LAUAXETA IKASTOLA

!

! ORRIALDEA1

KUTSADURA

EKOSISTEMETAN

LANDARAK

Phaseous vulgaris

ANIMALIAK

Artemia

franciscana

EKOSISTEMAK KUTSATUTA AL DAUDE?

EKOSISTEMAK

ESPAINIAN

Egileak:

- Izaro Arco - Jone Escribano - Maialen Miera - Endika Perez

LAUAXETA IKASTOLA

Aurkibidea

Laburpena .................................................................................................................................... 3

Sarrera .......................................................................................................................................... 4

Helburuak ............................................................................................................................ 4

Hipotesiak ...........………………….………………………………........................................................ 4

Marko teorikoa .....................................................................…….................................................. 5

Ekosistemak ...................................................................................................................... 5

Kutsadura .......................................................................................................................... 6

Uraren kalitatea .................................................................................................................. 9

Esperimentazioa ............................................................................................................................ 15

Phaseus vulgaris ................................................................................................................ 17

Artemia franciscana........................................................................................................... 19

Emaitzak ........................................................................................................................................ 21

Phaseus vulgaris ................................................................................................................ 22

Artemia franciscana ............................................................................................................ 23

Ondorioak ........................................................................................................................................ 26

Webgrafia ........................................................................................................................................ 28

! ORRIALDEA2

LAUAXETA IKASTOLA

Laburpena

Ikerketa honen bitartez, gaur egungo ekosistemak kutsatuta dauden ikertu nahi da. Horretarako,

Nerbioi ibaiko goi-ibilguko, erdi-ibilguko ura eta iturriko ura hartu dira Artemia franciscana

animalian eta Phaseous vulgaris landarearean hazkuntza aztertzeko. Ikerketa honetan

tramankulu handiak, garestiak eta kutsakorrak ez direla erabili behar ekosistemen egoera

aztertzeko etiaztatu da, nahikoa dela bizidunak aztertzea.

Hitz klabeak: Ekosistemak, Artemia franciscana, Phaseus vulgaris, kutsadura, ibaia.

Abstract

The objective of this research is to conclude if nowadays ecosystems are polluted or not. On this

research it is going to be used the Nerbioi river's water and tap water for the growing of the

animal Artemia franciscana and the plant Phaseous vulgaris. With the results, it has been

deduced that with simple techniques it is possible to know if an ecosystem is polluted or not.

Key words: Ecosystems, Artemia franciscana, Phaseus vulgaris, pollution, river.

! ORRIALDEA3

LAUAXETA IKASTOLA

Sarrera

Gaur egun, gizakiak duen arazo handienetariko bat kutsadura da, eta horrek izaki bizidun

guztiongan eragiten du; baina jendea ez da konturatzen horretaz. Batzuek ez dute sinesten, beste

batzuek berriz ez dute jaramonik egin nahi. Badaude hainbat froga erakusten dituztenak

kutsadura dagoela ekosistemetan eta guk erakutsi nahi ditugu. Ikerketa honekin ondorengo

helburuak lortu nahi dira:

1. mailako helburuak:

— Ekosistemak kutsatuta daudela erakustea.

— Phaseus vulgaris eta Artemia franciscana kutsaduraren adierazle modura erabilgarriak diren

frogatzea.

2. mailako helburuak:

— Propietate desberdinekin landarak eta animaliak nola hazten diren erakustea.

— Ibai baten ura aztertu eta kutsatuta dagoen ikertzea.

— Ekosistemak kutsatzen dituzten substantziak ikertzea.

— Ibaiaren zati desberdinen arteko desberdintasunak aztertu.

Esperimentua gidatuko duten hainbat hipotesi proposatu dira:

— Landara ez da haziko, ur kutsatuak hil egingo duelako.

— Artemia ez da haziko, ur kutsatu gabea behar duelako.

— Ibaia herri batetik pasatzen denean edo fabriketatik pasatzen denean zati kutsatuena izango da,

bertako substantziak kutsatuko dutelako.

— Ibaiaren goi-ibilgua ez da egongo kutsatuta, gizakiaren aldetik ez delako pasa.

— Bi izaki bizidun hauek kutsadura neurtzeko balioko dute, haien bizitza zikloa oso laburra eta

argia delako.

Behin hipotesi eta helburuak finkatuta, informazio bilaketa egin da, marko teorikoan pilatu dena.

Informazioa aztertu ostean, esperimentazioa planifikatu da, materialak eta prozedura zehaztuz.

Esperimentazioa egin ostean, emaitzak idatzi eta ondorioak atera dira. Amaieran, marko

teoriokoa osotzeko erabilitako web orriak aipatzen dira.

! ORRIALDEA4

LAUAXETA IKASTOLA

Marko teorikoa

EKOSISTEMAK

Ekosistema, faktore abiotiko eta biotikoren multzo bat da, hau da, bizigabeak eta izaki bizidunak

batzen dituen lekua da. Ekosistema desberdinak daude eta haien arabera espezie desberdinak

daude. Espezieak hurrengoak izan daitezke: bakteriak, onddoak, landarak edo animaliak. Hauek

dira Euskal Herriko ekosistema desberdinak:

- Baso atlantiarra - Mediterranear basoa

- Gune lehorrak

- Mendi alpinoak

- Itsas bazterrak

- Itsasoa

-Hezeguneak

Dena den, espezie desberdineko izaki bizidunak egon daitezke nahasturik ekosistema berdinean.

