Joseba Asiron, Iruñeko alkatea: “Aldaketaren begiradak ......Gure kontinenteari dagokionez,...

Joseba Asiron, Iruñeko alkatea:

“Aldaketaren begiradak gainean sentitzen ditut”

2 0 1 5 e k o e k a i n a r e n 2 1 | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 6 6 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus

Datorren astean

2015EKO EKAINAREN 21A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia: AxierLopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi,Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza: Euskal Herria eta Espainia: asterokoa, 145 euro;hilean bi ale, 77 euro; hilean behinekoa, 41 euro. Besteatzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. Komunikazio BiziagoaS.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Joseba Asiron, Iruñeko alkatea:

“Aldaketaren begiradak gainean sentitzen ditut”

2 0 1 5 e k o e k a i n a r e n 2 1 | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 6 6 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus Azaleko argazkia:

JOSU SANTESTEBAN

Azala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA ASTEKO GAIA

BIODIBERTSITATEA Otsoa babestu... ala otsoarengandik?UNAI BREA / 4

PERTSONAIAIBAI FERNANDEZ: «Nafarroan hauteskundeotako galtzaile

nagusia ehun urteko monopolio informatiboa izan da». REYES ILINTXETA / 9

GAIAKERASO SEXISTAK JAIETAN «Indarkeriarekiko neutralizatuta

gaude, baina ez, ez da normala norbaitek ipurdia ukitzea».MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 14

IRITZIAREN LEIHOAONGIZATE ESTATUAREN ALDAKETA

BALEREN BAKAIKOA AZURMENDI / 18HOLLANDE ETA EURO-KARTA JAKES BORTAIRU / 20GAROÑA VERSUS SESTÀS JOXERRA AIZPURUA / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Aviron. ITXARO BORDA / 20ZIRTAK Nik eman ta zuk hartu? JOXERRA GARZIA / 22

ERDIKO KAIERAMUSIKA ELEKTRONIKOA EUSKAL HERRIAN Orain da zure

garaia. LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA / 23BERETERRETXEN KANTOREA Habil, eraikan bizirik!

ITXARO BORDA / 26 LITERATURA AMAIA ALVAREZ URIA / 30MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI / 31IHESI OTXANDIO (BIZKAIA) Natura biziaren erdian.

AMAIA UGALDE BEGOÑA / 32DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 34OSASUNA JABIER AGIRRE / 35LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 36l BIZI BARATZEA, EMAN ETA HARTU / 37

DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAHIRIGINTZA PLANAK ETA EUSKARA Hizkuntza eragina

neurtzeko tresna biribiltzen. ONINTZA IRURETA AZKUNE / 40TXANPONAREN BESTE ALDEAK Mundua aldatzeko hiru

aukera: gosaritan, bazkaritan eta afaritan.ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA / 42

JOSEBA ASIRON: «Ikurrina beti egon da txupinazoan etaaurten ere egongo da». XABIER LETONA / 44

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 43EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 43NET HURBIL Zer bilakatuko da Kaliforniako ametsa urik gabe

geratuta? PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko ekainaren 21a, 2.466. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

2015EKO EKAINAREN 21A4 �

URTARRIL AMAIERAN, 24 elkarte ekologista etanaturalistak eskari bat erregistratu zutenEusko Jaurlaritzan. Mehatxatutako EspezieenEAEko Katalogoan otsoa sartzea eskatzenzuten, Galtzeko Arriskuan daudenen katego-rian. Mota horretako ekimen bat jendarte zibi-leko eragileen eskutik etorri den kasu bakarrada orain arte; normalean, administrazioakberak galdatzen du espezie jakin bat katalogo-an sartzeko. Baina EAEko administrazioek ezdute otsoa behar bezala babesteko borondate-rik, ingurumenaren aldekoen ustez. Oraingoz,euren eskaria ez da aintzat hartua izan.

Jaurlaruzari helarazitako eskarian, kontser-bazioaren aldekoek azpimarratzen dute EAEnez dagoela egonkortutako otso talderik, eta

mendebaldeko erkidegoetatik Euskal Herrirasartzen diren ale apurrek hilkortasun tasa han-dia jasaten dutela giza jazarpenaren ondorioz.

Egoera berean legokeen beste edozeinespezie Mehatxatutako Espezieen Katalogo-an egongo litzatekeela uste dute. “Otsoa,aldiz, kanpoan utzi da, Espainiako Estatuanoro har egoera onean dagoelakoan, eta berazez diolako axola hemen zer egiten dugun”,dio Jorge Echegarayk, Euskadiko Otso Tal-deko kide eta Ingurumen Zientzietan lizen-tziadunak. “Bitxia da argudio hori ez dela era-bili Katalogoan dauden beste espezie batzuenkasuan, ugatzarenean edo sai arreareneanesaterako, Espainiako Estatuan duten egoeraotsoarena baino hobea izan arren”.

Norainiko prezioa ordaindu behar du jendarteak otsoa kontserbatzearen truke? Eta ezkontserbatzeak, zer kalte dakar? Nekazariek kontrol neurriak eskatzen dituzte, abeltzaintzaestentsiboari euste aldera. Kontserbazioaren aldekoek, berriz, diote otsoa Euskal Herritikkanpo mantentzea huts handia dela biodibertsitatearen ikuspuntutik. Administrazioak

lehenbizikoei egiten die kasu, momentuz.

| UNAI BREA |

Otsoa babestu...ARTURO DE FRIAS MARQUES-CC BY SA

ASTEKO GAIA

� 52015EKO EKAINAREN 21A

Ez da erraza eremu jakin bateko otsokopurua zehazki ezagutzea, gizakiengandikezkutatzeko joera baitute; horregatik, zehar-kako metodoak erabili behar dira haienpopulazioen tamaina kalkulatzeko. EAEkoMehatxatutako Espezieen Katalogoan otsoasartzeko eskariarekin batera aurkeztutako jus-tifikazio txostenean, arestian aipatutako 24elkarteek argudiatzen dutegabeziak daudela Iberiarpenintsulako ale kopurua eza-gutzeko azken hamarkadetanegindako ikerlanetan. Harta-ra, kopuru hori etengabe haz-ten ari dela besterik gabeontzat ematea alde bateralerratzea litzateke. Eta halabalitz ere, naturaren kontser-bazioaren aldekoek uste duteargudio horrek ez duela justi-fikatzen EAEn otsoa babesgabe uztea.

Galdutako eremuak berreskuratzen“Otsoa izan da, gizakiaren ostean, munduosoan zabalkunde handiena izan duen ugaz-tuna”, azaldu digu Jorge Echegarayk, “bainaharen aurkako jazarpena izugarria izan da

kontinente guztietan”. XIX. mendean, ehizametodoen hobekuntzak sekulako atzerakadaeragin zion espezieari Amerika eta Europan.Gure kontinenteari dagokionez, Errusiarekinmuga egiten duten ekialdeko eremuetan aur-kitu dezakegu batez ere. Gainerako populaziogehienak Mediterraneo aldeko mendi ere-muetan daude: Alpeak, Apeninoak, Balkanak,

Pirinioak, Iberiar penintsulakoipar-mendebaldea…

Eremu horietako batzukorain dela nahiko denboragutxi birkonkistatu dituzteotsoek. Literatura zientifikoakjasotzen duenez, harraparihandiak galdutako zenbaithabitat berreskuratzen ari dira,hainbat arrazoi medio. “Hartudiren neurri legalei egotzi ohizaie hori”, dio Echegarayk,

“baina batzuek uste dugu gizakiak landa-ere-mutik alde egin izanaren eta ondorioz basoakberrosatu izanaren ondorioa dela”.

Iberiar penintsulako otso taldeak kasuberezia dira Echegarayren esanetan, “men-deak daramatzatelako beste populazioetatikisolatuta”. Isolamendu horrek hainbat kalte

“Egia da oro har abeltzaintzarekikoinpaktua ez dela handia, bainamehatxua inguruan daukatenartzainen bizi kalitatea ez daonargarria”

Alberto Llona, EHNE-Bizkaia

ala otsoarengandik?

OTSOA


GARRAXI JATETXE BEGETARIANO,BEGANOAEguneko menua 11 €Eguneko platera 8,5 €Aste buru eta gauetan karta, entsaladak, arrozak, pizzak, guakamole eta askoz gehiago..

Tejeria kalea 9, 20012 Donostia · Gipuzkoa 943 27 52 69

egin die, genetikaren ikuspuntutik besteakbeste. Gaiari buruzko azalpen teknikoegietankatramilatu gabe, esan dezagun besterik gabeiberiar otsoek joera dutela Kantauriar mendi-katetik ekialderantz, alegia Pirinioetarantz,zabaltzeko, eta lotura hori burutzea ona litza-tekeela biodibertsitatearen ikuspuntutik.Haatik, otsoek hesi batekin egin dute topoEAEko mendebaldean. “Hesi hori ez da eko-logikoa, soziokulturala eta sozioekonomikoabaizik”, dio Echegarayk.

Abeltzaintza estentsiboak urrun nahi du otsoaOtsoen eragina, Euskal Herrian, Bizkaia etaArabako mendebaldeko eskualdeetan baino ezdago. Gaur-gaurkoz, Gorbeia ingurua da iris-ten diren eremu ekialdeenekoa. Mehatxatuta-ko Espezieen Katalogoa osatzea eta egunera-tzea Eusko Jaurlaritzaren zeregina den arren,espezieen kudeaketa aldundiei dagokie. BaiBizkaian bai Araban, otsoarekiko politikaren

ardatzetako bat populazioen kontrol neurriakdira, helburu batekin beti ere: abeltzaintzaestentsiboa babestea, eta bereziki artzaintza.

Administrazioaren jarrerak, orobat, bat egi-ten du lehen sektoreko sindikatuen aldarriekin;nahiz eta sindikatuen ustez kudeaketa hobetubeharra dagoen. Ingurumenarekiko sentibera-tasuna duten sindikatuek ere otsoari mugakezarri behar zaizkiola uste dute. “Guk ez dugu‘otsoa bai-otsoa ez’ eztabaida sustatu gura”,esan digu EHNE-Bizkaiako kide Alberto Llo-nak; “uste dugu populazioen kontrola eginbehar dela, otsoak kalte egiten diolako guretzateredugarria den abeltzaintza estentsiboari”.

Populazioen kontrola esatean, noski, otso-ak akabatzeaz edota uxatzeaz ari gara. Abel-tzaintzak jasandako kalte guztia otsoei egoz-teak jazarpena ekarri du, eta jazarpen horrenondorioz euskal lurraldeetan zeuden ia otsoguztiak desagertu dira, Jorge Echegarayrenesanetan.

Otso Taldeko kideak emandako datuenarabera, 1987-2005 epealdian 63 otso akabatudira EAEn, erdia baizik ez legearen barrukoehizaldietan. Legez kanpo hildakoak %40dira, eta gainerakoetatik gehienak autoekharrapatu zituzten.

Sindikatuen eskaria: Hego Euskal Herria,otsorik gabeko lurraldea EHNE-Bizkaiaren eta beste hainbat nekazarisindikaturen iritziz, otsoak dauden eremueta-ko administrazioek elkarrekiko koordinazioahobetu beharko lukete espeziearen kudeaketa-ri dagokionez. Zehazkiago, Iberiar penintsulaosorako gestio plan bat diseinatzeko eskatudute; plan horrek bermatu egingo luke otsoa-ren kontserbazioa zenbait eskualdetan –euro-par araudia beteko litzateke, hartara–, eta aldiz,neurriak ezarriko lituzke beste batzuetan otso-rik ez sartzea bermatzeko. Otsorik gabeko ere-muetako bat Hego Euskal Herri osoa izanbeharko litzateke, EHNE-Bizkaiaren ustez.“Izan ere, gaur egun ezinezkoa da otsoaren

Ardi latxa da EuskalHerriko artzaintzaestentsiboanerabiliena. Motahorretakoabeltzaintzarako osoegokia da, inguruarioso ondo egokitzenbaitzaio. Nekazarisindikatuenesanetan, ereduestentsibotikintentsiboraaldatzeak (otsoarenpresioagatikadibidez) bestearraza batzuekin lanegitera behartzen du.

AR

DO

BE

LT

Z-C

C B

YS

A

OTSOA


presentzia eta abeltzaintza estentsiboa batera-tzea”, irakur daiteke sindikatuaren jarreralaburbiltzen duen dokumentu batean.

“Otsoa zabaltzen den heinean sektoreare-nak egin du”, dio Alberto Llonak, “batez ereardiekin dabiltzanen kasuan”. Artzaintzaestentsiboa larreen aprobetxamenduan oina-rritzen da; alde horretatik, garrantzia du erduhorretan gehien erabiltzen den ardi arrazalatxa izatea, inguruaren ezaugarrietara prime-ran egokituta baitago. Eredu intentsiborajotzeak beste arraza batzuk erabiltzera behar-tzen du, latxa ez baita horretarako aproposa.Esan gabe doa estentsibotik intentsibora

aldatzeko presioa arrazoi askorengatik gerta-tzen dela, eta otsoa horietako bat besterik ezdela, Alberto Llonak aitortu duenez.

