A etimoloxía é a disciplina que estudia a orixe das palabras, así como os cambios de significado que se van

producindo ó longo da historia das palabras. Eses cambios non tan regulares e previsibles como os

fonéticos, pero si que se poden observar certos patróns. Nas seguintes diapositivas verás, en xeral, cómo algunhas

palabras ampliaron o seu significado e outras o restrinxiron. Nestes procesos entra sempre en xogo unha

capacidade intelectual humana: a asociación de ideas

LatínLIGNA

palabrapatrimonialderivada:

LEÑA(“madeiracortada”)

significadoorixinal:

“madeiros”

derivadoscultos:

LIGNITO,LIGNÍVORO

O antigo plural latino pasou a

ter un significado

colectivo e, polo tanto, máis

xeral

LatínPVLCHRVM

palabraderivada:PULCRO(“limpo”)

significadoorixinal:

“fermoso”

outrosderivados:

PULCRITUDE

Produciuse un cambio de significado por asociación de conceptos: a limpeza

considérase fermosa

LatínPVLLVM

palabrapatrimonialderivada:

POLO/POLLO(“cría dagaliña”)

significadoorixinal:

”pequeneiro”

outrosderivados:POLLINO,

POLLASTRE

Produciuse unha restricción no significado: en

latín o senso era máis xeral

LatínQVAERERE

palabrapatrimonialderivada:“QUERER”

significadoorixinal:“buscar”

outrosderivados:

QUERENCIA

Produciuse un cambio de

significado por asociación de conceptos: se

buscamos algo é porque o queremos

LatínFOCVM /IGNEM

palabraspatrimoniaisderivadas:

FUEGO,FOGAR/HOGAR

significadosorixinais:“lume do

fogar / lume(en xeral)”

derivadoscultos:

FOGO, FOCO,IGNÍFUGO,IGNÍVORO

Produciuse unha ampliación no significado de focus, que en latín era máis

específico

LatínCASA

palabrapatrimonialderivada:

CASA

significadoorixinal:

“chabola”

outrosderivados:CASERÍO,CASEIRO

Produciuse ampliación do significado: en

latín o senso era máis específico

LatínMARTYR

palabraderivada:MÁRTIR

significadoorixinal (a

travésdo grego):

“testemuña”

outrosderivados:MARTIRIO

Produciuse un cambio de significado por asociación de

conceptos: os mártires morrían dando testemuño da

súa fe

LatínFESTA

palabrapatrimonialderivada:

FESTA/FIESTA

significadoorixinal:“día non

laborable”

derivadoscultos:

FESTIVOFESTIVIDADE

FESTIVAL

Produciuse un cambio de significado por asociación

de conceptos: un día no que non se traballa é motivo de

ledicia

LatínPARVVM

palabrapatrimonialderivada:

PARVO

significadoorixinal:

“pequeno”

derivadoscultos:

PÁRVULO

Produciuse un cambio de significado por asociación de

conceptos: chamamos “parvo” a quen consideramos “de

mente pequena

LatínCABALLVM

palabrapatrimonialderivada:CABALO

significadoorixinal:“cabalocapado”

outrosderivados:CABALGAR,CABALETE,CABALEIRO

Produciuse unha ampliación de significado: en

latín o senso era máis específico

LatínAVOLVM

palabrapatrimonialderivada:

AVÓ / ABUELO

significadoorixinal:variantecariñosade “avó”

derivados cultos:

ABOLENGO

Produciuse unha perda de

conciencia do sufixo

deminutivo

LatínPVTARE

palabrapatrimonialderivada:PODAR

significadosorixinais:

“limpar”, “podar”;“pensar”

derivadoscultos

PUTATIVO

Produciuse un cambio de significado por asociación de ideas (de concreto a abstracto), xa en latín: para podar é preciso

pensar ben qué ramas cortar

LatínDOCERE / INSIGNARE

palabrapatrimonialderivada:ENSINAR/ENSEÑAR

significadosorixinais:

“ensinar” /“sinalar”

derivadoscultos:

DOCENCIA,DOCTOR

Produciuse un cambio de significado por asociación de ideas (de concreto a

abstracto): sinalar algo a alguén é, en certo modo,

ensinarlle

LatínORDINARE

palabrapatrimonialderivada:

ORDENAR(“poñer en orde”

e “mandar”)

significadoorixinal:

“poñer en orde”

outrosderivados:

ORDENANZA,ORDINAL

Engadiuse un significado

abstracto a partir do concreto (xa

en latín): dar ordes é, en certo modo, organizar

LatínECCLESIA

palabrapatrimonialderivada:IGREXA /IGLESIA

significadoorixinal (a

través do grego:“asamblea”

derivadoscultos:

ECLESIÁSTICO

Engadiuse un significado concreto, xa no latín e o grego, a partir do abstracto

primario

LatínNOMINA

palabraactual

derivada:NÓMINA

(“lista de nomes”e tamén “soldo”

significadoorixinal:“nomes”

outrosderivados:NOMINAL,

NOMINACIÓN

Os dous significados

actuais proceden de

metonimias: o todo pola parte

(“lista de nomes”) e a

parte polo todo (“soldo”)

LatínGENVCVLVM

palabrapatrimonialderivada:XEONLLO/

HINOJO

significadoorixinal:“xeonllo

pequeno”

derivadoscultos:

XENUFLEXIÓN

Perdeuse a conciencia do sufixo: o que

en latín era un deminutivo, pasa a ser

palabra base nas linguas romances

LatínTEMPESTATEM

palabrapatrimonialderivada:

TEMPESTADE

significadoorixinal:“tempo

(meteorolóxico)”

outrosderivados:

INTEMPESTIVO

Produciuse, xa en latín, unha

restricción do significado: designa

un tempo meteorolóxico

concreto

LatínSEDERE

palabrapatrimonialderivada:

SER

significadoorixinal:

“estar sentado”

derivadoscultos:SEDE,

SEDENTE

O significado ampliouse moito, xa

que “ser” é un concepto moi

extenso, mentres “estar sentado” é

moi concreto

LatínLVDVS /IOCVS

palabrapatrimonialderivada:

XOGO/ JUEGO

significadosorixinais:

“xogo”/“broma”

derivadoscultos:

LÚDICO.LUDOPATÍA,LUDOTECA

A segunda palabra sustituíu á primeira

no léxico patrimonial, por asociación de

conceptos: unha broma pretende ser

divertida

LatínSTARE

palabrapatrimonialderivada:

ESTAR

significadoorixinal:

“estar de pé”

derivadoscultos:

ESTÁTICO

Igual que no caso se SEDERE, o seu

senso fíxose moito máis xeral

LatínMIRABILIA

palabrapatrimonialderivada:

MARABILLA /MARAVILLA

significadoorixinal:“cousas

admirables”

outrosderivados:

MARABILLOSO

O cambio prodúcese aquí por asociación de conceptos: as

cousas marabillosas son dignas de admiración

LatínPAGANVS

palabrapatrimonialderivada:

PAGÁN/PAGANO

significadoorixinal:“aldeán”

outrosderivados:

PAGANISMO

Nova asociación de conceptos: os habitantes das aldeas

tardaron máis en acoller o cristianismo, e por iso “aldeán” converteuse para os cristiáns en

sinónimo de “non crente en Cristo”

LatínPLICARE

palabrapatrimonialderivada:

CHEGAR/LLEGAR

significadoorixinal:

“achegar”,“arrimar”

outrosderivados:CHEGADA

Os dous sensos están moi próximos, polo que se asocian facilmente: se non arrimamos a

algo ou alguén, enténdese que

“chegamos”