laura muñoz marquez

"emakume sukaldariak ez gara mediatikoak"

211

ALEA 3

2112019-10-18 ostiralaazaleko irudia: estitxu ugarte

Kultura eta Hizkuntza Politika Sailak (Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak) diruz lagundua

Bultzatzaileak laguntzaileak

argitaratzailea arabako alea komunikazio taldea zuzendaria aritz martinez de lunaerredakzioa anakoz amenabarmirian Biteriesti lanaoestitxu ugarteJuanma gallegomikel Buruagakomertzialaerlantz andainprentagertu inprimategiatirada: 2.100 ale

egoitza Nagusia eskola kalea 10, 7.bulegoa01001 gasteiz (araBa)tel.: 945 71 60 09info@alea.eus

PuBlizitatea publizitatea@alea.eus tel.: 695 63 28 62

HarPidetza harpidetza@alea.eustel.: 945 71 60 09

lege gordailua: Vi-32-2015issN: 2386-8961

alea aldizkaria harpidetza bidez banatzen da, urteko 55 euroan. informazio gehiago: www.alea.eus/harpidetzak

4 sakonean. Paperean dagoena digitalera eramateko prozesua.8 Protagonista. laura muñoz marquez sukaldaria eta irakaslea.12 iritzia. Blanca urgell, 'arazoaren prozesua, prozesuaren arazoa'.13 gutunak. m. rezola, g. luzuriaga eta J.J. agirreren, 'Hizkuntza eskubideak

garesti Jaurlaritzan'; eta Negu karlsson, 'amatasun-bidaia'. 14 iruditan. "tsunami demokratikoa", araban. 16 Politika. CuP-eko idazkaritza nazionaleko kide iñigo robredori elkarrizketa.18 gizartea. alokabidek izandako jokabidea salatu dute.19 gizartea. mercedesek eskaera berria jaso du.20 esanak eta laburrak.22 kultura. gasteizko irakurle kluba martxan da.23 gizartea. sagar eguna egingo dute igandean, laudion. 24 kultura. 'Hondarrak' liburua aurkeztu du ruben sanchez idazleak.26 gure Bazterrak. otso-zuloak.28 denbora-pasak eta irakurleen txokoa. 30 agenda.

Aurkibidea

aleak ez ditu bere gain hartzen iritzia sailean edo bestelako orrialdeetako kolaboratzaileek adierazitako iritzien erantzukizunik.

asteko kolaboratzaileak: Blanca urgell.

4 ALEA

Sakonean

Aro digitalera ekarritako testigantzak Paperean besterik ez zegoena digitalera eraman. Horixe da ondare Babesa enpresaren digitalizazio atalaren ardura nagusia. Bereziki arabako kontzejuen artxiboekin lanean ari dira, horien segurtasun kopia egin eta kontsultatzeko modua errazteko. Jardun horretan, marta sabando dokumentalistaren eskuetatik benetako altxorrak pasatu dira. testua eta argazkiak: Juanma gallego.

Eskularruak eta maskara jantzita lan egin behar du batzue-tan Marta Sabando dokumentalistak. Kontua ez da baka-rrik esku artean duen agiri historikoa zaintzea: bere burua zaintzeko beharra ere badauka. Ez da txantxa. Urteak eta batzuetan mendeak toki batean gordeta egon diren agiriek denboraren eragina nozitzen dute. Txarrerako. Urte hauetan guztietan denetarik aurkitu du paper zaharren

artean: armiarmak, ileak, azazkalak, sagu hilak... eta, Il nome della rosa eleberrian bezala [adi, spoilerra], baita pozoia ere. "Behin baino gehiagotan gertatu zait. Liburu bat ireki eta, hara!, hauts zuri bat agertzen da". Kasu honetan, pozoiaren helburua ez da fraideen begirada filosofia aristotelikoaren eragin maltzurretik desbideratzea, askoz prosaikoagoa baizik: pozoia botatzen zuten saguek papera jan ez zezaten.

Hain itsusiak ez diren oparitxoak ere aurkitzen dira, noizean behin, agiri zahar horien artean. Haziak, adibidez. Horiek bai, horiek non aurkitu diren apuntatu eta gordetzen dituzte, etorkizunerako ikerketaren batean lagungarri izan daitezkeelakoan. Batek daki.

Ondare Babesa enpresan egiten duten digitalizazioaren ardura du Marta Sabando historialariak, eta bere eskuetatik benetako harribi-txiak pasatu dira. Haren misioa da agiri horiek dauden tokitik hartu eta arlo digitalera ekartzea. Ez da lan hutsala: modu horretan, noizbait artxibo fisiko hori galduko balitz, informazio guztiaren

Oraindik ere kontzeju gehienetan aktak eskuz hartzen dituzte.

