IRUÑEKO HISTORIA5.B mailako ikasleek

egindako lana

 

 

LEHENENGO BIZTANLEAK

BASKONIARRAK• Baskoiak izan ziren lehenengoak

 • Erlijio naturala zuten, Eguzkia eta

Ilargia gurtzen zituzten eta Mari, Lurraren Jainkosa zen

   • Adoretsuak ziren• Bere dirua zuten (CECA) deiturikoa

 • Lehenengo biztanleak etxe altuak

jartzen zituzten 

ERROMATARRAK      K.a. 75. urtean

• Iruñera heldu• Pompaelo  izena jarri zioten hiriari • Baskoiek eta erromatarrak harreman onak• Batzuek besteengandik ikasi• Baskoiek erromatarrei txanponak erakutsi• Kanpamenduak  sortu, Cardo (Dormitaleria kalea) eta

Decumanus (Curia kalea)• Galtzadak, akueduktuak ...sortu• Baskoiek bere txanpon eta legeekin jarraitu zuten

LEHENENGO KRISTAUAK

• Kristautasuna Iruñera heldu

• San Saturninok ikasle bat bidali zuen gure lurraldera ebanjelizatzera

• Bataioa jaso zuen lehenengoetako bat Firminus izan  zen, Senatorearen semea, gure San Fermin.

BARBAROAK ETA BISIGODOAKK.O. VI. MENDEAN

VI. MENDEAN

• Barbaroek  Iruña suntsitu zuten• Zibilizazioa nabarmendu zuten• Horren bitartean kristautasuna finkatuta zegoen gure

herrian• Apezpiku godoek hiria menperatu zuten,

     arabiarrak iritsi arte.• Zezen plazatik hurbil bere aztarnak daude.

  

711 URTETIK AURRERA

• 711. urtean Musulmanek Gibraltargo itsasartea gurutzatu zuten.

• Bisigodoak eta Rodrigo erregeak borroka utzi zuten eta Andaluzia aldera arabiarrei aurre ematera joan ziren.

ORREAGAKO GATAZKA

• Hura Orreagako bataila  ospetsua izan zen, 778koa• Karlomagno Zaragoza konkistatzen saiatzen zen, Iruñeko

harresiak suntsituz• Musulmanek  traizionatu zuten• Iruindarrek AMAN izeneko zerga bat ordaintzen zieten• Borroka latza sortu zen

IRUÑEKO ERRESUMAIX. MENDEAN

ENEKO ARITZA

• IX. mendera arte, baskoiek ez zuten erregerik• Mende horren erdialdera buruzagi bat agertu zen• Iruñeko errege onartua, ENEKO ARITZA• Erriberako musulmanekin harreman onak • Erresuma sortu zuen• Iruñak 2000 biztanle zituen

  

HIRU HIRIALDEAK

• Nafarroako erregeak beste hiri batzuetan bizi ziren: Tuteran, Erriberrin, Tebasen eta Tafallan

  • Iruñean hiru HIrialde antolatu ziren:

o Nabarreria o San Zerningo Burgoa o San Nikolaseko Hirialdea

SANTIAGO BIDEA

• Hiriaren hazkundea nabaria izan zen Pedro de Roda apezpikuarekin

• Hirira Frantziako portaletik barrena sartu ziren erromesak eta Europako  kultura eta haize berriak ekartzen zituzten

• "Rua de los Peregrinos" zeharkatu eta Nabarreriako plazara heldu

                                                                                                             

Frantziako Portala

IRUÑEKO BESTE BURGO BATZUK 

XII. MENDEA

SAN ZERNIN BURGOA

• San Zernin frantsesez San Saturnino deitzen da• Pribilegioak zituzten, ez zuten zergarik ordaintzen• Merkataritza kontrolatzen zuten• Beraien hizkuntza: Okzitanoa• Kale nagusia eta Jarauta kaleak

SAN NIKOLAS BURGOA

• Frankoek eta nafarrek San Nikolas hirialdea osatu zuten• San Nikolas eliza elkarlanean eraiki zuten • Ez zuten San Zernin burgokoen pribilegiorik, zergak

ordaintzen zituzten

BURGOEN ARTEKO LISKARRAK

• Auzoetako bizilagunak nafarrak eta atzerritarrak ziren• Ikaragarrizko istilu eta liskarrak sortu ziren haien artean• San Miguel auzoa betirako desagertu zen• XIII. mendearen bukaeran, gaztelu bat eraiki zuten• 1276. urtean Nabarreriaren suntsiketa gertatu zen

 