Otsoa babestea eskatzen dutenen argudiobat da erasoen ondorioz galtzen den ardikopurua ez dela oso handia guztizkoarekiko.Jorge Echegarayren esanetan, 360.000 ardi-buru inguru daude EAEn –kilometro koa-droko 49–, gehienak Gipuzkoan, otsorikgabeko lurralde bakarrean alegia. Otso Tal-dea estatistika ofizialetan oinarritzen dainpaktuaren txikia azpimarratzeko: Araban–Bizkaiko datuak lortzea askoz zailagoa da–2000-2007 epealdian izandako erasoek ardi

EZIN DA SEGURUTZAT JO otsoei leporatzen zaizkienganaduaren aurkako eraso guztiak otsoek egindakoakdirenik, Jorge Echegarayren esanetan. Araban eta Bur-gosen egindako ikerlan batean, bera eta beraren lanki-deak konturatu ziren otsoarenak bailiran bildutakogorotzen erdia txakurrenak zirela izatez, eta txakurrekere jaten zituztela ardiak, otsoek baino proportzio han-diagoan gainera.

“Gure ikerketa metodoak ezin du argitu txaku-rrek eurek hil zituzten ardiok edo otsoek utzitako hon-dakinak jan besterik ez zuten egin, baina literaturazientifikoak erakusten du txakurrek errefusatu ohidituztela otsoek utzitako haratustelak”, argitu du Ece-hegarayk.

Seguru egoteko, beste ikerlan bat egitea proposa-tu zioten administrazioari: hildako abereen zauriakmiatu, erasotzaileen ADN arrastoak atzemateko.“2004an egin genuen proposamena, azterketa geneti-koaren gastuak geure gain hartuta gainera, eta erantzu-naren zain gaude oraindik”, dio Otso Taldeko kideak.Hala ere, era horretako esperimentu bat Katalunianegin dela adierazi digu. “Han konturatu ziren otsoeileporatutako kalteen %25 baino ez zirela otsoek era-gindakoak”.

MA

JAD

UM

AT-

CC

BY

Otsoa da errudun bakarra?

OTSOA


kopuru osoaren %0,23ri eta ustiategien %2ribaino ez zioten eragin, hildako, zauritutakoeta galdutako aleak kontuan hartuta.

Artzainenganako eragina, batez ere kualitatiboa“Egia da oro har abeltzaintzarekiko inpaktuaez dela handia”, erantzun die Alberto Llonakdatuoi, “baina mehatxu hori inguruan dauka-ten artzainen bizi kalitatea ez da onargarria,kalte ordainak jaso arren; ezindaiteke mendira egunero igo,ardiak hilda egongo diren alaez jakin barik”. Zenbait leku-tan erasoak oso maiz gertatzendirela dio Llonak, ez egunerobaina bai astero.

Honenbestez, Araba etaBizkaiko eskualde batzuetanartzain askok ez dituzte lehenbezain sarri eramaten ardiak mendira.“Horren ondorioak ikusteko daude, ikusikodugu zelan aldatzen diren paisaia, biodibertsi-tatea eta abar. Abeltzaintzaren beraren ikus-puntutik ere kaltea dakar esplotazioa mendi-tik herrira jaisteak: kostuak handitzen dira,ardien osasun egoera okertzen da…”.

Arabako Otsoaren Kudeaketa Planean ira-kur daitekeenez, otsoaren erasoetatik babestubeharrak eragin du artaldeek mendian ematenduten denbora, batez beste, %33 murriztuizana. Iturri beraren arabera, gauero ganadua

gorde beharrak larreen aprobetxamenduaeskasagoa izatea eragiten du, eta artaldeenzaintzari eskainitako denbora ia hiru biderhandiagoa da otsoaren eraso arriskurik ezdagoenean baino. Baldintzak gogortzeak era-gin du gazte gutxiago gerturatzea lanbidera.

Nola babesten da hobekien biodibertsitatea?Bai lehen sektoreko sindikatuek bai adminis-trazioek otsoari Euskal Herrira sartzea gala-raztearen alde darabilten argudio bat da abel-tzaintza estentsiboak biodibertsitatearimesede egiten diola. Izan ere, abereak larree-tatik desagertzeak modu esanguratsuan eral-

datuko luke habitat mota hori. Jorge Echegarayren ustez

oso makurra da biodibertsita-tearen izenean otsoa EuskalHerritik kanpo mantendu nahiizatea. Lehenik eta behin,makurra delako otsoaren pre-sentziak berez abeltzaintzadesagertzea dakarrela esatea.Bigarrenik, ez delako bidezkoa

esatea Euskal Herrian ondo kontserbatudiren habitat ugari lehen sektorearen jardu-nari esker kontserbatu direla. Bestalde, kon-tuan hartu behar da biodibertsitatea babes-teko helburua duen Natura 2000 sareeuroparraren barruan otsoa dagoela. “Haa-tik, esaten dute bertoko kontrol neurriek ezdutela eraginik espeziearen kontserbazio-an”, kexu da Echegaray; “penintsulako bestetoki batzuetan otsoa egoera onean omendagoenez, ez du axola hemen zer egitendugun”. n

“Antza denez, penintsulako bestetoki batzuetan otsoa egoeraonean dagoenez ez du axolahemen zer egiten dugun”

Jorge Echegaray, Otso Taldea

QU

AD

ELL

-CC

BY

SA

Euskadiko Otso Taldearen arabera, azken urteetan ugalketagaitasuna duten otso taldeen %75 desagertu dira EuskalHerritik (lautik hiru). Iturri beraren arabera, 1987-2005epealdian gutxienez 63 otso izan ziren hilak EAEn, horien %40legez kanpo, %50 administrazioak baimendutako ehizaldietaneta %8 inguru autoek harrapatuta.


PERTSONAIA

Agoizkoa zara, UPNko Javier Esparza bezala.Bai, eta Unai Lako Bilduko alkatea eta PatxiEugi pilotari ohia bezala. Izatez eta bihotzezagoiztarra naiz. 4 urte nituela Iruñera, Txan-treara, bizitzera etorri baginen ere, kuadrilaAgoizkoa dut eta aisialdiko denbora betiherrian eman izan dut.

3 urteko mutiko baten aita zara eta orain nes-kato baten zain zaudete. Kontziliazioa zaila dakazetarientzat?Bai. Nire emaztea ere kazetaria da eta nikegunkarian ordutegi txarrak dauzkat. Gauekohamarrak baino lehen bukatzea zaila izatenda. Nire kasuan, gainera, ezinezkoa da etxetik

IBAI FERNANDEZ

«Nafarroan hauteskundeotakogaltzaile nagusia ehun urteko

monopolio informatiboa izan da»Informazioaren indarrak mundua aldatzeko balio du, baita Nafarroan ere.

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

lan egitea. Erredakzioa bizia da: enfokeakadostu behar dira, azken orduko kontuakegoten dira… Talde lana da, azken finean.

Kazetaritza bokazioa duzu?Gehiago kasualitatea izan dela esango nukenik. Egia da beti informazioarekin egon naize-la interesatuta, baina gaztetan futbolaria izannahi nuen. UBI bukatutakoan, unibertsitatera-ko matrikula egin behar nuenean erabaki nuenikus-entzunezko kazetaritza hautatzea. Prentsaidatzia ez zitzaidan gehiegi gustatzen, lan han-dia zela uste nuelako. Aurkitu nuen irratiarenbidea eta hortik abiatu nintzen. NET 21 katekokirol atalean sartu nintzen oraindik unibertsita-tean nengoela; Osasunaren futbol partidakjarraitzen nituen Sadarren. Oso oroitzapenpolitak ditut. Ez nuen ezer kobratzen eta ordupila sartzen nuen, baina futbola oso gustukoanuen, partidak ikusten nituen doan eta, gainera,kanpoko ateraldi guztietara joaten ginen.Espainiako futbol zelai handi guztietan egonanaiz ni. Hori 20 urterekin oso bizipen polita da.Gero Lanzaroten izan nintzen urtebetez hangoegunkari batean. Lagunekin joan nintzen etaesperientzia bezala oso ongi egon zen. Gure-tzat ia jolas modukoa. Ustelkeriaz asko hitz egi-ten dugu gaur egun, baina han ezagutu genue-na ez dut beste inon ikusi. Eraikuntzari lotuta,politikarien eta komunikabideen arteko interestrukaketa… “Nola da posible hau?” pentsa-tzen genuen. Gure zuzendariak, adibidez, elka-rrizketak saltzen zizkien politikariei, kobratuegiten zuen elkarrizketaren truke.

Iruñera itzuli eta Canal 6 telebista kate jaioberrian hasi zinen.Bai. Euskaldun bat behar zuten eta horrelasartu nintzen. Kasualitatez. Ondoren RadioEuskadin hasi nintzen lanean asteburuetakoalbistegietan. Halere hor ez nuen ongi ikustenneure burua. Oso mugatuta sentitzen nintzeneta emaitza ez zen oso ona. 2005ean hasi nin-tzen kolaborazio batzuk egiten Diario de Noti-ciasen. Lagun batek, Maria Solanak, utzi zueneuskarazko ataleko ardura eta niri eskainizidaten. Ondoren Politikan sartzeko aukeraizan nuen eta hasieran beldur pixka bat ema-ten bazidan ere, gogoz hartu nuen. Orduanhasi nintzen nire lanaz harro sentitzen.

Euskalerria Irratian ere kolaboratzen duzu.Espiritu kritikoan eta duintasunean, Euskale-rria Irratia eredugarria iruditzen zait. Zaila dakazetaritza hobea eta duintasun handiagoz egi-tea. Oztopo guztien gainetik nola ari direnlanean ikusita, ezin diet ezetzik eman saiobatean parte hartzeko eskatzen didatenean.Bikain ari dira eta aurpegi onez gainera. Urteanbehin afaritxo bat egiten da kolaboratzaileekin,

musu-truk egiten duten lana eskertzeko, etaikusten duzunean zenbat lagun elkartzen gareneta zer nolako kalitatea dagoen hor, harritutagelditzen zara. Eta hori ez da Euskalerria Irra-tiak errukia ematen duelako, bere lana oso ongiegiten duelako baizik. Jendea gustura dago etaproiektuaren parte sentitzen da. EuskalerriaIrratiak sare sozial sendoa ehundu du Nafarro-an azken hogeita zazpi urte hauetan.

Aldaketa politikoa iritsi da azkenean Nafarroa-ra. Zer balorazio egiten duzu?Aitortu behar dut nahiko harrituta gelditunintzela emaitzekin. Pentsatzen nuen aldake-tarako baldintzak bazeudela baina oso kon-plikatua izango zela PSNren laguntzarik gabeegitea. Arraroa egin zait Podemos bezalakoalderdi bat hain indartsu agertu izana aber-tzaleei deus ere kendu gabe. Hori ezinbeste-koa zen Geroa Bai, EH Bildu, Podemos etaI-Eren artean hogeita sei eserleku lortzeko.Oso konbinaketa zaila zen: I-Ek eutsi beharzion, Geroa Baik eta EH Bilduk gora eginbehar zuten pixka bat eta Podemosek indar-tsu sartu behar zuen. Gainera esparru politi-ko eta instituzionala alderdien artean banatu-ta gelditu behar zen, denek protagonismoaizan zezaten akordioetarako negoziazioaerrazteko. Elementu pila bat behar ziren eta,bada, denak batera baieztatu dira.

Eta Ciudadanosek ere bere rola izan du…Bai, 9.000 pasa boto eskuratu ditu zuzeneanzakarrontzira botatzeko.

Zergatik izan da posible aldaketa oraingohonetan?Jendea uste duguna baina azkarragoa delako.Politikarien aldetik, eta komunikabideetatikere askotan, oso modu sinplean tratatzen dajendea eta orain ikusi dugu gizarteak zein eran-tzun azkarra eman duen. Herritarrak nazkatu-ta daude politikarekin baino gehiago politika-riekin. “Kasta” hitza ez zait gehiegi gustatzen,oso orokorra delako eta alderdi guztietan badi-relako ordezkari politiko batzuk lan ona egitendutenak, baina ongi islatzen du pertzepzio bat:politikariak gizartearengandik aldendu direla.

�10 2015EKO EKAINAREN 21A

Ibai Fernandez Lakabe. Agoitzen jaioa 1980kootsailaren 6an. Kazetaria. Diario de Noticiaseko Politikasaileko erredaktorea eta Euskalerria Irratikokolaboratzailea. Prentsaurrekoetako kazetari zirikatzailea.UPNren zigorra, azken legealdian bereziki. Bere lanperiodistikoen artean, desagerrarazitako CANen dieteninguruko informazioa azaleratzea nabarmendu daiteke.

NORTASUN AGIRIA

IBAI FERNANDEZ

CAN dietak“Nafarroako kutxaerabili zutenpoltsikoabetetzeko etainteres politikobatekin.Zuzendaritzakaginte politikoaerosi zuen.Epaitegi Gorenaknahi duena esandezake eta nik ezdioteztabaidatuko,baina legearenirakurketainteresatua egitendute eta ez natorbat”.