ALEA 5

Sakonean

6 ALEA

kopia bat egongo da; are gehiago, Internetera eramaten den kasuetan, munduko edo-zein puntutatik egongo da eskuragarri.

Ondare Babesa enpresan batez ere Arabako kontzejuen artxi-boekin lan egiten dute. Orain arte 150 baino gehiago digitali-zatu dituzte. Etengabeko prozesua da. Markizkoa dute orain esku artean.

Digitalizazioari ekin baino lehen paper horiek guztiak hartu, ordenatu eta katalogatu beharra dago. Prozesu horretan, badira bereziki lan gehiago eska-tzen duten artxiboak, anabasa

eginda datozelako. "Sailkatze koadro baten arabera lan egiten dugu: ogasuna, kontuak, aurrekontuak, lanak...".

Katalogazioa egin ahal izateko, noski, bertan dagoena irakurri behar dute. Eta logikak agintzen duenez, batzuetan zinez asperga-rriak diren kontuak idatzita egongo diren moduan, besteetan guztiz liluragarriak diren istorioak egongo dira paper horien atzean. "Hala da", dio Sabandok. "Burura datorkit Gerra Zibilaren garaiko egune-roko bat digitalizatu genuen eguna. Ezin duzu dena irakurri, noski, baina noizean behin bai. Eta kontatzen zen hor egunero egunero gertatzen zena. Oso bitxia izan zen".

Buruari mugakDena dela, prozesuan inbentarioa egitera mugatzen direla azaldu du Sabandok. "Guk konfidentzialtasuna mantendu behar dugu, eta datuen babeserako legea ere errespetatu behar dugu. Hori batez ere dokumentazio administratiboarekin gertatzen zaigu, hau da, 1969tik gaur arte. Zerbait historikoa bada, batzuetan aipatzen dugu aurkitu duguna, sare sozialetan eta; baina, beti ere, agiriaren jabetza duen entitatearen baimenarekin".

Toponimiaren alorrean ere gauza interesgarri asko hartzen dituztela azaldu du historialariak. "Kontzejuen artxiboetan toponimia asko dago. Horretan aditua da Pedro Uribarrena lankidea, eta toponimo horiek gordetzen ditu". Halakoetan, haien buruari muga bat jartzeko beharra dutela aitortu du historialariak. "Tira, bestela egun osoa emango genuke agiri horiek aztertzen".

Behin katalogazioa eginda, digitalizazioaren unea iristen da. Dokumentazio administratiborako eskaner bat erabiltzen dute, baina agiri historikoen kasuan prozesua konplikatuagoa da. Eta, dudarik gabe, politagoa. Paperak digitalera eramateko prestatuta daukaten gela erakutsi du Sabandok. Logia masoniko baten antza dauka, den-dena beltzez jantzita. Hemen arerioa ez da ezjakintasu-na, argiak sortutako islak baizik. Horregatik, argiak itzali eta digitali-zazioa erraztera bideratuta dauden foku bereziak pizten ditu. Digita-lizatu nahi den agiriaren alboan bi karta jartzen ditu, irudia kalibra-

Beltza da nagusi digitalizazio gelan, argiak sortutako islak ekiditeko. Paperean dagoena eta pantailan dagoena ahalik eta antzekoenak izatea da helburua.

"Burura datorkit gerra ziBilareN garaiko eguNeroko Bat digitalizatu geNueN eguNa"marta saBaNdo

tzeko: kolorekoa, bata; gris tonuena, bestea. "Helburua da agirian dagoena eta gero ordenagailuan ikusiko dena ahalik eta antzik handiena izatea", azaldu du Sabandok. Behin argazkia eginda, ordenagailura doa, eta bereizmen eta formatu digital desberdinetan gordetzen da irudia, ondoren agiri hori aurkitzea ahalbidetuko duten metadatuak erantsita.

Material hori guztia instituzioari ematen diote, USB memoria baten barruan; informazio kopuru oso handia den kasuetan, disko gogor eramangarri batean. Hori egin behar izan zuten Laudioko Udalaren digitalizazio prozesuan, hain da handia bertan duten artxiboa. Kasu horretan, artxiboa bulegora eraman beharrean, bulegoa udaletxera eraman behar izan zuten, era bertan egokitu behar izan zuten digitalizatzeko areto berezi bat. Jaurlaritzaren laguntza izan duten kontzeju eta erakundeen kasuan, gobernuari ere kopia bat pasatu behar diote. Laguntza horien bidez, Jaurlaritzak digitalizazioaren erdia ordaintzen du.