IRUÑEKO KATEDRALAXII. MENDEA

KATEDRALA• Katedrala Nafarroako arte monumentu

handienetarikoa• Katedrala: hasieran erromanikoa• Horren gainean: estilo gotiko arkuak• Lur azpian Pompaelo zaharraren

eraikuntzetako aztarnak• Kalonjeak bizi ziren bertan • Klaustroaren lurrean dauden zenbakiak

hildakoan ehortzi zituzteneko hilobiak• Katedralean Karlos III.a Noblea eta

emaztea, Leonor, lurperatuta daude                                                                                    

KATEDRALA

IRUÑA XV. MENDETIK XIX.MENDERA

XV.  MENDEA: KARLOS III

• Batasunaren pribilegioa:oHiru Burgoak batu  eta udal

etxe bat sortu zuen alkate bakar batekin

• Oraingo armarria sortu zuen

XVI. MENDEA

• Gaztelu bat eraiki zuten Iruñean• XVI. mende bukaeran, gaztelu hori  zaharkituta geratu zen

garai hartako babes-sistemak kontuan hartuta• Iruña oso gune militar garrantzitsua zen• Izugarrizko Gotorlekua eraiki zuten izar pentagonal baten

itxurakoa• Egun, Ziudadela deiturikoa

XVII. MENDEA

• Gaztelu plazak ez du beti izen hori izan• Hasiera batean gaztelu aurreko belardi bat zen• Gero, torneo eta arma-jokoak ospatzeko erabili zen• San Fermin jaietan zezen jaialdiak ospatzen ziren bertan

XVIII. MENDEA• XVIII. mendean ura eta argia

iritsi zen• Hirigintza hobekuntzak hobetu

ziren• Iruña  hiri modernoa bilakatzen

hasi zen, egitura aldatu gabe• Udaletxea: eraikuntzarik

barrokoena. Egun aurrekaldea gelditzen da bakarrik 

• Ura hiriko iturrietatik hartzen zen

XIX. MENDEA

• Ura ekartzea  XIX. mendean osatu zen• Artetako iturburutik harturiko uren bitartez

IRUÑA: 1808tik AURRERA 

1843-1874 URTEETAN

• 1.808. urtean Iruña Indendentzia Gerraren eszenatoki izan zen

• Frantsesek Ziudadela hartu nahi zuten• Ziudadela frantsesen esku geratu zen gerra bukatu arte

1843-1874 URTEETAN

• Nafarroako jauregia eraiki zuten• Zezen plaza eta Santo Domingo merkatua eraiki zuten• Sarasate pasalekuari ere Valencia pasalekua deitzen zaio,

Madrilgo Errege-Jauregia soberan ziren sei estatua ekarri zituzten bertan jartzeko

• Nafarroako Jauregia Carlos III- en etorbidean kokatu

• Beranduago, Ziudadelako bi bastoi lurreratu ziren, eta horrela, Ziudadelaren eta Sarasate pasalekuaren artean etxeak eraiki ziren

• Harresi zati bat eraistea baimendu zen eta BIGARREN ZABALGUNEA eraiki zen

FORU OROITAGARRIA

• Sarasate pasalekuan kokatua• Gamazada izeneko altxamendu

oroigarri • Nafarroako eskubide historikoak

gogoratzeko

• Monumentua 1903.urtean bukatu zen eta oraindik inauguratu gabe dago

• Behean irakur daiteke:lana, bakea, justizia, autonomia eta historia

IRUÑA XIX. ETA XX. MENDEETAN

XIX. MENDEAN

• Iruña harresiz inguratuta• Zubi igokorrak goizean jeitsi

eta gauean igo• Kale batzuk artisauen

lanbideen izenak zituzten: oCaldereria (pertzagileena)oZapateria (zapatariena)...

• Ilunabarrean, San Zernin dorretik, ilun-ezkila jo eta hiriko kalean ixten ziren 

San Zernin Dorrea

XX. MENDEAN

• Trenbide elektrikoa• Iruña Zaragotza lotu• Mendiko zura eta bidaiariak

garraiatu• Tren-geltokia San Lorentzo

elizaurrean zegoen• Geltoki bat Sarasate

Pasealekuan• Mendearen erdian utzi zion

bidaiatzeari   

Irati trena

XX. MENDEAN

• Lurrunezko trena• Iruña-Donostia

bidea lotu• Geltokia

Zaragozako errepidean

• Foru Plazatik hurbil

Plazaola trena

KALEAK• Lau kale-garbitzaile eta zaldi-gurdi

pare bat• Kale horiek mantentzen dira egun• Kale bateko jendeak lanbide berbera

zuen• Sanferminak urrian ospatzen ziren• Lurrezkoak, zikinak egoten ziren• JARAUTA kalea, larruketarien kale

nagusia zen, larrugin gehienak bizi ziren eta

• ESTAFETA kalea, "Zurriburu" zen.  Oraingo izena Posta zentrala zegoelako 

Estafeta kalea