Espeziek euren artean behar dira elika katea betetzeko.

ELIKA KATEA

Lehen esan bezala, espezie desberdinak euren artean behar dira

Elika Katea betetzeko. Elika katean izaki bizidunak 4 zatitan

banatzen dira:

- Ekoizleak: Zuhaitzak, algak...

- Lehen mailako Kontsumitzaileak: Behia, artemia...

- Bigarren mailako Kontsumitzaileak: Lehoia, marrazoa...

- Deskonposatzaileak: Onddoak, bakterioak...

Hurrengo prozesua bete behar dute:

Demagun ekoizlea zuhaitza dela. Zuhaitza hazten denean, lehenengo mailako kontsumitzaileek

jaten dute.

Lehenengo mailako kontsumitzailea bigarren mailako kontsumitzaileak ehizatzen du.

! ORRIALDEA5

LAUAXETA IKASTOLA

Bigarren maila kontsumitzailea hiltzerakoan lurrean dauden deskonposatzaileek jaten dute.

Ekoizle berri bat dago eta elikadura behar du beraz deskonposatzaileak jaten ditu.

Eta zikloa horrela izango zen behin eta berriro.

KUTSADURA

Kutsadura zer den esatea ez da batere gauza samurra; normalean

ibai bat ikusterakoan eta usain sakorra edota zaborra ikusten

denean esaten ohi da kutsaturik dagoela baina, itsuraz eta usainez

nabarmentzen ez diren hainbat materia daude kutsatzen dutenak.

Beraz beti ezin da jakin noiz dauden kutsatuta ibaiak, basoak eta

ingurumeneko beste ekosistemak.

Laburbilduz, poluzioa hainbat produktuk eta substantziek eragiten

duten ingurumeneko kutsadura da.

Hiru taldetan banatzen dira kontaminatzen dituzten gauzak:

-Kontaminatzaile Fisikoak: Hondakin solidoak dira, adibidez ibaietara botatzen ditugun

plastikozko botilak.

-Kontaminatzaile Kimikoak: Konposatu kimikoak dira normalean etxeko lanetan,

nekazaritzan edota industrialdeetan erabiltzen direnak. Haien artean petroleoa, mineral toxikoak,

gasolina eta beste hainbat produktu kimiko daude.

-Kontaminatzaile Biologikoak: Mikroorganismoak (protozooak, bakteriak...) dira eta hauek

gaixotasunak ekartzen dituzte. Gaixotasunek uretan dauden algak eta izaki bizidunak hiltzen

direnean deskonposatu egiten dira eta hori egiteko O2 behar dutenez, uretan dauden animaliek

O2 gutxiago izaten dute.

Hona hemen gaur egungo kutsadura sortzen duten emisioen bi grafiko:

!

! ORRIALDEA6

LAUAXETA IKASTOLA

Kutsadura noiz hasi zen jakitea nahiko saila da leku bakoitzean denbora desberdinean hasi

baitzen. Dena den, Estatu Batuetako eta Dinamarkako ikertzaile batzuek Peruko Andeetan

aurkitu dituzte hainbat elementu kimikoak gizakionak zirenak 793 eta 1989 urteen bitartean

utziak zirenak bertan. Izotzezko nukleo hau izan da lehena erakusten Hegoaldeko Amerikarrek

kutsatzen zutena Industria Iraultzaren aurretik. Elementu kimiko hauen eratorria hainbat

zibilizazioetatik datoz haien artean inkak, kolonizazioko espainiarrak, amerikarrak... hau da,

industria iraultzatik aurrera gaur egun arte kutsadura handitzen joan da. Hala ere, gaur egun

kutsadura gure egunerokotasunean ikus dezakegu eta hainbat fenomeno daude:

Negutegi efektua Berotegi edo negutegi efektua azkenaldian nahiko ospetsua izan da fenomeno

honek dakarren ondorioengatik. Negutegi efektuak karbono kapa bat sortzen du eguzkiak

bidaltzen dituen izpiak Lurraren barnean mantenduz. Sortutako ozono geruza CO2-z osatuta

dago eta gizakiak geroz eta CO2 gehiago produzitzen duenez geruza hori loditzen ari da.

Euri azidoa Euri azidoa azufre dioxidoa eta nitrogenoa batzean gertatzen da. Azufre dioxidoa

gasolina erretzean aurkitzen da eta eta nitrogeno oxidoa autoen keetan. Bi gas hauek CO2-arekin

batera botatzen dira egunero eta horrek substantzia kimiko bat isurtzea eragiten du. Euri honek

ekosistemetan eragin oso handi du baina gizakietan baita, euriak arropetan zuloak egitera heldu

daitekeelako.

! ORRIALDEA7

LAUAXETA IKASTOLA

Jarraian, hainbat ekosistemetako kutsadurak aztertu dira:

Ura:

Uraren kutsadurak eragina du airean; atmosferan ura CO2-zko, azufrezko dioxidozko eta

nitrogenozko oxidozko partikulekin nahasten da. Euria egiterakoan ura kutsatuta dagoenez euri

azidoa sortzen da. Euri azidoak gizakiongan kaltea eragin dezake eta euri hau ibaietan edo urezko

ekosistemetan sartzen denean, bertan bizi diren animaliak arriskuan jartzen ditu. Ph-ko probak

egiten dira uraren kalitatea ona den jakiteko. Ona izateko, 6,8-8,5ren artean egon behar da. Ph-

ren probak papel berezi batekin neurtzen da, eta kolorearen arabera jakin dezakegu ona edo

txarra den. Hona hemen zein kolore diren azidoak, alkalinoak edo neutroak:

Basoak:

Basoak kutsatzeko hainbat modu daude haien artean zarata, zaborra botatzea bertan lurrera eta

basoaren airea kutsatzea.