Pergaminoen xarma berezia Lan gehiena instituzio publikoekin egin arren, noizean behin eskari pribatuak ere jasotzen dituzte, eta hor ere gauza bereziak egiten dituzte. "Adibidez, liburu batean zuhaitz genealogikoa gordeta duen familia bati liburua digitalizatu diegu, eta gero facsimile bat eman diegu. Modu horretan, facsimilea erabili ahal dute eta liburu orijinala hobetu zaindu".

Historialarientzat agiri guztiak garrantzitsuak izanda ere, zalantza-rik ez dago pergaminoak direla atentzio gehien ematen dutenak. Horietako bat erakutsi du adituak pantailan. "Beitu, hau Zurbaoko epai bat da, eta oraindik mantentzen du eskegita berunezko zigilua. Normalean, kontzejuetan, epaiak izaten dira, gehienetan lurren inguruko tirabirak biltzen dituztenak". Halako pergaminoek lau metro arteko tamaina izan dezaketenez, ez da erraza horiek digitali-zatzea. "Photoshopean orduak sartu behar dira dena taxuz biltzeko. Baina emaitzak merezi du. Izugarri ederra da, ezta?".

Kontzejuetan agiri asko galdu den susmoa dago, baina beste batzuk urteen joan-etorrian babestu dira, batzuetan metodo xelebreei esker. "Antzina kontzejuen dokumentazio gehiena elizan gordetzen zen, horman sartuta dagoen egurrezko kutxatila batean". Ohitura horren aztarna batzuk mantendu dira. "Lukun, adibidez. Artxiboak hiru sarraila ditu, eta hiru lagunek giltza bana dute. Hortaz, hirurak batera egon behar dute artxiboa irekitzeko". Eraso nuklear bat abiatzeko pelikuletan agertzen duten antzeko prozesua, beraz; baina, zorionez, lasaigarriagoa den intentzioa buruan.

artxiBo asko galdu direlako susmoa dute, BaiNa Batzuk metodo xeleBreei esker gorde dira

ALEA 7

8 ALEA

Protagonista

Zintzotasuna". Hori da Laura Muñoz Marquez (Gasteiz, 1960) Torre herriko Urgora jatetxean eskaintzen saiatzen dena. Tokiko ekoizleekin, produktu ekologikoekin eta Arabako emakumeen ondare gastronomikoarekin duen konpromisoari esker, Slow Food

mugimenduaren erreferentea da herrialdean, eta hainbat sari lortu ditu. Tartean, orain dela bi urte, Basque Culinary Center-Eroski lehiaketaren hirugarren saria eraman zuen, Arabako herrien emakumeen errezetak biltzen dituen postre batekin. Gainera, jatetxean duen lanarekin uztartzen du irakaskuntza, Mendizorrotzeko Sukaldaritza Eskolan eta Basque Culinaryn. Oso eroso sentitzen da irakasten: "Gustatzen zaidan sukaldaritza mota transmititzen dut, eta jendearen aldetik ere asko jasotzen dut".1990ean zeramika lantegia zabaldu zenuen Torren. Nola bilakatu zen jatetxe? Hasieran asmoa zen zeramika lantegia eta nekazal turismoko etxe bat zabaltzea, baina sukaldaritza asko maite nuen, eta ikastaroak egiten hasi nintzen kanpoan; Bartzelonako Hofmann Sukaldaritza eskolan izan nintzen, Carme

Ruscalledarekin Chocovic akademian, Adriak sifoiarekin ke mousse ospetsu hura egin zuenean ere bertan nengoen, Paco Torreblancarekin Eldan… Sukaldaritzaren jakin-mina piztu zitzaidalako erabaki genuen lantegia aldatzea. Hasieran, soilik lagunei eta ezagunei ematen genien jaten, baina azkenean lantegia kendu eta jatetxea zabaltzeko baimena eskatu genuen.Filosofia zehatz batekin zabaldu zenuten Urgora.Klub pribatu bat bezala funtzionatuko zuen jatetxea izatea nahi nuen. Landa eremura joan banintz aurkitu nahiko nukeen tokia izatea. Aurretik erreserba egin, txirrina jo, mahaian eseri eta sasoiko menu bat dastatzea, hori da Urgorak eskaintzen duena; hemen ez dago kartarik, sasoiko menu itxia dugu. Hasieran, ostegunetik igandera zabaltzen genuen, sukaldaritzako formakuntza saioak ere egiten nituelako UAGA sindikatuan, eta ez nuen astirik. Gero, krisia etorri zen eta hainbat aldaketa egin behar izan genituen. Orain, eguneko menua ere eskaintzen dugu, sasoiko produktuekin.UAGArekin egin zenuen lanari esker sortu zen 'Las mujeres rurales alavesas a través de sus recetas' errezeta-liburua, ezta?

