1.GAIANUTRIZINOFUNTZINO A

DIGESTIOA

Hartzen doguzan elikagaiak deskonposatu eta gure organismoarentzat beharrezkoak diran mantenugai bihurtzeko aldaketa multzoa da.

*Ahoan hortz-haginen bidez elikagaiak mastekatzen doguz eta txu gurinagaz nahasten dogu, horri elikadura boloa deitzen jako.

*Elikadura boloa, faringetik eta heste gorritik igarotzen da urdaileraino.

*Urdaian urin gastrikoagaz nahasten da eta kimoa sortzen da.

*Gero heste mearrera doa eta heste urinagaz, pankre urinagaz eta behazunagaz nahasten da, kiloa sortzen da. Odolak elikagaiak hartu eta zelula guztietara eroaten dauz.

*Heste lodiak, gure gorputzak aprobetzatu ez dauzan substantziak batu eta gorozki bihurtzen dauz. Gorozkia uzkiaren bidez egozten da.

ARNAS APARATUA*Arnasbideak aireak zirkulatzen dauan gorputzeko hodiak dira.

*SUDUR HOBIAK: airea gorputzean sartu eta irtetea egiten dau. Horren eginkizuna, sartzen dan airea berotzea, hezotzea eta garbitzea da.

*FARINGEA: digestino aparatua eta arnas aparatuaren osogaia da. Airea eroaten dau sudur hobietatik birikietara.

*LARINGEA: Faringea eta trakea lotzen dauzan hodia da. Barruan ahots kordak daukaz, ahotsa sortzen dabenak.

*TRAKEA: Bronkio izeneko hodi bitan banandutako hodia da.

*BRONKIOAK: Birikietara heltzen diran hodi bi dira.

*BIRIKIAK: Biriki bakoitzaren barruan bronkioloen muturrean biriki albeologoak dagoz.

ARNASKETA PROZEZUA

*ARNASKETA MOGIMENDUA: Arnas gora eta arnas bera, gure birikietan airea sartzeko eta urteteko mogimenduak dira.

*GASEN TRUKEA: Biriki albeologoen bidez hartzen doguzan airearen oxigenoa odolera doa, eta odolak daroan karbono dioxidoa kanporatzen da.

ZIRKULAZINO APARATUAZirkulazino aparatua mantenugaiak eta oxigenoa gorputzeko zelula guztietara eramateko eta karbono dioxidoa eta hondakinak kanporatzeko da. Hiru elementuz osotuta dago.

*Bihotza: toraxen ezkerraldean dagoeta ponpa bat balitz bezela odola gorptz guztira bultzatzen dau. Goiko aldeak aurikuluak dira, bheko aldeak bentrikuluak, eskumaldeko erdigunea balbula mitrala da eta ezkerraldeko erdigunea balbula trikuspidea.

*Odol basoak: era askotako lodiera daukien hodiak dira, eta odolak zirkulatzen dauan zirkuitu itxi bat osatzen dabe. Hiru motatakoak dagoz: benak, arteriak eta kapilarrak.

*Odola: bihotzak bultzatuata, odol basoetan zehar dauan likidoa da. Plsmea likido horixka bat da eta bere artean odol zeluak dagoz flotatzen, onek dira odol zelula: globulu gorria; oxigenoa eta karbono dioxidoa garraiatzen dabe, globulu zuria; gorputzeko gaisotasunetatik babesten gaitue eta plaketak; zauriak izten dabez.

ODOL ZIRKULAZINOABirikietatik, biriki benak bihotzera eramaten dau oxigenoa. Bihotzean ezkerraldeko aurikulatik pasatzen da, gero babula mitraletik eta ostean bentrikulutik pastzen da, orrarte zirkulazio txikia da. Gero aorta arteriatik irteten da eta gorputzko zelula guztietara eramaten dau oxigenoa, alderantziz zlulek karbono dioxidoa izten dabe. Karbono dioxidoz betetako odola, kaba benatik bihotzera zartzen da. Karbono dioxidozko odola ekumaldeko aurikulatik, balbula trikuspidetik eta bentrikulutik igarotzen da. Jarraian biriki arteiatik irteten a eta berriro birikietara doa. Oni zirkulazino nagusia edo orokorra deitzen jako.

IRAITZ APARATUAIraitz aparatua gernu sistemaz eta izerdi gurinez osotuta dago.PROZEZUA: Odolak kuntzurrunetan ondakinak izten dauz eta hortik ureterretatik maskuriara pasatzen da. Maskurian dena batzen da eta uretretik kanportzen dogu dena, hau da txisaren bidez.

IZERDI GURINAKNerbio amaierez eta odol basoez aparte, azalean izerdi gurinak dagoz. Honek dira atalak: izerdi gurinak, poroa, ulea, goiko azalaren zatia epidermisa eta beheko zatia dermisa. Funtzino bi betetzen abez:

*Izerdi gurinen bidez, horretatik hur dagozan kapilarretako substantzia txikoak ezabatzen dira. Horretarako izerdia sortzen dabe.

*izerdi gurinei ezker, gorputzaren tenperatura kontrolatzen da, izerdia lurrundu egiten dalak azalaren beroa erabilita eta halan azala freskatzen daualako. Horregaitik ariketa fisikoa, beldurra, urduri edo beroa daukagunean izerdia botaten dogu.

EGILEA: IRATI AGIRRE