Arbasoen aztarnakHISTORIAURREA

Arbasoen aztarnak proiektua Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. Lren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.

Liburu honen prestatze- eta argitaratze-lanean honako talde honek esku hartu du:

TESTUA ETA EDIZIOAMaría Ángeles Fernández de BartoloméJosu Goikoetxea Gezuraga

IRUDIAKAna Oncina

PROIEKTUAREN ZUZENDARITZAAinhoa Basterretxea Llona Lourdes Etxebarria Orella

LEHEN HEZKUNTZAKO ZUZENDARITZA ETA EDIZIO KOORDINAZIOAJoseba Santxo Uriarte Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero

II. URRATSA

Arbasoen aztarnak

Pentsatu une txiki batez. Nolakoa da zure etxea? Erosoa al da? Elikagaiak edo arropa behar duzunean, non erosten dituzu? Zer garraiobide erabiltzen dituzu batetik bestera joateko?...

Orain imajinatu nolakoa izango zen hori guztia duela urte asko jaio izan bazina, hau da, duela milaka eta milaka urte jaio izan bazina, edota duela milioika urte. Zure ustez, nola irauten zuen bizirik jendeak Historiaurrean, supermerkatu, denda, etxe, auto eta abiorik gabe?

Iraganari buruzko jakin-mina baduzu eta galdera horien guztien erantzuna jakin nahi baduzu, bihur zaitez arkeologo eta jardun haiek bezala, lehen gizakietatik geratzen diren aztarnetan arrastoak bilatzen.

Proiektuaren etapak

1

ABIAPUNTUA

Zer dakigu Historiaurreari

buruz?

14

Zer egingo dugu?

13

Zer jakin behar dugu?

15

Nola antolatuko gara?

16

Proiektu honetan, abentura handi bat bizitzeko aukera izango duzu, hiru etapa desberdinetan banatuta:

Abiapuntua bidaiaren hasiera da. Nora iritsiko zaren eta bidean zer beharko duzun jakiten lagunduko dizu.

2

Ikerketa-atazen bidez, detektibe bihurtuko zara, informazioa bilatzen, aukeratzen eta antolatzen jardungo baituzu.

3

Proiektuaren amaiera bidaiaren azken etapa da. Hor, ikasitakoa erabiliko duzu, amaierako erronka behar bezala gainditzeko.

1

Hasierako gertakaria: Bai objektu arraroak!

9

2

IKERKETA-ATAZAK

3

PROIEKTUAREN AMAIERA

Hain garrantzitsua al zen sua?

25

Zertarako balio zuten harriek?

21

Zer gordetzen zuten zeramikazko

ontzietan?

33

Zeren berri ematen digute hezurrek?

19

Zergatik asmatu zituzten lanabes berriak?

Nork erabiltzen zituzten ezpatak?

Gurpila, a zer asmakizun bikaina!

Zein artista handiak!

Orduan ere ba al zeuden arkitektoak?

29

Norberaren balorazioa

63

Zer ikasi dut?

61

47

53

Amaierako lana: Historiaurreko

bizimodua berregitea.

37

57

43

1

ABIAPUNTUA

9

Eskolatik gertuko obra batzuetan, langileek hondeamakinak gelditu behar izan dituzte, ustekabean oso objektu zaharrak aurkitu dituztelako lurpean. Itxuraz oso zaharrak dira, bai, baina benetan al dira hain zaharrak? Nork lurperatu zituen han? Zertarako balio zuten?

Arkeologia Museoak bere arkeologo onenetako bat bidali du, eta hark ezer ez ukitzeko eskatu die langileei. Argazki batzuk atera dizkie objektu horiei, eta aztertu ahal izateko, gertuko leku batean gorde ditu: gure ikasgelan!

Hauek dira aurkitutako objektuetako batzuk. Zer ote dira? Imajinatu zertarako balioko zuten.

BAI OBJEKTU ARRAROAK!

B

A

ED

G

H

F

C

10

Zerez eginak dira aurkitutako objektuak? Koloreztatu.

Arkeologoak kronologikoki ordenatu nahi ditu objektuak, zaharrenetik berrienera. Lagunduko al diozue?

Esperimentu erraz bat egitea proposatu dizue.

– Sartu botoia edalontzian eta estali lur-geruza lodi batez.

– Jarri klipa gainean, eta bota azukrea haren gainetik, ondo estalita geratu arte.

– Sartu babarrun alea eta estali lurrez.

Zer objektu dago besteak baino beherago?

Lurperatutako lehen gauza al da? Ala azkena?

Erreparatu orain indusketari buruzko marrazki honi. Ordenatu al ditzakezue objektuak zaharrenetik berrienera?

BEIRA

METALA

BUZTINA HEZURRA

HARRIA PLASTIKOA

Bi objektu lurzoruko estratu edo geruza berean badaude, horrek esan nahi du garai berekoak direla.

