Giza elikadura

BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura

WWWWWW HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

IRAKURGAIA

ESKEMA

BALIABIDEAK

INTERNET

JARDUERA

IRTENAURREKOA

IKERTUSAREAN


WWWWWW

XV. mendetik aurrera, itsas bidaia luzeak egin zituzten urruneko lurraldeetara. Ziotenez, bidaia haietan gaixotasun berezi batek erasaten zion eskifaiari. Sintomak lazgarriak ziren: gaixoei oiak odoletan hasten zitzaizkien; hortzak erori egiten ziren; odoljario larriak izaten zituzten, eta oinaze latzak gorputz osoan; eta azkenik, hil egiten ziren.Gaixotasun hari, garai hartan, marinelen izurritea esan zitzaion. Kutsakortzat izan zuten hainbat mendean, eta itsas zabaleko hotzari egotzi zioten errua. Hala ere, bizirik irauten zuten marinelek hobera egiten zuten elikagai freskoak hartzen zituztenean.1519an, Fernando Magallanes, bost itsasontzi eta 250 gizon hartuta, Espainian itsasoratu eta Hego Amerikara abiatu zen, Atlantikotik Ozeano Barera, pasarte baten bila. Brasilera heldu ziren, eta bertatik hasita, itsasertzetik Hego Amerika guztia zeharkatu zuten itsasertzetik egun bere izena duen itsasartera (Magallanes itsasartea) heldu arte. Hortik, Ozeano Barera heldu ziren. Lehorrik zapaldu gabe hiru hilabetetik gora eman zituzten bidaia luze hartan, eta elikagaiak agortu egin zitzaizkien. Marinelak gaixotasun izugarri haren sintomak nabaritzen hasi ziren, eta asko hil egin ziren. Azkenik, Filipinetara iritsi zirenean, lehorreratu, eta fruitu eta elikagai freskoak jan zituzten. Orduan, gaixotasunak atzera egin zuen, eta sintomak desagertu egin ziren.Egun, badakigu gaixotasun hura, eskorbutoa deritzoguna, ez dela kutsakorra, eta C bitaminaren eskasiaren ondorio dela. Bitamina hori oso ugaria da fruitu eta barazki freskoetan; batez ere, zitrikoetan.

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Irakurgaia

IRTENAURREKOA


WWWWWW

Edukien eskema


Funtzioak

Balio energetikoaEnergia-beharrakEnergia-kontsumoak

Osasun-arazoak

Gaixotasunak

Dieta

Ezaugarriak

Zientzia zure esku

Elikagaietan proteinarik dagoen ala ez aztertzea

HASI

IRTENAURREKOA

Kontserbazioa

TeknikakOgia egiteko prozesuaGehigarriak etaelikagai transgenikoak

Elikagaiak

ElikaduraMantenugaiakElikagai motak



HASI

Unitatearen azalpenerako baliabideak

IRTENAURREKOA

Elikadura eta nutrizioa

Elikagai motakMantenugaiak

Elikagaien balio energetikoa

Gizakiaren energia-beharrak

Energia-kontsumoak

Dietaren ezaugarriak

Gaixotasunak Elikagaiak kontserbatzeko teknikak

Ogia egiteko prozesua

Elikagai-gehigarriak

EstekakProteinarik dagoen aztertzea

Zer dakizu dietari buruz?

Ikertu sarean

Dieta


WWWWWW

Elikadura eta nutrizioa


IRTENAURREKOA

Nutrizioa

Oxigenoa

ELIKADURA

Materia eta

energia

Elikagaiak



Mantenugaiak

IRTENAURREKOA

Mantenugai ez-organikoak Ura

Gatz mineralak

Mantenugai organikoakGluzidoak− Glukosa− Sakarosa− Zelulosa− Almidoia

Lipidoak− Olioak− Gantzak edo koipeak− Gantz-azidoak− Glizerola

ProteinakAminoazidoak

BitaminakLipidoak edo proteinak izan

daitezke. Bitaminen eskasiak gaixotasunak eragiten ditu.

Fruituetan, barazkietan,

esnean, zukuetan…

Elikagai guztietan, baina fruituetan eta

barazkietan bereziki.