Zarata egiten dugunean, basoan bizi diren animalien baldintza akustikoak geldiarazten ditugu eta

hori era batera ekosistema kutsatzea da. Bada, badaude basoak eta lurra laguntzen dituzten

materialak, material biodegradableak bezala ezagutuak direnak, baina jendeak oraindik ez du

ikusten desberdintasuna eta edozer gauza botatzen du lurrera. Beste batzuek berriz, sua egiten

dute edo tabakoa erretzen dute ingurumen horretan bizi diren bizidunei jaramonik egin gabe.

Horren ondorioz gehienetan suteak daude eta hainbat eta hainbat baso suntsitu dira horrelako

tontakeriengatik.

Lurra:

Lurra kutsatzeko hainbat modu daude, adibidez nekazaritza. Lurra kutsatuta egoteko arrazoi

nagusia substantzia toxikoak lurrera botatzen direla da. Substantzia toxiko hauek lurretik doazen

urarekin nahasten dira eta ur hori ureztatzeko, edateko edota arrainen bitartez gu intoxikatzeko

erabiltzen da. Substantzia toxiko hauek gainazelean dagoen zakarrari eta beste hainbat

arrazoiengatik gertatzen da.

Munduko pertsona bakoitzak zerbait egingo balu kutsadura murrizteko ez zen hau gertatuko.

Lehendabizi, gure ingurunean dauden izaki bizidunak errespetatzen zerbait gutxiago kutsatuko

genuke. Herrien inguruan basoak daude eta basoetan animaliak; papera behar badugu eta basoko

zuhaitzak mozten baditugu animaliak etxe barik utziko ditugu eta gainera oxigenoa ematen

diguten izaki bizidunak hilko ditugu.

! ORRIALDEA8

LAUAXETA IKASTOLA

IBAIA

Nahiz eta kutsadura ekosistema desberdinetan eman, ikerketa honetan ibaia aztertu da. Ibaia,

mendi tontorretik itsasorarte heltzen den ur natural korronteari deritzogu. Ibaiek hainbat atal

dituzte:

Goi-ibilgua: Erreka jaiotzen den zatia da, normalean mendi tontor batean izaten dena. Ibaia

bertatik pasatzen denean “V” itxurako bailerak sortzen ditu. Hala ere, ibaia jaiotzen den tokia

lehorra bada, sakanak, euri-bideak eta uharrak sortu daitezke. Goi-ibilguan ibaiak korronte

handia izaten du.

Erdi-ibilgua: Erreka zatitzen den eta banatzen den zatia da. Zati honetan errekak goi-

ibilguan eraman izan dituen partikula finak garraiatzen jarraitzen dira nahiz eta korrontea ez izan

goi-ibilguan bezain handia, erdi ibilguan ez dagoelako malda askorik.

Behe-ibilgua: Ibaiaren azken zatia eta itsasoan isurtzen den zatia da. Erreka leku lauetatik

igarotzean sedimentu guztiak hondoratzen uzten ditu, bere korrontea oso txikia delako eta

hirietatik edota herrietatik pasatzen delako; ibaiaren zatirik kutsatuena da normalean.

URAREN KALITATEA

Datu kuantitatiboak

Hona hemen uraren kalitatea neurtzeko hainbat modu:

• pH-a:

Uraren kalitatea neurtzeko, hainbat modu daude, eta horietako bat, pH-ren maila neurtzea da.

Horretarako tornasol orria erabiltzen da. Bere funtzionamendua hurrengoa da: uran sartzean,

bere kolorea behatu behar da. Ondoren, kutxan ikusi behar da kolore horren zenbakia zein den.

0tik 14ra doa, eta 0-ak azidoa dela adierazten du, hau da, pH baxua dela eta hidrogeno atomo

zenbakia handiagoa dela oxhidrilo atomo zenbakia baino. 14 bada, alkalinoa da, azidoaren

! ORRIALDEA9

LAUAXETA IKASTOLA

kontrakoa. EPAk ( agencia de proteccion ambiental-ak) esaten du ur oso azidoak edo ur oso

alkalinoak osasunerako oso txarrak direla, eta komenigarria izango zen 6.5 eta 8.5 artean egotea

bere pH maila. Hala ere, hoberena 7 izango zen, 7ak neutroa dela adierazten duelako.

• ST:

Solido totalak uran desegindaki solidoen batura da. Ura ST-etarako analizatzen denean lagina

lehortzen da eta hondarra gero pisatzen da. ST substantzia organikoak eta ez-organikoak,

mikroorganismoak, hondarra eta buztina bezain partikula handiak izan ditzakete.

• Eroankortasuna:

Eroankortasunak energia eramatea esan nahi du ioiengatik. Uraren eroankortasunaren neurriak

uretako ioi kontzentrazioaren ikuspegi argia eman dezake, ura energiaren eramatearekin

erresistentziaduna delako. Energia ramateak Siemens-etan adierazten da eta konduktibimetro

batekin edo zelula batekin neurtzen da.

