideragarritasuna zalan-tzan jarri du. Zerk eragin du ezezkoarengaraipena?Hiriguneetan bizi diren kolon-biarrek ez dute gerra zuzeneanpairatu eta, beraz, behin beti-ko su-etenarekin ez dute ino-lako aldaketarik nabaritu. Ezdira jabetu su-etenak ekarridituen onurez. Horrez gain, ezdugu ahaztu behar gerra pro-pagandak duen eragina. Bosthamarkada luzeetan, FARC-EPegoeraren arduradun bakarra

dela besterik ez dute entzunherritarrek hedabideetan etaagintarien ahotan. Gerrillarieketa horien buruzagiek zigorraeta gorrotoa besterik ez dituz-tela merezi etengabe botatakomezua izan da. Hainbeste ur-tetan gerrillariei buruz gauzatxarrak besterik entzun ez di-tuztenean, ez da erraza orainherritarrei eskuzabaltasunaeskatzea. Horrez gain, gezurre-tan oinarrituta abiarazi zutenkanpainak gizartearen hainbatsektoretan oihartzun zabalaizan zuen. Esaterako, gerrilla-rien birgizarteratzerako Go-bernuak zergak igoko zituela

esan zuten ezezkoaren aldeko-ek. Habanako AkordioarekinKolonbia Venezuelaren parekoherrialdea izango zela ere esanzuten. Argudio horiek aintzathartzen baditugu, ulergarriada zergatik eman zuten ezez-koaren aldeko botoa 6,3 milioikolonbiarrek. Kolonbiarren %62k ez zutenbozkatu. Zergatik? Batetik, herritarrak ez dira li-der politikoez zein gobernuazfio. Bestetik, prozesu politiko-ek ez dute herritarren gehien-goaren interesa pizten, inoizez baitute sakoneko eraldake-

«Gobernuak eta baiezkoaren aldekoek ezzuten ‘B planik’ plebiszitua galtzekotan»

Gaur(

ALVAROJAVIER RIASCOS

Alvaro Javier Riascos aholkulariak gertutik

ezagutzen du Kolonbiako bake prozesua.

Urriaren 2ko plebiszituak bai prozesua bai

Habanako Akordioa bera ere linbo batean

utzi dituela uste du.

Uberka Bravo

BAKEGINTZA AHOLKULARIA

2016 | urria | 22

GAUR8• 8 / 9

tarik eragiten eguneroko bizi-tzari dagokionez. Eta gerrapairatu ez dutenei ez zaizkieaxola bake prozesuak. Arrazoihoriek daude ezezkoak irabaziizanaren oinarrian. Alvaro Ur ibe presidenteohiak FARCekin sinatutakoakordioa gerrillariekin, ba-tik bat justiziaren arloan, es-kuzabalegia dela adierazi du.Zer deritzozu?Zentro Demokratikoak ez duinoiz negoziazio politikoa ga-tazka armatuaren konponbidegisa ikusi. FARC garaitzea bes-terik ez dute nahi, gerrillarenerrendizioa alegia. Zentzu ho-r re tan , edoze in kontzes ioamore ematea bezala ikustendute.

FARCeko negoziazio ardura-dun Ivan Marquezek Uribe«diskordiaren buruzagia» de-la eta berak akordioetan es-ku hartzea kezkagarria delaohartarazi du. Presidenteohiak nolabaiteko protago-nismoa izan behar al du mo-mentu honetan?Noski baietz, Uribek gizartea-ren zati handi bat ordezkatzenbaitu. Uriberen ideologiarekineta gatazkaren konponketareninguruan duen jarrerarekinbat egiten du jende batek. Uri-berik gabe ezinezkoa izango dabake iraunkor bat lortzea. Juan Manuel Santos presi-denteak bi aldeetako su-ete-na abenduaren 31ra bitarteluzatu du. Bake prozesuaren

etorkizunarekin kezkatutaegoteko arrazoiak ba al dau-de zure ustez?Egon badaude. Habanako Akor-dioak Kolonbiak dituen arazolarrienak jasotzen ditu: lurra-ren jabetza, landa guneetan bi-zi den egoera latza, parte har-tze politikoa, legez kanpokolaborantza, biolentziaren itur-burua… Ez hori bakarrik, arazohoriekin amaitzeko neurriakere proposatzen ditu. Inozoada pentsatzea krisialdi egoerahonetatik ateratzeko nahikoaizango dela han eta hemen al-daketa txiki batzuk egiteare-kin. Jada ez da nahikoa Santo-sek ordezkatzen duen KolonbiaFARCek ordezkatzen duenare-kin ados jartzea. Mahai gaine-an hiru Kolonbia ditugu orain

gutxienez eta horrek elkarriz-ketek porrot egiteko arriskuabiderkatu egiten du. Su-etena eta armagabetzeprozesua egiaztatzeko ba-tzordea lanean ari zen dagoe-neko plebiszituaren aurretik.FARCeko, Gobernuko eta Na-zio Batuetako begiraleekprestaketa lanak hasita zi-tuzten. Zer egoeratan geratuda uneotan Nazio Batuekhartutako konpromisoa?Bada, linbo batean. Ban Ki-mo-on Nazio Batuetako idazkarinagusiak egiaztapen batzordeamantenduko dutela plazaratudu, baina kronograma zehatzbat eskatu du. Begiraleak ez di-rela denbora mugagabean gel-dituko ohartarazi du.

«Uribek gizartearen

zati handi bat

ordezkatzen du.

Uriberik gabe

ezinezkoa izango da

bake iraunkor bat

lortzea»

«Prozesu politikoek

ez dute herritarren

gehiengoaren

interesa pizten, ez

baitute sakoneko

eraldaketarik

eragiten eguneroko

bizitzari

dagokionez»

“Efrain HERRERA | AFP

hutsa

3 BEG

IRADA:

osas

un

a/

gelt

okia

k /

tekn

olog

ia

Atxikimendua gizabanako-aren eta bere zaintzailea-ren arteko lotura afekti-boari deitzen zaio. Bihelduen artean elkarren-ganako lotura izan daite-

keen bitartean, haur eta heldu batenarteko harremanean lehenengoarensegurtasun eta babes beharretan oi-narritzen da.Atxikimenduaren Teoriak epe luzera-

ko eraikitzen diren giza harremanen di-namika deskribatzen du. Jaioberriek be-ren garapen soziala eta emozionala garadezaten, gutxienez, zaindari nagusiarenpapera egiten duenarekin harremansendoa garatzeko beharra dute. Jaiobe-rriak harremanetan sentiberak eta har-berak dira, eta, hala, sei hilabete eta biurte bitartean, haurrek zaindari egon-kor bezala dituzten helduekiko atxiki-mendua garatzen dute. Txikia, katukaedo oinez hasten denean, atxikimenduirudiok erabiltzen hasiko da leku segu-rua bailiran, ingurua esploratu ahal iza-teko, eta, beharrezkoa duenean, berrizere, beraiengana bueltatzeko. Gaur egun oraindik ere indarrean den

teoria horren sortzaileak J. Bowlby etaM. Ainsworth psikologoak izan ziren.Gurasoen (batez ere amen) eta beraienseme alaben arteko harremana behatueta ateratako ondorioetatik, Atxikimen-duaren Teoria osatu eta garatu zuten.Haurrek, bizirauteko helburuarekin,zaintzen dituzten pertsonekiko atxiki-mendua garatzen dute instintiboki; etaorduan, fisikoki, sozialki eta emozional-ki garatzeko aukera dute. Teoriaren bar-nean, helduaroan ere eragiten gaituztenhiru atxikimendu eredu bereizten dira,zaintzaile nagusiaren eta haurraren ar-teko lotura afektiboaren ezaugarrienarabera. Lehenik “atxikimendu ziurra”dugu; honetan, zaintzailea, haurrarendeiekiko sentikorra da, negar egitenduenean edo begiradarekin bilatzenduenean eskuragarri baitago. Horrekhaurrak bere ingurua lasai esploratzeaahalbidetzen du. Bigarrenik, “atxiki-mendu ez ziur eta iheskorra” dago.Zaintzailearen irudia aurreko ereduanbezain presente ez egoteaz gain, zain-tzaileak ez ditu haurraren deiak etakontaktu eskaerak aintzat hartzen, ba-

tzuetan arbuiatu ere egiten dituelarik.Eredu honekin hazitako haurrek ez dutezaintzarik espero (izaten ez dutelako),eta, beraz, zaintzailearekiko ezaxolake-ria erakusten dute, frustrazioen aurka-ko defentsa moduan. Hirugarrenik,“atxikimendu ez ziur eta anbibalentea”dago. Hemen, zaintzaileek (konturatugabe askotan) haurren beharrei kasuegiten diete batzuetan, baina, beste ba-tzuetan, ordea, ez. Jokabide horrek zain-tzailearen eskuragarritasunarekiko se-gurtasun falta sentitzera eramaten duhaurra, zaintza behar duenean, ez baita-ki helduaren laguntza izango duen.

Gure atxikimendu irudiek gure iden-titatearen eta autoestimuaren oina-rria eratzen dute. Hori dela eta, jasodugun atxikimendu irudia funtsez-koa izango da gure bizitzan sortukoditugun harremanak eraikitzeko. Ho-rrekin esan nahi dudana zera da: hel-duaroan sortzen ditugun harremanaketa gure buruarekiko dugun ikuskera,neurri handi batean, bi urte bete artegure zaintzaileengandik jaso dugunatxikimendu ereduak baldintzatutaegongo da. Horrela, adibidez, jasotako

atxikimendu ereduak bikote harremanbatean eragina izango du. Eredu ziurrajaso duenak bere buruarekiko, bikote-kideekiko eta harremanekiko begiradapositiboagoa izateko joera izango du.Eredu ez ziur eta iheskorra bizi izanduenak, bikotearekiko atxikimenduaarbuiatuko du, sentimenduak errepri-mituz. Azkenik, eredu ez ziur eta anbi-balentea jaso duenak, bere burua mes-prezatzeaz gain, bikotekideenganakomesfidantza sentituko du.Apika, zuetako batzuek, aurreko esal-

diak irakurri ostean, ereduetako batekinidentifikatuko zenuten zuen burua.Agian konforme zaudete zaintzaileen-gandik jasotako ereduarekin eta honekgainontzeko harremanetan eta zuenidentitatean izandako eraginarekin. Be-harbada ez duzue ezer aldatu nahi, bai-na, beharbada, bai. Jakin ezazue hortaz,ereduak alda daitezkeela, gure zaintzai-leengandik oinordetzan jaso dugunatransforma dezakegula, baita gure oi-nordekoei igorritako ondarea ere. Zerta-rako eta gure harremanek oro har bakeaekar dezaten eta ez borroka. •

saioaaginako@gmail.com

Jaso dugun atxikimendu ereduak eragin du gure bikote harremanetan. Gorka RUBIO | ARGAZKI PRESS

Atxikimenduari buruz

Saioa AginakoPsikoterapeuta

2016 | urria | 22

GAUR8• 10 / 11hutsa

her

ria

Ostegunean bost urte bete ziren ETAk borrokaarmatua behin betiko utzi zuenetik, AietekoKonferentziak plazaratutako gomendioeierantzunez. Bost urte igaro eta gero, esan de-zakegu, alde batetik, erabaki hark aldaketahandia ekarri zuela egoera politikoan, eta,

beste batetik, egoera aldaketa hark eskaintzen zituen au-kera guztiak ez direla aprobetxatu, ez dela behar beste au-rreratu; urteok erakutsi dutenez, bakarren batzuei ez zaie-lako agertoki demokratikoetan aritzea komeni, nahiagodutelako gatazkaren traba eta karraka.Gertaera historiko hura ekarri zuten mugimendu eta

lanen berri tantaka izan genuen hasieran, eta liburuak ereidatzi dira azkenaldian. Oraindik, halere, ardatz nagusiakbehar bezala azaltzeko denbora igaro beharko da.Azken batean, Aieteko Konferentzia ez zen bat-batean

sortu, eta, jakina, ETAk ez lioke dei hari hiru egunetanerantzungo aldez aurretik urratsak hitzartuta ez baleude.Aieten bide orri bat aurkeztu zen bezalaxe, Aietera iriste-ko eta haren ondotik urratsak gertatzeko ezkutuko bestebide orri zehatzago eta zabalago bat izan bazela badakigugaur egun. ETArekin eta Espainiako Gobernuarekin, ba-koitza bere aldetik, adostu zuten nazioarteko eragileek. Bibide orri, beraz, bat publikoa eta orokorra, bestea ezkutu-koa eta zehaztasun handikoa.Horrela uler daiteke, esate baterako, Aiete gertatu eta

berehala ETAko ordezkaritza bat Norvegian egotea, elka-rrizketak hasteko zain. Zalantza bakarra hauxe: borrokaarmatua albo batera uzten zuela iragarriz egindako bide-oa zabaltzeko unean, urriaren 20ko hartan, ordezkaritzahori jada Oslon ote zegoen edo, oraindik, bidean ote zen.Zalantzarik ez duena hauxe: Norvegiako Gobernuak ezzuen halako ordezkaritzarik bertan egotea onartuko Es-painiako Gobernuaren oniritzirik gabe. Beraz, nazioarte-ko eragileek bi aldeekin adostu zuten ezkutuko bide orria.