"Sukaldaritzan mertzenario asko eta bokazio gutxi dago"LAUrA mUñoz mArqUez sukaldaria eta irakaslea

Hogeita hiru urte daramatza laura muñoz trebiñuko urgora jatetxeko buru, eta urte hauetan aitorpen ugari jaso ditu. oso kritikoa da sukaldaritzaren 'boom' mediatikoarekin; gizonen neurrira eginda dagoela uste du, eta kozinatzeko gozamenaren ordez negozioa gailendu dela dio.testua eta argazkiak: estitxu ugarte lopez de arkaute.

10 ALEA

Protagonista

Garaiko lehendakari Yolanda Urartek eskaini zidan formakuntza ematea, eta eskualdeka kafe-solasaldiak antolatzea otu zitzaigun, emakumeek zituzten errezetak eraman zitzaten.zeintzuk jaso zenituzten? Lautadako bolo-a jaso genuen. Patatak, arroza, bakailaoa, txorizo-piperra, berakatza eta tipula daraman gisatua da… oso plater sendoa, Arabako eltzekoa bezala baino ez hain ezaguna. Menagarai aldean, berriz, kuia tostak jaso genituen, eta Trebiñun hormigoak, erremolatxarekin eginiko morokil gozoak. Oso lan interesgarria izan zen, ia etnografikoa. Antzinako plater horiek modernizatu nituen, eta bisualki ere atseginagoak egin nituen liburuan jasotzeko; hormigoekin, adibidez, bonboiak asmatu nituen. Lan horrek ez du segidarik izan?Aurrekontua amaitu zen, eta eskualde asko jaso gabe geratu ziren. Kontserbak egiteko teknikak dira zure espezialitatea.Herrietako emakumeekin izandako solasaldi horien harira, herrietan erakutsi zizkidaten kontserbak modernizatu eta sistematizatu egin ditut, eta horretan espezializatu naiz. Kontserba ikastaroak eskaintzen ditut, arratsaldez, Mendizorrotzeko sukaldaritza eskolan; eta Angel Fernandez de Retanaren bidez hasi nintzen, baita ere, Basque Culinary Centerren kontserbak egiteko ikastaroa ematen. Gustura nago formakuntza egiten, gogoko dudan sukaldaritza mota transmititzen dudalako, eta jendearen aldetik ere asko jasotzen dudalako.Sukaldaritzaren 'boom'-arekin batera, emakume sukaldariak ia erabat desagertu dira esparru publikotik. zer gertatzen ari da?Oso bitxia da. Duela gutxi antolatu dituzte Ezkarain (Rioja, Espainia) jardunaldi batzuk, Etxaurreneko Francis Paniegok antolatuta, emakume sukaldarien omenez, eta sukaldari gehienak gizonak izan dira; emakume asko gaude baina ez gaituzte ezertarako gonbidatu. Noizean behin loreontzi moduan deitzen didate, anekdota bat izango banintz bezala, baina gero ez dizute kasurik egiten. Sarritan deitu didate ere ETBtik zerbait egiteko, eta gero ez dute ezer atera. Harrigarria da. Emakume sukaldariak ez gara mediatikoak, bakarrik Emakumearen Egunean gogoratzen dira gurekin, plantak egin behar dituztelako. Gogoratu behar da gizakiaren eboluzioa emakumeei esker izan dela, historiaurretik emakumeok kozinatu dugulako. Sukaldaritzarekin gizartea aldartu da, elikagaiak

