EUSKARA LABURPENA6-9

6.GAIA

Irakurgaia lantzenHerritar

Menditar

Andaluziar

Urtar

Irundar

Lehortar

ORTOGRAFIA 6KOMA NOIZ ERABILI (2) :

Koma artean doaz honelako hitzak edo lokailuz:

➔Berriz, hala ere, behintzat, adibidez, beraz, dena dela, nire iritziz, ondorioz...

●Esaldi batean,esandakoa osatzeko beste esaldi bat tartekatzean:

➔Ainara, Beñaten arreba txikia, gurekin dabil musikan.

ORTOGRAFIA 6KOMA NOIZ ERABILI:

Koma erabiltzen dugu hitz-zerrendak ematen:

➔Zorroan arkatz, bolaluma, koadernoa eta liburua dauzkat.

●Baina hitzaren aurrean ere koma erabiltzen dugu:

➔Berandu da, baina oraindik ez gara etxera joango.

●Norbaiti deitzerakoan, haren izena koma artean jartzen dugu:

➔Aizu, Mikel, etorri ona!

GRAMATIKA 6

KASUA MUGAGABEA MUGATZAILEA - MUGATZAILEA +

NOR -A -AK

NORK -(E)K -ARI -EI

NORI -(R)I -ARI -EI

DEKLINABIDEA

GRAMATIKA 6BURUARI ERAGIN: PENTSATU

GORRIAK IKUSI: AMAIERA IRITSI

NORBAITENAK EGIN: OSO GAIZKI IGARO

BIDEARI ERAGIN: ABIATU

ADARRA JO: TXANTXETAN IBILI

DEKLINABIDEAESAPIDEAK

GRAMATIKA 6NOR IZAN ETORRI NAIZ

NORK UKAN LAGUNDU DIOT

JOAN GARA

EGIN DUGU

APURTU DUZU

LEXIKOA 6HITZ ELKARTUAK:

Hitz bikote asko eta hitza ezabatzean sortzen dira;

➔ Izenetan: aitona-amonak.

➔Aditzetan: joan-etorri.

➔ Izenondoetan: Zuri-beltz.

➔Aditzondoetan: atzera-aurrera

7.GAIA

ORTOGRAFIA 7H letraren erabilera:

Erakusleak h letraz idazten dira, bai eta erakusleetatik sortzen diren hitzak ere: hau, hori, hura, honek, horiek, haiek…

Bi bokal berdinen artean, kasu gehienetan, h letra jartzen da: ohol, zuhur, mahai…

Hiru bokal elkarren segidan agertzen direnean, h ageri ohi da horien artean: oihal, leiho, oihu, lehoi…

Hitanoari dagozkion aditzak h letraz idazten dira beti: haiz, hintzen, hago, hengoen…

GRAMATIKA 7Deklinabidea (partitiboa):

Partitiboa ZERIK kasua da eta Zer? galderari erantzuten dio. Gauza ezezagunei buruz hitz egiteko erabiltzen dugu eta -(r)ik marka du.

➔Ekarri duzu lagunik festara? (Partitiboa da: edozein lagun, ez da lagun jakin bat.

➔Ekarri duzu laguna festara? (Lagun jakin edo ezagun bat; ez da partitiboa.)

LEXIKOA 76.

- Gizakia ikertzen duen aditua: Antropologoa.

- Antzinako zibilizazioak aztertzen dituen aditua: Arkeologoa.

- Giza taldeak eta haien kultura ikertzen dituen aditua: Etnologoa.

LEXIKOA 77.

Harrobi: harri, bereziki eraikuntzarako, ateratzen den tokia.

Harpe: haitzuloa.

Hargin: eraikuntzarako harria lantzen duen pertsona.

Harraska: harrizko aska.

Harmaila: harrizko maila.

Armarria: harrizko eskudoa.

LEXIKOA 7- IKUSLE - KORRIKALARI -

IRUDIGILE

- IRAKURLE - LANGILE - IDAZLE

- ASMATZAILE - FUTBOLARI - GARBITZAILE

Esaera zaharrak:

❖Errementariaren etxean zotza burruntzi.

❖Pilotaria pilotan, errotaria errotan.