BATZUEK HITZA BETE; BESTEEK HITZA JAN, JAN ETA JAN

Aiete egiteko konpromisoa hartu zutenek hitza bete zu-ten, nahiz eta Egigurenek arrastaka eta mezu eskasa za-balduz eraman behar izan zuen bere alderdia bertara. Be-reziki bete zuten hitza nazioarteko eragileek, inplikaziohandia izanez eta, ETAk urratsa eman ondoren, erakunde-

aren delegazioa Oslon kokatzea ahalbidetuz. Hortxe hasiziren beste batzuk hitza jaten, jaten eta jaten. Zapaterokordezkari bat bidali behar zuen Norvegiara, baina ez zuenegin. Hauteskundeak bertan ziren, eta Rajoyri zegokiolagaiari jarraitzea ebatzi zuen. Bazuen bere logika, gober-nuaren amaiera hain hurbil izanda, baina ez zeukan lotu-ta, Estatu itun baten bidez, hurrengoaren jokabidea.Berez, Rajoyk atzerapauso denak iragarrita zituen, bes-

teak beste, ilegalizazioei berriro ekitea. Bilduk hilabetegutxi batzuk lehenago lortu zuen hauteskundeetara aur-keztea. Aietekoak, nolabait, PPren inboluzioa geldiarazizuen, baina ez zuen haren posizioa bide orria betearazte-ko bezainbeste baldintzatu. Rajoyren Gobernuak berehala jakin zuen ETAko ordez-

karitza bat zuela Oslon zain. Hala esan zioten Zapaterok,nazioarteko eragileek eta Norvegiako Gobernuak berak.Ez zuen ezer esan, ez «ez» ez «bai». Urtebete baino gehia-go egon zen ETA Oslon, 2013ko otsailera bitarte, eta unebatean bitartekari bat ere azaldu zen Gobernuaren izene-an, berriro bueltatu ez bazen ere. Antza, Rajoyk erabakiahartu zuen: impasse eta blokeotik boikot politikara pasa-tzea. Une horretan atera behar izan zuen Norvegiatik ETA-ko ordezkaritzak.Kontakizun honen arabera, ETAk borroka armatua utzi

izana bi bide orri horien (Aietekoa eta ezkutuan kudeatu-takoa) ondorio da. Irakurketa hori egitea ez litzateke zuze-na izango. Egia da horien bidez eta, ahal zen neurrian,konponbide eskema bat egituratzeko egin zituela urra-tsak, baina estrategia politiko-militarra gainditzeko era-bakia beste nonbaitetik zetorren, hain zuzen ere, ezkerabertzaleak egindako eztabaidatik eta bertan erabakitakoaldaketa sakonetik, «askapen prozesuaren» nolakotasu-nari zuzenean eragiten ziona.Horrek eragina izan beharko zuen blokeoen aurrean

hartu beharreko jarreran ere. Aurreko saioetan (Alger etaLizarra-Garazi), bide orria bete ez izanak prozesuarenhaustura eta borroka armatuaren buelta ekarri zituen.Oraingoan, ordea, lehentasuna –azkenekoz “Abian” proze-suan ezker abertzaleak ebatzi duenez– estrategia aldake-tan sakontzean eta bertatik bertara prozesu politikoa in-dartzean datza. Bai, orain dela bost urtekoa erabakiestrategiko bat izan zen. •

{ asteari zeharka begira }

Bi bide orri eta erabakiestrategiko bat

Estrategia politiko-militarra gainditzeko erabakia ezker abertzaleakegindako eztabaidatik zetorren eta «askapen prozesuaren»

nolakotasunari zuzenean eragiten zion

hutsa

hutsahutsa

Iñaki Altuna

herria

Errepublikak emakume aur-pegia izan zuen. Errepublikakaldarrikatu zuen, lehen aldiz,emakumeen bozkatzeko esku-bidea eta sexuen arteko bereiz-keta zalantzan jartzen hasi zen.Garai hartan analfabetismohandia zegoen, nabarmenagoaemakumeen artean, baina or-dura arte emakumeak izandakotokia eta egitekoa zeozer mugi-tzen hasi zen.

POLITIKAN PARTE HARTZEN HASTEA

Emakumea beti zegoen bigarrenlerroan; beti zen norbaiten ala-ba, norbaiten emaztea edo nor-baiten ama eta ezin zituen era-baki propioak hartu. Aitarenmende, senarraren mende edo-ta, alargun geratuz gero, semea-ren mende zegoen. Baina Biga-rren Errepublikan emakumeakpolitikan sartzen hasi ziren, ez-kerretik zein eskuinetik. ClaraCampoamor, Victoria Kent etaMargarita Nelken izan ziren Es-tatu espainolean politikaren le-hen lerrora iritsitako lehenemakumeak. 1931ko Errepublika iritsi zene-

an, emakumeek hautetsi izatekoaukera zuten, baina ez botoaemateko. Bi urte geroago, Auto-nomia Estatutuari buruzko erre-ferendumean, lehenengo aldiz

Lau hanketan jarrara-zi ninduten eta in-guratu egin nindu-ten. Ipurtzuloan gelmoduko likido hotzbat eman zidaten,

euretako baten zakila ukitzerabehartu ninduten bitartean.Iraindu eta mehatxatu egin nin-duten, bortxaz». «Ondoko ziegan nire neskala-

guna zegoela esan zidaten etanire erruz hark jasango zituelabortxaketak». «Juana Josefa Goñi eta haren

sei seme-alaben gorpuzkinakaurkitzeko lanak bukatu dituAranzadik Gaztelun. Emaku-mea eta desberdina zen. Sor-ginkeria ere leporatzen zioten.Gerra zibilaren testuinguruabaliatu zuten leize hartara bo-tatzeko bere seme-alabekin». «Maravillas Lamberto Yoldi,

14 urteko larragarra, bere aita-rekin batera eraman zuten fa-langistek. Berak eskatu zieneramateko, aitarekin joan nahizuela. Aita fusilatu egin zuten.Maravillas bortizki behin etaberriro bortxatu eta akabatuegin zuten, eta zakurrei emanjateko». «Alargun, militante, gudari,

iheslari, alaba, emakume. Zerdago horren guztiaren atzean?

amagoia.mujika@gaur8.info

EMAKUMEA ETA ERREPRESIOAGerraren atzeguardian, borreroarenaurpegi latzenak ikusi ditu emakumeak

1936ko gerran fronteko bigarren lerrora bidali zutenemakumea, atzeguardiara. Bigarren lerroko sufrimendua,baina, ez zen bigarren mailakoa izan, errepresio politikoakaurpegi propioak baititu emakumearentzat; bortxaketak,miseria, zaintzaren karga, isilpeko dolua, ahots politikoaukatzea... Lehen lerrora ekarri beharreko kontakizuna.

Errepublikak emakumeaurpegia zuen. Behekoirudian, EibarrenErrepublika aldarrikatuzuten eguneko irudia.Emakumeak ordura arte ezzeukan protagonismopolitikoa lortu zuenErrepublikarekin. SALAMANCAKO ARTXIBOA

JENDARTEA / b

Zer berezitasun du emakume-enganako bortxak eta errepre-sio politikoak?». Pasarte eta galdera horiek

mahai gainean jarrita abiatuzuen Jon Maiak “1936-2016,emakumeengan izandako erre-presioaren berezitasunak”izenburudun hitzaldia, joanden astean Azpeitian izandakoUEUren jardunaldien baitan.“Bakea gugandik eraikitzen.Egia, justizia, erreparazioa etaberriro ez errepikatzeko ber-mea” jardunaldiek gerra eta ba-kea ertz desberdinetatik begi-ratu dituzte , tarteanerrepresioak emakumea nolazapaldu duen jasotzen duenbegirada gordina.

Lourdes Herrasti Geografiaeta Historian lizentziatua da,Aranzadi zientzia elkartekoikertzailea eta ostearkeologianespezializatua. Kontatzen ezden historiaren kontaketa eginzuen, urte asko baitaramatzalur azpitik berreskuratutakohezurrek kontatzen dutenaikertzen. Apaldutako ahotsenhezurrak dira, indarrez isilara-ziak. Eta emakumeen kasuan,are zapalduagoak. Ez baita as-kotan kontatzen gerran biga-rren lerroan dagoenak egitenduena eta sufritzen duena.Emakumea, nagusiki, bigarrenlerrora apartatua izan da ge-rran, baina bere sufrimendualehen lerrokoa izan da. Latza.

2016 | urria | 22

GAUR8• 12 / 13

botatu zuten 23 urtetik gorakoeuskal emakumeek. Geroagoetorri ziren hauteskunde oroko-rrak.

«Garaiko gizartea oso erlijio-soa zen, Elizarekiko mendekota-sun handia zegoen eta emaku-meen kasuan nabarmenagoazen pisu eta zapalketa hori. Ho-rregatik segur aski emaitzek es-kuinerantz egin zuten, garaikoemakumeak kontserbadoreago-ak zirela esaten baita», nabar-mendu zuen Aranzadiko iker-tzaileak.

1936an, berriz botoa ematekogaraia iritsi zenean, foku guz-tiak emakumearengan jarri zi-ren. Boto-emailea zen eta kan-paina guztien erdigunean jarrizuten, hauteskundeen balan-tzak alde batera edo bestera egi-tea, neurri handi batean, ema-kumeen botoetan baitzegoen.

Politikaren lehen lerro horre-tatik aparte, emakumeak mugi-tzen eta antolatzen hasiak zirenjada. AMA elkarteak sortu zi-ren –Agrupacion de Mujeres An-tifascistas– eta horietan lanhandia egin zen. Euskal Herrian,Emakume Abertzaleen Batza erelanean ari zen, EAJren inguruan.

Parte hartze politikoak, baina,bazuen bere kostua. Horren adi-bideetako bat da Evarista Sa-sianbarrenarena. EmakumeAbertzale Batzaren idazkariazen Amasa-Villabonan. AlkateakEspainiako bandera zintzilikariogisa jartzea agindu zuen eta Sa-sianbarrenak uko egin zionaginduari. Atxilotua eta zigor-tua izan zen, «individua roja se-paratista» omen zelako. Eta zi-gor modura espainiar banderaeskuetan zuela herriko kaleetanbarna ibilarazi zuten bueltaka.

Eskuin aldeko alderdietan erebaziren emakumeak. Margaritaizeneko talde karlistak kasu. Etafalangistak ere baziren.

LEHEN LERROTIK APARTATUAK

1936ko uztailean gerra lehertuegin zen, gizartea erdibitu etasufrimendua bazterretan zabal-du. Faxisten kontrako mobiliza-zioak izan ziren han eta hemeneta emakumeek zein gizonekparte hartu zuten horietan.«Zenbait argazkitan garbi ikus-ten dira emakumeak, buzoa jan-

tzita eta fusila eskuan hartuta,manifestazioetan parte hartzen.Baina garbi esan behar duguemakumeak frontearen lehenlerrotik erretiratzera behartu zi-tuztela. Zergatik? Ba, nonbait,soldaduak ‘distraitu’ egiten zi-tuztelako. Oso esanguratsua dahori, garbi adierazten duelakogaraiko gizartean nola ikustenzen emakumea, zein irudi zego-en bere inguruan», esan duLourdes Herrastik.

Emakumeen kontrako eraso-ak gerrako arma estrategikoizan dira aspaldidanik eta halaizaten segitzen dute. Horrenadibide garbia dira Herrastik be-re hitzaldian gogora ekarritakohitzok. Queipo de Llano jeneralfaxistak 1936ko uztailean RadioSevillan ondorengoa esan zuen:«Nuestros valientes legionarios yregulares han enseñado a los ro-jos lo que es ser hombre. De paso

también a las mujeres de los ro-jos que ahora, por fin, han cono-cido hombre de verdad y no cas-trados milicianos. Dar patadas yberrear no las salvará».

Emakumea «distraitzeko» eta«entretenitzeko» objektu bezalaikusia zen. Eta gerrak prostitu-zioa zabaldu zuen bazterretan.Eta prostituzioarekin batera, se-

xu bidez kutsatzen diren gaixo-tasunak. Soldadu asko kutsatuziren eta emakumeak «etsaia-ren balak baino arriskutsuago-ak» zirela ohartarazten zutenkartel gordinak jarri zituztenkaleetan.

Aipatu bezala, emakumeakfronteko lehen lerrotik apartatuzituzten eta atzeguardiako la-

Ezkerreko irudian, LourdesHerrasti, Geografia etaHistorian lizentziatua,Aranzadi zientzia elkartekoikertzailea etaosteoarkeologianespezializatua. Alboan,Estatutuari buruzkoerreferendumeko kartela,zuzenean emakumearizuzendua.Jon URBE | ARGAZKI PRESS

GIPUZKOAKO ARTXIBO OROKORRA

«Nuestros valientes legionarios han enseñado alos rojos lo que es ser hombre. De paso tambiéna las mujeres de los rojos que ahora, por fin,han conocido hombre de verdad»

«Emakumeak frontearen lehen lerrotikerretiratzera behartu zituzten. Zergatik? Ba,nonbait, soldaduak ‘distraitu’ egitenzituztelako. Oso esanguratsua da hori»

herria

nak egin behar izan zituzten.«Atzeguardian erizain lanetanlan izugarria egin zuten emaku-meek, zaurituak artatuz. Aldebatekoak zein bestekoak arituziren lan horietan. Soldaduenhornikuntzaz ere arduratzen zi-ren. Bada argazki oso polita, La-sarte-Orian ateratakoa. Solda-duz inguratutako emakume batikusten da bertan, tortilla bateskuetan hartuta. Atzeko lanhori guztia emakumeek eginzuten», esan du historialariak.Gerran atzeguardiako lana

gutxi ez eta etxe bueltan solda-du joandako gizonek egin ezinzituzten lanak ere beren gainhartu behar izan zituzten ema-kumeek. Gerra uztailean leher-tu zen, juxtu uzta biltzeko ga-raian. Eta bai edo bai uzta jasobeharra zegoen, urte guztiko la-na alferrik gal ez zedin. Uzta ja-sotzen, arrantzan, garbitzen, sol-daduen jantziak josten,soldaduei jaten ematen, seme-alaben zaintzan, miseria kudea-tzen... Frontearen bigarren lerro-an egiteko asko zegoen, ikusteneta baloratzen ez ziren egiteko-ak gainera.

