Giza-elikaduraNutrizioa, mantenugaiak eta elikadura

Mantenugai motakKaloriak

Energia beharrakElikagai motakDieta orekatuak

Elikagaien kontserbatzioa eta manipulazioa

Nutrizioa:

• Gizakiok materia eta energia behar ditugu bizitzeko.

• Organismo batek, bere materia sortzeko eta bizi-funtzioak betetzeko behar dituen materia eta energia lortze aldera, zenbait prozesu baliatzen ditugu; prozesu multzo horri nutrizioa deritzo.

Mantenugaiak eta elikadura:

• Energia lortzeko eta geure materia sortzeko baliatzen ditugun substantzia kimikoak dira.

• Elikagaiak lortzen ditugu mantenugai horietatik.• Zer mantenugai dauzkaten eta zenbateko

kantitatean, horrek bereizten ditu elikagaiak bata bestetik.

• Izaki bizidunok elikaduraren bidez elikagaiak hartzen ditugu. Elikagai horiek gure dieta osatzen dute eta gure nutriziorako behar ditugu.

Mantenugai motak:

Mantenugai Ez-Organikoak

Ura Gatz Mineralak• Izaki bizidunen osagairik ugariena da.

• Funtzioak: erreakzio metabolikoen ingurunea da, substantziak garraiatzen ditu eta gorputzeko Tª erregulatzen ditu.

• Elikagaiak non dagoen: fruituak, barazkiak, esnea eta zukuak.

• Funtzioak: erregulatzailea (prozesu metabolikoetan hartzen dute parte) eta egiturazkoa (hortzak, hezurrak, etab.)

• Elikagaiak non dagoen: fruituak eta barazkiak.

Mantenugai Organikoak

Gluzidoak Lipidoak Proteinak• Mantenugairik ugarienak dira landare-jatorriko landareetan.

• Funtzioa: energiaz hornitzen gaituzte.

• Sinpleenak zapore goxoa dute (glukosa eta sakarosa) eta konplexuenak (zelulosa eta almidoia) dira.

• Eliakgaiak non dauden: patatak, lekaleak eta zerealak

• Uretan disolbatzen ez diren mantenugaiak dira.

• Funtzioak: energiaz ematen gaitu, egiturak eratzen dute, isolatzaile gisa jarduten dute eta animalietan energia-erreserbak osatzen dituzte.

• Landare-jatorrikoak likidoak dira (olioak) eta animalia-jatorrikoak solidoak dira (koipeak edo gantzak).

• Gantz-azidoak eta glizerola sortzen dute deskonposatzean.

• Aminoazido izeneko unitate txikiagoz osatutako makromolekulak dira.

• Funtzioak: zelulak eratzeko hornitzen gaituzte, oxigenoa garraiatzen dute odolean eta infekzioen aurka babesten gaituzte.

•Elikagaiak non dauden: okela, arraina, arrautzak eta esnea.

• Bitaminak: gure organismoak ezin ditu bitaminak sintetizatu, orduan, bitaminak dituzten elikagaiak hartu behar ditugu. Adibidez: fruituetan eta barazkietan. Bitaminak oso garrantzitsuak dira gure organismorako. Bitaminak hartzen ez baditugu gabezia edota gaixotasunak izango ditugu.

Kaloriak:

• Gramo bat uren Tª gradu zentigradu bat igotzeko eman beharreko bero kantitatea da kaloria.

• Kaloriak lipidotan gehiago dira gluzidoetan eta proteinetan baino.

Energia-beharrak:

• Gure gorputzak (erabat geldi eta Tª konstantean egonik) egun batean kontsumitzen duen kaloria kantitatea da MBT (metabolismo basalaren tasa).

• Osasun-egoerak, pisuak, adinak eta pertsonaren sexuak zeresan handia dute. Aldatzen da gizonak eta emakumeak badira. Ere jarduera fisikoa egiten badira.

Elikagai motak:

• Elikagai energetikoak: energia-iturri gisa jarduten dute, organismoak bere bizi-funtzioak bete ahal izan ditzan. Gluzidotan eta lipidotan aberatsak dira.

• Elikagai plastikoak: gorputzeko zelulak, ehunak eta organoak eratzeko behar ditugu. Ezinbesteko elikagaiak dira nutrizioaren aldetik, bai hazten ari garen garaian, bai helduaroan. Proteinatan oso aberatsak dira.

• Elikagai erregulatzaileak: ezinbestekoak dira gure organismoak beste elikagaiak erabil ditzan eta bere funtzioak behar bezala bete ditzan. Bitaminaz, mineralez eta urez hornitzen gaituzte.

Dieta orekatuak:

• Egunean zehar elikagai gisa hartzen ditugun substantzia solidoen eta likidoen multzoari deritzogu dieta.

• Bizimodu osasungarria izateko, garrantzitsua da gure dieta askotarikoa eta orekatua izateko.

• Nerabezaroan oso-oso garrantzitsua da dieta osasungarria izatea, sasoi horretan aldaketa fisiko eta psiologiko ugari gertatzen baitira.

Elikagaien kontserbazioa eta manipulazioa:

• Hotzean kontserbatzea: bi motatakoak izan daiteke:– Hoztea: 0ºC-tik gorako Tª-n edukitzea.– Izoztea: 0ºC-tik beherako Tª-n edukitzea.

• Beroaren bidez kontserbatzea:– Pasteurizazioa: elikagaiak 100ºC-tik beherako

Tª-n edukitzea.– Esterilizazioa: elikagaiak 100ºC-tik gorakoTª-n

edukitzea.

• Deshidratazioaren bidez kontserbatzea: elikagaiei ura kentzea da.

• Substantziak gehituta kontserbatzea: elikagaiei substantziak gehitzea datza (zaporea, kolorea, usaina edo testura).