Hauek dira zaharrenak:

Hauek dira berrienak:

Hauek beharko dituzue: ✔ Plastikozko edalontzi garden bat✔ Azukrea eta lurra edo harea✔ Botoi bat ✔ Klip bat ✔ Babarrun ale bat

11

Demagun kazetari batek elkarrizketa bat egin nahi diola arkeologoari, haren lana nolakoa den jakiteko. Antzeztu elkarrizketa hori.

Binaka jarri, eta zuetako bat elkarrizketatua izango da, eta bestea, elkarrizketatzailea.

Hona hemen elkarrizketatzaileak egingo dituen galderak. Ikertu erantzunak eta idatzi koadernoan, gidoi gisa erabiltzeko.

Arkeologoak aztarnategi batean ateratako argazki bat ekarri du. Zer alderdi iruditzen zaizkizue deigarriak?

GURE ONDORIOAK

✔ Zertan aritzen zara? Zer egiten duzu zure lanean?✔ Zer tresna erabiltzen dituzu normalean lanerako?✔ Arkeologia-indusketa batean lan egitean, zergatik jardun behar da beti kontu handiz?✔ Historiaurrea aipatzen duzunean, zer esan nahi duzu?✔ Esango al didazu garai hartan gertatu ziren hiru gauza garrantzitsu?

16

NOLA ANTOLATUKO GARA?

Ikerketa-atazak egiteko, lantaldeak antolatu behar dira.

Izen bat hautatu behar duzue zuen taldearentzat, eta kide bakoitzak zer eginkizun bete behar dituen erabaki.

Hona hemen ideia batzuk:

KOORDINATZAILEA Lana banatuko du.

GAINBEGIRALEADenbora kontrolatuko du.

IDAZKARIATaldearen erabakiak idatziz jasoko ditu.

BOZERAMAILEATaldearen lanak aurkeztuko ditu.

NIRE TALDEAREN IZENA:

TALDEKIDEA EGINKIZUNA

Proiektuan, eginkizunak txandakatu ahal izango dituzue.

Gainera, irakaslearekin adostu beharko duzue zenbat denbora izango duzuen zuen proiektua egiteko.

Zuen lan-egutegia planifikatu beharko duzu zure taldearekin.

LAN-EGUTEGIA

ASTEAKATAZAK

1. astea

2. astea

2

IKERKETA-ATAZAK

ZEREN BERRI EMATEN DIGUTE HEZURREK?

A

T A Z A

Arkeologoak dio gure arbasoen hezurrek «hitz egiten» dutela eta «gauza asko kontatzen dituztela, ondo entzuten badugu». Jakin nahi al duzu egia den?

Hasi baino lehen, azaldu zer den garezurra.

Zer datu jakin ditzakegu, garezur hau aztertuz gero? Osatu taula.

INFORMAZIOA JAKIN AL DEZAKEGU?

ZERGATIK USTE DUZU HORI?

Haurra edo heldua zen.

Gizona edo emakumea zen.

Pertsona altua edo baxua zen.

Hortzak osasuntsu edo hondatuta

zituen.

Ile horia, gorria edo beltza zuen.

Haragijalea edo belarjalea zen.

Buruan kolpe handiren bat hartu

al zuen.

19

Historiaurrean bizi ziren pertsonen altuera zenbatekoa zen jakin nahi izanez gero, hezur hauetatik zeinek emango liguke informazio hori?

Arkeologoa Historiaurreko gizaki baten masailezurra eta hortzak aztertzen ari da. Zer jakin ahal izango du hori eginez? Koloreztatu.

Pertsona horren dieta.

Gizona ala emakumea zen.

Izan zituen gaixotasun

batzuk.

Gutxi gorabeherako

adina.

Azaldu zergatik diren hezurrak informazio-iturri garrantzitsua Historiaurreari buruz jakiteko.

Lagundu arkeologoari materialen zorroko Giza eskeletoa orriko hezurrak behar bezala muntatzen. Agian, indusketa batean aurkituko zituzten!

NIRE LANARI BURUZKO GOGOETAINOIZ EZ BATZUETAN BETI

Hezurretatik zer informazio lor daitekeen ulertu dut.

Ohartu naiz zenbateko garrantzia duen arkeologiak Historiaurrea aztertzeko.

Taldeko jardueretan interes handiz parte hartu dut.

Ataza honetan, hau izan da interesgarriena:

Saihets-hezurrek

IzterrezurrakOinak

Zein ideia ona! Arkeologoak komiki hau marraztu du, gizakiek Paleolitoan harriak zertarako erabiltzen zituzten azaltzeko. Deskribatuko al duzu zertan ari diren?

ZERTARAKO BALIO ZUTEN HARRIEK?

A

T A Z A

Talde bat ehizara atera da…

Denen artean, duela gutxi urrutian ikusi duten bisonte-talde bat setiatzea lortu dute.

Bisonte bat ehizatu dute! Orain, aprobetxa dezaketen guztia hartuko dute.

21

Zer lan egiten zuten tresna bakoitzarekin? Erreparatu berriz komikiari.

Zerez egin zituzten ikastetxetik gertuko indusketan aurkitutako tresna hauek?