DOLUAREN KARGA, ISILPEAN

Gerra garaian, emakumeen ba-zuten beste karga bat: dolua. Gi-zonezkoei, fusilatu aurretik, es-kutitz bat idazteko aukeraeskaintzen zieten eta eskutitzhori normalean emakume batizuzendua egoten zen, amari edoemazteari. «Madre, hoy me vana fusilar»; «Querida esposa, hoyme van a fusilar», hasten zirenhorietako asko. Oso agur hunki-garriak izaten ziren. Eta heriotzabortitz horien karga, dolu latzhorren karga, emakumeak era-maten zuen gainean, isilpeangainera. «Dolua, isiltasuna, su-frimendua, familia aurrera era-man beharra, miseria gorria...Gizonak eramaten zituztenerailtzera, baina emakumeensufrimendua latza eta isila zen». Zeharkako erasoak ez ezik,

emakumeen kontrako eraso zu-zenak ere asko izan ziren. Herriaskotan, esaterako, ilea larruarras moztu zieten emakumeei.Gerora, gainera, Estatu espaino-lean sortutako ohitura bortitz

Alboko irudian,Aranzadikoek frankismo

garaiko hobi komun batenaurkitutako apain-orrazia.

Objektuek pistagarrantzitsuak ematen

dituzte. Lerroon azpian, lauemakume ilea moztutaOropesan (Toledo), eta,

beherago, Lasarte-Oriangerra garaian ateratako

argazkia. Emakume bat,tortilla bat eskuan, soldadu

kuadrilla batekin.Atzeguardian hornikuntza

lan garrantzitsua egin zutenemakumeek.

Aranzadiko Antropologia

Departamentua

hori Europan barna zabalduzen, Auschwitz bertaraino. «Herri askotan moztu zieten

ilea emakumeei, baina apenasdagoen argazkirik. Esangura-tsuena eta ezagunena Oropesan(Toledo) ateratako bat da. Lauemakume agertzen dira bertan,ilea moztuta. Argazki hori guga-na iritsi da argazkilari ingelesbatek atera zuelako. Segur askibeste inori ez zioten utziko ar-gazkia ateratzen, oso umiliaga-rria zelako, baina, atzerritarrazenez, argazkia ateratzen utzizioten», azaldu du Herrastik.

BORTXAKETAREN ARRASTO LAUSOA

Bortxaketa, zalantzarik gabe, ge-rrako arma izan da beti. Eta bor-txaketa asko eta asko gertatu zi-rela jakin arren, zaila da horientestigantzak eta arrastoak bil-tzea. «Emakume asko atxilotueta bortxatu zituzten. Ez baka-rrik emakume horien kontraegiteko, baita zeharka gizonenkontra eta komunitatearen kon-tra egiteko ere». Bortxaketen inguruko testi-

gantza gutxi daude. Sufrimen-duaren ikono bihurtu den Larra-gako Maravillas Lamberto Yoldi14 urteko neskatoaren kasua daezagunenetakoa. Aitaren bilaetorri ziren, baina Maravillas ezzen fio aitarekin zer egingo zu-ten, eta berarekin joan nahi zue-la esan zien guardia zibilei.Behin eta berriro bortxatu zu-ten eta zakurrei eman zieten be-re gorputza, jan zezaten. Ondo-ren erre egin zuten faxistek,egindako basakeriaren arrasto-ak ezabatzeko. Elgetako Antxoni Telleriak,

Sosota baserrikoak, gertatu eta66 urtera kontatu zuen lehen al-diz 1937ko apirilaren 24an berebaserrian ikusi eta jasan zituenkrimenak. Intxorta 1937 elkarte-ko kideei kontatu zizkien bizitzaosoa urratu zizkioten gertaka-riak: «Goizeko hiruretan ezeza-gun batzuk baserrira etorri zi-ren; beltz-beltzak ez ziren, gurealdean pixka bat tostatuak, er-daraz ondo moldatzen ziren. Ni-re iritzia da kanpotar haiek ho-rrelako orduetan bakarrik ezinzutela baserria aurkitu, herriko-ek lagunduta etorri zirela. Ezta-baida sortu zen ia bortxatu edo

2016 | urria | 22

GAUR8• 14 / 15

ez bortxatu; gero bultzaka hasiziren eta azkenean aitari bu-ruan tiro egin zioten, odolustuegingo zen; orduan, nik eskuaburuan jarri nion; bigarren tiroaegin zioten eta niri eskuko atza-marrak birrindu zizkidaten.Amari, berriz, kulatazoka buruaapurtu zioten; konortea galdueta ez zuen berreskuratu; hamaregunera hil zen. Bortxatzaileekikusi zuten onean ezin zutelaezer egin, txarrean dena, hilke-tak, bortxatu eta dena».

ATXILOTUAK ETA ERAILAK

Fusilatutako emakumeak ereizan dira. Kalkulatzen da 1936kogerran fusilatutakoen %3 ema-kumeak zirela. Estatu espainole-an badira oso kasu sonatuak,hamahiru arrosena adibidez. Ju-ventudes Socialistas Unificadas(JSU) alderdiko hamahiru kideziren, 18 eta 29 urte bitartekoak,eta frankistek hil zituzten1939ko abuztuan. Badira antze-ko beste kasu batzuk ere, Sevi-llan fusilatutako hamazazpiemakumeena tartean. Gazteaketa zaharxeagoak zeuden tarte-an, hiru edo lau 60 urtetik gora-koak. Denak zulo berean hilobi-ratu zituzten.Nafarroan ere emakume asko

erail zituzten, tartean IruñekoUriz ahizpak. Biak irakasleak zi-ren eta hezkuntza berritzeko lanhandia egin zuten. Atxilotu etafusilatu egin zituzten faxistek.«Gorpuak hilobietatik atera-

tzen ditugunean, oso garrantzi-tsuak izaten dira topatzen ditu-gun objektuak, pista askoematen dizkigutelako. Emaku-meen kasuan, urkilak, belarrita-koak, apain-orraziak eta horre-lakoak topatu izan ditugu. Etahoriei esker dakigu hobi horre-tan emakume bat dagoela»,agertu du Lourdes Herrastik. Valdediosen (Asturias) hama-

zazpi gorpuzkin atera zituztenduela urte batzuk hobi estu ba-tetik. Horietatik 11 emakumeakziren, inguruko erietxe batekoerizainak eta langileak. «Horie-tako askok ‘personal sanitarioespañol’ dioen medaila zuten.Erizainak ziren. Haien artean se-gur aski gipuzkoarra zen bat erebazegoen, Arantzazuko Amarenmedaila bat zeramalako. Baina

ez dakigu nor zen», agertu zuenHerrastik. Falangistekin ibilita-ko soldadu batek gerora kontatuzuenez, fusilatu aurretik bor-txatu egin zituzten erizainak. «Askotan gizonak gauez fusi-

latzen zituzten eta, hurrengoegunean, emakumeak. Askokgaldetzen dute bakarrik geratuziren emakume haiekin zer egi-ten ote zuten ordu horietan.Gauza onik ez. Askoren heriotzaagirian alargunak zirela jartzenzuten, nahiz eta senarra ordubatzuk lehenago akabatu», segi-tu du ikerlariak.

EZKABAKO ELKARTASUN SAREA

Ezkaba mendian, Iruñean, fran-kismo garaian bertako preson-degian hildakoen 131 gorpu zi-tuen hobi komuna topatuzuten. Horietako bat emakumeazen. «Jakin dugu Ezkabako kar-tzelaren bueltan emakume saregarrantzitsua zegoela antolatu-ta, ideologia desberdineko ema-kumeak biltzen zituena. PresoakAndaluziatik, Extremaduratik,Gaztelatik... ekarriak izan zireneta kasu askotan beren familiek

ez zekiten non zeuden ere. Non-bait emakume sare bat presoaklaguntzeaz arduratzen zen, arro-pa eta jatekoa eramaten zieten,elkartasunez. Tartean bazirenlau ahizpa, lauak laguntzen ari-tzen zirenak. Horietako bat, 105urteko Petra, bizirik dago etakontatzen du nola joaten zirenEzkabara laguntza ematera. Ge-rora preso eta emakume horie-tako asko elkarrekin ezkonduomen ziren», azaldu zuen Lour-des Herrastik. Aurreratu zuenez,sare horren inguruko ikerketamartxan dago eta emaitza inte-resgarria izan daiteke.

Aranzadiko ikerlariak zuzeneta argi jarri zituen mahai gai-nean errepresioak emakumeazapaltzeko erabili dituen hamai-ka modu. «Gerran denak omendira galtzaile. Gizon garaileakagian izango ziren, baina ez zenemakume garailerik izan. Ema-kumezko guztiek, alde batekoekzein bestekoek, galdu egin zu-ten. Errepublika garaian izan ze-zaketen protagonismo politikogutxi hori galdu egin zuten era-bat. Berriro sukaldera erretiratubehar izan zuten, etxe barrukozaintzara. Irain eta dolu jarrai-tua sufritzera».

Maravillas Lamberto Yoldik14 urte zituen. Bere aitaren

bila etorri ziren eta bera ereeraman zuten. Behin eta

berriro bortxatu, erail etabere gorpua erre egin zuten,

basakeriaren arrastoakezabatzeko.

Lander FERNANDEZ DE ARROYABE

| ARGAZKI PRESS

«Gorpuak hobietatik ateratzen ditugunean, osogarrantzitsuak dira objektuak, pistak ematendizkigutelako. Emakumeen kasuan, urkilak,belarritakoak, apain-orraziak...»

Gerran atzeguardiako lana gutxi ez eta etxebueltan bestelako lanak egin behar zituztenemakumeek: uzta jaso, arrantzatu, garbitu,familiaren zaintza, miserian aurrera egin...

hutsa

iRRITZIA:

{

}

EXPRAI

2016 | urria | 22

GAUR8• 16 / 17

Bisitariek eraikierraldoi bat ikus-ten dute ZuhatzuKuartangora hel-tzerakoan. Uda-letxearen ondo-

an dago, eta 6.000 metrokarratuko area du. Gaur egunzaila da pentsatzea zer-nolakohistoria gordetzen duen harrizeta adreiluz egindako eraikinerraldoiak, pasa den mendeanbainuetxe famatua zena. Zuha-tzu Kuartangoko bainuetxearenhistoria 1870eko hamarkadanhasi zen, Emilio Chillidak IturriBeltzetik ateratzen ziren urakzientifikoki ustiatzeko elkartebat sortzea proposatu zuenean.Izan ere, uztez, Baia ibaiaren ez-kerreko bazterrean kokaturik ze-goen iturriko urek propietatesendagarriak zituzten. Uren mi-neralizazioa handia da eta berekonposizioan nagusi dira sufreaeta sodioa; karea duten gatzen

ziren Zuhatzu Kuartangoraheltzen ziren bisitari ugariakhartzeko nahikoa. Beharrezkoazen elkarte berri bat sortzeahotel handi bat eraikitzeko.Hotelak ezaugarri bereizga-rriak izan behar zituen, gelazabal eta erosoak.

Erakin nagusiaren ondoandauden karteletan azaltzenden bezala, bainuetxeko era-biltzaileak «oso sozialak» zi-ren, bai egunez bai gauez zeregin izan behar zutenak. Etabainuetxera joaten ziren beze-ro asko ez zeuden gaixorik.Faktore ezberdinak tarteko joa-ten ziren bainuetxera. Faktorehorietako batzuk, esate batera-ko, trenbidearen hobekuntza,udako oporren fenomenoarenagerpena eta hidroterapiakoinstalazioen egokitzapena etaeraberritzea izan ziren. Faktorehoriei esker Zuhatzu Kuartan-goko bainuetxeak bere garairikonena bizi izan zuen. Izan ere,

ZUHATZUKO BAINUETXEAEkotarriko kooperatiba ezarri da ZuhatzuKuartangoko bainuetxearen eraikinean

Ion Salgado

Pasa den mendearen hasieran ospetsua zen ZuhatzuKuartangoko bainuetxea, 1950eko hamarkadan eskolaeta apaizgaitegi bilakatu zena. Egun enpresa berriakezarri dira eraikinean, eta horietako bat da Ekotarriko,Maitane Beltran de Guevarak eta bere amak sortutakokooperatiba. Kontserba ekologikoak egiten dituzte.

JENDARTEA / b

edukia, aldiz, urria da, eta nitro-geno ugari askatze dute ur ho-riek. Hori guztia dela eta, uroksufretsu, sodiko eta nitrogenatugisa sailkatu izan dira.