Guk egunkarian “erregimena” esaten dioguorain arte izan dugunari. Alderaketa egitendugu Nafarroa ofiziala eta Nafarroa errealarenartean. Nafarroa ofizial hori itxi egin da izuga-rri, errealitatetik kanpo gelditu arte, eta jendeahorretaz ohartu da. Hortik UPNk galdudituen 20.000 boto horiek eta Podemosekeskuratu dituen 45.000 bozak. Krisiari eran-tzuna ematea eta gizarteari politika itzultzea dajendeak eskatu duena. Krisi testuinguru hone-tan UPNk gestio txarra egin du eta, gainera,bere harrotasun horri helduz, ez du inoizautokritikarik egin. Aldi berean ikusi dugunola beldurraren diskurtsoak indarra galduduen. “Nafarroa desagertuko da” mezuak jadaez du jendea mugiarazten, eta are gutxiagohemendik lau urtera, gobernuak eta udalek lanona egiten badute eta lehentasunak ongi uler-tzen badituzte. Aldaketarako aukera bakarradago eta ongi egin behar da.

Informazioa giltzarria izan da prozesu honetan.Noticiasen pisua bereziki handia izan da?Ez dut harroputza izan nahi, eta umiltasunetikdiot, baina esan daiteke orain Nafarroa ezindela ulertu Diario de Noticias gabe eta aldaketaezin dela ulertu egunkari honek jokatu duenpapera aintzat hartu gabe. Nafarroan ongiinformatuta egoteko komunikabide asko kon-tsumitu behar dira eta Noticias ezinbestekoa dadiskurtso ofizialaren atzealdea ulertzeko. Ustedut hori izan dela gure lana, bereziki azken lauurte hauetan. Guk aspaldian salatu ditugungauza asko agerian gelditu dira legealdianzehar. Gure salaketa nagusietakoa izan daNafarroaren osasuna gaizki zegoela. Nafarro-ako Gobernuak hori ukatu du eta talka gogo-rrak izan ditugu horren kontura. Epaitegietaraeraman gaituzte askotan argitaratutakoberriengatik, adibidez. Baina egia da, eta hau-teskundeetako emaitzek hala erakusten digute,jendea gurekin bat datorrela. Gurekin batera

beste eragile sozial, mediatiko eta politiko askogogor aritu dira lanean Nafarroa erreala era-kusteko zeregin horretan.

Diario de Navarra indarra galtzen ari da?Hemen Nafarroan monopolio mediatikogogorra egon da ehun urtez, baina hori amai-tu egin da. Politikariek, enpresariek… ohoreegin eta baimena eskatu diote modu sistema-tikoan. Hauteskunde hauetan galtzaile nagu-sia monopolio informatiboa izan da. Ez dakiterregimenaren hondamendia eta monopolio-ren desegitea noraino bata bestearen ondo-rioa edo kausa den. Biak elkarrekin doaz.

Demografia eta teknologia berriak ere mono-polio horren kontra doaz?Bai, hala da. Jendeak eskura ditu informazioiturri gehiago eta doan, gainera. Gure webgu-nean adibidez, oso parekatuta gabiltza Diariode Navarrarekin. Horrek erakusten du jen-deak biak kontsumitzen dituela.

Ikerketa kazetaritza sakona egin duzue hainbataferetan; CANen dietak bistarazi zenituzten,adibidez. Dieten kontua gure arrakasta mediatiko han-dienetakoa izan da. Beste hainbat komunikabi-derekin alderatuta, enpresa handiagoa gara etahorretan abantaila dugu. Beste askok bainolangile gehiago dugu eta horrek aukera ematendigu eguneroko lanaz gain beste gai batzukdenboraz lantzeko. Komunikabideetan osogarrantzitsua da giza baliabideak izatea. Horienpresari askok ahazten dute. Eta eskarmentuaere behar da espiritu kritikoa izateko eta pren-tsa oharren atzean irakurtzen jakiteko, bestelakomunikazio agentzien eta kabineteen eskutangelditzen zara. Ni ez naiz duela hamar urtekokazetari bera eta, modu berean, bekadun batekezin du nire lana egin, ez ni bereziki ona naize-lako, baizik eta logikoa delako.

IBAI FERNANDEZ


“2007ko hauteskunde kanpaina orain ikusi duguna baino gogorra-goa izan zen UPNren aldetik. Orduan egin zuten Nafarroa saltzearenaurkako manifestazio hura, adibidez. Miguel Sanz parlamenturakohautagaia zen eta behin eta berriz elkarrizketa eskatuta ere, ezzegoen modurik. Azkenean onartu zuen gurekin solas egitea kan-painaren azken egunean, arratsaldeko zortzietan eta Monteagudon,Nafarroako azken herrian. Oso galdeketa gogorra izan zen eta buka-tutakoan, Sanzek alde egin ondoren, ohartu nintzen ez nuela ezergrabatu. Sanz mitin batean zegoela, lortu nuen harekin hitz egiteaeta bi ordu beranduago berriz elkarrizketa egiteko aukera emanzidan. Txantxetan esan ohi dut hauteskundeak gau hartan egin izanbalira nik botoa Sanzi emango niokeela”.

Miguel Sanzekin

AZKEN HITZA

DatozenSanferminak“Sanfermin hauekoso garrantzitsuakizango dira:Iruñeak festaegiten badunormaltasunez,iskanbilarik etakontu artifizialikgabe, beldurragaindituko da.Irailean jendeaskok ahaztutaizango du alkateanor den ere etahorreknormaltasunaerakutsiko du.Kontu txikietatiketorriko daaldaketahandiena”.

Barcinaren zigorra izan zara?Ez dut uste. Ni lantalde bateko pieza bat beste-rik ez naiz, baina agian Noticiasen aurpegia izannaiz berarentzat. Aldaketaren eragileak asko izandira: parlamentari batzuek eginiko lan bikaina,Kontuz bezalako eragile sozialak, osasungintza-ren alorrean izan diren salaketa guztiak…

Zer gertatuko da orain Barcinarekin?Ez dakit eta egia esan ez zait gehiegi axola.Alderdiak gainetik kendu du. Jarraitzen duUPNko presidente gisa, baina hemendik ezoso luzera kenduko dute. Oso esanguratsuada ikustea Barcina nola irten den Gobernu-tik, alderditik eta, seguruenera, nola irtengoden Nafarroatik: ate txikitik. Madrilera joa-nen da eta inork ez du faltan sumatuko.

Kazetariok bai…Eta nik pertsonalki agian ere bai, mediatikokigozamena izan delako: katramila batetik ateraeta hurrengoan sartu. Niri arratsalde loriaga-rriak eman dizkit. Egun Barcina UPNrentzatzama bat da. Elitismoa, irribarre faltsua etaauto ofizialaren politikamolde zahar horiordezkatzen du. Agian zorte txarra ere izandu eta Sanzek eta aurrekoek egindako hutse-gite guztiak berak jan behar izan ditu: Nava-rra Arena Sanzen kontu bat izan zen, dietenaSanzek eta Enrique Goñik diseinatu zuten,Volkswageneko BEZarena aspalditik zegoenlotua… Denak herentzian iritsi zaizkio, bainaoso gaizki kudeatu ditu.

Ez da izan berak uste zuen liderra?Azken lau urteotan Nafarroan benetakolidergoa falta izan da. Lidergoa beharrezkoada gizarte batean, baina Barcinak agintekeriaerakutsi du, lidergoa baino. Mezu oso sin-pleez baliatu da eta horrek soilik balio dudirua duzunean.

Uxue Barkos izan daiteke lider hori?Jendeak ezaugarri hori bilatu du berarengan,

nire ustez. Orain ikusi beharko da nola eran-tzuten duen. Ez da batere erraza izango laualderdi batzea gobernu baten inguruan.Nafarroa Bairen baitan lortu zuen alde des-berdinen integrazioa eta orain ikusi beharkoda ea gobernuan ere lortzen duen. Eskuza-baltasuna behar du eta bere boto emaileak ezdirenak ere integratu. Bi Nafarrotan bizi izangara orain arte, bazterketaren Nafarroan, etaeuskaldunok bereziki baztertuak izan gara.Bloketako politikan ez erortzea berriro Nafa-rroaren erronka nagusia da, baina interespolitiko asko egongo dira hori zangotraba-tzeko. Alde horretatik oso zentratuak ikusiditut bai Uxue Barkos bai Joseba Asiron ere.Sanferminetako prozesioan parte hartukoduela esan du Asironek, esate baterako.Batzuei seguru hori ez zaiela gustatu, baina ezdugu ahaztu behar Iruñeko alkatea denenordezkaria dela eta hauek direla gizartearibidaltzen zaizkion mezuak. Barkosek PSNriatea irekitzea ere beste keinu bat da. PSN ezda sartuko, baina jendeari bidalitako mezuahor dago. Kontu txikiak dira benetan garran-tzitsuenak, jendeari eragiten diotenak.

Euskalgintzak arnasa hartuko du azkenean?Bai, eta hain gaizki bizi izan garenez arnasahartzearekin konformatzen gara. Harri batizan dugu beti gainean eta soilik harria gainetikkentzearekin nahikoa izango dugula iruditzenzaigu. Halere, nik uste dut zorrotz jokatubehar dugula eta anbizioa izan guri dagokigu-na eskatzeko, baina poliki. Hemen, eskaladanbezala, pauso txikiak baina ongi lotuak emanbehar dira, atzerapausorik ez dadila izan.

Nafarroako eskuinak berrasmatu egin beharkodu bere burua?Nafarroaren aniztasuna onartzera behartubeharko dugu. Zenbakiak begiratuta Nafa-rroa ez dela horrenbeste aldatu ikusten da.Jendeak aukera bat eman dio aldaketari, bes-terik ez. n

IBAI FERNANDEZ


Beldurra“Aldaketarengatikikaratuta daudenhoriei beldurrakendu behardiegu. Hemendiklau urterabeldurrik ez izatealortzen badugu,nik uste aldaketabetirako izangodela. Mentalitatealdaketa horilortzen badugu,beste Nafarroa batizango duguetorkizunean”.


ERASO SEXISTAK JAIETAN

URTE OSOKO desinhibitzearekin lotzen ditugujaiak, dena dago baimenduta. Hala ere, mugabatzuk markatzen ditugu, “baina badirudiemakumearen gorputza ez dela muga, besteengozamenerako erakargarri bat baizik, desioiturri bat”, dio Etxebarrietak. Horren lekuko,Sanferminetako urteroko irudiak: neska kami-seta kenduta eta mutil andana inguruan, ahalbezainbeste esku sartzen. Elkarrizketatuenhitzetan, gauza bat da jaien euforian topless-aegiteko gogoa izatea, eta bestea hori egiteaga-tik gainerakoek zu ukitzeko baimena eta esku-bidea dutela pentsatzea. Lotsagarria iruditzenzaie aurten oraindik ere konpainia turistikoekirudi horiek erabiltzea atzerritarrak Iruñeraerakartzeko. Halako publizitatea ez da onar-garria, eta administrazioaren erantzukizunaere badela gaineratu du Etxebarrietak: “Erasosexistak saihesteko prebentzioa funtsezkoa daeta prebentzioa da, adibidez, konpainia turisti-ko horri isuna jartzea, neurriak hartzea. Beste-la, desoreka izugarria da: berdintasun planenbaitan gu hitzaldi pare bat ematera joan gai-tezke eskolara, baina institututik atera eta geroerrealitate hori aurkitzen badute, edo Mujeres yhombres y viceversa telebista saioa ikusten baduteegunero, zein zentzu dauka landutakoak?”.

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Asun Casasola (atzean) eta Oihana Etxebarrieta. Casasolarenborroka inspirazio izan dute Txingudi Anti Sexistako kideek.

Jai giroa arnasten da jada EuskalHerrian, baina herrietako festekinbatera, eraso sexistak ugaritu ohi

dira. Nagore Laffage irundarra duguadibide lazgarrienetakoa; José DiegoYllanesek 2008ko Sanferminetan hil

zuen, ezetz esan ziolako. AsunCasasola Nagoreren amarekin eta

haren borroka eredutzat izan dutenTxingudi Anti Sexistako Oihana

Etxebarrietarekin izan gara.

«Indarkeriarekiko neutralizatutagaude, baina ez, ez da normala

norbaitek ipurdia ukitzea»



Zein ari gara epaitzen, erasotzaileaala biktima?Jaietako desmasien baitan, mugak ezartzeazailagoa dela dirudi, eta alkoholaren edo dro-gen eraginpean egindakoa desenkusatzendugu maiz. Alkohola, ordea, aitzakia merkeabaino ez dela uste dute elkarrizketatuek.“Kontua zera da, gizarteak bakarrik ez,legeak berak ere justifikatzen eta onartzenduela argudio hori; legea da gizartearen islaeta alderantziz: arauek esatendizutenean egindakoa gehiagobarkatzen zaizula edanda zine-lako, gizarteak horri erantzutendio baita ere. Izugarriak dirazuriketa horiek, drogak tarteandirelako dena libre balitz beza-la”, salatu du Etxebarrietak.