transformatzen ikasi dugulako, sukaldaritza gizakiaren eboluzioarekin lotuta dago.michelin izarren inguruan zer iritzi duzu?Dinamika horretan sartzen bazara, tendentzien menpe jarri eta zure izaera galtzen duzu, presioagatik. Hainbat kritikari jatetxera etortzen saiatu dira eta ezetz esan diet, ez zait interesatzen; jakin gabe etorri direnean, jakina, ez ditut bota, hainbat gauza galdetu dizkidate, erantzun diet, eta listo. Urgora nire jatetxea da, nire proiektua, urte asko daramatzat honetan, gogorra izan da, eta orain gustura gaude. Kozinatzen disfrutatzen dut, eta hori da eskaintzen dudana, zintzoak izan behar gara. Esperientziak erakutsi dit bizitza hiru egun direla eta egiten dudana maite behar dudala. Nire proiektua maite dut, partekatu ahal badut, perfekto, hori da nire helburua, horregatik nire errezetak ez dira sekretuak.Hedabideetan gehiegi egoteak kalte egin dio sukaldaritzari?Jende asko erretzen ari da. Badakizu zer gertatzen den? Primeran funtzionatzen ari direla gastro-bar motako jatetxeak, gastrotik oso gutxi dutenak, genero gehiena erosita baita, aurrez prestatua. Horrelako jatetxe batean egon nintzen azken aldian, boletusak tenperatura baxuan egindako arrautzarekin eskatu nituen, baina arrautzak ezin zizkidatela jarri esan zidan zerbitzariak, eta ni harrituta: "Ez duzue arrautzarik sukaldean?". "Horiek ez –erantzun zidan–, ez dizkigute ekarri oraindik"… flipatu nuen. Gastrobar horiek jendez lepo daude eta ez dira merkeak; dirua erraz lortzeko modu bat dira. Sukaldariak beharrean, gastronomiaren mertzenarioak ateratzen ari dira.

"JoaN zaitez Jatetxera disfrutatzera, ez BaldiNtzak Jartzera!"

"HaiNBat kritikari saiatu dira Jatetxera etortzeN eta ezetz esaN diet, ez zait iNteresatzeN"

"emakumeeN eguNeaN gogoratzeN dira emakume sukaldariekiN, PlaNtak egiteko"

ALEA 11

Hornitzaileak etortzen direnean flipatzen duzu denetarik dutelako, imajinatu dezakezun guztia daukazu. Noiz abandonatu dugu kozinatzeko gozamena? eta sukaldaritza eskolan dauden ikasleak?Mendizorrotzeko eskolan bokaziozko batzuk daude, baina gutxi; ez dut ardurarik ikusten, denek nahi dute funtzionarioak izan, ordutegi bat, eta listo. Lehen, sukaldaritzan jende ekintzailea aritzen zen, bokazioa zuten. Orain aldiz, dirua atera, ahalik eta gutxien lan egitea, eta listo; zaila da gozatzen duen jendea topatzea eskolan. Gaur egun sukaldari bat futbolari bat bezalakoa da.Aldaketa nabarmendu duzu ere bezeroen artean?Nabarmen. Okerrera. Urgora zabaldu nuenean pozik etortzen zen jendea, sorpresaren bila, elurrarekin ere etortzen ziren! Orain ez; deitzen dute eta jakin nahi dute zehatz mehatz zer plater izango duten eguneko menuan, eta ezin diet esan!, egunean bertan ditudan produktuen arabera asmatzen dudalako platera. Denetarik ikusten duzu…, badira kartaren gainean platerak puntuatzen ibiltzen direnak; eta Tripadvisorekin, adibidez, sekulako liskarra izan dut, jendeak huskeriak idazten dituelako eta ezin diet erantzun; gainera, ezin dut jatetxea hortik kendu, saiatu naiz, baina mafia bat dira, kartela ere bidaltzen didate eta ez dut jartzen. Nire jatetxea klub pribatu bat da, eta eskaintzen duguna gustuko ez duenak ez du zergatik etorri behar, aukera asko daude. Badago jendea ere gozatzeko prest etortzen dena, eta hori da behar dena, jatetxe batera joaten zarenean, joan zaitez disfrutatzera, ez baldintzak jartzera!

Laura Muñoz sukaldaria, Trebiñuko Torre herrian gobernatzen duen Urgora jatetxean. ESTITXU UGARTE

"Obarioetako minbiziak dena aldatu zuen"Txikitan sukaldaria izan nahi zenuen? Bai zera! Pentsatu ere ez nuen egiten. Enpresaren munduan lan egiten nuen, baina 26 urterekin obarioetako minbizia izan nuen, eta horrek dena aldatu zuen. Hasi nintzen pentsatzen: "Zergatik ez dut egiten gustuko dudan beste zerbait?". Eta kimioterapiarekin bajan nengoen bitartean ikasten hasi nintzen UNEDen, sukaldaritza ikastaroak egiten…Gasteizen Pasar Seni taberna zabaldu zenuen beste lagun batzuekin?Lehen urratsa izan zen, bertan hasi nintzen gozogintzarekin, ikusten nuelako gozogintzak aukera asko ematen zizkidala.Zer oroitzapen dituzu etxeko sukaldean?Amona eta ama sukaldariak ziren, eta etxean beti kozinatu dugu. Gehien gustatzen zaidana partekatzea da, sukaldean eta mahaian, nire etxean horrela egiten genuelako.Zergatik aukeratu zenuen Torre?Aita basozaina zen, Samiano inguruko ehiza-esparruan, eta txikitan, asteburuetan, berarekin joaten ginen. Herri hauek guztiak ezagutu nituen, bizitza handia zegoen eta ume asko. Trebiñu oso polita da, ezezaguna, herriak oso txikiak dira, harrizko etxeak, eta mikroklima berezia du.