• Mikrobioak:

Mikrobiozko kutsadura bananduta dago kutsaduran daukazan organismoek erreproduzio

ahalmenarekin. Mikrobiozko poluzioa, poluzioa izan daiteke bakterioengatik, bakterio-

populazioaren neurriaren arabera, Kolonietako (UFC-etako) Unitate Hezitzaileetan adierazten

duenengatik. Pirogen-agatik poluzioa mikrobiozko beste poluzio bat da. Pirogenes sukarrak odol

beroko animaliengan eragin dezaketen bakterio-produktuak dira. Bakterioen eta pirogen-aren

ondoren urak kutsatu dezake ere birusengatik.

• DBO-a:

Analisiak egin daitezke ere guztizko ikatz organikoaren (COT-aren) neurriengatik eta oxigenoaren

eskari biologiko eta kimikoagatik. DBO-a materia organikoaren neurria da uretan, mg/la-tan

adierazita. Desegindako materia organikoaren deskonposiziorako eskatzen den oxigeno

kantitatea da. DBO-aren probak bost eguneko aldi bat hartzen du. DQO-a materia organiko eta

ez-organikoaren neurria da uretan, mg/la-tan adierazita, kutsatzaileetako herdoiltze kimiko

beterako eskatutako desegindako oxigeno kantitatea da.

• Nitratoak:

! ORRIALDEA10

LAUAXETA IKASTOLA

Nitratoak funtzezkoak dira landareentzat. Nahiz eta onuragarriak izan, landare batean nitrato

gehiegi egoteak ez dut onurarik ekartzen landare edo alga baten hezkuntzan. Gehiegi horrek

oxigenoa azpiko geruzerata heltzen eragin dezake; gainera, landare horiek hilzean, bakterio

deskonposatzaileek oxigeno asko erabiltzen dut, anoxia (oxigeno falta) egoera sortuz. Fenomeno

honi Eutrofizazioa deritzo eta nitrato isurketetatik, ongarrietatik etab. dator.

* Balioak:

0-4 ppm: ur ez kutsatua

5-40 ppm: nitratoen balore onargarriak

+40 ppm: balio ez onargarriak

**ppm = mg/l = milioiko parte

• Fosfatoak:

Nitratoak bezala, fosfatoak landare eta algentzako elikagaiak dira. Fosfato gehiegi egoteak,

garbigarridn eta beste hainbat gauzen ondorioz, eutrofizazioa eragin dezake.

* Balioak:

0 ppm: ur ez-kutsatua

1 ppm: balore onargarriak

2-3 ppm: uraren kalitatea, erregularra

+4 ppm: uraren kalitate txarra

• Bakterio koliformeak:

Gorotzetako bakterio koliformeak digestio-sisteman daude. Hala ere, bakterio hauek ez dira

edangarri edo bainatzeko egokiak diren uretan egon behar. Beraien presentziak gorotz kutsadura

adierazten du. Urak ez ditu 100 mililitroko 20 koliforme kolonia gainditu behar.

! ORRIALDEA11

LAUAXETA IKASTOLA

• Oxigeno disolbatua:

Uretako animalia guztiek oxigenoa behar dute bizi ahal izateko. Oxigeno disolbatuaren

kontzentrazioa, sistema sartzen den oxigenoak eta organismoek kontsumitzen duten oxigenoak

baldintzatzen dute.

Normalean ur geldiek oxigeno gutxiago xurgatzen dute ur-nahasi edo mugimenduan daudenek

baino. Gazitasunak eta tenperaturak ere uretako oxigenoaren mailan eragiten dute: ura, zenbat

eta gaziago eta beroago egon, orduan eta oxigeno gutxiago egongo da.

* Balioak:

0-1: Oso txarra espezie gehienentzat

2-4: Kaltegarria espezie gehienentzat

+4: Uraren kalitate ona.

• Oxigeno saturatua:

Oxigenoaren saturazio portzentaia uraren kalitatea neurtzeko garrantzitsua da. Ur hotzak oxigeno

gehiago dauka beroak baino.

Oxidazioaren bidez deskonposa daitekeen materia organiko ugari dagoenean, oxigeno

kontzentrazioa oso baxua da, oxigeno gabeko ingurua sortuz. Kontrakoa gerta daiteke baita:

landareak/algak dauden inguru batean, eta ondorioz aktibitate fotosintetiko altua, saturazio

portzentaiak %100a gainditu dezake.

* Balioak:

-%50: urria

%51-%70: onargarria

%71-%90: ona

+%91: oso ona

! ORRIALDEA12

LAUAXETA IKASTOLA

• Amoniakoa:

Amoniakoa (NH3) mormalean, uretan amonio loi moduan aurkitzen da, bertan dagoen

hidrogenoarekin.

Produktu toxikoa da, horregatik izaki bizidunek metabolismoan zehar sortutako konposatu hau

kanporatzeko sistemak dituzte. Arrain eta uretan bizi diren ornogabeek zuzenean kanporatzen

dute ingurura. Ugaztunek ordea, anfibio eta arrain batzuek bezala, gernuaren bitartez

kanporatzen dute, toxikotasun baxuago dudnez, denbora luzeagoan biltzeko denbora ematen

duelako. Azkenik, hegazti eta narraztiek azido uriko solido moduan kanporatzen dute, oso ur

gutxi ugaltzen dutelarik prozesuan.

Dena den, amoniakoa onargarri itzela da landareentzat bere nitrogenoarengatik.