Are gehiago, biktima izanden emakumea bera izaten dasarri kritiken jomuga. Nagore Laffagerenkasuan ere, krimen ikaragarria izan arren,hori du gogoan Asun Casasolak: “Hainbatekhala zioen, ea Nagore zergatik igo zen Ylla-nesen pisura, horrek hiltzeko eskubideaeman izan balio bezala mutilari! Beste pertso-naren askatasuna errespetatzen ez duenak duerrua. Epaiketara ere justizian erabateko kon-fiantza nuela joan nintzen, deklaratzera ateraninduten arte. Herri epaimahaiak hiru galde-ra prestatu zituen epaileak niri egiteko; lehe-nengo biak ez zizkidan egin, gogorrak irudituzitzaizkiolako (auskalo zer galdetuko otezuten…), eta hirugarrena bai, denetan leune-na zela-eta: herri epaimahaiak jakin nahi zuenea nire alaba oso mutilzalea(“muy ligona”) al zen. Orduan-txe konturatu nintzen ez zego-ela zereginik. Nor ari ziren juz-gatzen? Epaimahaia bederatzilagunek osatzen zuten: gutxigorabehera 23-39 urte artekosei emakume eta hiru gizon,jende gaztea eta ikasia. Epai-mahaikideetako bati gero heda-bideren batean entzun nionkontatzen, mutilari begiratu eta pena ematenziola, zeinen gaizki ari zen pasatzen gizajoa…Eta nire alabak ez al zion penarik ematen?Irudiak geratu egin behar izan zituzten-etaepaiketan, hain ziren bortitzak!”.

Lehenengo eta bigarren mailako herrita-rrak daude, eta emakumeak bigarren mailakoherritarrak dira, Etxebarrietak gaineratu due-nez: “Normaltzat jotzen da guri gauza jakinbatzuk gertatzea edo gertatu ahal izatea, ema-kume jaio izate hutsagatik. Batzuetan badirudiemakume izanda kalean ordu txikietan nagoe-lako jasotako ordaina dela, egoera saihesteagure ardura dela. Oso ondo erakutsi digute

non egon behar dugun eta non ez; gizarteakmarkatzen dizkigun lerroak oso barneratutaditugu, eta lerro horiek zeharkatzeagatik kriti-katuko dugu neska. Baina errua inoiz ez daberea, inork ezin dio esan kale jakin batetikigaro delako gertatu zaiola hori. Errua da bor-txatzen eta hiltzen duenarena, eta hala ere,oraindik barkamena eskatzen gu aritu behar,leku desegokitan egoteagatik edo dena dela-koa egin izanagatik”.

Gezurra dirudien arren,oraindik ere “ez” esateak ezetzesan nahi duela errepikatubeharra dago. Eta ezetza gaine-ra edozein unetan iritsi daite-keela: “Ni oso gustura egonnaiteke musukatzen, eta unejakin batean gehiago nahi ezizatea erabaki dezaket. Horrai-no egin beharko du orduan bes-

teak, ezetz erabakitzeko eskubidea duelakonorberak, eta hori errespetatzeko betebeha-rra besteak”, dio mugimendu feministakokideak.

Indarkeriaren espirala gustu txarrekoadarjotzea onartzetik hasten daAlabarena gertatu zenean, poliziak kontatuta-koarekin ikaratuta geratu zen Casasola, “hainzen astakeria Sanferminetan egunero zegoenbortxaketa kopurua”. Muturreko kasuekinasaldatzen garen arren, hain larriak ez direneraso matxistak asko eta asko direla azpima-rratu du, nahiz eta sarritan ezkutuan geratu,ez direlako salatzen ez azaleratzen. Etxeba-

rrietaren hitzetan, “adarjotzeada lehenengo, ‘a ze titi ederrak!’,eta zuk pikutara bidaltzen ditu-zu eta bordea zarela erantzutendizute, txantxa onartuta dagoe-lako; gero ipurdia ukituko dizu-te, buelta eman eta zerbait esa-ten diezu, baina barrezerantzuten dute, hori ere onar-tuta dagoelako; ondoren beso-tik fuerte helduko zaituzte;

musukatzera behartuko… Biolentziaren gur-pil bat da, txikitik handira doana. Nagorerigertatutakoaren modukoak jaietan ematendiren tragediatzat hartzen ditugu, baina hasie-ratik onartzen badugu biolentziaren gurpilhori, azkenean halakoak gerta daitezke. Guz-tiz neutralizatuta gaude indarkeriaren aurrean,gertatzen diren gauza gehienak normaltzatditugu, baina ez, ez da normala entzun nahi ezduzun piropo nazkagarri bat botatzea norbai-tek, edo ipurdia ukitzea… Ez dira txikikeriaketa jai giroan emakumeak edozein motatakoerasoren jomuga izatea (eta gainera isilik one-tsi behar izatea) ez da onargarria”.

“Herri epaimahaikideek (seiemakume eta hiru gizon, jendegaztea eta ikasia) galdetuzidaten ea nire alaba osomutilzalea al zen”

Asun Casasola

“Legeak esaten dizuneanegindakoa gehiago barkatzenzaizula edanda zinelako,gizarteak horri erantzuten dio”

Oihana Etxebarrieta


Casasolaren borroka, eredu“Munduan nago eta inguruan gertatzen denaikusten dut. Nagorek eman didan oparia damundua pixka bat gehiago ikusten dudala”,adierazi du Asun Casasolak. Urtez urte, ikas-tetxe eta elkarte askotara bidaiatu du etabidaiatzen jarraitzen du, Helena Tabernakzuzendutako Nagore dokumentala besapean.Gazte eta helduek gaiaz gogoetatzeko etaeraso sexisten aurrean kontzientziatzekomodua dela dio, eta berarentzat ere terapeuti-koa dela. Zuzeneko testigantza horren balioerantsia handia dela uste du Etxebarrietak.Irundarra da Casasola eta eskualde horretakoTxingudi Anti Sexistarentzat inportanteaizan da haren ibilbidea. “Hasi-berriak ginen Nagorerena ger-tatu zenean eta kasu bereziaizan zen, tristea, baina berrizere halakorik gerta ez dadinAsunek ondoren egindako languztia baliagarria izan da”, dioEtxebarrietak. Plataformafeministak Asun Casasola ipuinlehiaketa sortu du aurten, indar-keria matxistatik askeak direnbizitzak gai harturik. “Asun,egoera oso gogor batetik, bes-teentzat oso positiboa den zer-bait egiten ari da, eta egoerari buelta ematekogaitasuna jarri dugu gai gisa ere, oinarritikbuelta eman, hezkuntzatik… Gutxi batzukaurkeztuko zirela uste genuen eta lehenengoedizio honetan ehundik gora ipuin jaso ditu-gu. Interesgarria izan da ikustea nola, gaiaindarkeriatik aske diren bizitzak izan arren,ipuin gehienek indarkeria egoera bat irudika-

tu duten lehenik, eta gero azaldu dute egoerahorretatik nola atera diren emakumeak. Ale-gia, oso zaila egiten zaigula indarkeriarikgabeko gizartea irudikatzea, hain dugu barne-ratua eta normalizatua biolentzia”.

Zer egin… norberak, taldeak, erakundeekEraso matxisten aurrean, zer egin? Jarraibidezenbait proposatu dizkigu Oihana Etxeba-rrietak. Maila indibidualean, autodefentsafeminista tailerretan izena ematera animatudu: “Pare bat egin ditut eta beste modu bate-ra ateratzen zara kalera, zure buruaz, mugezeta ahalmenez kontzienteago zara, egoerabiolentoak gestionatzen ikasten duzu… Eta

ez da soilik arte martzialak lan-tzea, ahalduntze pertsonalerakoteknika ere bada, zure gorputzaeta zu zeu errespetatua izatekoeskubidea duzula barneratzeko,ahotik kendu diguten ‘ez’ hitzalantzeko”. Nesken lagun tal-deek bestelako teknika eta kodi-goak sortzen dituztela dio(komunera binaka joatea, gus-tura ez nagoen girotik ateranazan lagunari modu jakineanbegiratzea…), baina emaku-meek hartu beharreko neurriez

gain, fokua gizonengan jarri beharko litzate-ke. Kanpaina dibertigarri bat ekarri du gogo-ra, parrandara ateratzean emakumeek kon-tuan hartu beharreko hamar puntuei bueltaeman eta gizonek kontuan hartu beharrekoakjasotzen dituena: “Lehenengo puntua, ezinor bortxatu; bigarren puntua, bortxatzekogogoa badut, lagunari esango diot etxera era-

“Tabernako langileak musikajaitsi eta esan dezake ez duelaezer zerbitzatuko delako neskabakean utzi arte. Teknikaksortzen joatea da gakoa, erasoasko espazio irekietan gertatzenbaitira”

Oihana Etxebarrieta

IÑIG

OU

RIZ

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS

Nagore Laffageri gertaturikoa ahanzturan ez erortzeko, aurten ere elkarretaratzea egingo dute Sanfermin bezperetan.Oraindik ere, “ez” esateak ezetz esan nahi duela errepikatu beharra dago, eta ezetza edozein unetan iritsi daitekeela.



man nazala… eta abar, umoretsu, bainaerrealitate bat argi jartzen du mahai gainean:erasorik ez badago, erasotzailerik ez badago,biktimak ez du zertan neurririk hartu behar”.

Gizarteari dagokionez, denak gara gureinguruan gertatzen denaren erantzule. “Txiki-keriak diren ustea amaitu behar da. Isiltasunakkonplize egiten zaitu eta ikusten baduzu eza-gun batek jarrera itsusia duelaneska batekin, baboso bat delakoedo errespetua galdu diolako,esku hartu behar duzu eta hala-korik ez onartu. Isiltasunarekin,edo ‘edana dago’ gisako argu-dioekin, erasotzailea ari zarababesten; aldiz, biktimaren aldejartzen bazara, pertsona horiahalduntzen ari zara, pertsonahorrek erasotzaileari aurre egi-tea ahalbidetzen ari zara, bakarrik sentitzenbada eta babesik ez badu zaila izango duelakoezer egitea”.

Eskolek, udalek eta oro har instituzioek eregizartea ahalduntzera bideratu beharko lituz-kete ahaleginak, indarkeria erabiltzen dutenenaurrean kolektibo gisa ahalduntzeko eta bikti-ma ez izateko, isiltasunaren sare horretan ezerortzeko. Gaia lantzeko baliabide gehiago jar-tzea, kontzientziatuta dauden hezitzaileen alde

egitea, autodefentsa tailer gehiago eskaintzeaedota arazoa modu transbertsalean lantzealitzateke bidea. Eta jaietan zehazki? “Jaietan,gure instituzioak tabernak dira, nolabait. Bada,tabernako langileekin aurretik gaia jorratubada, langileak une jakin batean musika jaitsidezake eta esan ez duela musika jarriko ez etaezer zerbitzatuko barratik ikusten duen delako

neska bakean utzi arte. Teknikaksortzen joatea da gakoa, erasoasko espazio irekietan eta ikus-garrietan gertatzen baitira”, era-sook duten inpunitatearen adie-razgarri, bide batez.

Egia esan, mugimendu femi-nistaren eta herri ugaritako jaibatzordeen lanari esker, gaiakgero eta presentzia handiagoadu gure inguruan eta kontzien-

tziazio kanpainak, neurriak, protokoloak etasalaketak indarra hartzen ari dira. “Iazko San-ferminetan –azaldu du Etxebarrietak–, neskabatek eskerrak eman zizkien peñei, jazartzenari zitzaion mutil baten aurrean bere buruadefendatu zuenean, peñek babestu egin zutela-ko. Instituzioek egiten ez duten lana egiten arida mugimendu herritarra eta gero eta jendegehiagok argi du ez dituela eraso sexistakonartuko”. n

EUROPAKO HERRIEN MAPA EUSKARAZ

15 €bidalketa barne Euskal Herrian

Emakumeek hartu beharrekoneurriez gain, fokua gizonenganjarri beharko litzateke.Erasotzailerik ez badago,biktimak ez du zertan neurririkhartu

BIGARREN MUNDU GERRAREN osteanongizate estatuak berebiziko garapenaezagutu zuen. Bazirudien txirotasuna etafamilien estutasunak betirako desagertuzirela, baina bakarrik kapitalismoa garatu-tako herrialdeetan, hirugarren munduazinor gutxi arduratzen baitzen. Beti bezala,gerraren zama langileriak eraman zuen etakapitalistek etekina. Langileriaren presioa-ri esker, balioaren zati handiago bat esku-ratu ahal zezakeen langile klaseak, erren-taren birbanaketa aurrerakorra burutubaitzen. Beraz, gastu sozialak gora eginzuen eta ongizatea gizarte osora helduzen.

Azken berrogei urte honetan estatua-ren gastu soziala izugarri murriztu da etaongizatea erabat ahuldu, klase txiroenakgorriak pasatu beharrera heldu arte, batikbat, orain bezalako krisialdi gogorrean.Errenta birbanatzen zuten zerga aurrera-korrek atzerakada nabarmena izan duteeta aberatsak aberatsago bihurtu dira, txi-roak txiroago bilakatu diren bitartean.

Txirotasun pertsonalei eta herrialdeatzeratuei “laguntzeko” helburuarekinfilantropia antzeko enpresak azaldu dira,zenbait pertsona esanguratsuek dirutzakudeatzen dute, hau da, estatu demokrati-koek dirua kudeatu ordez, norbanakoaberatsek egingo dute. Bill Gates edoWarren Buffet bezalako aberatsek ordez-katuko dute estatu soziala. Gure arteanhor daude BBVA fundazioa, Telefónicafundazioa, eta abar. Fundazio horiek ereestatuaren zeregin sozialetan parte hartu-ko dute.