Patatan, lekaleetan,

zerealetan…

Olioetan, urdaian,

gurinean…

Haragian, arrainean,

arrautzetan, esnean,

zerealetan, lekaleetan…

Fruituetan, barazkietan…


WWWWWW

Dieta


IRTENAURREKOA


WWWWWW

Elikagai motak


IRTENAURREKOA

Elikagai energetikoak

Energia-iturriak: ogia, pasta, lekaleak, zerealak, azukrea, eztia, txokolatea, gozokiak, olioak, gurina, esne-gaina...

Elikagai plastikoak edo eratzaileak

Zelulak, ehunak eta organoak eratzeko: jogurtak, gazta, haragia, arraina, arrautzak, fruitu lehorrak, itsaskiak...

Elikagai erregulatzaileak edo babesleak

Ezinbestekoak dira gure organismoak beste elikagaiak erabil ditzan: barazkiak eta fruituak.


WWWWWW

Ura (H2O)

Karbono dioxidoa (CO2)

Oxigenoa (O2)

Mantenugaiak



IRTENAURREKOA

SAKATU IZARRA XEHETASUNAK IKUSTEKO

E Energia

Zelula

Elikagaiak


WWWWWW



IRTENAURREKOA

ElikagaiaEnergia

kcal/100 gElikagaia

Energiakcal/100 g

ElikagaiaEnergia

kcal/100 gAlberjiniak 23 Hanburgesa 265 Moldeko ogi zuria 268

Amuarraina 90 Indioilarra 107 Mortadela 310Aranak 44 Intxaurrak 602 Muskuiluak 67

Arbendolak 575 Irabiakiak 97 Oilaskoa 167Arrautzak 150 Izozkia 204 Oliba-olioa v900900

Arroza 359 Jogurt gaingabetua 38 Pasta 373Atuna 200 Jogurt natural osoa 82 Patatak 7979

Azalorea 22 Kakahueteak 581 Patata-purea 318Azenarioak 33 Ketchupa 98 Pipitak 535

Azukrea 373 Kruasana 418 Sagarrak 146Babarrunak 285 Kuiatxoak 12 Solomo-hestebetea 386

Bananak 83 Laranjak 35 Tomateak 18Barrengorriak, perretxikoak 25 Legatza 92 Tomate frijitua 69

Behi-esne osoa 65 Lekaleak 30 Txerri-txuletak 327Behiki-giharra 131 Madariak 41 Txipiroi frijituak 182Burgos gazta 174 Magdalenak 497 Txitxirioak 329

Dilistak 314 Mahats-aleak 63 Txokolatea 518Ekilore-olioa 900 Maionesa 718 Txorizoa 384

Esne erdigaingabetua 43 Marmelada 263 Txurroak 348Eztia 295 (Baratze-)marrubiak 134 Urdaiazpikoa 163

Frankfurt saltxitxak 235 Meloia 25 Urdaiazpiko egosia 105Freskagarriak 39 Merlenka 72 Zapoa 182Gazta ondua 376 Mertxikak 36 Zerbak 128

Gurina 749 Mertxikak almibarretan 84 Ziazerbak 118

Zenbait elikagairen balio energetikoa

ATZERA


WWWWWW

Metabolismo basalaren tasa (MBT): Erabat geldi eta

tenperatura konstantean egonik, egun batean kontsumitutako kaloria kopurua.



IRTENAURREKOA

Gizon gaztea

Eguneroko beharrak

1 kcal masa-kilogramo eta ordu bakoitzeko

Emakume gaztea

Eguneroko beharrak

0,95 kcal masa-kilogramo eta ordu

bakoitzeko

KALKULATU ZURE MBT

MBT tasan zeresana dute:• Osasun-egoerak• Pisuak• Adinak• Sexuak

MBTak behera egiten du adinarekin


WWWWWW

Metabolismo basalaren tasa (MBT): Erabat geldi eta

tenperatura konstantean egonik, egun batean kontsumitutako kaloria kopurua.