* Balioak:

0 ppm: Ur ez kutsatua

1 ppm: Balore onargarriak

+2 ppm: Balore ez onargarriak

Datu kualitatiboak

Hona hemen ura ikertzeko hainbat datu kualitatibo mota:

• Uhertasuna:

Uretan etendako materiak argia xurgatzen du, urak lainotutako itxura izan dezala eraginez. Hau

uhertasun deitzen da. Uhertasunak hainbat teknika desberdinekin indarrak neur dezake, honek

argiaren transmisioaren aurkako erresistentzia frogatzen du uretan.

• Dastamena:

! ORRIALDEA13

LAUAXETA IKASTOLA

Dastamenak hamarren batzuen kontzentrazioak antzeman ditzake hainbat PPM-ehunetara eta

gustuak esan dezake kutsatzaileak aurrean daudela, baina kutsatzaile espezifikorik ezin duela

identifikatu.

• Kolorea:

Koloreak lohikeria organikoak aurrean egon daitezela iradoki dezake. Kasu batzuetan barne

metal-ioiek uraren kolorea eragin dezakete. Lagin desberdineko erkaketak kolorea neurtzen du

bisualki edo espektrometro batez. Hau da argi-transmisioa substantzia batean, kutsatzaile

batzuen kontzentrazioak kalkulatzeko, neurtzen duen gailua. Urak ohi ez bezalako kolorea

duenean gehienetan honek ez du kezka esan nahi osasunerako.

• Usaimena:

Usainaren detekzioa erabilgarria izan daiteke, usaina izateak barne kutsatzaileetako maila baxuak

antzeman ditzakeelako gehienetan. Hala ere, herrien gehiengoan usainarekin kutsatzaile

detekzioa erregulazio zorrotzetara mugatuta dago, arrisku bat izan daiteke kutsatzaile arriskutsu

batzuk lagin batean aurrean daudenean osasunerako eta.

AZTI-KO ELKARRIZKETA

AZTI deitutako zientziazko eraikin batera joan zen artemiei buruzko informazio gehiago lortzera.

Horra heltzean, Antonio Castillo Salgado deitutako zientzalari gazte batek, guk eukindako dudak

(artemiak nola eklosionatzen dira, ea beste artemia antzeko espezie bat dagoen artemiak erabili

beharrean espezie hori erabiltzeko, artemiek behar zituen gatz kantitatea zehaztea, artemien giro

tenperatura zein den zihurtatzea e.a) argitu zituen.

Galderen erantzunen guztietatik hainbat gauza kontuan hartu ziren artemien esperimentazioa

egiteko:

Artemiek behar zuten tenperatura: 25-28 °C artekoa izan behar zen, eta geroz eta tenperatura

gutxiagoa geroz eta gehiago iraunduko du eklosionatzen.

Argia: Antoniok zientzialariak jakinarazi zuen, artemia honek argia behar zutela eta horretarako

bere ideia izan zen bonbilla bat artemieroaren gainean 2cm-tara jartzea, artemiak behar duten

beharrezko argia izateko.

Gatza: gutxienez 38,2 gramo 1 litroko.

Aireazioa artemieroaren ura oxigenatzeko.

Janaria: eklosionatu arte janaririk ez eman eta eklosionatzen direnean janari gutxi edo apurra

izatea.

Ibaiko uren PH-a ona izateko, normalean 7,5-8 artekoa izaten da.

Artemiak eklosionatzeko irauten duten denbora gutxi gora-behera 24-48 h dira.

! ORRIALDEA14

LAUAXETA IKASTOLA

Laburbilduz, Zientzia Azokako helburu nagusia (ekosistemak kutsatuta dauden ala ez) egiteko eta

makina handi eta kutsadurak saihesteko, artemiak deitutako espezie bat erabili ahal izango da eta

horrela munduko kutsadura murriztuko da. Hau lortzeko, Antoniok gomendatu zituen gauzak

kontuan hartu ziren esperimentua prestatu ahal izateko eta horregatik, zientzialari honi laguntza

guztia eskertzen zaio.

Esperimentazioa

Uraren kalitatea neurtzeko Nerbioi ibaia erabili da:

NERBIOI IBAIA

Nerbioi Espainako penintsularen iparraldetik pasatzen den ibai bat da, Arabako probintzian jaioa,

Burgosen mugaren alboan. Los Altos del Corral-eko, Bagate-ko eta Urkabustaiz-eko urak alde

batetik eta La sierra de Gorobel-eko edo Sálvada-ko urak beste aldetik batzen dira ibai honetan.

Bere jatorria Iturrigutxi, Ajiturri eta Ureta erreketan hasten da. Bere hasierako zatietan euri gutxi

egiten duen eta elurrik ez dagoen denboran ibaia lehor-lehor gelditzen da. Ondoren Nerbioi ibaia

gaur egun ezaguna den Nerbioi haranetik doa Bizkaiara heltzen den arte, Orduñatik gertu.

Bertatik, Altubetik, Orozkotik, Zeberiotik, Zolloko errekatik, Aldaikoerrekako errekatik eta

Aspiuntzako errekatik doa. Basauriko udalerritik Ibaizabal ibaia pasatzen da, ur-emari eta

zabalera antzekoarekin, beraz Ibaizabalarekin batera Bilbotik igarotzen da, Bilboko itsasadarra

izenarekin. Behin erdi-ibilgua eginda, ibaiaren amaiera heltzen hasten da beraz Santurtziko,

Getxoko eta Ciervanako udaletatik pasatzen da eta Kantauri itsasoan isurtzen da.