12 ALEA

Iritzia

Garai batean dena zen arazo, erazo, erazi edo, batuak agindu bezala, arazi: eginarazi, bihurrarazi, ordainarazi... Gaur, ordea, ez dakit erreparatu diozuen, baina adierazi alde batera utzita,

ez ditugu ia erabiltzen. Galdu-gordean daude, bai, baina oraindik hortxe dauden seinaleak argiak dira, norberak berriak egiteko gauza gara-eta. Momentuan bururatzen zaizkit txiokarazi, sorpassarazi, koordainarazi... Bai, ezta?... Baina ez dugu egiten! Erne: kontua ez da bakarrik txiokarazi bezalakoak nekez sortzen ditugula, baizik eta gure aurrekoek barra-barra zerabiltzatenak ere ez ditugula erabiltzen: bihurrarazi, ordainarazi... noiztik ez dituzu entzun? Eta hori zergatik? Ba gaztelaniaren egiturak kalkatzen ari garelako. Bi behintzat ziur, gainera.

Lehenengo kalkoa zertzera behartu da. Orotariko Euskal Hiztegiak dio jadanik Etxeberri Ziburukoak erabili zuela XVII. mendean. Txarto dago, beraz? Ez, ez dut hori esan nahi. Esan nahi dut badugula arazi ere erabiltzea. Adibidez, Ereduzko Prosa Gaur corpusean dauden adibide ugarietatik abiatuta, "Atzo jokatzera behartu zuten" esan beharrean, badagoela "Atzo jokarazi zuten" esatea ere. Bigarren kalkoa eraman aditzaz egina da, ezohikoagoa, baina ikasleetan ikusten dudanaren arabera, poliki sartzen doana: adibidez, "Beldurrak eraman gaitu hainbeste txorakeria esatera masturbazioaren inguruan" perpausa aurkitu dut, "Beldurrak esanarazi dizkigu"-ren ordez.

Prozesu hitzarekin ere antzeko arazoa sortu zaigu. Egitea eta ibiltzea berez dira prozesuak; sortzea berez prozesua da, desarautzea prozesua da, bateratzea prozesua da, baina dena bete zaigu sortze-prozesuez, desarautze-prozesuez, bateratze-prozesuez, eta abar. Dena da prozesuaren prozesua. Erdararen eraginez hau ere, jakina.

Zainduko ote ditugu, bada, gure "arazo-ak" –edo arazi-ak– eta gure prozesu ez-prozesuak? Batek daki. Hizkuntza betiere aldatuz doa eta gutxitan ohartzen gara haren aldaketaz... berandu deino, Axularrek esango lukeen bezala. Berandu izan arte.

Prozesuaren arazoa eta arazoaren prozesua. Bai, irakurle, asmatu duzu: Catalunya daukat buruan. Beti daukat Catalunya buruan. Eta madarikatzen ditut Estatutu berria ukatu zioten Espainiako legebiltzarkideak, eta madarikatzen ditut Artur Mas eta haren gobernua, ongizatearen estatua suntsitzen ari zirela estaltzeko "independentzia" hitza debaldetan erabili zutelako. Argitasun Lege baten alde, Catalunyarekin beti, katalanen erabakiaren alde beti.

ProzesuareN arazoa eta arazoareN Prozesua. asmatu duzu: CataluNya daukat BuruaN

Arazoaren prozesua...

BlaNCa urgellfilologoa

iritzia gutuna

ALEA 13

Hizkuntza eskubideak garesti Jaurlaritzan

m. rezola, g. luzuriaga eta J.J. agirre

"Interpretazioa" esaten diogu, normalean, kabina eta kaskoen bidez itzulpena zuzenean helarazten duenari, aldibereko ahozko itzulpenari, oso gutxi erabiltzen den baina euskaldunon hizkuntza eskubideak bermatzeko tresna bikaina izan daitekeenari. Nork ez du bizi izan, inoiz, eskolako batzar batean, laneko bilera batean... "bueno, erdaraz egingo dut, denek uler dezaten..." ustezko "edukazio onaren" mozorropean ezkutatzen den jokabide suizida hori? Bada, horren alternatiba bikaina dugu interpretazioa. Zergatik ez da bultzatzen? Zergatik ez da diruz laguntzen, saritzen, hedatzen?