1879an egun existitzen ezden etxe batean bainuetxe batsortu zen, eta 1882an Zuhatzu-ko Bainuetxearen Elkartea era-tu zen. Bainuetxeari esker,hainbat zerbitzu sortu ziren

Gasteiztik 30 kilometrora da-goen herrixkan. Tren geltokibat zabaldu zuen eta iturburu-ko ura onura publikokoa zelaadierazi zuten. Estatu eta na-zioarteko erakusketetan urononurak azaltzen ziren, izan ere,arnas aparatuaren gaixotasu-nak sendatzeko balio zutelaesaten zen. Ondorengo urtetanostatuak ireki ziren, baina ez

Bainuetxea ZuhatzuKuartangon dago,haranaren erdian. Juanan RUIZ | ARGAZKI PRESS

herria

bezeroentzat oso erakargarriakizan ziren hidroterapiako ins-talazioen zabalkuntza –eraikinberri bat egin zuten– eta trata-menduak aplikatzeko teknikenhobekuntza –inhalazioa, lai-noztatzea, lurruneztapena, du-txak eta bainuak–. Halaber, beharrezkoa izan

zen eraikuntza berri batzukeraikitzea, non bezeroek, behinerlaxaturik, dibertitzeko eta askotariko jarduerak egitekoaukera izan zezaketen. Hotelakbere zerbitzuak egokitu eta za-baldu zituen bainulari kopu-rua handitu eta egonkortzeaahalbidetuko zuten jardueraerakargarriak eskaintzeko hel-buruarekin. Hartara, eraikun-tza berrian billarrak, solasal-dietarako aretoa eta jatetxehandia topa zezaketen bezero-ek. Eta berrikuntza garrantzi-tsuenetako bat argi elektrikoaizan zen. Horri guztiari esker,hotela 300 bezero hartzeraheldu zen, XX. mendeko lehenhamarkadetan bisitari ugari ja-

soz. Pentsa, urtero 1.000 bisi-tari baino gehiago hartzeraheldu zen bainuetxea, horieta-ko %95 baino gehiagok arnas-bideentzako tratamenduak ja-so zituztelarik. Baina garai onek ez zuten as-

ko iraun. 1950eko hamarkada-ren erdialdera bainuetxea frai-de salestarrek erosi zuten.Fraideek egindako barneko etakanpoko berrikuntzek guztizitxuraldatu zuten eraikina, etaordutik aurrera ez da errazahasiera batean zertarako era-biltzen zen imajinatzea beraere. Eraikina mutilentzako bar-netegi eta ordenako apaizgai-tegi gisa erabili zuten 1970ekohamarkadaren amaiera arte.Ordutik, eraikina KuartangokoUdalarena da. Hainbat zerbitzupubliko eskaini izan dira ber-tan, eta eztabaida sakona egonda herrian bainuetxearen etor-kizunari buruz. 2013an Kuar-tango Bizirik elkartea sortuzen. Elkarteko kideek eraikina-ren lagapena aldarrikatu zu-

ten, etxebizitzak, ekipamenduberriak eta gune produktiboaksortzeko. Azken aukera horrekaurrera egin du, eta Udal Go-bernuak, EAJren esku dagoe-nak, enpresa berriei ireki diz-kie bainuetxearen ateak.

EKOTARRIKO KOOPERATIBA

Horietako bat da Ekotarriko,Maitane Beltran de Guevaraketa bera amak, Zuriñe Vigalo-dok, martxan jarritako koope-ratiba. Jatetxe bat zuten lehenEtxabarri Ibiñan, eta orainkontserba ekologikoak ekoiz-tea erabaki dute. «Ondo pres-tatzen genuen janaria, eta be-zeroek goxoa zegoela esatenziguten. Horregatik urrats batematea erabaki eta enpresamartxan jarri genuen. Orainiraupen luzeko janari kozina-tua salduko dugu», azaldu du.Dena den, Ekotarriko martxanjartzea ez zen erreza izan. Ideiaduela hiru urte sortu zen, etaGasteizen jarri nahi zuten ha-siera batean lantegia.

Elikagai ekologikoakerabiltzen dituztekontserbak egiteko. Juanan RUIZ | ARGAZKI PRESS

ERAIKINARENAURREALDEABERRITZEKOOBRENLIZITAZIOA Pasa den astean argitaratuzen Arabako LurraldeHistorikoaren AldizkariOfizialean ZuhatzuKuartangoko bainuetxearenaurrealdea zaharberritzekoobren lizitazioa.Kuartangoko alkate EduardoFernandez de Pinedoksinatutako agirian azaltzendenez, irailaren 26anegindako ohiko bilkuranonartu zen klausula juridikoeta ekonomiko-administratibo berezien etateknikoen agiria, obrakkontratatzeko lehiaketapublikoa arautuko duena. Arabako Lurralde

Historikoaren AldizkariOfizialean azaltzen denez,lizitazioaren oinarria214.049,74 eurokoa izangoda. Kantitate horri 44.950,45euroko BEZa gehitu beharzaio. Eta lanok egiteko epeahiru hilabetekoa da.Eskaintzak aurkezteko azkeneguna azaroaren 5a izangoda, eta klausula ekonomikoeta teknikoen agirianadierazitako dokumentuakjaso behar dituzte.Eskaintzak aurkezteko lekuaKuartangoko Udala delagogoratu beharra dago.Eskaintzak datorren hileanirekiko dituzte. Maitane Beltran de

Guevarak azaldu zuenez,Udalak berrituko dubainuetxearen aurrealdeaeta bertan kokatuko direnenpresek, Ekotarrikokooperatiba kasu honetan,egokitu beharko dutebarrualdea. Sagardotegi batek ere

irekiko ditu bere ateakZuhatzu Kuartangokobainuetxearen eraikinean.Ekotarriko hasi da jadalanean, baina sagardotegikolanak oraindik ez diraamaitu. Sustatzaileeksagardoa ezagutzeko zentrobat ere irekiko dute.

2016 | urria | 22

GAUR8• 18 / 19

Baina azkenean ZuhatzuKuartangon jartzea erabaki zu-ten. Maitaneren anaiak, UnaiBeltran de Guevara, ortu ekolo-gikoa du haran honetan etabainuetxeko eraikina erabil-tzeko aukera sortu zitzaienKuartangoko Udalari esker.«Udalak berrituko du eraikina-ren aurrealdea eta guk barrukoerreforma egin dugu», azaldudu. Inbertsioa inportantea egindute behar duten makinakerosteko eta lekua egokitzeko.Eta lehenengo kontserbak egindituzte jada Maitaneren anaia-ren barazkiekin eta bere aitakhazitako idien haragiarekin.«Elikagai guztiak ekologikoakdira , n i re a i taren eta nireanaiaren produktuak erabil-tzen ditugu, baina behar dugu-nean beste autonomia erkide-go batzuetatik ekartzen dituguosagaiak», azaldu du. Lehengo kontserbak egin di-

tuzte, baina ez dituzte salgai

jarri. Lehen potoak laborategibatera bidali dituzte, produktubakoitzaren nutrizio baloreakaztertu behar dituztelako eti-ketak egiteko. Horren zaindaude. Espero dute datorrenhilean dena prest egotea. Or-duan hasiko dira kontserbaksaltzen azoketan, produktuekologikoak saltzen dituztendendetan eta kalitatezko elika-gaiak saltzen diren saltokietan,hau da, groumet produktuaksaltzen diren tokietan. Zentzuhorretan, egiten dituzten kon-tserbak ekoiztea erraza ez delaohartarazi du. Ezta merkea ere. Etorkizunari begira, Maitane

Beltran de Guevarak egunero500 poto ekoiztea espero du.«Gaur egun bete dugu helburuhori, baina baliabideak optimi-zatu behar ditugu», nabarmen-du du. Hiru ildo ezberdinetanlan egingo dute: aurrez presta-tuko plater ekologikoak, umeeizuzendutako poto ekologikoak

eta beste enpresa batzuek ekoi-tzitako produktuak esteriliza-tzeko zerbitzuak.Interneten topa daitekeen

dokumentu batean Ekotarrikokooperatibako emakumeekmerkatuan haragiarekin egin-dako kontserba ekologikoak ezdaudela azaltzen dute; dirudie-nez, gaur egun barazki jaleeizuzendutako produktuak sal-tzen dira bakarrik Estatuan.Horixe da euren «aukera» han-diena, baina badaude «meha-txuak» ere, krisi ekonomikoaeta hipermerkatuen konpeten-tzia esaterako. Aipatutako me-hatxuei aurre egiteko euren fi-losofia zabaldu nahi dute, eta,

hori horrela, gela bat egokitu-ko dute produktu ekologikoeiburuz hitz egiteko eta ikastaro-ak eskaintzeko. Beltran de Guevararen ustez,

garrantzitsua da ikasleek etaekoizleek produktu ekologiko-en onurak ezagutzea. «Kuar-tango haran ekologiko bilaka-tzea dugu helburu», gaineratudu ideia «utopikoa» dela aitor-tu ostean. Kuartangoko neka-zari askok ez dituzte produktuekologikoak landatzen, apustu«arriskutsua» dela uste dutela-ko. Bainuetxera hurbilduko di-renek Unai Beltran de Gueva-raren esperientzia ezagutuahal izango dute, berak ibarhonetan landatzen dituen ba-razkiak eta sa ltzen di tuenarrautzak ekologikoak baitira. Amaitu baino lehen, Maita-

nek erakundeen laguntza es-kertu du. Izan ere, beraiek gabeoso zaila izango zen Ekotarrikokooperatiba sortzea.

Maitane Beltran deGuevarak eta ZuriñeVigalondok sortu duteEkotarriko kooperatiba. Juanan RUIZ | ARGAZKI PRESS

Maitane Beltran de Guevarak eta bere amak,Zuriñe Vigalodok, jarri dute martxan Ekotarriko kooperatiba. Kontserbaekologikoak ekoizten dituzte

Beltran de Guevarak Kuartango haranekologikoa bilakatzea du helburu.Bainuetxearen barruan gela bat egokitu dute hitzaldi eta ikastaroak eskaintzeko

hutsa

3 BEG

IRADA:

osas

un

a /

gelt

okia

k/

tekn

olog

ia

Marraztu euskararen lu-rraldea». Eta mendiarteko zelai berde bategingo genuen, errekabatek bustia etazuhaitzez inguratua.

Hori garela sinesten genuen ume-tan. Eta batzuetan harritu egitennaiz munduak eta giza anatomiaknolako antza daukaten pentsatzendudanean. Munduak badituelako biri-kak, erretzaile batenaren gero eta antzhandiagoa daukaten arren ba omen dabirikarik han, Brasil eta ingurukooihan galduetan; eta ba omen ditu be-giak ere, gero eta komunikabide erral-doiagoen betaurrekoek desitxuratzenbadituzte ere; eta aho bat ere bai, etaaurrerabidea zer den eta zer ez denmarkatzen duten oinak ere bai. Eta bai-ta zilborra ere. Beti harritzen gaitubeste norbaiten zilborrak, gurearenmodukoa ez den korapilo bat bestenorbaiten sabelean aurkitzeak harrituegiten gaitu. Gaizki egina dagoela iru-ditzen zaigu, edo barruregi dagoela,edo gehiegi nabarmentzen dela. Gure

zilborra baita besteenen neurria. Bai-na, adin batetik aurrera, zalantzan jar-tzen dugu gure zi lborra bera ere .Arrotz sentitzen gara aldatzen ari dengorputz horretan, goizero desberdinsentitzen dugun haragi horrek duda-mudan jartzen ditu gure barruko ziur-tasunak. Institutura igaro gineneangertatu zitzaigun guri. Bat-batean,neurrikoa zena arraro bilakatu zenbesteen aldamenean, gure zilborra ezbaitzen inguruari neurria ematen zio-na: ingurua ari zen gure zilborrari ba-lioa eman eta kentzen. Eta inguruhark, klasetik kanpo, gazteleraz fun-tzionatzen zuen.Gizakiok, deseroso gaudenean, bi

aukera izaten omen ditugu: desager-tzen saiatzea edo ahalik eta gehien na-barmentzea, norbera nabarmentzeaknorbere deserosotasuna ezkutatukoduen esperantzan. Nik lehenengoarenalde egin nuen. Mututu egin nintzenklasetik kanpo. Eta hitz egin beharnuenean, euskara desagertzen hasizen nire ahotik, ez nuelako nabarmen-du nahi. Lehenengo aldiz aurkitu nuen

nire burua euskaraz bizi ez zen mundubatean eta mundu hura, nire gorpu-tzak, gazteleraz sentitu zuen. Lehenen-go zigarroak, lehenengo maldizioak,lehenengo muxuak... gazteleraz proba-tu genituen; matematika, natur eta gi-zarte zientziak... horiek zegozkion eus-karar i 13 urteko gure gorputzaldakorrean. Eta ostiral arratsaldeetaneuskaraz bizi zen lagunarte bateraitzultzen ginen. Horrela ikasi genuengure baitako diglosia zer den. Eta ohar-tzen hasi ginenean iritsi zen erabakiakhartzeko unea: gazteleraz probatutakolehenengo zigarroen, lehenengo ma-darikazioen eta lehenengo muxuenatzetik etorriko zirenak euskaraz sen-tituko genituela pentsatu genuen, be-rriz ere gure zilborrari begiratuko ge-niola. Euskaraz bizi nahi genuelaalegia: lehenengo euskaraz, eta gerobizi. Aurkitu genuelako zilborreste batelkarri lotzen gintuena, giro bat, litera-tura bat, lagunarte bat... batek daki zer,baina horri eutsi nahi geniola erabakigenuen, kontzienteki edo inkontzien-teki.