Ibaizabal errekak Nerbioi ibaian gehien eragiten duen erreka dela uste dute pertsona askok. Beste

pertsona batzuek ordea, Ibaizabal erreka nagusia dela uste dute, eta Nerbioi ibaia dela

ezkerraldetik eragiten dionak. Hala ere, badaude sistemari Nerbioi-Ibaizabal deritzoten hainbat

pertsona.

Ikerketan honetan iturriko ura, Nerbioi ibaiko erdi ibilguko ura eta behe ibilguko urak erabili dira

espezien hazkuntzak ikertzeko.

Hala ere, espeziei aplikatu aurretik urei frogak egin zitzaizkien:

• pH-ren froga

• Datu kualitatiboak (usaimena, dastamena, uhertasuna eta zaporea)

! ORRIALDEA15

LAUAXETA IKASTOLA

• Nitratoak

• Fosfatoak

Honako ura bi espezietan aplikatu da:

Phaseous vulgaris

Ingurune egokian, Frijola hazkuntza epigeoa du, hau da,

landarea haztean, hazia lur azpian gelditu baino, lurretik

ateratzen da, eta lur azpian sustraiak gelditzen dira soilik. 3-8

egun behar ditu hazten hasteko, baina klima 12 gradu baino

baxuagoa bada, 2 asteetara heldu ditzake hazi barik, klima

beroetan askoz arinago hazten delako. Normalean ez da asko

hazten, 25 cm gutxigora behera, baina kasu batzuetan, metro

bat eta pikura heldu da.

Ingurune kutsatuan, normalean landara ez da batere hazten,

edo oso gutxi eta astiro hazten da, kutsadura naturala bada

baita ere, animalien hondakinak adibidez, baina kasu oso

arraroetan, nutriente begetaletan adibidez, ur landararen

hazteko prozesua azkartzen du, baina denbora pasa eta gero,

ahultzen da.

Landareak bere hazkuntza prozesua errelentizatzen du,

mineral nartural faltagaitik, eta landara hazten bada, askoz

ahulagoa da eta bizirautea oso zaila da.

Artemia franciscana

Artemia krustazeo espezie bat da. Ur gazikaretan bizi dira (hau da, ur geza baino gatzago eta

itsasoko ura baino gat< gitxiagoko ura da) eta ez dira asko eboluzionatu.

Artemia helduak 10 edo 15 milimetro altueran izan ahal dira, baina badira ere beste espezie

batzuk Artemia parthenogenetica bezela eta 3 milimetro besterik ez dute neurtzen, hori adina eta

ingurunearen araberaz, gainera, normalean, gatz gehiago dagoenean, txikiagoak izaten dira.

Artemiak gehienetan erabiltzen dira janari bezala arrainentzako, proteina asko dituztelako.

Artemien berezitasuna bizirauten duten denbora da, izan ere, arrEk emeEk baino gutxiago

irauten dute bizirik

Euren gorputzetan badute filopodo deitutako apendice torasico, luzakin batzuk dituzte eta eurek

igeri egiteko balio izateaz aparte, urezko korronteak sortzen dituzte filtratzeko eta janaria

! ORRIALDEA16

LAUAXETA IKASTOLA

aurkitzeko. Eta nahiz eta ez eukin filtratzeko janari selektiborik gehienetan alga zelubakarrak,

errotiferoak eta detrituak jaten dituzte.

Artemia oso erabilgarria izango da guretzat esperimentu honetan, bere bizitzako zikloa oso azkar

emoten delako eta beraz, ur kutsatuaren eta ur ez kutsatuaren artean aldaketak nabaritzeko oso

erabilgarria izango da.

Artemiak 4 hilabete bizirik irauten dute eta 4 egunetan 300 arrautz edo gehiago jarri ahal dituzte.

Hona hemen esperimentazioa:

Phaseus vulgaris

1. saiakera

Materialak:

— 5 mazeta

— 5 landara hazi

— 5 ontzi

— 5 pipeta

— Lurra

— 5 pegatina

! ORRIALDEA17

LAUAXETA IKASTOLA

— Errotulkiak

— Ura

— Itsasoko ura (2.mazetarako)

— Detergentea (3.mazetarako)

— Txanpua (4.mazetarako)

— Olioa (5.mazetarako)

Prozedura:

— Lehenik, ontzi bakoitzean 50ml ur jarri.

— Bakoitzari dagokion beste likidoaren 50ml gehitu (Lehenengo ontzi izan ezik, kontrola da eta).

— Bitartean, mazeta guztietan lurra eta hazi bat sartu.

— Mazetetan pegatinak jarri eta ureztatu duzun uraren izena idatzi.

— Landara bakoitza dagokion urarekin ureztatu (pipetekin 10ml soilik bota), 40 egunez.

2. saiakera

Materialak

- 6 mazeta

- Iturriko ura

- Bilboko ura

- Arrigorriagako ura

- Lurra

- 6 babarrun hazi

Prozedura

Aurreko urteko prozedura berdina da baina Arrigorriagako eta Bilboko urarekin.