IRTENAURREKOA

Harrisen eta Benedicten ekuazioa gizonezkoentzat

MBT = 66 + [13,7 × pisua (kg)] + [5 × altuera (cm)] − [6,8 × adina (urte)]

ATZERA

Harrisen eta Benedicten ekuazioa emakumezkoentzat

MBT = 65,5 + [9,6 × pisua (kg)] + [1,8 × altuera (cm)] − [4,7 × adina (urte)]


WWWWWW

0,151Lasterkaegitea

0,135Futboleanjolastea0,250Eskailerak

igotzea

0,065Arin ibiltzea0,142Saskibaloianjolastea0,095Eskailerak

jaistea

0,058Paseatzea0,105Teniseanjolastea

0,057Etxeko lanak egitea

0,030Zutikegotea

0,166Igeriegitea0,021Telebista

ikustea

0,028Eseritaegotea

0,150Bizikletan ibiltzea0,025Jatea

0,022Etzandaegotea

0,031Eskolakhartzea0,016Lo egitea

Energia-kontsumoaJardueraEnergia-

kontsumoaJardueraEnergia-kontsumoaJarduera

Energia-kontsumoak


IRTENAURREKOA

(kcal / kg eta min)


WWWWWW

Dieta osasungarriaren ezaugarriak


IRTENAURREKOA

Amaren esneaMantenugai guztiak

ematen dituen elikagai bakarra.

AskotarikoaOrekatua

• Mantenugai gutxiegi Hazkunde-arazoak

• Mantenugai gehiegi Gizentasun-arazoak

DIETA MEDITERRANEOA


WWWWWW

Dieta mediterraneoa• Orekatua.• Baserriko eta itsasoko

produktuak.• Elikagai freskoak,

sasoikoak eta espeziak.

Dieta osasungarriaren ezaugarriak


IRTENAURREKOA

AskotarikoaOrekatua

• Mantenugai gutxiegi Hazkunde-arazoak

• Mantenugai gehiegi Gizentasun-arazoak

ATZERA



Elikadurarekin lotutako osasun-arazoak

IRTENAURREKOA

Desnutrizioa

Anorexia

Bulimia

Gizentasuna



Elikagaiak kontserbatzeko teknikak

IRTENAURREKOA

Substantziak gehituta kontserbatzea

AzukreaGatza

Ozpina

Deshidratazioaren bidez kontserbatzea

• Ura kentzea

• Liofilizazioa

Beroaren bidez kontserbatzea

• Esterilizazioa + 100 ºC

• Pasteurizazioa − 100 ºC

Hotzean kontserbatzea

• Hoztea + 0 ºC

• Izoztea − 0 ºC



Ogia egiteko prozesua

IRTENAURREKOA

1 2 3

4

567

1. Garia ekoiztea

2. Gari-irina egitea

3. Biltegiratzea

4. Ogia egitea

5. Garraiatzea eta banatzea

6. Saltzea

7. Kontsumitzea


WWWWWW

Elikagai transgenikoak:

• Eduki genetikoa aldatuta

• Ezaugarri bereziak

• Kontrol zorrotzak


Elikagai-gehigarriak eta elikagai transgenikoak

IRTENAURREKOA

Gehigarri motak:• Koloratzaileak• Kontserbatzaileak• Antioxidatzaileak• Egonkortzaileak• Lodigarriak• Gelifikatzaileak• Emultsionatzaileak• Gozagarriak• Zapore-indartzaileak

Kodeak. Adibidea:Glutamato monosodikoa ( 621 )E – EB1 – Koloratzaileak2 – Kontserbatzaileak3 – Antioxidatzaileak4 – Egonkortzaileak5 eta 6 – Zapore-indartzaileak9 – Gozagarriak

E



Elikagaietan proteinarik dagoen ala ez aztertzea

HASI

IRTENAURREKOA

1. pausoa. Beharrezko materialak prestatzea.

Hauspeakin-ontzia

Azido klorhidrikoa

Olioa

ArrautzakPlatera

2. pausoa. Zuringoa bereiztea.3. pausoa. Azido klorhidrikoa gehitzea.

Arrautza-zuringoa

Zuringo koagulatua



Esteka interesgarriak

HASI

IRTENAURREKOA

Elikadura-segurtasuna

SARTU WEBORRI HONETARA

Nutrizioa

SARTU WEBORRI HONETARA

http://www.aesa.msc.es/aesa/web/AESA.jsp





http://www.saludalia.com/Saludalia/web_saludalia/vivir_sano/doc/nutricion/doc/i_nutricion.htm







HASI

IRTENAURREKOA

Giza elikadura

Education

Transcript of Giza elikadura