Adibidez, AEBetan BPGren ehuneko3ra heltzen da enpresa filantropikoek era-biltzen dutena, Frantziako Estatuan, ehu-neko 0,2ra eta Kanadan ehuneko 0,5era.AEBetako enpresa horien diru iturrienehuneko 72 norbanakoek ipintzen dute,ehuneko 12 fundazioek, ehuneko 5 enpre-sek eta gainontzekoa herentzietatik dator.

Enpresa filantropiko horiek dirua bil-tzen dute zerbitzu publikoak eskaintzeko.Herriko eskola, haurtzaindegia, eta abarsortzeko. Batez beste, bildutako dirutzarenehuneko 52 barne kudeaketarako da etagainontzekoa zerbitzua eskaintzeko.Horrek esan nahi du zerbitzu horiek priba-tizatu egin direla eta pertsona filantropoenjaioterrietan, normalki, diru gehiago eduki-ko dute, eta ondorioz, zerbitzu hobeakfilantroporik ez dagoen herrietako zerbi-tzuekin alderatuta. Halaber, zerbitzuen kali-tatea kaskarragoa izango da, profesionalenordez boluntarioek parte hartzen baitute.

Bestalde, dirua ematen duten enpresekzerga gutxiago ordainduko dute eta aur-pegia zuritu gainera. Aberatsei uzten zaiedirua kudeatzen, estatuak era berdintzai-leagoan burutu ordez; filantropoen eskugeratuko da ongizatea.

Filantropo horien arteko ezaguneneta-ko bat Bill Gates da, munduko aberatse-na, eta bi fundazio dauzka. Bi horiek5.000 milioi dolar kudeatuko dituzte.Jasotzaileak: karitatea, bere unibertsitatea,bere herriko elkartea eta abar. Eta ez daahaztu behar inork ez dituela diru bana-tzaile horiek hautatu; hasteko eta behin,estatuko gobernariak bozemaileek auke-ratzen dituzte.

Halaber, herrialde atzeratuentzako“laguntzak” estatu garatuek ematen dituz-te eta ustelkeria eta diktadore ugari profi-tatu. Gaur egun, “laguntza” hori ere, heinbatean fundazio boteretsu askok gauza-tzen dute eta zenbait kasutan multinazio-nalen zerbitzurako. Dirudienez, Gatesfundazioa Afrikako herrialde anitzetantransgenikoak sustatzen ari da, goseariaurre egiteko aitzakiarekin. Atal horretanere estatua atzera egiten ari da, multina-zionalen mesedetan. n

Ongizate estatuaren eraldaketaMADD

ISO

RO

A

Filantropo horien arteko ezagunenetako batBill Gates da, munduko aberatsena, eta bifundazio dauzka. Bi horiek 5.000 milioidolar kudeatuko dituzte. Jasotzaileak:karitatea, bere unibertsitatea, bere herrikoelkartea eta abar. Eta ez da ahaztu beharinork ez dituela diru banatzaile horiekhautatu

BalerenBakaikoaAzurmendi �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A

IRITZIAREN LEIHOA

2015EKO EKAINAREN 21A�18

Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA


TENPERATURA hozka gorenera hupatu zenBAB aldean duela aste pare bat. Alabaina,Aviron Bayonnais eta Biarritz Olympiquerugby taldeen ezkontza egiaztatzeko orduaetorri zela erran zuten presidenteek: dirugehiago, indar gehiago, irabazi gehiago. Etamarrubia zut: Baionak zurgatuko zituenMiarritzek, handinahiz, sorturiko zorrak.

Egoera idealari itzal egin zieten ordeapartzuer edo socios delakoen aburuek: hiribietako oinarrizko sostengatzaileek ezzuten horrelako fusiorik begi onez ikusten.Baionan, milako batek manifestatu zuenJean-René Etxegarai auzapezaren leiho

pean eta Jaun Merak zortzi egun eskatuzituen sakon hausnartzeko. Auzia trenka-tzeko zaila zen. Bil Ta Garbikoek Hazketa-ko deskargaren urtebeteko luzamenarenerabakia errazago hartu zuketeen.

Ustezko kirola eta balizko sos aipame-nak saihestuz, istorio horretan gauza batgeratzen da argi, gainera eztabaidari kutsuunibertsala ematen diona: arduradunek etasponsorrek ez dute jendearen iritziaz axolazipitzik, benetako demokrazia ukamena-ren adibidea hedatzen zaigula egunkarieta-ko lehen orrialdeetan.

Horretan datza larritasuna! n

FRANTZIAKO PRESIDENTEAK hizkuntza gutxituen alde-ko Euro-karta berresteko engaiamendua errepikatuberri du, horretarako Frantziako Konstituzioa aldatze-ko lege bat iragarriz. Arduradun politiko batzuk poztubadira ere, euskaltzaleen eta oro har lurralde hizkun-tzen aldeko herri mugimenduen artean kezka etazalantzak dira nagusi.

1992an onartu zen EuropakoKontseiluko karta hori 1999anizenpetu zuen frantses gobernusozialistak. Haatik, horren berres-pena blokeatu izan zen, Konstitu-zioaren 2. artikulua argudiatuz:Errepublikako hizkuntza frantse-sa da, hots, Errepublikaren bata-suna zalantzan ematen zuelakoan.Geroztik, lurralde hizkuntzakdefendatzen dituzten herri mugi-menduek hamaika mobilizazio etaekimen bururatu dituzte Euro-karta berretsia izan dadin. Lobbyhorren presiopean tendentzia guztietako buruzagipolitiko gorenak alde agertu dira, sozialistak besteakbeste. Konstituzioaren traba gaindiezina ontzat ema-nez, Euro-kartaren truke hizkuntza lege bat hitzemandute, Sarkozyk horien artean. Alta, 2015ean, ez bata ezbestea ez dira oraindik gauzatuak. Konstituzio aldaketaprozedura pisua da: Gobernuak Konstituzio legeproiektu bat egin behar du. Nazio Biltzarrak eta Sena-

tuak (eskuinaren esku gaur egun) termino berdinetanbozkatu behar dute. Ondotik bi asanbleak elkarturik,Kongresua bildu behar da eta Konstituzio aldaketagehiengo kualifikatu batek onartu behar du (5etarik 3).Hauteskunde Presidentzialak izan baino urte eta erdilehenago oposizioari jarritako zepo itxura du horrek:

edo onartzen du eta Hollandenpromesen bilana hobetzen du, edoblokeatzen du eta aurpegia zuri-tzen dio presidenteari.

Zalantzak aparte, kezka erebadago. Alabaina, nehork ez duahantzi 2014ko urtarrilean,Hollanderen utzikeria ikusirik,diputatu sozialista batzuek Euro-karta berresteko lege proposame-na aurkeztu eta gehiengo zabalalortzeko ondoko esaldia bozkatuzutela: “Frantsesaren erabilerazerbitzu publikoa betetzen dutenpertsona pribatuei inposatua zaie,

baita herritar guztiei administrazio eta zerbitzu publi-koekiko harremanetan ere”. 1992tik lurralde hizkun-tzen garapenaren kontra Konstituzioaren 2. artikuluaetengabe nola erabilia izan den ikusirik, ez da aztiaizan behar esaldi hori gure hizkuntza bizitza publiko-tik baztertzeko baliatua izanen dela aurreikusteko.Euro-karta baldintza horietan izenpeturik, benetakoatzerapena litzateke. n

Hollande eta Euro-karta

Jakes BortairuEU S K A L KO N F E D E R A Z I O KO K I D E A �

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

DA

NI

BLA

NC

O

Aviron

HauteskundePresidentzialak izan bainourte eta erdi lehenagooposizioari jarritako zepoitxura du horrek: edoonartzen du eta Hollandenpromesen bilana hobetzendu edo blokeatzen du etaaurpegia zuritzen diopresidenteari

IRITZIAREN LEIHOA


ESPAINIAKO GOBERNUAK argi berdea eman zionGaroñako zentral nuklearra berrirekitzeari iraganden maiatzean. Urrats garrantzitsua da zentralamartxan jartzeko bidean, Segurtasun NuklearrekoKontseiluak baldintza teknikoak jarriko dituenarren, Nuclenor-ek, zentralaren jabeak alegia,artean, abiatzeko baimen politikoa lortu duelako.

Ia aldi berean, Bordeleko hegoaldean dagoen Sestàshirian (Cestas, frantsesez) Europako eguzki zentralhandienaren erdia eraiki dutela iragarri ziguten.1.000.000 inguru eguzki zelulaz osaturiko guneakurrian behar du martxan eta Bordeleko biztanleriakkontsumitzen duen elektrizitatea ekoitziko du.

Garoña Euskal Herriko hego-mendebaldeandago, Gasteizetik 40 km-ra. Sestàs, berriz, Baiona-tik gora, 150 km-ra. Biak ala biak energia elektrikoaekoizteko badira ere, oso eredu desberdinak isla-tzen dituzte: Garoñakoak futbol zelai bat okupa-

tzen duen bitartean, Sestàsekoak 350 futbol zelaibeteko ditu; Garoñakoak iraupen mugatua etaondorio erradioaktiboak izango dituen bitartean,Sestàsekoak iraupen mugagabea eta hondakinikgabekoa behar du izan.

Bizitzen ari garen krisiaren irteeran omen gau-den honetan, euskal herritarrok badugu nora begi-ratua: hegoalderantz zentral nuklearra ikusiko dugueta iparralderantz, eguzki gutxiago izanik, eguzkizentrala. Biak gure eskuetatik at daude, baina garbidago ekonomia eredu desberdinak ordezkatzendituztela. Energia lortzeko baliabide klasikoenparametrotan murgilduz, Euskal Herrian aukeragutxi dugu nuklearretik eta karbono dioxidotik ihesegiteko, baina iparraldetik datorkigun ereduak gureherri eta hiritan egin dezakegunaren arrastoa ema-ten digu. Ez dut uste 350 futbol zelaiko eremuaokupatu behar dugunik, baina zergatik ez hasi erai-kuntza bakoitzeko teilatuak, adibidez, eguzkienergiaren hartzaile bilakatzen?

Ez da urtebetean egin daitekeen prozesua, bainabost edo hamar urteetan gure menpekotasun etakontzientzia energetikoa goitik behera aldatzekobidean lagun dezake, hondakinen alorrean gerta-tzen ari denaren antzera. Izan ere, energiarenmetaketaren alorrean gertatzen ari den teknologiaurrerapena bidelagun izan dezakegu; horra horTesla enpresa estatubatuarrak asmatutako etxeeta-ko energi biltzaileak edo ia gero eta maizagoasmatzen diren materialak eguzki panelen efizien-tzia hobetzeko. n

Joxerra Aizpurua� INDUSTRIA INGENIARIA

Garoña versus Sestàs

DA

NI

BLA

NC

O

Bizitzen ari garen krisiaren irteeranomen gauden honetan, euskalherritarrok badugu nora begiratua:hegoalderantz zentral nuklearra ikusikodugu eta iparralderantz, eguzki gutxiagoizanik, eguzki zentrala. Biak gureeskuetatik at daude, baina garbi dagoekonomia eredu desberdinakordezkatzen dituztela

IRITZIAREN LEIHOA


22 � 2015EKO EKAINAREN 21A

IRITZIAREN LEIHOA - ZIRTAK

PAREKOTASUNIK GABE ez dago harreman sanorik.Parekotasunak, ordea, ertz eta koska ugari ditu eta,denak behar bezala zaindu ezean, aise zapuztu, ustel-du eta galtzen da.

Koskarik nabarmenena, ertzik zorrotzena, honakohau aitortzea da: gurekin hartu eta emanean dagoenhori ez dela guk ezagutzen diogun horretan agortzen,ez dagokigula guri haren izateari (eta garapenari)mugak ezartzea, norberaren mugak zein diren (etazein ez diren) erabakitzeko eskubidea duela norbakoitzak. Buruz buruko harremanetan, nahikoa dabietako batek besteari mugagabe izateko eskubidehori ukatzea, sanotik ustelera lerratu eta harremanamenderakuntza bihur dadin.

Bestalde, hartu eta emantxandaka egin behar dira nahi-taez, harremana batentzat(menderatzailearentzat) harrar-tua eta bestearentzat (mende-ratuarentzat) emanemana izangoez bada.

Biko harreman desoreka-tuetan, menderatzailea neutroitxurak eginez agertzen da beti,bere buruarena ez ezik bestea-renaren ordezkari natural gisa.Menderatua, aldiz, gutxiagota-sun marka larruan irarrita,azpiratuaren estigma beti age-rian eramatera kondenatutadago.

Esparru batzuetan ez dakarhorrek kalte handirik. Gramati-karen alorrean, esaterako, egun-gau bikoan egun da markatugabeko osagaia, eta gau, berriz,markatua. Markatu gabeko ele-mentuak bere baitan hartzendu bestea, baina alderantziz ezda hori gertatzen. Hala, norbai-tek etxetik irten gabe zazpiegun daramala esaten badu,besterik gabe ulertzen dugugauez ere ez dela etxetik aterazazpi egun horietan. Zazpi gauetxetik irten gabe egon dela esanda, aldiz,nekez interpretatuko genuke egunez ereetxean egon dela bolada horretan.