❖Jokoan bat irabazle, gehienak galtzaile.

❖Oilo ibiltaria azeriak jaten du.

❖Sei liburu baino, irakasle on bat hobe.

EGILE-ATZIZKIAK: -ARI, -GILE, -GIN, -LE, -TZAILE.

8.GAIA

ORTOGRAFIA 8Jatorri-atzizkiaren idazkera:

Silaba bat edo bi duten izenekin edo kontsonantez amaitzen direnekin, -tar erabiltzen da:

➔kubatar, txinatar, urtar, zarauztar, estralurtar...

●Hala ere, m, n edo l letraz amaitzen direnekin, -dar erabiltzen da:

➔napaldar, veitnamdar…

●Bi silaba baino gehiago dituztenekin, eta bokalez edo t nahiz d letrez amaitutakoekin, -ar erabiltzen da:

➔donostiar, damaskoar…

ORTOGRAFIA 8Jatorri atzizkiaren erabilera:

Jatorria adierazten duten hitzak letra xehez idazten dira beti:

baserritar, israeldar, etxeberriatar…

ORTOGRAFIA 8Jatorri-atzizkiaren idazkera (adibideak):

bizkaitar, bilbotar.

behe nafarra, donibandar.

arabar, gasteiztar.

nafarrar, irundar.

gipuztar, donostiar.

lapurtar, baiontar.

GRAMATIKA 8

DEKLINABIDEA Muga gabea Mugatu singularra Mugatu plurala

Zeren/Noren -(R)ENEtxearen auzoa.

-ARENAutoaren gurpilak.

-ENKatuen begiak.

Nongo -(E)TAKOHerrietako populazioa.

-(E)KOBilboko itsas-museoa.

-ETAKOHerrietako etxe zoragarriak.

GRAMATIKA 8Erlatibozko perpausa:

Batzuetan, izen lagunaren funtzioa betetzeko, hitz bat erabili beharrean, esaldi edo perpaus bat erabiltzen dugu: erlatibozko perpausa.

➔ Ikerren (izenlaguna) bizikleta saldu dut.

➔ Ikerrek duen (erlatibozko perpausa) bizikleta saldu dut.

● Erlatibozko perpausak egiteko, -(e)n menderagailua eransten zaio aditzari.

➔ Ikusiko duzun filma zuzendari ospetsu batek egin du.

➔ Mendian dagoen mutilen bat, nire lagun oberena da.

LEXIKOA 8Esapideak:

Azpikoz gain: goitik-behera.

Barrukoz kanpora: sakelak kanpora atera.

Atzekoz aurrera: brageta aurrean euki eta atzeko sakelak aurrean euki.

LEXIKOA 8Atzizki instrumentalak:

Adibideak (-gai, -gailu, -ki): ikasgai, elikagai, osagai, salgai, beroki, iragarki, aterki, malguki…

Esaera zaharrak:

Pazientzia zauri guztien gozagailu.

Eltze bakoitza bere estalkia.

Ekaitza igaro eta aterkia ireki.

Ederrak ez du edergailurik behar.

9.GAIA

GRAMATIKA 9Deklinabidea:

DEKLINABIDEA MUGAGABEA SINGULAR PLURAL

NORENTZAT -(R)ENTZAT -ARENTZAT -ENTZAT

NOREKIN -(R)EKIN -AREKIN -EKIN

ZEREZ/ZERTAZ -(E)Z -AZ -EZ

GRAMATIKA 9Aditzaren aldiak:

Batzuetan, unean bertan gertatzen ari dela adierazten du:

➔ Iratxe eskolatik dator; Orain, Jon telebista ikusten ari da.

● Beste batzuetan, ekintza beti edo maiz gertatzen dela adierazten digu:

➔ Iratxe hanka luzeak ditu; Jonek telebista ikusten du egunero.

● Besteetan, ekintza bukatuta dagoela adierazten digu:

➔ Gaur goizean, Iratxek ariketa egin du. Atzo, Jonek telebista ikusi zuen.

LEXIKOA 9Atzizki materialak -ki eta -kin (adibideak):

Txerriki; Esneki; Ardiki; Barazki; Eraikin; Harrapakin; Etorkin; Eranskin; Hegazkin…