! ORRIALDEA18

LAUAXETA IKASTOLA

Artemia franciscana

1. saiakera

Materialak:

— Artemiak

— Arrain ontzia (pezera)

— Mikroskopioa

— Oxigenoa (artemiak oxigenoa behar dutelako)

— Ura

— Artemientzako janari likidoa (behin artemiak jaiota daudenean janaria eukiteko)

— Itsasoko ura

— Plastikozko botila bi (artemiak sartzeko)

— Tubo bat

— Ur litro 1 (botilan ura sartzeko)

— Itsasoko gatza (artemiak hazteko)

— Koilara handia eta txikia (gatza eta artemiak hartzeko)

Prozedura:

— Lehenik "artemieroa" egin coca-colazko bi botilak batzen.

— Artemiero barruan filtroa itsatsi.

— Ondoren ura bota, gero itsasoko gatza eta azkenik artemiak.

— Azkenik, itxaron.

! ORRIALDEA19

LAUAXETA IKASTOLA

2. saiakera

Materialak: - Iturriko ura (0,75l)

- Kristalezko pote zabala

- Gatza (18,75g)

- Artemiak (2 goilarakada txiki)

- JBL Artemio Fluid (2 tantatxo egunero, behin)

- Goilara txikia (artemiak hartzeko)

- Goilara handia (gatza urarekin nahasteko)

- Termostatoa (ura bero egoteko, gutxi gora-behera 20°tan)

! ORRIALDEA20

LAUAXETA IKASTOLA

Prozedura:

— Lehenik 24 ordutan utzi kloroa ebaporatzen kloroa desagertu ahal izateko.

— Egun bat pasa ostean, 0,75 litro ur eta 18,75 g gatz neurtu. Artemiek 100 zentilitrotarako 20 gramo gatza behar dute, beraz, neurketak hiruko erregelaren bitartez lortu beharko dira.

— Ondoren, ura eta gatza kristalezko bote zabal batera bota koilara handi baten bitartez ura gatzarekin nahastuz.

— Azkenik, artemiak ura eta gatzarekin bateratuko dira, eta honekin batera, termostatoaren gainean jarri den ura 20 gradutan egon beharko da.

Emaitzak Hona hemen lortutako emaitzak:

Uraren kalitatea:

! ORRIALDEA21

pH: Nitratoak:

Fosfatoak:

LAUAXETA IKASTOLA

Datu kualitatiboei dagokionez, Arrigorriagako ura eta iturriko ura gardenak, usain

gabekoak, eta uhertasun gabekoak dira. Bilboko urari dagokionez, ura gardena da baina

zikinkeriarekin, ez du usainik eta ez du uhertasunik.

Datu kuantitatiboei erreparatzen bada, ikus daiteke Arrigorriagako uraren pH-a 6-koa da,

mitratoak 5ppm-koak dira eta fosfatoak 2ppm-koak dira. Bilboko uraren pH-a berriz, 6-

koa da, nitratoak 5ppm-koak eta fosfatoak 3ppm-koak. Azkenik, iturriko uraren pH-a 6-

koa da, nitratoak 0ppm-koak eta fosfatoak 1ppm-koak.

Phaseous vulgaris:

1. saiakera

Landara, kontrol ontzian bakarrik hasi da, baina oliozko eta itsasoko uraren ontzietan

zeuden haziei, sustraiak atera zaizkie. Bi aste eman ditugu esperimentazio hau egiten, eta

gutxi gora behera, gure hipotesietan esandako guztia gertatu da; dena den, landara

ikertzen denbora gehiago egon ezkero, emaitza hauek askoz ikusgarriak izango direla.

2. saiakera

Landara iturriko urarekin asko hazi da.

3. saiakera

Landara Arrigorriagako urarekin iturriko urarekin baino gutxiago hazi da.

! ORRIALDEA22

LAUAXETA IKASTOLA

4. saiakera

Landara Bilboko urarekin Arrigorriagako urarekin baino gutxiago hazi da.

Artemia franciscana:

1. saiakera

Artemiak hazteko hiru proba egin ditugu:

Lehen proban, artemieroan, filtroarekin batera, itsasoko ura bota dugu eta ondoren artemiak.

Eta ez dira hazi.

Bigarren proban, artemieroan, filtroarekin batera, grifoko ura bota dugu eta ondoren artemiak.

Eta ez dira hazi.

Hirugarren proban, artemieroan, filtroarekin batera, grifoko ura gatxarekin bota dugu

artemiekin batera. Honetan ere, ez dira hazi.

! ORRIALDEA23

LAUAXETA IKASTOLA

2. saiakera

Lehen proban kontrolarekin (iturriko urarekin) artemiak eklosionatu eta gero, egunero behin

janaria eman behar zitzaien, hain zuzen ere, JBL Artemio Fluid-eko 2 tantatxo:

24h (1 egun) Eklosionatu berriak

48h (2 egun) Eklosionatuta

72h (3 egun) Eklosionatuta

96h (4 egun) Eklosionatuta

240h (10 egun) Hilda

! ORRIALDEA24

LAUAXETA IKASTOLA

Bigarren proban Bilboko urarekin, artemiak 3 egun behar izan zuten eklosionatzeko. Espezie

honi janaria, beroa eta Bilboko urarekin ureztatuz (beroarekin ura ebaporatu ez dedin) 7 egun

pasa eta gero hil egin ziren.

Hirugarren proban Arrigorriagako urarekin, artemiak nahiz eta denbora berdinean

eklosionatu, gehiago iraundu zuten bizirik Bilboko urarekin baino, hain zuzen ere, 8 egun.