Baina gauzak ez dira beti hain xalo eta kaltegabe.Gizon-emakume bikoan, esaterako, gizon da osagai neu-troa, eta emakume markatua. Gizonen baitan dena sar-tzen da: gizonak eta emakumeak. Emakumeren baitan,aldiz, emakumeak baino ez. Hiztunon miserien ispilugardena da sarri hizkuntza: gizonak gizateria ordezka-tzen du; emakumeak, berriz, bere burua baino ez, etahori ere ozta-ozta.

Estatuen eta haien baitako nazioen arteko harre-mana ere tankera horretakoa da, gure alboko bi estatuhandi-mandien kasuan behintzat. Espainia edo Fran-tzia esanda, beste guztiak hor sartuta daude, euskal-dun eta katalanak barne. Piper potoa bandera guztienbandera da, ikurriña eta senyera barne. Aldiz, ikurriña

ikurriña baino ez da, txikiegiada Espainiaren ikur izateko.

Boteredunak erabakitzen du,alor eta maila guztietan, zeindiren osagai neutroak eta zeinmarkatuak. Laranja bizidun bat,Naranjito, onartu beharra dagoEspainia guztian, oso baitiraespainiarrak mediterraneota-rrak. Flamenkoa eta cante hon-doan beltzak eta zuriak sartzendira, hain dira unibertsalak. Ber-tsolaritza, aldiz, txokokeriatxoro bat baino ez da, eta XabierLete, Laboa eta enparauak ezdira existitzen, ez baitira deno-nak. Billar jokoa bezalako kirolzaletsu eta ikusgarriarentzat bai,baina estropadentzat tarteriktxikiena ere ez dute Frantziakoeta Espainiako hedabideek.Euren baitan nahi eta maite gai-tuzte, ikusezin eta mutu.

Ohar berantiarra: irakur bediartikulu hau Marsellesa edoTxunda-txunda entzunez etaziztu bizian.

“Allons, enfants de la Patrie!” dioereserkiak, gazteei Patriearenalde egin dezaten dei eginez.Guk, Anjel Lertxundiren jolasa-

ri jarraiki, aski genuke komatxo bat erantsieta “Allons, enfants, de la Patrie!” aldarrikatzea.Aberriaren alde, patriatik alde. n

Joxerra Garzia �IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

Nik eman ta zuk hartu?

Antton Olariaga

ERDIKO KAIERA


Orain da zure garaiaMUSIKA ELEKTRONIKOA EUSKAL HERRIAN

Musika elektronikoak ez du bide erraza izan Euskal Rock Erradikalaren agintepeko lurrotan.Paradoxikoki, Europako hainbat herrialdetan musika alternatibotzat jo izan dena berandu etabide komertzialetatik iritsi da hona. Aurreiritziek indar asko dute oraindik. Azken urteetan

ordea, Euskal Herriko gune alternatiboetan bere tokia egiten hasia dela dirudi.

| LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA |

Las Tea Party DJen saioa Donostiako Piraten La Flamenka gunean. Kosta baldin bazaio ere, musika elektronikoa ari dabidea egiten Euskal Herriko espazio alternatiboetan.

MAKÖKI


ERDIKO KAIERA - MUSIKA ELEKTRONIKOA EUSKAL HERRIAN

KORTATU, HERTZAINAK eta gisa bereko tal-deek utzitako itzal luzeak punk rock kutsuaeman dio urte luzez Euskal Herriko soinubandari. Fenomeno horrek Euskal RockErradikalaren lurretan beste zenbait musikamota zokoratu eta baztertzea ere ekarri zuenordea. Tartean, eta oso modu nabarmenean,musika elektronikoa. Horregatik, Europakohainbat herrialdetan izandako bilakaerarenoso bestelakoa izan du hemen: mantso etagune alternatiboetatik urrun.

Fermin Etxegoien kazetariakgogoan du nola Joy Division etaNew Order gisako post-punk taldeakhasi ziren soinu elektroniko edo sin-tetikoak erabiltzen, eta zirraragarrizitzaiola soinu hori; baita Alemaniansortutako beste joera elektronikobatzuk ere. Euskal Herriko musika“erresistentearekin” inongo loturarikizan ez zutela dio ordea; are, hortera-datzat jotzen zirela saiakera horiek.“Kortaturen zaleen %99k ez zekienNew Order zer zen, eta ez zitzaieninteresatzen. Horrek ez du esan nahi NewOrder gustuko genuenok Kortatu aprezia-tzen ez genuenik”.

1990eko hamarkadan ordea, Valentziatikzetorren bakalaua iritsi zen Euskal Herrikolokal komertzialetara, baita ordura arte EuskalRock Erradikala nagusi zen areto batzuetaraere. Etxegoienek dioenez, “punka entzutenzuen zenbaitek bat egin zuen musika horrekin,baina oro har gauez zebilen edonori gertatuzitzaion. Oso ludikoa eta erraza zen”.

Alderantzizko norabideanAlemanian eta Ingalaterran, azken honetanbereziki, oso naturala izan zen punketik hasieta musika elektronikorainoko trantsizioa.Punketik post-punka etorri zen, bertatiktechnoa eta pixkanaka musika elektronikoa-ren gainontzeko bariazioak. Bariazio horieta-ko bat da bakalaua, Espainiako ekialdeansortu zena. Hala dio gazteak, musika etagatazka aztertu dituen Ion Andoni DelAmok, Party & Bor roka izeneko tesian.

“Hemen, alderantzizko ordenean iri-tsi dira eraginak: lehenengo bakalaua,gero musika elektronikoa eta orainpost-punk taldeak ari dira sortzen”.

Trantsizio natural horren faltakzaildu zuen punka eta musika elek-tronikoaren arteko harremana.“Hemen ia etsaituta zeuden bitar-tean, oso normala zen Londres edoBerlinen gune alternatibo bereanegun batean technoa eta besteanpunka entzutea”.

Bakalauak sortutako aurreiritziakBakalauaren iritsierarekin batera, gaur egunoraindik musika elektronikoari egozten zaiz-kion aurreiritzi andana sortu ziren, gaztetxe,txosnagune eta jaialdi alternatiboetan batezere. Hiru azpimarratzen ditu ikerlari duranga-rrak. “Aurreiritzien artean jatorria zen nabar-mena: espainoltzat jotzen zen. Baina droge-kin eta klase pobreekin lotzen zen musika erebazen”. Musika elektronikoari despolitizazioaere aurpegiratzen zitzaion, festa borrokarengainetik jartzea. Baina punk kontzertuetanere festa eta neurrigabeko kontsumoa ele-mentu garrantzitsuak zirela nabarmendu duDel Amok.

Posible da bakalaua gainontzeko musikaelektronikoaren aurretik iristeak aurreiritziakindartu izana, Del Amoren ustez. “Hala ere,house, techno edo antzekoek ere ez zutenharrera onik izan espazio alternatiboetan”.

Hau ez da gure estiloaDiskoteka komertzialen babesean kanpotiketorritako musika elektronikoak nolabaitekoibilbidea egin bazuen ere, ekoizpena osourria izan da Euskal Herrian. Trabak traba,1990eko hamarkadan nabarmentzea lortuzuen Hemendik At! taldea izan zen aitzinda-ria. Eurodance izendatutakoaren bidetik,“euskal bakalau erradikala” egiten ahalegin-du ziren, bertako punk-rockaren jarrera etaaldarrikapen bertsuak mantenduz. Ordura-ko bakalaua gainbeheran zela-eta, oso feno-meno isolatua izan zela dio Etxegoienek,baina denborak ematen duen distantziatik,meritua aitortzen dio taldeari: “Garai hartan

“Hemen alderantzizkoordenean iritsi diraeraginak: lehenengobakalaua, gero musikaelektronikoa eta orainpost-punk taldeak aridira sortzen”

Ion Andoni Del Amo

Hemendik At! taldea izan zen euskaraz bakalaua egiten aitzindaria.Momentuan izan zuten harrera epela gorabehera, askok aitortzendiete gaur egun egindako ekarpena.

MUSIKA ELEKTRONIKOA EUSKAL HERRIAN - ERDIKO KAIERA


oso balorazio krudela egingo genuen ziurasko, baina orain sinpatia handiz ikustenditut saiakera horiek”.

Zenbait sektoreren gutxiespena jasan zute-la kontatu du Ion Andoni Del Amok ere:“Hau ez da gure estiloa” eta gisako oihuakentzuten omen ziren maiz txosnagune edojaialdi alternatiboetan Hemendik At! jartzenzutenean. “Orain da zure garaia” kantatzenzuen orduan Hemendik-At!-ek, baina geroa-go heldu da euren lanaren onarpena. “Iahogei urteren ostean, gazteek ezagutu etadantzatu egiten dituzte haien kantak, lehenbaztertu egiten ziren toki beretan”.

Ari da zerbait aldatzenDel Amok bere tesian bildutako datuen ara-bera, azken bost urteotan aldatzen ari dajoera. Zenbait gaztetxe eta aretotan, lehenez zuen presentzia hasi da izaten musikaelektronikoa. Adibideak ez dira falta.2013an, esaterako, Bergarako gaztetxeanegin zuten Kogollos Party Krew DJ kolekti-boak antolatutako Bergarako ElektronikaTopaketa.

Durangoko Plateruena Kafe Antzokianaldiz, lau urtean 30 bider antolatu dute GauElektronikoa esaten diotena. Euskal HerriaZuzenean jaialdian DJek tokia dute 2010etikgutxienez, eta musika elektronikoak berelekua dauka Ernai eta Aitzina gazte erakun-deek antolatutako azken topaketetan ere.Paraleloki, El Txef-a, Patrol Destroyers etaLas Tea Party-en gisako proposamenek erenolabaiteko sona lortu dute.

Las Tea Party DJak nonahiMusika elektronikoa gune alternatiboan pix-kanaka bidea egiten ari bada, aurrez aipatuta-ko Las Tea Party DJ-en esker da, neurri handibatean. Lorea Argarate eta Eva Gutierrezbizkaitarrek osatutako bikotea makina bat jaiherrikoi eta festetatik igaro da jada. “Lekuaskotan gure saioa izan da formatu hau pro-gramatzen zuten lehen aldia, eta askotan, bel-durrez eta zer gertatuko zen ez zekitela hur-bildu dira antolatzaileak guregana. Guklasaitasun handiz erantzun izan diegu ongijoango zela, jendearen erantzuna ere kontuanhartzen dugula”. Horrela izan da: arrakastahandiz, orotariko plaza eta aretoak jarri dituz-te dantzan.

Diotenez, musika elektronikoa “arrotza”izan da askorentzat Euskal Herrian, bainapixkanaka aurreiritziak alde batera geratzenari direla nabari dute. Hemendik At!-en gisa-ko proposamenekin alderatuz gero, eurekpintxatzen dituzten kantak ez daude aldarri-kapen hitzez josita. Horrek ez du esan nahiirizpide ideologikorik ez darabiltenik: letra

matxistak dituen elektrolatinoa, esaterako,baztertu egiten dute. “Guk, Moombah doi-nuak jartzen ditugu, eta sortzen ere bagabil-tza. Antzeko erritmoak ditu baina ez daudekomentario matxistez beteta”.

Biziraupenak behartuta?Behinola Euskal Rock Erradikalaren errei-nu izandako gune alternatiboak bestelakomusika mota batzuei ateak ireki dizkieteazken urteotan. Baina zein da hori ahalbide-tu duen testuingurua? Aldaketa politikoakbere eragina baduela dio Del Amok. “Oraineginkizun nagusia ez da erresistentzia etaborroka, jendea erakarri eta hegemonia lor-tzea baizik”. Horrek prozesua erraztu duelauste du, ez ordea motibo nagusia denik.Bere arabera, biziraun beharrari esker gau-zatu da aldaketa. “Bilbon adibidez erabakikontzientea izan zen musika komertzialatxosnaguneetan sartzea, jende gehiago era-kartzeko neurri gisa”.

Eta Bizkaiko hiriburuan hasitako joeraEuskal Herri osora zabaldu dela dio DelAmok, eta astiroago, baina gauza bera gertatudela musika elektronikoarekin ere. Zentzuhorretan, deigarri egiten zaio errazago txerta-tu dela reggaetoia bezalako musika komer-tziala, musika elektronika baino. “Oro hartxosnagune eta gaztetxeak nahiko kontserba-doreak izan dira esperimentazio kulturalaridagokionez. Zirkuito alternatiboetan 20-25urtez musika bera entzun da, eta hortikkanpo geratu den guztiak oso sarrera zailaizan du”. n

Azken bost urteotan aldatzen ari da joera eta zenbait gaztetxe etaaretotan musika elektronikoak lehen ez zuen presentzia hartu du.Bergarako Elektronika Topaketa izan daiteke horren lekuko.