Eta hala hasi ziren ugaritzen astebu-ruetako planak: Kilometroak eta Ko-rrika soilik ezagutzen genituenokHerri Urratsera edo Nafarroa Oineze-ra joatera ausartu ginen, eta gukhartutako erabakiak hartu zituztenasko ezagutu genituen bidean. Etaoraindik ere, jendetza lokatzetan oinezikusten dugunean zerbait pizten zaigubarruan. Akaso ez gaudelako ohitutahainbeste izatera. Norbere munduaeuskarari ematea eta euskararen mun-duak norbere sentitzea. Baina hemenez dago zuhaitzik eta zelai berderik:mahatsez inguratuta daude Viana etaLodosa, lautada zabalak ikusten dirainguruan eta lehor daude bazterrak.Eta, hala ere, badira inguru hau euska-raz sentitzen duten haurrak. Badelakoeuskara bat zilborretik kanpo, topikoe-tatik kanpo, aurreiritzietatik kanpo,umetako marrazki sinpleegietatik kan-po. Gaztetan klasetik kanpo deskubri-tu genuen haren modukoa. Euskarazbizitzea bezain garrantzitsua baita ba-tzuetan bizitzea, eta gainera euskarazegitea. •

Badira argazkiko inguru hau euskaraz sentitzen duten haurrak. Lander FDEZ. ARROYABE | ARGAZKI PRESS

Zilborrak

Beñat GaztelumendiBertsolaria

2016 | urria | 22

GAUR8• 20 / 21hutsa

her

rita

rrak

Asteazkenean 200 gaztek harrera “berezia”egin zioten Felipe Gonzalez presidente ohia-ri Universidad Autónoma de Madrid delako-an. Juan Luis Cebrian Prisa taldeko presi-dentearekin batera hitz egiteko asmo zuen“Sociedad Civil, España y Europa. El futuro

no es lo que era” gaiaz. Baina hitzaldia bertan behera utzibehar izan zuten ikasleak zain zituztelako mezuak es-kuetan: “Ez zarete ongi etorriak: GAL, Panamako pape-rak, estatu kolpeak, terrorismoa, manipulazioa, zentsura,torturak, oligarkak”, “Eskuak kare biziz zikindurik ditu-zu”, “Hiltzaileak unibertsitatetik kanpora”.Ikasleek ez zuten unibertsitatean hartu nahi Espainia-

ko presidentea zen garaian GAL (Grupos Antiterroristasde Liberación) erakundea sortu, hauspotu eta babestuzuen politikaria.GAL 1983an sortu zen eta, 1987an desagertu zen arte,

28 pertsona erail zituen He-go eta Ipar Euskal Herrian.PSOEren gobernuak diseina-tu eta Barne Ministerioak fi-nantzatu zuen, epaitegianfrogatu ahal izan zen bezala.Joan den irailaren 28an,

hiru egun lehenagoko hau-teskundeetan PSE-EEk jaso-tako emaitza kaskarren ha-r ira , Fel ipe Gonzalezekberak esan zuen Ser irra-tian: «Inoiz ez dugu izanhauek bezalako emaitzarikEuskal Herrian, egin geni-tuen gauzak egin arren». Ai-torpen kutsuko adierazpena, askoren ustez.Felipe Gonzalez 1942an Sevillan jaio zen eta, Madrilen

Zuzenbidea ikasten ari zela, Belgikara joan zen. Javier Or-tiz kazetariak 1996an idatzi zuen artikulu gogoangarribatean (“Felipe Gonzalez: el hombre que necesitaban”)deskribatzen du nolakoa zen orduan Gonzalez. «Anti-frankista zen baina isilpean gordea zuen. Polizia politi-koak ez zion ezer desegoki ikusi, finean berak Poliziari ezziolako ezer desegokirik egin. Europako demokrazia eu-roparrak beka bat eskaini izan balio, demokristauabihurtuko zen. Baina sozialdemokrazia alemaniarraohartu zen beraz, eta orduan sozialista egin zen».1962an sartu zen Juventudes Socialistas-en eta bi urte

beranduago PSOEn. 1960ko hamarkada amaitu aurretikbeste ikasle batzuekin batera Ameriketako Estatu Batue-tako Madrilgo enbaxadara joan zen bere zerbitzuak es-

kaintzera «aurre egiteko unibertsitatean mugimendu ko-munistari, gero eta indartsuagoa». Bisita horren testi-gantza jasota dago orduko delegazio diplomatikoak berenagusiei bidali zien mezu erreserbatuan. Dokumentuapublikoa da gaur egun. Washingtonek erabaki zuen sozialista gazte haiei la-

guntza ematea eta, bide batez, zuzendaritza sozialista za-harra alboratu eta ahitzen ari zen erregimen frankista-ren ondorengo agertokia prestatzen hastea.1974an Gonzalez nagusitu zen PSOEren kongresuan

Suresnes-en, iparramerikarren laguntzaz, eta 1982angehiengo absolutuaz eskuratu zuen Espainiako presiden-tetza. 1983ko otsailean Jose Barrionuevo Barne ministro-ak martxan jarri zuen ZEN (Zona Especial Norte) planaeta urte bereko urrian GALek bahitu, torturatu eta erailzituen Lasa eta Zabala. 1987ra arte, 26 pertsona gehiagohil zituen.

GALekin lotura izateagatik Barne Ministerioko kide ba-tzuk epaitu eta zigortu zituzten. Jose Barrionuevori eta Ra-fael Verari 10 urteko zigorra ezarri zieten. Kartzelara sartueta hiru hilabetera kalean zeuden. Miguel Planchuelo etaJulian Sancristobalek 10 urteko zigorra zuten, baina 10 or-du eman zituzten kartzelan. Ezta egun bat ere. RicardoGarcia Damborenea ere 10 orduz egon zen kartzelan, etazigorra 7 urtekoa zen. Julen Elorriagari 75 urteko zigorraezarri zioten, eta 19 hilabete egon zen barruan. EnriqueRodríguez Galindoren zigorraldia 75 urtekoa izan bazenere, 4 urtera bazebilen kalean eta Zaragozan bizi da egun.Ekintzaile horien guztien nagusia Felipe Gonzalez zen,

X jauna ezizenaz ezagutua. X jauna ez da epaitua izan,inoiz ez dute zigortu. Madrilgo ikasleek, baina, badakitenor den Gonzalez jauna. Euskal Herrian betidanik jakinizan dugu. •

{ koadernoa }

X jauna

Washingtonek erabaki zuen sozialistagazte haiei laguntzea eta, bide batez,zuzendaritza sozialista zaharra alboratueta ahitzen ari zen erregimen frankistarenondorengo agertokia prestatzen hastea

Laura Mintegi

hutsa

hutsahutsa

herritarrak

Nafarroako an-tzinako mugakzaintzen zituenherria da Oibar,Zangozatik ger-tu. Bertan bizi

da Imanol Ibero EHNE-Nafarroanekazaritza eta abeltzaintza sin-dikatuko presidente berria. Ar-do ekologikoa ekoizten du Men-diko upategian.

28 urte dituzu eta EHNE-Nafa-rroa sindikatuko presidenteazara. Ardura handia da. Azke-naldian ba al da nekazaritzazbizitzeko hautua egiten duengazterik?EHNE-Nafarroa sindikatuko Exekutibo berriaren batez beste-ko adina nekazaritza arloan orohar ematen dena baino gaztea-goa da. Egia da nekarazi gazteakmugitzen ari garela. Gazteak ne-kazaritzan sartzen ari gara, bai-na oso modu mailakatuan, osomodu murritzean. Beharrezkoaizango litzakeena baino askozgazte gutxiagok egiten dutehautu hori. Nik erabaki horihartu nuenean ingurukoek jen-de gaztea behar zela esaten zida-ten. Aurreiritzirik gabeko jen-dea behar zela ere esaten zuten.Argudio horiekin konbentzituninduten. Baina sektorearengaztetzea ez da Exekutiboanematen den mailan ematen.Sektorea ez da gaztetzen ari, za-hartzen baizik.

Hori arazo larria da. Nafarroanematen da, Euskal Herrian etabeste tokietan bezala. Ez dagoerreleborik erretiroa hartzendutenak ordezkatzeko. Bai. Hemen, Nafarroan, hori argieta garbi gertatzen ari da. Neka-zaritzaren munduak ez du gaz-teongan aparteko sugarrik piz-ten. Nekazaritzari eustekogogorik ez dago. Niretzat horiizan da pizgarria, gure nekazari-tzak zein bide daraman ikustea.Eta gazteok bizimodua ateratze-ko zer-nolako aukerak ditugunikustea: curriculumak botatzea,aldi baterako laneko enpreseta-ra jotzea, hiriko lantegietan ari-tzea, lan prekarioetan murgil-tzea... Gazteok ez dute ikusteninguruan baliabide pilo bat di-tugula. Gainera, gure herriak

honaino heldu badira baliabidehoriekin bizi izan direlako da.Hori berriz baloratu behar dugu.Buruan ideia bat sartuta dugu,nekazariak oso gaizki bizi direlaeta oso txiroak izan direla beti.Hori sartu digute buruan. Egiada gogor lan egin dutela, bainairaganeko bizi kalitateak ez dau-ka zerikusirik egungoarekin.

Beharbada kexa gehiegi izandira nekazaritzan eta orain zai-la da gazteei nekazaritza era-kargarri gisa aurkeztea? Nekazarien partetik baino agianhiritik zabaldu den diskurtsoaizan daiteke. Hirira joan zen ne-kazari horrek agian erantzuki-

zun bat izango du mezu horre-tan, baina egun gertatzen arizaiguna herriez hiritarrek hitzegiten dutela da. Guk ez duguahotsik. Dena dago zentralizatu-ta, ez soilik Madril eta Bruselan,baita eskualdeetan ere. Herrie-tako ikuspegiak hirietako hitze-kin ematen dira. Prozesu horre-tan gazteok gure inguruarekikoatxikimendua galdu dugu.

Azken finean, herrien iraupenbera ere jokoan da. Nekazari-tzarik gabe ezin dira landa ere-muak edo herri txikiak ulertu.Bigarren egoitza ugari egondaitezke, baina horrek ez duherri baten bizitza bermatzen.

Noski. Hori izan da EHNEren be-tiko aldarrikapenetako bat. He-rrietan eta lurrean erroturikonekazaritza behar da herriek bi-zirik irauteko. Biziraupen horiezin da beste modu batean uler-tu, nahiz eta gaur egun herrianbizitzeko nahiago izan Viscofanenpresan edo paper-fabrikanlan bat izatea. Edo inguruanegin nahi duten potasa meatze-an. Nahiz eta proiektuon larrita-sunaz jabetu, jendeak hori eska-tzen du, herriek bizirik irautekobeharrezkoak direla uste dutela-ko. Baina gure herriek ehunkaurte dituzte eta industriok 50baino ez. Epe motzeko plantea-mendua da. Hemendik 50 urte-

«Nekazaritza

Politika Bateratuak

ekoizpen eredu

arrotzak,

sostengaezinak

diren ekoizpenak

bultzatu ditu.

Ondorioz, herrietan

nekazari kopurua

nabarmen jaitsi da»

«Herrietan eta

lurrean erroturiko

nekazaritza behar

da herriek bizirik

irauteko. Ez dago

herrien biziraupena

ulertzeko beste

modurik»

“

2016 | urria | 22

GAUR8• 22 / 23

ra nork esan dezake Viscofanekhor jarraituko duela, nahiz etaegun oso enpresa handia izan?Lurra, baina, beti hor izan denbaliabidea da.

Lurrari loturiko balore horiekberreskuratzea gazteak neka-zaritzaren mundura erakartze-ko eraginkorrak izan daitezke?Bai, izan beharko lirateke gu-txienez. Baina martxan den ma-kinaria guztiarekin oso lan apa-la egin dezakegu guk, sindikatuapala izanik. Uste dugu hezkun-tzan lan egin behar dela, bainaez dakigu zehazki nola. Pedago-gia eta atxikimendu hori gazte-gaztetatik lortu behar den zer-

bait da. Zergatik ezin da Oibarkoeskolan herriko ustiategietanlan egiten dutenekin harremaniraunkorrik izan? Zergatik ezinda lan nola egiten duten ikasi?Herriko komunitateak harrema-nean jartzeko balio dezake, hel-duak eta haurrak elkartzeko.

Industria eta zerbitzuetako kri-si eta prekaritatea ikusita ne-kazaritzara hurbiltzen direngazteen kopurua hazi denik su-matu al duzue?Zerbait sumatzen da, bai. Hiriaketa eredu horrek eskaintzenduenarekin nazkatutako gaztebatzuek herrietara begiratu du-te, baina, hiritarrak hona ekar-tzea baino, nire ustez leheneginkizuna bertan gaudenokbertan gelditzea da. Gainera, ezda erraza beharrezkoak direnpausuak ematea. Lurrik ez badu-zu, nola hasi nekazaritzan? Na-gusi den eredu industrialak in-bertsioa oso handiak eskatzenditu lanean hasteko. Alde horre-tatik muga handia da negoziobat hasi nahi duten nekazari ho-rientzako. Laguntzak ere ez diraoso eraginkorrak. Burokrazianaditua bazara zerbait lor dezake-zu, baina ez da erraza. Baina, ha-la ere, zure galderari baietzerantzungo nioke. Orain faltadena gogo hori bideratzea da.

Burokrazia aipatu duzu. Egun-go nekazariek begi bat lurreaneta bestea bulegoan duzue. Erdinekazari erdi abokatu izan be-har duzue, paper ugari bete be-har dituzue-eta.Alde batetik, laguntzak eskatze-ko goitik eta oso urrutitik dator-kigun estruktura burokratikoadugu. Horrek ezartzen digunork zer behar duen uzta bakoi-tzean, horren arabera ematendira diru laguntzak. Menpekota-suna indartu eta bultzatu egitenda. Bestetik, diru laguntzak albobatera utzita ere, burokrazia gu-re eguneroko jardunaren parteda jada. Kontrol ugari jasaten di-tugu. Egia da guk geuk sortu di-tugula kontrol horietako asko.Nire belaunaldiari ez zaio toka-tu, baina bai aurrekoari, jatorriizen eta kontseiluak sortzekogaraian. Izugarrizko kontraesa-nak ditut horren inguruan. Ba-

dirudi gure hitzak jada ez duelabalio eta polizia burokratiko batbehar dugula ekoizten ari gare-na ona dela ziurtatzeko. Gure gi-zartearen iraungitzearen isla da.Berez, norbanakoaren zintzota-sunean sinetsi beharko genukegauzak nola egiten diren azal-tzerakoan. Baina egia da gizarte-an tranpak nagusi direla, eta,hortaz, burokrazia hori guztia behar dugula. Oso tristea da.