! ORRIALDEA25

LAUAXETA IKASTOLA

Ondorioak

Phaseous vulgaris:

Gure iturrietako ura ez dago landara hiltzeko bezain kutsatuta, eta horrexegaitik landara dezente

hasi da. Itsasoko ura zein olio ura, pixka bat kutsatuta zeuden, eta bakarrik sustraiak atera

zaizkie: itsasoko ura zutenei, 5- 7 centimetroen arteko sustraiak atera zaizkie, eta olio ura zutenei,

4- 5 centimetrokoak. Horrez gain, detergentearekin eta txanpuarekin ura zuten haziei, ez zaizkie

landararik ez sustrairik atera, baina txanpuarekin ura zuten haziak pixka bat handitu dira.

Aurten ordea, iturriko urarekin izan da gehien hazi dena. Arrigorriagako eta Bilboko urarekin

iturriko urarekin baino gutxiago hazi dira, beraz ondorioztatu dezakegu nahiz eta Bilboko eta

Arrigorriagako urak kutsatuta egon, haien kutsadura maila ez dela guztiz larria eta bertan bizi

diren espeziek jasan dezaketela.

Landarearen hipotesiari dagokionez, ez egiaztatu landara komtrolean, Arrigorriagako eta Bilboko

uran hazi delako. Guzti hau esanda, gehien kutsatutako ura txanpuarekin zegoena zen eta

hoberen zegoena ura kontrola izan da, hau da, normala. Beraz, iturriko uraren kutsadura maila

oso txikia dela ondorioztatu da eta bestelako substantziek ingurumenean kalteak eragiten

dituztela, euren isurketek ura kutsatzen dutelako eta bizidunei hazteko, eta, orokorrean, bizi

funtzioak egiteko zailtasunak eragiten dizkietelako.

Artemia franciscana:

Egindako artemien hipotesia hurrengoa izan da: “Artemia ez da haziko ur kutsatu gabea behar

duelako.” Esperimentazioa egin eta gero, hipotesi hau ez da frogatu, ibaiko urarekin (ur

kutsatuarekin) artemiak ez dira hazi behar zuten bezain pronto baina 24 h beranduago

eklosionatu dira. Beraz, ibaiko urarekin iturriko urarekin baino gehiago iraundu dute hazten eta

honekin ondorioztatu daiteke, ibaiko ura, iturriko ura baino kutsatuagoa dagoela. Beste aldetik,

ere ondorioztatu ahal da, ibaiko ura ez dagoela uste zen baino kutsatua, Bilboko eta

Arrigorriagako ibaien uran jarri ziren artemiak eklosionatzeko posibilitatea izan zutelako. Honez

gain, ibaiko urarekin artemiak azkarrago hil dira, gutxi gora-behera 216 ordu pasa eta gero.

Grifoko urarekin berriz, 240 orduen artean iraundu zuten bizirik.

Gainera, Arrigorriagako eta Bilboko ibaien arteko uren emaitzak konparatuz, ikusi da,

Arrigorriagako ibaian Bilboko ibaian baino egun bat gehiago iraundu dutela bizirik. Beraz,

honekin ondorioztatu daiteke, Bilboko ibaiko ura Arrigorriagako ura baino kutsatuagoa dagoela,

Bilboko ibaiara heldu baino lehen, ura kutsatzen duen fabrikaren bat edota ibaia kutsatzen duen

beste gauzaren bat egongo delako.

Laburbilduz, iturriko ura ez dago kutsatuta eta Bilboko eta Arrigorriagako ura kutsatuta daude,

baina ez dira maila arriskutsu batera heltzen. Honez gain, ikerketa honekin frogatu izan da nola bi

espezie hauek kutsadura neurtzeko erabili ahal diren, baina ez ekosistema bat kutsatuta ala ez

! ORRIALDEA26

LAUAXETA IKASTOLA

dagoen esateko, baizik eta kutsadura maila horretan datu zehatzak emateko. Dena den, kutsadura

maila horrek espezien hazkuntzetan eragina dute beraz etorkizunera begira kutsadura murrizteko

neurriak hartu beharko ziren, espezien hazkuntza ikertzen edota uraren kalitatea neurtzen hilero

edo denbora zehatz batean.

! ORRIALDEA27

LAUAXETA IKASTOLA

Webgrafia

elblogverde.com/contaminacion-de-los-bosques/

es.slideshare.net/LUSMILAPIMENTEL/ecosistemas-contaminados

http://es.wikipedia.org/wiki/Contaminaci%C3%B3n_del_medio_h%C3%ADdrico

http://municipiospuebla.mx/nota/2014-06-10/izucar-de-matamoros/contaminados-con-basura-

y-aguas-negras-los-r%C3%ADos-de-la-mixteca

http://tropical.theferns.info/image.php?id=Phaseolus+vulgaris

http://www.aguamarket.com/sql/temas_interes/233.as

http://www.biodiversidad.gob.mx/ecosistemas/quees.html

http://www.ecomilenio.es/documentos/informacion-cartografica/informacion-cartografica-sobre-ecosistemas

http://www.naturopatamasdeu.com/el-agua-y-sus-sales/

http://www.oecd.org/chemicalsafety/testing/36817070.pdf

webgunea.haurtzaroikastola.net/oiartzunibaia/WebOrriak/Kutsadura.htm

www.ecologiaverde.com/contaminacion-del-suelo-causas-consecuencias-y-soluciones

www.oei.es/historico/divulgacioncientifica/?La-contaminacion-ambiental-se

! ORRIALDEA28