GOIENA

OZAZEKO JEAN DE JAURGAIN (1842-1920)ikerlaria lehen aldiz mintzatu zen ZuberoakoLegenda Zenbait liburuan belaunaldiz belaunal-di ahoz eta memoriaz transmititu kanta han-diosaz. Bidenabar, historian eta heraldikanberezitu gizonak Zazpiak Bat armarria asma-tu zuen 1897an. Mauleko Sallaberri (1837-1903) idazleak ere abestia sartu zuen Chantspopulaires du Pays Basque obraren orrialdeetan1870an. Bereterretxen Kantorea halatan XIX.

gizaldi bukaeran etzan zen paperean, hitzaketa musika partiturak ekarriz. Bigarren gerra-tik landako urteetan, Jon Mirande eta Martze-lin Hegiaphal sohütarra ibili ziren kantorea-ren bertso ezezagunak biltzen Zuberoakobazter ezberdinetan. 1989an Villabonan Eus-kaltzaindiak antolatu aurreneko Herri Litera-tura jardunaldiak ardatz, Txomin PeillenekEuskera aldizkariaren 35. zenbakian publikatuartikulu interesgarri batean sartu zituen.


BERETERRETXEN KANTOREA

Mikel Laboak 1965an grabatu eta denonmuinetan txertatu ziren Erdi Aro kutsukomelodia eta perpausak. Hargatik, pixka batlehenago, Iruriko Etxahun idazleak pastoralaondu zuen Bereterretx izenarekin 1958an,Ligin eta Maulen eman zena. Halaber, PierPaul Berzaitz muskildiar sortzaileak oreaharrapatu eta 2005ean, Ligin bertan, Berete-rretx berria eskaini zuen. Ekimen arrakasta-tsua.

Egundainokoan erabiltzen dira kanta horre-tako elementuak poesia eta izkribuetan, gaurkoegoeren larritasunak azpimarratzeko, euskaldu-nok badugulako beti boterera iritsi aitunenseme gezurtiren bat salatzeko. Parisen bizi naizlanean adibidez Koldo Izagirrek sortu DramatisPersonae poeman agertzen dira Jaun Kondea,Bereterretxe eta Marisantz lasterkaria… aldae-ra anitzetako obra aberatsa da, jakintsuek 1434eta 1449 artean kokatzen duten testua:

Habil, eraikan bizirik!

Atharratzen, eskuinera bihurtzean Alozetik hara, beste mundu batean urtzen gara. Mendeurrunetako eresien lurraldean hain zuzen. Bosmendieta eta Ahüzki mendi tontorren maldan

hedatzen da Bereterretxen Kantorea izeneko abestiko tragedia zilarraren itzala… Euskalartista entzutetsuenek airarazi dizkigute kopla hauek, Kalakan taldearen bertsio kasik

raperoa dugula belarrian azken aldion.

| ITXARO BORDA |Irudiak: Axpi

ERDIKO KAIERA



ERDIKO KAIERA - BERETERRETXEN KANTOREA

Jaun Kuntiak berehala,Traidore batek bezala:Bereterretxe, haigü bortala: ützüliren hiz berehala.

Basabürüko leku askotan kausitzen direnBuztanobia etxeak Zuberoako ohiko base-rriak dira: ezkaratz zabalak, barroteekikoleiho hertsi eta gorakoiak, aberetegiak, ardite-giak. Etxebarre eta Ligirako gurutze-unean,oroimenezko harri borobila dagoen tokianpreseski, halako bat dago. Hemen azaltzendena ordea Lakarrikoa da, Marisantzen anaia-ren, hau da Bereterretxen osabaren egoitza.Larraineko Bereterretxen sendia ez zen nola-nahikoa, ez omen zuten zorrik inori, Luku-zeko printzeen agaramontar abarreko Maule-ko Gaztelu Zainarekin zeuden harremanetaneta neskato bat zuten zerbitzari.

Ahots sakon ikaratiz abestekoa den kanto-reak Atharratze inguruetan gertatu herio bor-titz eta iragarria kontatzen digu xeheki, medi-terraneoaren ezpondetako vendetta odoltsuenantzeko hilketa ankerra hots, Sizilian edoAlbaniako lehorretan bagina bezala. Beau-montarren leinuko buruzagia zen Luis Lerin-go Kondeak manatu zuen Bereterretxe zal-dun agaramontarraren erailketa.

Euskal Herria, bataren ala bestearen aldeelkar borrokatzen zuten gerrazale bandatanbanatu zen. 1450eko urteetan zehar Leringojauna, Mauleko Gazteluaren jabe bilakatu zen.Krimena, politikoa zen baina sineste herri-koiaren ildotik, batzuek zioten amodio debe-katu baten istorioa zuela kantoreak bihikatzen:

Lerinek eta Bereterretxek biek emazte bera,hau da Margarita Ezpeldoi, maite zuten.

Bereterretxek bazekikeen Jaun Kondeaikusten zuen ber, bereak egina zuela. Atxilotuaizan zenean amari atorra baten jostea otoiztuzion, menturaz sekulakoa olerkiak ederki dioneran. Atorraren gaia idazkia bukatzean berrizjorratzen du narratzaileak erakusteko agara-montar zainarta ez zela edonor:

Ama, indazüt atorraMentüraz sekulakoa!Bizi denak oroit ükenen dü Bazko gai-erdi ondua…

Bereterretxe gatibu hartu zuten LeringoKondearen soldaduek eta eskuak estekan era-man gauez, arbola baten oinetan belaunikara-ziz, Etxebarre eskualdean, ezpataz ehotzeko.Poetaren trebeziari esker, labur eta on ari zela,Bazko gauerdi ondoan agitutako guztiak iru-dikatzen ahal ditugu, hitzek itxurak gorpuztendizkiguten neurrian: Bereterretxe ohean, nes-katoarekin solasean, hiru dozena gizon arma-tu hurbiltzen sumatzen ditugula, izua igotzennabaritzen dugu, etxearen setioa, Jaun Kuntia-ren indar erakusketa ehun behi eta zezenarenmetaforaz baliatuz…

Ilargirik gabeko ilunpe dorpe hartan Zube-roan jende anitzek laster egin zuen. Distan-tziak handiak izan arren Bereterretxen amaklehenik: kezkaz eta antsiaz itorik, Marisantz,Andozeko ibarrean behera, Bosmendietangora, Larrainetik Lakarrira, Buztanobian fin-katu bere anaia gazteari laguntza eskatzeko,

Krimena, politikoa zen bainasineste herrikoiaren ildotik,batzuek zioten amodiodebekatu baten istorioa zuelakantoreak bihikatzen

Haltzak ez dü bihotzik?Haiku japoniar baten maneran hasten da Bereterretxen Kantorea, haltzaren–natura– eta gaztanberaren –kultura, jendeek esnetik ateratzen dutena– metaforaazkarra eta edonongo botereak –aitonen semeena- zalantzan jartzen dituenebazpen praktikoa uztartuz:

Haltzak ez dü bihotzik,Ez gaztanberak hezürrik.Ez nüan uste erraiten ziela aitunen semek gezurrik.

Martzelin Hegiaphalen irudiz, pastoral egile eta errejent zena, haltzaren bihotzaaipatzea ez zen egokia, haltzak edozein zuhaitzen pare, bihotza bazeukalako etanaturari zein errimari zegokionez logikoagoa zen ezkürra hitza sartzea, honelakantatzeko:

Haltzak eztü ezkürrikEz gaztanberak hezürrik;E’nüan uste erraiten züela aitunen semek gezürrik.


BERETERRETXEN KANTOREA - ERDIKO KAIERA

debaldetan, hortik berehala, Maulera, gazte-luko nagusiari semeaz galdezka ernatzeko.Irri karkara trufariaz ihardetsi zion:

Hik bahiena semerikBereterretxez besterik?Ezpeldoi altian dün hilik; habil, eraikan bizirik...

Laster egin zuketen berdinki jaun Kon-deak eta haren milizietako soldadu basatiugariek: Larrainetik Ligiraino bideratu ziren,ibilera zalapartatsuan, Bereterretxe zaramate-la. Presoak buneta zuen buruan eta beso-muturrak trinko, une batean txapela erorizitzaionean ezin zuela eskurik behera aitor-tzen duelako. Basabürüa orduan izuaz hor-matua imajina dezakegu, soldaduen burdinhotsak, garrasiak, oihuak, zakur zaunkak… Heltü nintzan Ligira,Buneta erori lürrera,Buneta erori lürrera eta eskurik ezin behera.Heltü nintzan Ezpeldoira,Han haritx bati esteki,Han haritx bati esteki eta bizia zeitan idoki.

Lasterrez higatu zen hondarrik MargaritaEzpeldoi gaizoa. Mendekua oroimeneanahalik eraginkorrena suertatzeko, LeringoKondeak Bereterretxe erail zuen bere andre-gaiaren etxe saihetsean. Alta” hauek hilahain hüillan üken eta” deus ere ez zekiten.Eresiaren buruko bi kopletan Margaritadatza, zorigaitzak leherturik, errautsirik,Bereterretxen odola ahürzka biltzen, ero-

tzen, maitasun seinalez Ezpeldoian zituztenLarraineko jaunaren hiru dozena atorrezbükhata egiten.

Ezpeldoiko jenteak,Ala sendimentü gabeak!Hila hain hüllan üken-eta deüsere ez zakienak!Ezpeldoiko alabaMargarita deitzen da:Bereterretxen odoletik ahürka biltzen ari da.

Ezpeldoiko bukata,Ala bukata ederra!Bereterretxen atorretarik hirur dozena ümen da.

Bereterretxen hilketak garai hartako zube-rotarren garunak inarrosi zituen, aditzendugunean ukitzen gaituen bezalaxe. Bertsola-ria, trebea noski, istorio latzeko hiru pertso-naia nagusien ikuspuntutik ari zaigu, bakoi-tzaren sentimenduak eta bizipenak zehazkieskainiz. Ohargarria da toka-noka moduarenerabilpen distiratsua, tragedia epikoarekikogure hurbiltasuna baimenduz. Gertakariamolde eliptikoan oparitzen digu, poetikota-sun goreneko baliabideekin, memorian beti-rako finkatzeko gisa eta emaitza lortu zuen.Hitzez haragoko lekukotasuna dago ikusgaiLigin Bosmendietarako norabidean: Berete-rretxe ehortzi zuten lur pezan miretsi daitekeharri borobil hura, sekula ez dezagun ahantz.

Marisantzen lasterrak etenik ez du. n

ERDIKO KAIERA - LITERATURA


JOSUNE MUÑOZEK hitzostean dioen bezala, Afrika-ko literatura euskaraz irakurtzeko aukera gutxi izandugu orain arte, eta hori aldatzera dator Iokin Otae-giren itzulpenari eta EDO! argitaletxearen ekimena-ri esker dugun Mariama Bâ-ren Hain gutun luzea.Nobela 27 ataleko gutun gisa dago egituratua.Ramatulaye-k bere lagun Aissatou-ri gutun bat idaz-ten dio senarraz alargundu eta gero etxean pasabehar dituen berrogei dolu-egunetan. Bertan bienbizitzaren gorabeherak aletuko ditu, deskolonizazioostean aldaketa garaiko zurrunbiloan dauden biemakume senegaldarren kronika eginez.

Gutunaren formatuak partikularretik kolektiborasalto egiten utziko dio: bi lagunen eskola garaitikirakasle lanbidera, ezkontzatik seme-alabak izatera,eta jasandako poligamiatik honi aurre egiteko modudesberdinetara garamatza. Muñozen arabera, narra-tzaileak “bere barrua hustuko du” pertsonaletikpolitikorako bidea eginez eta bikotea, familia etanazioaren arteko loturak josiz.

Lehen emakume aurrerakoi hauek Afrika berria-ren ordezkariak dira: “Gure belaunaldiaren pribile-gioa izan dun bi garai historikoren arteko giltzarrigertatzea; mendetasunarena bata, independentzia-rena bestea”. Oso kontziente dira haien belaunal-diaren ardura soziopolitikoaz, eta sozialismoa etafeminismoa dituzte aldaketarako ardatz nagusi:“Mundua astintzen ari ditun emakumearen askape-nari buruzko ur-biziek, eta ez naiten ezaxolauzten”. Hala ere, badakite zuriengandik jasotakoguztia ez dela urrea eta bi suren artean dabiltzaladantzan: “Kanpotik ekarritako grina gaiztoen etabertute zaharren erresistentzia itsuaren artean, bereoinarri sakonetan astindua dagoen gizartea” baitabizi dutena.

Pentsamolde tradizionala eta modernoa haragiz-tatzen dira pertsonaia desberdinetan: Farmata daantagonista, Ramatulaye-k adinkide duen auzokoa,“haren egia ezin zunan nirea izan” diosku unebatean protagonistak, bien arteko mentalitate des-berdinak islatuz. Poligamia da sakonen jorratzenduen gaia, “kontzientziaren zama gertatu diren era-

gozpenak, gezurrak eta bidegabekeriak” direlakohonen ondorio lazgarriak eta miseria edo bakarda-dea besterik ez duelako ekartzen bere hitzetan.

Amatasuna eta belaunaldi berriak ere oso presen-te ditu. Horrela definitzen du lehena: “Ama gaitunazaldu ezina ulertzeko... uholdeari aurre egiteko”.Bere hamabi seme-alabak belaunaldi berriak irudi-katzeko baliatzen dira: “Nik amets egiten dudanbikotearen irudia dun” dio bere alaba nagusia denDaba eta bere bikoteari buruz hitz egitean. Honenadimena eta argitasuna harrigarri eta pozgarri gerta-tzen zaizkio: “Guztiaz ematen zinan arrazoia umehonek”.