LOTU IDEIAK Zer lanabes erabiltzen ditugu gaur egun, aurreko jardueran aipatutako lanak egiteko? Material bera erabiliz egiten al ditugu lanabes horiek?

Ikertu zer beste materialez egingo zenituzkeen tresnak, Paleolitoan biziz gero. Pentsatu, adibidez, zerez egingo zenukeen arrantzarako arpoi bat edo larruak josteko orratz bat.

Arkeologoak dio Paleolitoan ehiza behar-beharrezko jarduera zela, baina arriskutsua. Ados al zaudete berarekin? Zergatik?

AURPEGIBIKOA

GEZI-PUNTA

ERREKARRI LANDUA AURPEGIBIKOA KARRAKAILUA

22

3

PROIEKTUAREN AMAIERA

60

Orain, erabaki nola antolatuko zareten, berregitea ondo atera dadin.

Egin deialdi zabala, Historiaurrera bidaiatzera jende asko etor dadin. Formula hauek erabil ditzakezue zuen berregitea ezagutarazteko.

Iragarri gertakaria eskolako web-orrian.

Diseinatu kartel originalak eta banatu ikastetxean. Ez ahaztu berregitea zer lekutan, zer egunetan eta zer ordutan egingo den jartzeaz.

Egin familientzako gonbidapenak. Papera, kartoi mehea, EVA goma eta abar erabil ditzakezue gonbidapenak egiteko, edo formatu digitalean prestatu eta posta elektroniko bidez bidali.

Ziur gaude zuen ikus-entzuleek asko ikasiko dutela Historiaurreari buruz. Eta hori egiaztatzeko, zergatik ez duzue lehiaketa bat antolatzen? Asma ezazue Historiaurreari buruzko joko bat, berregitea ikustera etortzen diren pertsonak horretan aritzeko.

TALDEAREN EGINKIZUNAK

NIRE EGINKIZUNAK

Halaber, liburuxka bat egin dezakezue, bisitariek egin beharreko ibilbidea eta beste zenbait informazio jasotzeko.

Paleolitoa Neolitoa

Ibilbidea

61

ZER IKASI DUT?

Idatzi zer ikasi duzun etapa bakoitzeko bizimoduari buruz.

Paleolitoa

Neolitoa

Metal Aroa

62

Kokatu Historiaurrean egindako objektu hauek denboraren lerroan dagokien lekuan.

Erreparatu margolanari eta erantzun.

Zer adierazten du?

Azaldu al ditzakezu margolanaren ezaugarriak?

866378_finales_p62_LT_prehistoria

Duela 5 milioiurte inguru

Duela 10.000urte inguru

Duela 7.000urte inguru

Duela 5.500urte inguru

Paleolitoa Neolitoa Metal Aroa

1

2

4

3

5

63

NORBERAREN BALORAZIOA

Aztertu zuk egindako lana eta osatu galdetegi hau.NIRE LANA

Zer iruditu zaizu proiektua?

Zer zailtasun izan dituzu? Nola gainditu dituzu?

Zer beste gauza egingo zenituen gustura?

Zertarako erabil dezakezu proiektu honetan ikasi duzuna?

Zer gustatu zaizu gehien? Zer gutxien? Azaldu zure erantzunak.

Lagundu al diozu zure taldeari modu egokian? Zer ekarpen egin duzu amaierako lanerako?

64

Zer-nolako balorazioa egiten duzu zure taldeak egindako lanari buruz? Pentsatu eta markatu kasu bakoitzean zure ustez egokiena den aukera.

NIRE TALDEAREN LANA

TALDEAREN ANTOLAKETA

Laguntza behar izan dugu lana banatzeko.

HALA MODUZKOA

Zailtasun batzuk izan ditugu lana gure artean

banatzeko.

ONA

Lana egoki banatu dugu gure artean.

BIKAINA

TALDEKOEN ARTEKO LANKIDETZA

Ikaskide batzuek ez dute ia lanik egin.

HALA MODUZKOA

Batzuk gehiago ibili dira lankidetzan beste

batzuk baino.

ONA

Denok maila berean aritu gara lankidetzan.

BIKAINA

DENBORAREN APROBETXAMENDUA

Ia ataza guztietan, denbora falta izan

zaigu garaiz amaitzeko.

HALA MODUZKOA

Ataza batzuetan, denbora falta izan

zaigu garaiz amaitzeko.

ONA

Atazak aurreikusitako denboran amaitu

ditugu.

BIKAINA

IKASKIDEENGANAKO ERRESPETUA

Hitz egitean, askotan kendu diogu hitza

elkarri.

HALA MODUZKOA

Batzuetan, ez ditugu besteen iritziak entzun.

ONA

Denon iritziak hartu ditugu aintzat.

BIKAINA

IKASKIDEEN ARTEKO LAGUNTZA

Bakoitzak besteak kontuan hartu gabe

egin du lan.

HALA MODUZKOA

Ikaskide batzuek behar zutenei lagundu diete.

ONA

Denok lagundu diogu elkarri ataza guztietan.

BIKAINA

LORPEN-MAILAK