Demagun sindikatu abertzalea zarela eta euskararen aldeko jarrera duzula. Eta langileen batzar bat antolatu nahi duzula, adibidez, Eusko Jaurlaritzan, Lakuan, langileen lan baldintzen inguruan. Eta euskaraz egin nahi zenukeela, baina badirela euskaraz ez dakiten langileak....

Eusko Jaurlaritzak baditu interprete (bikain) gutxi batzuk; azpiegitura eta tresnak ere bai… tira, animatu zara eta Jaurlaritzari eskatu diozu zerbitzua, pentsatuz, "kontsentsuaren aroan" sindikatu baten euskararen (euskaldunen) aldeko urrats batek erraztasunak eta laguntza baino ez dituela jasoko, eta zerbitzua (publikoa) erabiltzeagatik ez dizutela xoxik eskatuko (horixe bakarrik behar genuen: hizkuntza eskubideak bermatzeko ahalegina egiteagatik pagatu???). [...] Baina usteak erdia ustel, eta beste

erdia garesti xamar. Zerga "normalizatzailea" euskaldunoi, baita Eusko Jaurlaritzan ere!

Jaurlaritzak erantzun dizu bertako interpretazio zerbitzua erabiltzeko ordaindu behar dela, nahi eta nahi ez. Majo ordaindu gainera. Bestela esanda, batzarrean euskaldunek euskaraz normaltasunez jarduteko aukera izatea nahi baduzu, kutxatik pasa eta zerga "normalizatzailea" ordaindu beharra duzula: 120 ordu beteko zerbitzuaren truk, bikoitza baino gehiago bi ordukoagatik, eta abar…

Ez da fikzioa. Benetan gertatu da. Eta sindikatu horrek ordaindu behar izan dio Eusko Jaurlaritzari langile euskaldunen hizkuntza eskubideak bermatzen saiatzeagatik! [...]

Interpretazioa (aldi bereko itzulpena) tresna bikaina da euskararen normalizazioaren alde. Agintea, dirua, makinak eta eskumena dituztenek (erakunde publikoek) interpretazioa bultzatzeko plangintza serio bat landu behar lukete (interpreteen prestakuntza, tresneria, zerbitzua erabiltzeko elkarte eta erakunde orori ematea gainkosturik gabe…).

Oraingo egoera absurdua da; mingarria ere bai. Inor ez gaude behartuta batzar bat euskaraz egiteko arriskua geure gain hartzera. Erosoagoa da ele bitan edo "como-decía-en-euskera" formatuan egitea, kasurik onenean, eta euskaldunon kaltetan. [...]

Zergatik ordainarazi behar zaio apustu hori?

Ez litzateke alderantziz izan behar? Horrela saritzen da euskararen aldeko konpromisoa? [...] (Gutuna osorik: alea.eus/iritzia)

Amatasun-bidaia

Negu karlssoN

Berotasuna ezin da neurtu. Ausardia ezta ere. Edo bai.

Hotza sentitu daiteke. Hotza neurtzen baita. Hotz handia esaten dugu. Baina badira hotz motak ere bai. Udazken hotzak. Negu hotzak. Ingurune hotzak. Herrialde hotzak. Jarrerak pertsona motaren zakuan sartzen ditugu. Pertsona hotzak esaten dugu.

Berotasuna eta ausardia neurtu ezin arren (edo bai), badago nahiz modu abstraktuan sumatu nahiz konkretuan sentitu erregaitza dena: amatasuna.

Amatasun-bidaiak amaiezinak dira. Eta bagoi horren barruko termometroaren tenperatura itzalezina da. Itzalezina denez neurtu daiteke (edo ez). Amatasun-bidaiak iraungi ezinak dira. Bai... edo bai.

Amatasunak hizkuntza guztiak menperatzen ditu eta bakarra aldi berean. Amatasunak ez daki bakarrik bizitzen. Baina bakardadearen ikasle eta irakaslea da. Dekanoak baitira. Amatasuna indarrez eta bortxaz berpizten da. Baina ez du nahi. Amatasunak ez du kartzelan sinisten. Amatasunak berotasunean sinisten du. Bere ametsak ezin dira sinplifikatu sinpleak ez direlako. Amatasunak askatasuna maite du. Bere seme-alabena.

Gaur, amatasunaren tenperatura hotzena Altsasun erregistratzen ari da. Eta hiru urte daramatzagu ama izaten. Maite zaituztegu.