Azkenik, maitasuna eta adiskidetasuna dira berebizitzaren zutabe nagusiak, eta nahiz eta maitasuna“bizitzaren ahogozoa eta gatza” dela esan, “adiski-detasunak badin maiteminak ezagutzen ez duenhanditasuna” dio. Aissatou-rekin duen adiskidetasu-naren seinale da noka hitz egiten diola, itzultzailearieskertzen dioguna. Emakume idazle afrikarren lite-ratura ezagutzen jarraitzeko gogoa piztu zaigunez,Muñozen gomendioari jarraituko diogu Ken Buguleta Fatou Diome-ren lanak bilatuz. Auskalo, agianegunen batean, hauek ere euskaraz egongo direnesperantzarekin. n

Amaia Alvarez Uria

Hain gutun luzeaMariama BâItzulpena: Iokin OtaegiEDO!, 2015

Literatura

Irakurle maitea

Edo! argitaletxeko kideak Hain gutun luzearenaurkezpenean.

MUSIKA - ERDIKO KAIERA


HALAXE sailka genezake Euskadiko Orkestra Sinfo-nikoaren denboraldi honetako azken aurreko saioa.Gutiziek eta betiko pisuzko obrek, ondo nahastueta dosifikaturik, egitarau orekatu eta gustagarriaosatu zuten. Horrez gain, Elisabeth Leonskajak,aurtengo artista gonbidatuak, berme nahikoa emanzuen jakiteko aldez aurretik saio hau ez zela txan-txetakoa izango. Eta ez zigun hutsik egin.

Hasteko, sarrera gisa, delicatessen hutsa: Arvo Pärtkonpositore estoniarraren Fratres izeneko obra labu-rra, non aurki daitekeen bere konposizio estilo parti-kularra, berak asmatutakoa, tintinnabuli izenekoa,minimalista, adierazkorra, baketsua. Boreyko zuzen-dariaren ulermen sakona begi-bistan geratu zen,benetan iritsi baitzitzaion publikoari lanaren mamia.

Ondoren, kontzertuaren erregina iritsi zen taulagainera. Leonskaja andreak ez ditu betiko irakurke-tak egiten obra famatuenekin. Ezta pentsatu ere.Aldi honetan, mila aldiz entzun dugun Schumann-en La minorreko op. 54 piano eta orkestrarako kontzertuadesberdina iruditu zitzaigun. Desberdina eta arra-roa, nahiz eta ederra. Baina Leonskajak eman ziongarraztasun puntu ilun bat, batez ere lehenengomugimenduari, eta horrek deserosotasun pittin batsentiarazi zigun. Pedal justua, gutxi, soinu lehorra,beraz, oso azentu markatuak, eta noizean behinpasarte benetan ameslariak, gozoak… horrek guz-tiak bertsio bitxia egin zuen, eta, esan bezala, ohikobideetatik ateratzen zena. Bis bezala, Beethovendelikatu eta aldi berean irmo bat oparitu zigun.

Saioaren bigarren zatia irekitzeko, Bachen koralederrenetako bat, Wachet auf, ruft uns die Stimme(Esnatu, esaten digu ahotsak), Granville Bantock-ekorkestrarako moldatua, primerako sarreratxoa izanzen Paul Hindemith-en Mathis pintorea sinfonia das-tatzeko. Artisten isolamendua irudikatu nahi izanzuen Hindemith-ek obra honekin, eta aitzakia gisa

hartu zuen XV. mendean bizi izan zen Mathis Grü-newald margolaria, askatasun artistikoa aldarrikatubaitzuen bere garaian. Interpretazio ederra eginzuten Euskadiko Orkestrakoek. Azpimarragarriaizan zen hirugarren mugimendua, San Antoniorententaldiak, handientsu eta benetan ondo eraikia. n

Montserrat Auzmendi

Berezitasunetik maisu-lan klasikoetara

Euskadiko Orkestra Sinfonikoa.Zuzendaria: Andrey Boreyko. Bakarlaria:Elizabeth Leonskaja (pianoa). Egitaraua: Pärt,Schumann, Bach eta Hindemith-en obrak.Lekua: Gasteizko Principal Antzokia.Data: maiatzaren 25a.

Leonskajak ez ditu ohiko irakurketak egiten obrafamatuekin.


ERDIKO KAIERA - IHESI

Euskal Herria ezagutuz

OTXANDIO (BIZKAIA)

Gorbeia eta Anboto artean, naturaz inguraturik dago Otxandio. Ez da herri handia, bainabizitza sozial handia du. Historiaz betetakoa ere bada; antzinako ardo eta arrain saltzaileengeralekua izandakoak 1936ko gerran Iberiar penintsulako gizarte zibilaren kontrako lehenbonbardaketa jasan zuen, herriko jaietan. Naturaz, kulturaz, historiaz, eta bertako jendeaz

asko dago ikasteko. Irakasleak, otxandiarrak eurak.

Natura biziaren erdian

HERRI TXIKIA da Otxandio; 1.300biztanlekoa. Baina, txikia izanda ere,bizitza sozial eta kultural handikoada, eta asteburuetan beti egoten dazer edo zer kalean: taberna giro alaiakale nagusian, eta jan-edanerakohainbat aukera bertako ostatuetan.Elkarte askoko herria da, eta otxan-diarrek betidanik izan dute lan bolun-tariorako eta auzolanerako joera han-dia. Horri eutsiz, Otxandiok zereskaini dezakeen ikusi, eta elkarrekineskaintza hori egiten hasi dira turis-mo arloan, kirol arloan eta nekazari-tzan lan egiten duten herritarrak.

Basoetan barrenaBaso eta mendi ibilbide ugari daudeOtxandion. Anboto aldera edo Gor-beia aldera jota, oinez zein bizikletazegin daitezkeen ibilbideak daude.GR 98 edo “Ardoaren eta arrainarenibilbidea” ere bertatik pasatzen da.Ibilbide hori Oionen hasi eta Ber-meon eta Lekeition amaitzen da.Izenak dioen bezala, arrain saltzai-leek hegoalderantz joateko erabil-tzen zuten, eta ardo saltzaileek ipa-rralderantz joateko. Legutiotik etaUrkiolatik pasatzen da bidea, eta tar-tean, zelan ez, Otxandiotik. Gure

txangoaren beste helburu bat Legu-tioko urtegiaren hasierara joatea ereizan daiteke. Mekoleta auzo ederre-tik pauso batera dago.

Bizikleta-poteoaNorberak bidexka bat hartu etaparajeotan galtzea izan daiteke auke-ra bat, eta bestea gidariarekin joatea.Otxandio inguruko ibilbideak edertoezagutzen dituzte Biciguneko lagu-nek. Bizikletak alokatzeko eta kon-pontzeko lekua da Bicigune, etaBTT irteerak eta bizikleta-poteoakere antolatzen dituzte.

Oleta auzotik gertu –Aramaiondago Oleta, baina Otxandiotik kilo-metro bira–, harizti baten ertzeanHontza Extrem abentura parkeazabaldu zuten duela pare bat urteOtxandioko gazte batzuek. Gazte-txoentzako zein helduentzako pro-bak dituzte bertan: zuhaitzetako ibil-bidea, arku-tiroa, zuhaitzetakoeskalada... Familia eta kuadrilla giro-rako leku txukuna da.

Artzainengandik ikastenGaztagintzaz ikasteko aukera erebadago Otxandion. Herrigunetiknahiko gertu, hiru gaztandegidaude. Oletan Maider Unda borro-kalariak egiten du gazta, Kerexaraauzoan Felix eta Martin Ajuriaanaiek, eta Mekoletan Aitor Padi-

Oriol mendia, Aramaioko Oleta auzotik gora.

PAU

LOE

TX

EB

ER

RIA

| AMAIA UGALDE BEGOÑA |


IHESI: OTXANDIO - ERDIKO KAIERA

llak. Lau artzain horiek gazta zelanegiten duten erakusteko jendea har-tzen dute, eta prozesua ikusi ostean,gazta-dastatzeak ere antolatzendituzte.

36ko bonbardaketa gogoanOtxandioko herriguneak xarmaberezia dauka, eta kale nagusian ber-tan, Artekalen, herriko historiariburuzko hainbat kontu ikas daitez-ke. Koikili Lertxundi futbolari etahistorialariak saio batzuk egin ditubisita gidatuak egiten, eta azalduduenez, orduak eman daitezke herri-ko historiari buruz berba egiten.Aterpetxea zabaldu zuen duela urte-bete Lertxundik, eta herriko bi lan-detxetako kideekin eta hainbat herri-tarrekin batera, turismo eskaintzaaktiboa eskaintzeko lanean dabil.

Lertxundik Andikona plazanhasi izan ditu bisitak. Sinbolismohandiko plaza da, 1936ko uztailaren22an bonbardatu baitzuten, Santa-maña jaietan. Iberiar penintsulangizarte zibilaren kontra egindakolehen bonbardaketa izan zen hura,eta 57 pertsona hil ziren. Erasoanhildako guztien oroimenez, NestorBasterretxeak egindako monumen-tua dago plazan, eta plaka handibat, izen-abizenekin.

Burdingile herriaPlaza nagusia ere esanguratsua da.Handiegia eman dezake hain herri

txikirako, baina kontuan izan beharda Otxandio leku estrategikoandagoela. Merkatari askoren gerale-kua izan zen ardo eta arrainaren ibil-bidean; herriko sarreran aduana ereizan zuten. Plazak badu beste berezi-tasun bat: Vulcanoren iturria. Suarenjainkoa da Vulcano, eta Otxandionburdingintzak izan duen tradizioaga-tik, herrian ohorezko lekua du.XVIII. mendean, iltze eta ferrakekoizteko 80 sutegi zeuden Otxan-dion, eta sarrailetarako beste bi.Esan ohi denez, Kolonen itsason-tziek Otxandioko iltzeak zeuzkaten.

Vulcanoren iturriko ura ez dagotratatuta, eta burdin asko dauka:“Horregatik gara otxandiarrak hainindartsuak”, dio brometan KoikiliLertxundik. Ez dakigu indartsuakdiren, baina bai naturzaleak etaabegikorrak direla. Bisitatzeko lekuederra egiten dute Otxandio otxan-diarrek eurek. n

www.otxandio.net/eu-ES/Turismoa · � 945 45 00 20 / 945 45 05 03

Otxandioko

Lerro hauen gainean, Vulcanojainkoaren omenezko iturria. Goian, plaza nagusiaren irudipanoramikoa.

BisitatuIhesi.com,aisialdirakowebgune parte-hartzailea.

BIRKENWALD

ASIER SARASUA GARMENDIA- CC BY SA

| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK


4 2 9 5 6

1 5 7 2 3 4

3 4 9

6 7 9 1 2 4 5

9 3

8 1 4 6 3 9 7

5 7 1

9 8 2 1 6 4

1 4 8 9 2

Erraza

Zaila

2 8 6 5

6 7

5 9

2 6 1

6 7

2 1 5

1 8

1 3

3 4 2 7

Erraza

Zaila

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ezker-eskuin:

1. Gatazka, borroka. Hitz egiteko gai den hegaztia. 2. Oroitzapen, oroipen.Euskal fonema. 3. Garoa, iratzea. Erlijio katolikoan, meza emateko esku duena.4. Larruazaleko gorriune bizi. Musika estilo. 5. Azken bokala errepikatua.Koalizio politiko abertzalea. Benetan. 6. Hizketan, berbetan. Hizkuntza batendeskribapena. 7. Sabelaren hotsen onomatopeia. Literatura. 8. Aranondoarenfruitu. Noizean behin (bi hitz).

Goitik behera:

1. Argazkiko herria. 2. Nafarroako udalerria. 3. Ordaindu gabe. EuskararenGaitasun Agiria. 4. Azken eta hirugarren bokalak. Osagai bakarra duena. 5. Hots arin. 6. Burua enborrari lotzen zaion gorputzaren zatia. Garen hauek.7. Egokia. Gabi handi. 8. Nafarroako herria. 9. Otarre mota, saskia. 10. Pasatu(alderantziz). Une larri. 11. Baleuka. 12. Etenaldi. 13. Ene. 14. Akordio batenagiria. 15. Jagole.

Ezker-eskuin:1. Gudu, Loroa. 2. Oroimen, Ts. 3. Ira, Apaiza. 4. Zanbro, Rap. 5. Uu, Amaiur,Benaz. 6. Eleka, Gramatika. 7. Gurgur, Elerti. 8. Aran, Unean-unean. Goitik behera: 1. Goizueta. 2. Urraul. 3. Doan,Ega. 4. Ui, Bakun. 5. Marmar. 6. Lepoa, Gu. 7. Ona, Igun. 8. Irurre. 9. Otzara. 10. Asap, Men.11. Balu. 12. Eten. 13. Nire. 14. Akta. 15. Zain.

11 12 13 14 15

912386574

486957132

537214869

358742691

649831257

271569483

125673948

764198325

893425716

748329516

691587234

253641789

367912845

429758361

815463972

536274198

982136457

174895623

Gurutzegrama Su

Joseba Asiron, Iruñeko alkatea: “Aldaketaren begiradak ......Gure kontinenteari dagokionez,...

Documents

Transcript of Joseba Asiron, Iruñeko alkatea: “Aldaketaren begiradak ......Gure kontinenteari dagokionez,...