Horretan ere ezagutza faltaegon daiteke, kontsumitzaile-ak ez dituelako ekoizleak zuze-nean ezagutzen.Bai, eta bitartekaritza behar da.Bestela nola dakigu zer dagoenekoizpenaren atzean? Beharrez-koak dira zigiluak eta kontrolakkontsumitzaileak berme batizan dezan. Baina horrek kezka-tu egiten nau, azkenean norba-nakoren erantzukizuna ere ba-delako gauzak ongi egitea. Halabalitz, gizartea bestelakoa litza-teke. Alde horretatik egitura ho-riek ongi erabiltzen saiatzen ga-ra. Guk geuk sortu genituen etaerantzun egin behar diegu, bainaezin daiteke gure lana burokra-ziaren arabera antolatu.

Burokraziaz eta arauez ari ga-rela, Europar Batasuneko Ne-kazaritza Politika Bateratua ai-patu behar dugu ezinbestean.Zer suposatu du Euskal Herri-ko nekazarientzako?Nekazaritza Politika Bateratuamerkatu globalak teorian eska-tzen zituen produktuetaraorientatu izan da. Azken batean,diru laguntzak produktu horiekindartu edo murriztera zuzendudira. Gurean izan duen ondorioaargia da: gero eta lur sail han-diagoak sortu dira, ekoizpeneredu arrotzak ezarri dira, sos-tengaezinak diren ekoizpenakbultzatu dira... Eta horrek he-rrietan nekazari kopurua nabar-men jaistea eragin du. Azken ha-mar urteotan Nafarroan iaerdira murriztu da jardun nagu-si gisa nekazaritzan aritzen dire-nen kopurua. Nekazaritza bul-tzatzeko eta indartzeko behardenaren aurkakoa egin da: ne-kazarien kopurua jaitsi eta he-rrietako betiko egiturak birrin-du. Gero gure lurretan produktuArgazkiak: Iñigo URIZ | ARGAZKI PRESS

«Nekazariek berenlur eta abereekin

nahi dutena egiteabilatzen dugu,

erabakitzekoeskubidea izatea»

IMANOLIBERO

EHNE-Nafarroa sindikatuak presidente

berria du: Imanol Ibero Oibarko ardo

ekologiko ekoizlea eta nekazaritza eredu

jasangarri baten defendatzaile sutsua.

Martxelo Diaz Aristizabal

EHNE-NAFARROA-KO BURUA

herritarrak

arrotzak sartzeak beste ondoriobatzuk izan ditu, adibidez, Nafa-rroako Ubidea bezalako azpiegi-turak egitearena. Nori burura-tzen zaio euririk egiten ez duentoki batean artoa edo arroza jar-tzea? Ureztatu nahi baduzu, izu-garrizko ubidea behar duzu uraeramateko. Beste ondorio bat lu-rra esku gutxi batzuetan pilatudela da. Ekoizpen handiak, ere-du industriala bultzatu dira. Ma-kinarian inbertsioa handiak be-harrezko bihurtu dira, eta hazieta insumoen menpekotasunaezarri da. Adibidez, Oibarren en-presa batek lur pila hartu dituerrentan. Lur onenak. Kontra-tuak egin ditu nekazariekin. Di-ru dezente pagatu du, baina lu-rraren gainean erabakitzekoahalmena galdu dute nekaza-riek. Orain soldatapeko langile-ak dira. Orain arte nekazariakbeti burujabe izan dira, egun ge-ro eta menpekoagoak dira.

Horren aurrean, beste nekaza-ritza eredu bat (ekologikoa, in-guruari lotua) aldarrikatzenduzue irtenbide bakar bezala.Azkenean hori da nekazariaahalduntzen duena. Agian ez dasoilik ekologikoan aritzea, bainabai ingurunearekin ahalik etamodu jasangarrienean jokatzea.Adibidez, ez dakit nongo meate-gitik potasa ekarri beharrean si-maurra erabiltzeak burujabeagoegiten zaitu. Eredu horrek lurra-ren orekan aberastasun gehiagosortzen du eta landarea aprobe-txatzen du. Hemen ere erabaki-tzeko eskubideaz ari gara. Neka-zariek beren lur eta abereekinnahi dutena egin ahal izatea bi-latzen dugu. Baina horrek bestehanka bat, kontsumoarena, etahor ere erantzukizuna behar da;lan polita egiten ari da.

Gobernu aldaketa izan da Nafa-rroan. EHNEn egondako Igna-cio Gilek ardurak ditu egun Ne-kazaritza Sailean. Nola ikustendituzue gauzak aurreko gober-nuarekin konparatuta?Harremanetan eta diskurtsoannahiko ados gaude, egia esan.Adibidez, Isabel Elizalde kon-tseilariak gure kongresuan par-te hartu zuen eta bere diskur-tsoa bota zuenean ia guztiz bat

gentozen esan zuenarekin. Poli-tikariek ahalmenak izan badi-tuzte, baina jendeak eta kaleakatzetik bultzatzen ez badute zai-la da. Nik uste Gobernuan dago-en jendeak zintzotasunez sinis-ten duela EHNEk proposatzenduen nekazaritza eta abeltzain-tza ereduan, baina ez da erreza.

Aurreko ereduak NafarroakoUbidea bezalako azpiegiturakindartu ditu, eta horrek hipo-teka astuna suposatzen du.Bai, eta Europak markatzen di-tuen irizpideak ere hor daude.Ez dakit Europa noraino den gaiNafarroak nekazaritzan duen di-rua nora bideratu behar duenerabakitzeko. Bruselak inposa-tzen duen ereduak nora garama-

tzan argi dago. Ez gara gai go-bernatzeko. Nafarroa berezia da.

Zein helburu dituzue EHNE Na-farroan?Lehena, dagoena defendatzea.Dagoen egoera ez da erraza ne-kazari eta abeltzainentzat, bainahori defendatzea da lehenengoerronka, eta ez da xamurra. Adi-bidez, orain Danonek Baztangoesne ekoizleei apiriletik aurreraekoizpena hartzeari utziko diolajakinarazi die. Ahalik eta kopu-ru handienak eskatzen dizkieteeuren zisterna erraldoiekin joa-teko. Horrek adierazten du ere-du industrialak bere horretanjarraitzen duela eta esplotaziotxikiek hori sufritzen dutela.Bestetik, Kongresuan ere bota

genuen, irabaztera atera nahidugu, ez soilik defendatzera. Etaerronken artean hezkuntzarenagarrantzitsua da, gazteek behardituzten ezagupen eta beharrakherrietatik herrietara sortzea.Luzera begirako zerbait da, bai-na herrien biziraupena, gazteenlaneratzea eta eredu jasanga-rriak bultzatutako ditu. Elikadu-ra burujabetzan ere pausuakematea beti izan da EHNErenerronketako bat. Aurrera goaz,Errigora da adibide argia. Kon-tsumitzaileen arloan sortzen ariden giroa itxaropentsua da.

Oibarren bizi zara eta ardo eko-logikoa ekoizten duzu.Mendiko upategian egiten dutlan, aitarekin. Biok aritzen gara.Aitak sortu zuen 2000. urtean.Aurretik Iruñean ibili zen lante-gietan, baina bere lanaren jabeizan nahi zuen eta nekazaritza-ra jo zuen. 1995ean mahastiakjarri zituen. Mahasti zahar batgenuen, aitonarengandik jasoa.Lehenengo urteetan herriko ko-operatiban aritu zen, baina lu-rra zaintzen duen eredu batenalde egin eta ekologikoan hasizen. Nik betidanik izan dut ha-rremana mahatsarekin. Iruñe-an energia berriztagarrien goiziklo bat ikasi nuen, baina hiri-ko bizitzak ez nau bereziki era-kartzen eta herrira bueltatunintzen. Aitarekin hasi nintzen.Lehendabizi ordu batzuk eta ge-ro gehiago. Eta gaur da egunabelaunaldi aldaketa gauzatu du-gula! Gure mahastietatik egitendugu ardo guztia. Dena ekologi-koan egiten dugu. Gure upate-gian ekoizten dugu ardoa etasalmenta taldeak guk geuk ku-deatzen saiatzen gara. Denda-txo bat dugu Iruñean eta EuskalHerriko beste toki batzuetansaltzen ere saiatzen gara. Gipuz-koan, Nafarroan eta Iparraldeansaltzen dugu batez ere. Asko la-gundu gaituzte mugitzen hasidiren kontsumo taldeek, Ara-maion eta Arrasaten daudenek,adibidez. Eta Errigora ekimenakere sekulako babes eta bultzadaematen digu gure apustuarekin jarraitzeko. Upategietan nenbi-lela orain EHNEko lana ere to-katu zait, eta, beno, bietan arinaiz asko ikasten.

IBILBIDEAUrriaren 1ean Berriozarren

egin zuten kongresuan

hautatu zuen Imanol Ibero

EHNE-Nafarroako

presidente berri gisa.

1.300 bazkide dituen

sindikatuaren buruak 28

urte ditu. Oibarkoa da eta

bertako Mendiko upategian

aritzen da, aitarekin batera.

Ardo ekologikoa ekoizten

dute. Herriko zinegotzia

ere izan da, kandidatura

herritar baten eskutik.

2016 | urria | 22

GAUR8• 24 / 25

Goierriko, Debagoieneko eta Ispasterko herritarrek be-

zala, joan den udan hitz egin zuten azpeitiarrek. Aste

honetan, gainera, lekukoa pasatu diete Urola Kostako

gainontzeko herritarrei, eurek ere beren borondatea

azalaraz dezaten, datorren udaberrian. Ez da batere

zaila, hautestontzia eta hitza besterik ez direla behar

esango luke herritarren borondatea bete beharra dagoela uste duen edonork. Baina hitza ez da

nahikoa. Ez, behinik behin, hainbeste herri mendean izan dituenarentzat. Behin eta berriz baz-

tertu du hitza; behin eta berriz joan zaizkio mendetik herriak. Hitza ez da nahikoa, esate batera-

ko, itsasoko olatuak urratzeko. Itsasoak hitz egiten du, baina ez daki zer diren marinelen eraba-

kiak. Oiartzualdean ere hitz egingo dute datorren martxoan, eta eskualdeko arraunlariek hitza

hartzeko deia egin berri dute. Eta hitza ez dela nahikoa ere adierazi dute, boga ere egin beharra

dagoela larderiaren olatuak urratzeko. Xabier Izaga Gonzalez

C IKUSMIRA

LARDERIAREN OLATUAURRATZEKO, HITZA ETA ARRAUNA

Juanan RUIZ eta Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI PRESS

herritarrakhutsa

Hilaren hasieran Guardia Zibilakgelditu ninduen kontrol batean.Lehen aldia zen aurrez aurre ni-tuela duela hamalau urte beraien

eskuetan torturatua izan nintzenetik. Kar-tzelako trasladoak kontutan izan gabe,ikusi, usaindu eta entzun gabe nituen or-duz geroztik, zorionez! Harrigarria da gizakion burmuinak zein

azkar pentsatzen duen batzuetan! Ez zirenbost segundo baino gehiago pasa ikusi etageratu ninduten arte, eta denbora tartetxiki horretan denetarik pasa zitzaidanburutik: buelta ematea, galderen erantzu-nak pentsatzea, “bazilatzen” banindutennire burua lasai mantentzeko aginduak...Hainbestekoa zen nire gogoa beraiek

izan ez zitezen, furgonetak urdin ikusi ni-tuela momentu batean! Nire ilusioa bere-hala desagertu zen, berdeak ziren.

Hankak dar-dar batean nituen, eta,agente jaunaren ahotsa entzun nuenean«buenas tardes» esanez, bizkar hezur guz-titik behetik gorako zirrara hotz bat naba-ritu nuen, uste izan nuelarik beldurrakhantxe salduko ninduela. Baina ez, eran-tzun egin nion, goitik behera begiratuzuen autoa eta aurrera jarraitzeko eskatuzidan. 200 metrora dagoen gasolindegiangeratu nintzen, autotik jaitsi, arnasa har-tu, negar pixka bat egin eta lagunarenga-na joan nintzen.Jende asko etorri zitzaidan burura, ho-

rien artean Urkullu jauna eta aste horre-tan egin zituen torturari buruzko gogoe-tak, zutik egotea, poltsa egitea etaelektrodoak jartzea ez dela berdina esanez.Tortura batzuk besteak baino txikiagoakizango balira bezala, eta, noski, Ertzain-tzak erabiltzekotan, azken horiek erabil-

tzen dituela ulertarazten. Beste aukeragaldu bat aitortzeko Ertzaintzak ere tortu-ratu egin duela herri honetan. Maila poli-tikorik ez zuela banekien, baina gizatasu-na ere ez zuela erakutsi zidan.Niri bai egin zidaten poltsa, elektrodoak

ukitzera iritsi nintzen eta zutik eduki nin-duten. Baina badakizue zein izan zen tor-turarik latzena niretzat? Sinistea ondokogelan entzuten nituen «Miren lagundu!» oihuak nire anaiarenak zirela. Urkullu jau-naren arabera, hori ez da tortura. Torturak ez du mailaketarik. Bat zaplaz-

teko batek ondoratuko du, beste bat pol-tsak, beste bat zutik egoteak... Eta berdindu zein koloretakoa den uniformea, ber-dea, urdina edo gorria. Hori bai, nik ez dut berdeen kontrol bat

gehiago ikusi nahi, ez behintzat hurrengohamalau urteetan. •

0hutsa

Izuak koloreak ditu

Miren AzkarateBadiola

hutsa

Aste honetako Pobreziaren Aurka-ko Nazioarteko Egunean gogora-razi digute gure Europa aberatse-an ia populazioaren laurdena,

ehun eta hogeita bost milioi biztanle in-guru, pobrezia egoeran bizi dela. Eta ho-rren ondoan ikusi dugu nola, Correa jau-na buru dela, sistemak bere-berea duenaeginez, urtetan hainbat enpresari eta po-litiko esku-beteka lapurtzen eta aberas-ten aritu diren. Eta ondorengo albisteangure lurraldeko politikariek paparra era-kusten ikusi ditugu ekonomia haiei eskerhoberantz doala aldarrikatuz. Eta batek pentsatzen du ez dela posible

entzuten ari dena aldi berean gertatzea,edo norbait gezurretan ari dela, edo egiaizatekotan, gertatzen ari dena eskandala-garria dela.

