Giza elikadura dbh 3 bio geo
Click here to load reader
Transcript of Giza elikadura dbh 3 bio geo
ELIKADURA ETA OSASUNA
2. ELIKADURA ETA DIGESTIOA. MANTENUGAIAK
Zer behar dugu gizakiok bizitzeko?
Baina zer dira materia eta energia?
Masa duen eta espazioan lekua okupatzen duen edozer da materia.
Energia magnitude fisiko bat da; lana egiteko materiaren ahalmena da, beroa sortzea, argi egitea eta mugimendua eragitea ahalbidetzen duena.
Nola lor ditzakegu materia eta energia?
Zenbait prozesuren bidez Nutrizioa
Mantenugaiak: substantzia kimikoak, energia lortzeko eta gure materia sortzeko baliatzen ditugunak.
Elikagaiak: elikagaietatik lortzen ditugu mantenugaiak.
Mantenugaiak Ura Ez-organikoak Gatz mineralak
Mantenugaiak Gluzidoak Organikoak LipidoakProteinakBitaminak
MANTENUGAI EZ-ORGANIKOAK
1. URAIzaki bizidunen osagairik ugariena: gizakia %60-75
Erreakzio metabolikoen inguruneaFuntzio ugari Substantzien garraioa
Gorputzeko tenperatura erregulatu
Edanda eta elikagaietatik eskuratuGaldu (izerdia, gernua…)
MANTENUGAI EZ-ORGANIKOAK
2. GATZ MINERALAKGizakiaren pisuaren %4Funtzioak:- Erregulatzailea (giharren mugimenduan, nerbio-bulkadaren transmisioan)- Egiturazkoa. Adibidez hezur eta hortzen eraketan. Zelula-mintzak eta proteinak eratzen ere bai. Hartzen ditugu edateko uretan, jakietan…Galdu uraren berdin.
Mantenugai organikoakJatorri organikoko elikagaietan dauden biomolekulak
Gluzido edo karbohidratoakHurrengoak dira Lipidoak
ProteinakBitaminak
Mantenugai organikoaka) GLUZIDOAK
- Energia eman berehala- Motak: monosakarido, disakarido, polisakaridoak… (glukosa) (sakarosa) (glukogenoa)
- Landare jatorriko elikagaietatik (fruitu, zereal, patata, azukre, irina…)
Mantenugai organikoak
b) LIPIDOAK- Ezin uretan dislbatu- Energia lortu eta gantzak sortu, adipozitoetako
erreserbetan metatuz. - Gorputzari formaAdipozito zelula horiek - Organoak babestu(gantz-ehuna)
- Landare-jatorriko elikagaietatik (olio, fruitu lehor, margarina)
- Animalia-jatorrikoak (gurina, urdaila)
Mantenugai organikoak
c) PROTEINAK- Aminoazidoz eratuta- Egitura (ehun eta organoak osatuz), babesa eta odolean oxigenoa garraiatzea. - Animalia jatorriko elikagaietan: arraina, haragia, esnea, arrautzak- Landare jatorriko elikagaietan: lekaleak eta zerealak
Mantenugai organikoak
d) BITAMINAK- Ezinbestekoak gure dietan- Konposizioagatik, lipidoak eta proteinak- Hazteko, prozesu organikoek funtzionatzeko- Gaixotasunak: bitamina gehiegi edo gutxiegi- Fruitu eta barazkietan, esnean, arrautzetan,
fruitu-lehorretan, arrain olioan eta zerealetan
INFO GEHIAGO
http://www.profesorenlinea.cl/Ciencias/AlimentosyNutrientes.htm
2. ELIKAGAIAK
- Bizimodu osasungarria - Elikadura orekaturako elikagaien ezaugarriak
ezagutu - funtzioa - dituen mantenugaiak - zer kopuru egunean
2. ELIKAGAIAK
Adibidez TOMATEA… http://alimentos.org.es/tomate http://vitaminas.org.es/tomate
1. Batez ere erregulatzailea2. Bitaminak (A, B, C, E eta K) eta gatz mineralak 3. Egunero behar dugun C bitaminaren %26 du, onura ugari
Mantenugaiak 100 g tomateko
Calorías 22,17 kcal.
Grasa 0,21 g.
Colesterol 0 mg.
Sodio 9 mg.
Carbohidratos 3,50 g.
Fibra 1,40 g.
Azúcares 3,39 g.
Proteínas 0,88 g.
Vitamina A 217 ug. Vitamina C 26,60 mg.
Vitamina B12 0 ug. Calcio 10,60 mg.
Hierro 0,70 mg. Vitamina B3 0,90 mg.
Elikagaien funtzioak
Elikagaien gurpila
I eta II: funtzio energetikoa
III eta IV: funtzio plastikoaV eta VI: funtzio
erregulatzailea
3. ELIKAGAIEN BALIO ENERGETIKOAArnasketa zelularra
- Mitokondrioetan- Mantenugaiak oxidatu energia lortzeko. - Lortzen den energia lortzeko unitatea:
a) cal edo kcalb) J edo kJ
3. ELIKAGAIEN BALIO ENERGETIKOA
Mantenugaia (gramo bakoitzeko) Balio energetikoa (kcal)
Gluzidoa 4
Proteina 4
Lipidoa 9
4. PERTSONEN ENERGIA-BEHARRAKEnergia kontsumitzen dugu aktibitate guztiak
egiteko. Metabolismo basalaren tasa (MBT): gorputzeko
tenperaturari eusteko, arnasteko eta zenbait organo martxan edukitzeko behar dugun gutxieneko energia, cal/egun.
Desberdina banakoetan(adina, sexua, pisua, neurria), inguruneko tenperatura…
5. Dieta osasungarria eta orekatua
Dieta zer da? Elikagai kopurua eta motak
Dieta gure energia beharretara egokitu behar! Orekatua: kaloria ekarpenak
Proteinak %15Gluzidoak %55-60
Lipidoak %30
Dieta mediterraneoa
6. Transgenikoak
7. ELIKADURAREKIN LOTURIKO OSASUN ARAZOAK
Osasun-arazoa Zer da? (definizioa) Zerk sortzen du? Eraginak
Salmonelosia (intoxikazioa)
Salmonella bakterioak kutsatutako arrautza jatean
Elikagaietako mikroorga-nismoek eta toxinek
Hesteetako infekzioa
Alergiak Elikagai batzuen elementuak onartzen ez dituzten pertsonetan ematen diren erreakzioak
Alergenoek Erreakzio alergikoak
Gizentasuna Gorputzean gantz gehiegi izatea Elikagai energetiko gehiegi (koipe eta goxokiak) kontsumitzea
Beste gaixotasun batzuk, esaterako diabetesa eta hipertentsioa
Desnutrizioa Mantenugai gabezia Dieta desegokiak Energia gutxiegi hazteko eta bizi-funtzioak betetzeko
Anorexia Norberaren irudi distortsionatua (gizena) ikustea
Jateari uztea / Psikologikoa
Gorputz-masaren galera, desnutrizioa…
Bulimia Pisu eta gorputz irudiari buruzko neurriz gaineko kezka
Gehiegi jateak eta oka egiteak / Psikologikoa
Aldaketa fisiko eta emozionalak (masa galera…)