Hori guztia gertatzen ari da nonbaitdemokraziaren tenplua den Europan, gu-re sorbaldan, etxe inguruan, eta pentsa-tzen jarriak gara ea horrek erremediorikez duen, ea derrigor kondenatuak garenzama hori guztia patxadaz eta tenplez,asaldatu gabe jasan behar izatera.Komeria zera da: asaldatzen hasita ez

dakigula noren aurka asaldatu, egoerahorren erantzuleei izena jartzen hasita,sistema egiten dugula erantzule, Kapita-la, Troika, FMI, Munduko Bankua eta an-tzeko erakunde bihotz eta aurpegi gabe-ak; eta zaila egiten zaigula gure haserreosoa erakustea. Giza miseriak horrelako-ak dira, errazago egiten zaigu gure albo-ko oilo-lapurraren aurka oldartzea, mun-du osoan halako sarraskia eragiten aridirenen aurka elkar harturik jardutea

baino. Errazago zaigu, etsipenean, dagoe-na dagoenean onartzea, egoera aldatzekoerantzun arrakastatsuak bilatzea baino.Ezinbestean, ez dugu beste erremedio-

rik gertuena duguna aldatzen hastea bai-no. Izan ere, gertuena duguna ondo eza-gutzeaz gain, erantzule politikoak erehortxe ditugu, bihotza ez dakit bainoaurpegia jar diezaiekegu.Edozein haurrek badaki ongi banatuz,

banaketa orekatuaz, irits gaitezkeela po-brezia ezabatzera. Badago pobrezia etabadago zer banatua. Nola banatu ere ba-dakigu: soldata unibertsala eta pentsioduinak lirateke Euskal Herrian pobreziaezabatzen hasteko neurri politikoa. Diruabadago, borondate politikoa ez nonbait.Badugu pobreziaren aurka nola eragineta non oldartu. Egingo al dugu? •

hutsa

Desorekak

Antton Izagirre

2016 | urria | 22

GAUR8• 26 / 27

NEKAZARITZA ETA ELIKADURA EKOLOGIKOA

Elikagai biologikoen ezagutzageroz eta zabalagoa izanaga-tik ere, ENEEK Euskadiko Ne-kazaritza eta Elikadura Ekolo-gikoaren Kontseilutik sarritansumatzen dugu jendarte za-

balak ez daukala argi zer den nekazaritzaekologikoa eta zeintzuk diren gure ekoiz-pen eta kontsumo eredu horretatik sor-tzen diren elikagaien ezaugarriak. Aregehiago, iruditzen zaigu ENEEK bera ez de-la oraindik oso ezaguna. Bada, gabezia ho-rri, hein batean behintzat, erremedioa ja-rri asmoz, komunikazio-kanpaina zabalbat abiaraztea erabaki dugu, hiriburueta-ko kaleetan gune erakargarri eta atseginaksortuz, eta elikadura ekologikoaren ingu-ruko programa beteak prestatuz. Helburunagusia da bertoko elikagai ekologikoakherritarrenganaino hurbiltzea, ekoizleaketa erosleak parez pare jartzea, ekoizpeneredu horrek euskal jendartearentzatduen garrantzia komunikatzea. Finean,gure nekazaritza ekologikoak duen bizita-suna lau haizetara zabaltzea. Horregatik,hain zuzen ere, Izaera Bizia da kanpaina-ren izenburua.Elikadura ekologikoaren esparrura mu-

gatuta baldin badago ere, kanpaina ENEEKpartaide den NIREA ekimenaren testuin-guruan kokatzen da. NIREA Euskal Auto-nomia Erkidegoko lehen sektorearen etalanda nahiz itsasertzeko ingurunearen be-rrindartzea sustatzeko programa da etagure gizartean eta sistema ekonomikoanegiten duten ekarpena aintzat hartua izandadin lan egiten du.Ekoizpen ekologikoaren ezaugarri bat

da bere izaera bizi eta berritzailea. Bizia,bizitzarekin erabat lotua dagoelako: ingu-rumenaren zaintzarekin, gizakion osasu-narekin. Bizia ere, era etengabean mugi-menduan dagoen sektorea delako,berrikuntzaren xerkan gelditzen ez dena.Lurra eta jendartea elikatzen dituen ekoiz-pen-sistema garatzen ari dira nekazariekologikoak hamarkada batzuetatik hona,eta hori egiten ari dira aurkako korronteoso indartsu bati aurre eginez. Denborakbakoitza bere tokian jartzen duenez, egunargi dago nekazaritza intentsifikatuak ezduela etorkizunik. Beste era batera esan-da; lurraren mugak eta naturaren arauak

errespetatu eta gizakion osasuna erdigu-nean jartzen duen eredu baten beharreangaude. Nekazaritza ekologikoak baldintzahoriek betetzen ditu.Bada, Izaera Bizia kanpainak euskal pro-

duktu ekologikoen ezaugarri eta berezita-sun horiek modu argi eta dibertigarri ba-ten bitartez komunikatu nahi ditu, familiaosoarentzat pentsatutako ekintzen bitar-tez. Iragan urriaren 13an abiatu zen, Gas-teizko Urrezko Zeledoien Enparantzan,Ikerne Zuluaga, Eusko Jaurlaritzako Neka-zaritza eta Abeltzaintza Zuzendariaren etaRoman Bengoa ENEEKko lehendakari etabaratzezain ekologikoaren eskutik. Ekital-di laburraren ondoren, Izaera Biziaren er-digunea den merkatutxoko postuak be-raien produktu ederrak eskaintzeari ekinzioten, eta, hurrengo lau egunetan, igan-dera bitartean, ekintzaz beteriko progra-mari hasiera eman zitzaion. Programa segida izaten ari da asteburu

honetan Bilboko Areatzan, eta bukaeraizango du datorren ostegunetik aurreraDonostiako Katalunia plazan. Besteak bes-te, showcooking saioan, maila gorenekosukaldariek janarien prestaketari eta kon-tserbazioari buruzko trikimailuak erakus-

ten dizkiete bertaratutakoei; dastatzeetan,berriz, Izaera Bizia duten produktuek eu-ren kabuz hitz egiten dute, beraien ezau-garri guztiak eta zapore bizitasuna haiza-tuz. Izaera Bizia kanpainako benetakoprotagonistekin, ekoizleekin, zuzeneko so-lasaldiak ere programatzen dira, herrita-rrek zuzenean beraien zalantzak eta jakin-minak ager ditzaten, baserritarrei beraienlana eta beraien historia kontatzeko para-da emanez.

FAMILIA GUZTIARENTZAKO JARDUERA SORTA

Haurretan pentsatuz, Izaera Biziak jardue-ra erakargarri eta atsegin asko eskaintzenditu. Marrazketa txapelketa fruta eta ba-razkietan oinarrituta, aurpegi margotzea,haziak ereiteko tailerra (non ume bakoi-tzak loreontzia etxera eramateko aukeraduen, bere barazkia hazten ikus dezan),pizza lantegia janari-soberakinak aprobe-txatzen ikas dezaten… Helduek ere izango dute beraien tartea

tailerretan, marmelada eta tartak egitekoekintzetan fruta eta barazki ezberdinakeraldatu eta denbora luzeagoz kontserba-tzeko gakoak jasotzeko aukera izango bai-tute.

Nagusi zein helduentzat, “Elikadura osa-suntsua, elikadura kontzientea” ikuskizu-naren emanaldiak egongo dira. En La Lonakonpainiaren antzerki emanaldi horretan,Paula Afierik clown-ak modu didaktiko, lu-diko eta dibertigarrian elikadurarekin etaosasunarekin loturiko gure eguneroko bi-zitzako alderdi ugari jorratzen ditu. Joko,malabar eta akrobazien bitartez, berriz, bi-zimodu ez osasuntsuen inguruko drama-tizazioa egiten du antzezlanak, familiaosoa janari lasterraren arriskuez ohar da-din, eta produktu osasuntsu eta ekologi-koak kontsumitzeak daukan garrantziabarnera dezan.Bizkaitar eta bilbotarrek gaur eta bihar

artean daukate aukera elikagai ekologiko-en izaera bizia bertatik bertara ezagutze-ko. Gipuzkoar eta donostiarrek datorrenostegunetik igandera arte, urriaren 27tik 30era, hartuko dute txanda. Ekitaldi guz-tiak eta kanpainaren xedea, www.izaerabi-zia.eus helbidean topatuko dituzue.

Elikagai ekologikoen bizitasuna,hiriburuetako kaleetara

HUTSA

Argazkiak: Izena ABIZENA | AGENTZIA

ENEEKEuskadiko Nekazaritza eta Elikadura

Ekologikoaren Kontseilua

herritarrak

Zortzietan puntuaniritsi da, «lehereginda, baina osopozik, oso gustu-ra». UrtarrileanGlu Glu Ekoizpe-

nak konpainiak bere zuzendari-tzapean estreinatuko duen obra-ren prestaketan buru-belarridabil azkenaldion. Aktore bainozuzendariagoa omen da Eloi Bea-to, «erosoago» sentitzen da, lanhorretatik ekarpen handiagoaegin dezakeela uste baitu. Aktore

«normaltsua» dela dio; edonolaere, aktore gisa, antzerkian ezezik, zineman ere lan egin izandu, baita entzute handiko hain-bat zuzendarirekin ere: JuanmaBajo Ulloa, Iñaki Dorronsoro, Joa-quin Trincado, Enrique Urbizu… «Betidanik» zinegile izateko

irrika bazuen ere, Gasteizko JesusObrero lanbide eskolan Arte Gra-fikoak ikasi zituen. Behin goi tek-nikari titulua jaso ondoren, bai-na, ez zuen inoiz inprimategienmunduan jardun, zinemaren ha-

rrak bere horretan jarraitzen bai-tzuen. Bere ilusiorik handienafilm bat zuzentzea omen zen; ha-la ere, Euskal Herrian ez zegoenhorretarako aukerarik, eta, «an-tzekoena», Antzerti zela pentsatuzuen, Lakuako Gobernuaren ArteDramatikoko Eskola sortu berria.Hartara, bertan matrikulatu etalau urteren buruan lizentziatuegin zen. Ondoren Errealizazioaeta Gidoigintza ikasi eta EuskalHerriko Unibertsitatean Ikus-en-tzunezko master bat egin zuen. Bere karrera zinemagintzara

bideratzea espero bazuen ere, an-tzerkigintzak katigatu egin zuen.Berehala hasiko zen aktore gisalehenengo soldatak jasotzen, Do-nostiako Orain KonpainiarekinEstatuan zehar Valle-Inclanen“Divinas palabras” antzeztuz. Gi-zarte Segurantzako lana utzi etaantzerkitik bizitzeko ahaleginhura arriskatzea zela onartu du.Hala ikusten zuten orduan Eloi-ren gurasoek, «herriz herri ibil-tzea gosearekin lotzen zuten no-labait...», eta ez zebiltzala guztizoker dio Eloik, irribarrez. Antzerkigile gasteiztarraren

ibilbidearen ezaugarri nagusia,edo bistakoena behinik behin,umorea da. Beharbada OrainKonpainiarekin antzeztu zuen le-hen obra gogoan, komediarenduintasuna aldarrikatzen du, no-labait balio gutxi duen genero-tzat jotzen omen dute eta. Bainabarrea eragitea oso zaila dela dio,negarra eragitea baino zailagoa.«Jendea bere minekin eta mise-riekin etortzen da, eta horiek ak-tibatzea errazagoa da». Edonola ere, ez omen du ba-

rrea bakarrik bilatzen. Izan ere,umorea, Eloiren eskuetan behi-nik behin, tresna bat da, «sektoreguztietara iristeko arma bat, bes-te era batera esaten baduzu ar-buioa sor lezakeen zerbait onardezaten balio duena». Horregatikez du sekula umore zuririk egin.«Kolorea izan behar du, gorria,berde, morea... baina zuria inoizez». Izan omen da emanaldirenbatean altxatu eta asaldatuta jo-an den jenderik ere, «baina, orohar, umorea erabilita, edozertazhitz egin, edozer kritika dezake-zu». Dioenez, egiaz politika egite-ko sartu zen antzerkigintzan,«antzerkia politikoa baita, eta ha-

la behar du izan, arte guztiak be-zala, bizitza berez politikoa da-eta. Jendeak barre egitea nahi du-gu, jakina, baina baita emanaldiabukatutakoan, etxeratzean edolagun artean garagardo bat es-kuan, gogoeta egin eta eztabaidadezan ere». 80ko hamarkadaren bukaeran,

Donostiatik Gasteizera egin zuenatzera berriro eta Ñake bikote ko-mikoa sortu zuen Josean de Mi-guelekin batera. Guztiaz ardura-tzen ziren biak: ekoizpenaz,zuzentzeaz, antzezteaz, jantziez…Eta aldi berean, Jon Gabella etaGorka Aginagalderekin baterasortu zuen Sobradun taldean erejarduten zuen Beatok. Sobradu-nen lehen obra “Herminio y Mi-guelito” Mauro Entrialgoren“Herminio Bolaextra” komiki ze-rrenda sailaren moldaketa izanzen, antzerkia ikusten ohituta ezzegoen jendearen artean erearrakasta ikaragarria izan zuena.«Orduan konturatu ginen jendeaskok gustuko duela antzerki al-ternatiboa, zuzenagoa, egurgehiago ematen duena». Eta for-matu horri eutsi zioten MauroEntrialgo (“Un millón de gilipo-llas”, “No hay huevos”) eta ondo-ren Santi Orue (“Hablar es de bo-bos”) komikigile gasteiztarrekinbatera idatzitako testuak antzez-tuz. 2002. urtean Jon Gabella au-to-istripuz hil zen, eta Sobraduntaldea desagertu egin zen. Oraindik Ñaken ziharduela,

Glu Glu Ekoizpenak Bilboko kon-painiaren deia jaso zuen etaerronka handi bati aurre egin be-har izan zion: Javier Vizcaino ka-zetariak Radio Euskadin egitenzuen “Cocidito madrileño” asta-keria-bilduma antzerkira molda-tzea. Galder Perezen testuekin,erronkari eutsi eta sekulako arra-kasta lortu zuten Madrilen Eus-kal Herriko egoeraz esaten zituz-ten astakeriak antzeztuz. «Etajende horrek oraindik irratian,telebistan, prentsan jarraitzendu», dio Eloik. Lan harekin antzo-kiak betetzeaz gain, emankizunbikoitzak ere egin behar izan zi-tuzten. Bere ibilbide luzearen hurren-

go etapa Kunka konpainian eginzuen Eloik. Ñaken eta Sobradu-nen izandako kideek sortu zutenkonpainia hura, Joxean de Mi-

infraganti

Arte Grafikoko ikasketak bukatutakoan zinemara salto eginnahi izan zuen Eloi Beatok, baina antzerkigintzak katigatuzuen. Komediaren duintasuna aldarrikatuta, umorea armagisa erabiltzen du. Aktore eta gidoilaria da, baina batez erezuzendaria. Datorren urtarrilean estreinatuko du «Desoxirribonukleiko» komedia «musikal-zientifikoa».

ELOI BEATO

Eloi Beato, Gasteizko Alde Zaharrean. Jaizki FONTANEDA | ARGAZKI PRESS

2016 | urria | 22

GAUR8• 28 / 29

guel, Gorka Aginagalde eta berak,hain zuzen. “Meando fuera deltiesto” eta “Sexo gratis” obrak, or-dura arteko guztiak bezala, ba-rrukoak ziren. «Kaleko antzer-kiak azpiegitura handiagoaeskatzen dizu», dio Eloik; halaere, salbuespenen bat edo beste egin zuten; esate baterako, “Pla-yas de secano”, igerileku, urtegiedo hondartzetan antzezten zu-tena. Ondoren, haurrentzakoikuskizun bat ere egin zuten, “Es-kubideak ditugu”, herrietako kul-tur etxeetan haurrei beren esku-bideak azaltzeko lana, «bainaalamena eman gabe, esketxen bi-dez». Era berean, adineko jendea-rentzat prestatutako esketxakantzeztu zituzten Arabako herrieta herrixketako hirugarren adi-nekoen elkartegietan.

Kunkaren azken obra, “Histo-rias canallas”, «tragikomikoagoa»izan zen, ordurako krisiaren zan-tzuak sumatuta. Komiko gisa, be-ti bizi omen da krisian, baina,2008az geroztik, ordu artean

izan zituzten «papurrak» ere de-sagertu ziren. Eta gero «bizirau-teko lanak» etorri ziren; esate ba-terako, Madrilgo enpresa bateanjendaurrean hitz egiten irakas-tea. Eta langabezia.

Orain, berriro Glu Glu konpai-nian, «labean»du Beatok ko-media «musi-kal-zientifiko»bat: “Desoxirri-bonukle iko”.Urtarrilean es-treinatuko du-te, Basauringaztelaniazkobertsioa etaGernikan eus-karazkoa. “Coci-dito madrile-ño” bezala,Galder Perezekidatzi du obra eta Eloik zuzendu-ko du. Aktore zerrenda ere ez danolanahikoa: Itziar Ituño, SusanaSoleto, Martxelo Rubio, UgaitzAlegria eta Ylenia Baglietto.

Oraintsu, gainera, beste lantxobat ere pilatu zaio, datorren aste-azkenerako “Zeu zara EITB” galaprestatu behar du eta. «Lanik ezduzunean, inork ez dizu deitzen,eta, berriz, galtzak bete lan zabil-tzanean...».

Pertsonaiaksortu eta be-rauei biziaemateko ins-pirazioa kale-tik datorkio.Voyeur hutsaomen da. Or-duak emanizan ditu, esa-te baterako,tren geltokie-tan, jendeaikusi eta en-tzuten, haienbizitzak irudi-

katzen, haien jokaerak kopiatzen.Azken batean bere lana jendeariahotsa jartzea dela dio, bozgorai-lu txiki bat izatea. «Hau ez da zi-nema edo musika, baina ahal du-

gun neurrian kontzientziatu eginnahi dugu, jendeari telebistanikusten denaz gainera besterikbadagoela ikusarazi nahi diogu».

Ez du solasa bukatu nahi insti-tuzioek kulturarekin erakustenduten zabarkeria gogorarazi ga-be: «Madriletik hemengo udale-tara, Araban bereziki». Arretaeman dio PP orain Arabako egoe-ra kultural penagarria salatzenlehena agertzen delako, azken le-gegintzaldietan Gasteizko Udalakudeatu eta murrizketa gehienegin dituen alderdia izanda. Ja-rrera horren helburua ere suma-tzen du: bizkaitarrek eta gipuz-koarrek dena eramaten duten kontu hori erabiliz bazterrak na-hastea, hain zuzen.

Eloi Beato, jendaurrean bezalamikroaren aurrean ere egotendakien lagun atsegina, min etamiseria latzak osatzen ez ditue-na, baina trago mingotsak irens-ten laguntzen duena. •

Orduak ematen ditu jendea ikuski eta entzuten, bizitzak irudikatzen, jokaerak kopiatzen. Jaizki FONTANEDA | ARGAZKI PRESS

hutsa

Orduak eman izan ditu tren geltokietan, jendeaikusi eta entzuten, haien bizitza irudikatzen,haien jokaera kopiatzen. Azken batean, berelana jendeari ahotsa jartzea dela dio

Xabier Izaga Gonzalez

«Umorea sektore guztietara iristeko arma batda». Horregatik ez du sekula umore zuririkegin. «Kolorea izan behar du, gorria, berde,morea... baina zuria inoiz ez», dio Eloi Beatok

hutsa

3 BEG

IRADA:

Munduko konputagailuahaltsuena berdea da?

osas

un

a /

gelt

okia

k /

tekn

olog

ia

Munduko konputagailu ahaltsuenei superkon-putagailu deritze, eta horrelako makinak di-seinatzen dituztenek errendimendu handie-na lortzea dute helburu. Hala ere,konputagailuon kontsumoa izugarria da;munduan kontsumitzen den energiaren %2

superkonputagailuena dela diote. Bestalde, makinon fun-tzionamendu zuzena ziurtatzeko, hozte-sistema bereziak erai-ki behar dira, bestela, sortzen duten beroa dela eta, sistemarenosagaiak behar baino lehenago honda daitezke.Superkonputagailua, gaur eguneko konputagailu arruntekin

alderatuta, konputaziorako gaitasun handia duen ordenagai-lua da. Ideia bat egiteko, 2016ko makina ahaltsuenak 93.000bilioi (93 x 215) eragiketa egin ditzake segundoko, eta, mahai-gaineko ordenagailu batek, berriz, 400.000 milioi (400 x 29)eragiketa inguru.Baina, zer dauka konputagailu batek horrelako errendimen-

dua lortzeko?Bada, munduko ahalmen handieneko konputagailuak azter-

tzen baditugu, duten prozesadore kopurua da arreta ematendigun lehenengo gauza. 10 milioi prozesadore, edo zehatzagoesanda, 10.649.600 nukleo edo core dira, egun, munduko kon-putagailu ahaltsuenak dituenak. Hainbeste prozesadore lanean

jarrita, horiek duten behar energe-tikoa da kontuan izan beharrekopuntu garrantzitsua, eta super-konputagailu horrek, adibidez,15.371 kW-ko potentzia elektrikoadu.

Top 500 eta Green 50090eko hamarkadan hasi ziren osa-tzen superkonputagailu ahaltsue-nen zerrenda, Top 500(www.top500.org). Horretarako,programa batzuk exekutatu etalortzen den errendimendua neur-tzen da. Geroago, 2007. urtean, ha-si ziren superkonputagailuok kon-tsumitzen zutenaren arabera ereneurtzen, eta horrela, Green 500zerrenda osatzeari ekin zioten(www.top500.org/green500/). Ze-rrenda horretan, energia-errendi-mendurako neurri gisa, eragiketakopurua (flop) watt bakoitzekoematen da.Zerrendok munduko 500 super-

konputagailu ahaltsuren informa-zioa jasotzen dute, eta urtean bi-tan eguneratzen dira, ekainean etaazaroan; beraz, hemen emangodugun informazioa 2016ko ekai-nekoa da.

Badira datu interesgarriak zerrendotan, ondorengo para-grafoetan ikus dezakegun bezalaxe.Makinon kokapenari erreparatuz, ikus dezakegu, egun, Asia

nabarmentzen dela kontinenteka. Baina, orain dela hamarurte, adibidez, beste bat zen egoera, jarraian aztertuko ditu-gun datuek erakusten duten bezala.

Herrialdeak hartzen baditugu hizpide, 2006an, AEBak zirenlehen postuan makinen %59,6rekin, eta 2016an berriz, Txi-na da aurreneko postua hartu duen herrialdea, %33,6rekin.Hala ere, AEBak oso gertu daude, %33rekin.Potentziari erreparatuz, 50 superkonputagailu “berdeenak”

kontuan hartuta, esan beharra dago zerrenda horretan ereTxina dela nagusi, 50 horietatik 21 bertakoak direlako. AEBekberriz, zortzi besterik ez dituzte horien artean. Kontuan izanbehar da, zerrenda osoari begiratuta, hau da, 500 superkon-putagailuekin osatutako zerrendari, bi herrialdeek antzekokopuruak dituztela (168 Txinak eta 165 AEBek). Ondorioz,esan dezakegu Txinak egindako superkonputagailuak AEBe-takoak baino “berdeagoak” direla. Green 500 zerrendako lehendabiziko bost superkonputagai-

luak aztertzen baldin baditugu, bada gauza benetan bitxi bat,horietatik hiru beste zerrendako,hau da, Top 500 zerrendako azke-netakoak baitira. Baina, bestalde,bost horien artean ere, 3. postuan,superkonputagailu ahaltsuenadago, Txinako Sunway TaihuLight.Makina hori Txinan egina da guz-tiz, eta 15.371 kW-ko potentziare-kin 6.673,84 Mflop/Watt-ko ener-gia-errendimendua lortzen du.AEBetako azkarrena, berriz, 73.postuan dago zerrenda berdean,eta, bere potentzia 8.209 kW-koaizanda, 6.673,84 Mflop/Watt-koenergia-errendimendua lortzendu.Bestalde, bi makinok Green

500 zerrendako lehenengoarekinalderatzen baldin baditugu, Japo-nian egindako Shoubu superkon-putagailuarekin, hain zuzen ere,askotxo kontsumitzen dutelaesan dezakegu: horrek 6.673,84Mflop/Watt-ko energia-errendi-mendua lortzen du 150 kW-kopotentziarekin.Argi dago urratsak ematen ari

direla alor honetan, baina askodago oraindik egiteko, eta super-konputagailuen garapenak ezindu kontsumo energetikoa albobatean utzi aurrera egin nahi ba-du. •

Superkonputagailuen energia kontsumoa ikaragarria da.

Olatz Arregi UriarteDonostiako Informatika Fakultateko irakasle eta ikertzailea

2016 | urria | 22

GAUR8• 30 / 31

GERRA BERTATIK BERTARA, IGNACIO ETXANDIREN KAMERAN

Juantxo EGAÑA

IGNACIO ETXANDI. ETXANDI SENDIA FUNTSA

Ignacio Etxandi donostiarrak egindako 36ko Gerraren argazki eta marrazki albumekoa da irudia. Elizondon zela, 24 urterekin, frontera

igorri zuten, armada frankistarekin. Maila ekonomiko onekoa izanik, Leica bat zuen eta Ebroko frontearen hainbat argazki egin zituen.

Gerra bukatutakoan, Iruñera joan zen bizitzera eta han Elena Iturralderekin ezkondu zen. 40ko hamarkadan, Donostiara itzuli eta mar-

gotzen hasi zen, besteak beste Jose Camps eta Ascensio Martiarena maisu zituela, baina argazkigintza utzi gabe. Euskal paisaiaren

irudi bukoliko samarrak egin zituen, Baztan ingurukoak batez ere. Gerraosteko azken paisaia-pintoreetakoa, 1952an hil zen, 40 urte

zituela. Haren omenez, pintore gipuzkoarren erakusketa bat antolatu zuten. Bertan Gonzalo Chillida eta Mari Paz Jimenez izan ziren.

97

71

88

76

75

00

1

61

02

2