Bidali zure gutuNa: erredakzioa@alea.eus

14 ALEA

Sedizio delitua egotzita, Kataluniako bederatzi buruzagi independentistei 9 eta 13 urte bitarteko espetxe zigorrak ezartzen dizkien sententzia iragarri du Espainiako Auzitegi Gorenak. Egoera salatzeko elkarreta-ratzeak antolatu dira egunotan Arabako herri ezberdinetan; besteak beste, Gasteizen, Laudion, Amu-rrion, Artziniegan, Oionen, Bastidan, Legution, Zuian, Zigoitian eta Aramaion. Gure Esku dago ekimene-ko arduradunek gainera, larunbatean, urriaren 19an, Donostian egingo den manifestaziora bertaratzeko deialdia zabaldu dute. argazkiak: alea eta aiaraldea ataria.

"Tsunami demokratikora" batu dira Arabako herriak

iruditaN

Bidali zure argazkiak testu labur batekin: erredakzioa@alea.eus

16 ALEA

Astekoak politika

mikel Buruaga gasteizIñigo Robredo Korta (Gasteiz, 1987) Herrialde Katalanetan bizi da duela 12 urte. Ikasketak amai-tu berritan, lan bila, jaioterria atzean utzi eta "bizi proiektu bat topatu nahian" abiatu zen Bar-tzelonara 2007. urtean. Bi urte dira CUPeko Idazkaritza Nazio-naleko kide dela, eta Auzitegi Gorenaren sententzia baliatu du ALEAk berarekin hitz egiteko. Aurreikusi zitekeen epaia izan da, are gehiago egunotako filtrazioak ikusita. Nola baloratzen duzue sen-tentzia?Espainiako estatua marko erre-presibo bat sortzen ari da pairatzen duen lurralde gatazkaren aurrean irtenbide demokratikoa bilatzen

Hamabi urte daramatza Iñigo Robredo Korta gasteiztarrak Herrialde Katalanetan bizitzen. Coop dE Mà

"tsunami demokratikoak agertoki berria zabaltzen du"iñiGo roBredo CuP-eko idazkaritza NazioNaleko kidea

urriaren 14an ezagutarazi du auzitegi gorenak 9 eta 13 urte bitarteko espetxe-zigorrak ezarri dituela bederatzi buruzagi independentistentzat.

ALEA 17

duen edozein alternatibari atea ixteko. Eta honek ez dio soilik Herrialde Katalanei eragiten, bai-zik eta prozesu independentista baten aldeko apustua egin leza-keten herri guztiei.zein da, zuen ustez, sententziaren helburua?Disidentzia politikoari muga oso argiak ezartzea. Gainera, desobe-dientzia zibila espetxe zigor luzeak dakartzan ordena publikoaren kontrako delitu bihurtu nahi dute, sistema bera betikotzeko helbu-ruarekin. Guzti hau Auzitegi Go-renean prestatu dute, baina Es-painiako gobernuaren krimina-lizazio estrategiaren ondorio da. 78ko erregimena zalantzan jartzen duen oro jazartzeko erabaki bat dago honen atzean.Bi urte igaro dira U1-eko erreferen-dumetik eta politikari katalanen atxiloketen ostean, gaurko epaia ezagutu arte, nolabaiteko impasse politikoa bizi izan da. Nolakoa izan da mugimendu independentistaren bilakaera azken bi urteotan?Bakoitzak bere irakaspenak atera ditu urriaren 1etik, baina komu-neko errelato bat egitea falta zai-gu, hori funtsezkoa den arren. Argi geratu da herritarren ekime-na dela prozesu hau aurrera egi-teko berme bakarra. Jende askok ulertu behar du ez direla institu-zioak askatasunera eramango gaituztenak. Halaber, beste jende asko instituzioen baliagarritasu-naz jabetu behar da, lortzen diren konkistak egonkortzeko.eta zein da, zuen ustez, Generalitateak eta Kataluniako erakundeek bete behar duten papera?Kataluniako Gobernuak ulertu behar du Espainiako Gobernua-rekin elkarlanean aritzea ez dela aukera bat. Alde batetik, errepre-sioarekin elkarlanean aritzea de-lako. Bestetik, kudeaketa autono-mikoa miseriaren banaketa ku-

deatzea baino ez delako. Joko horretan murgildu dira azken bi urteetan ERC eta JxCAT, indepen-dentisten artean inolako akordio-rik lortu gabe, gainera. Eta hori ez da alternatiba bat. Horrela ez dugu aurrera egiterik."Tsunami demokratiko bat" antola-tzen hasi da erantzun herritar bate-ratua emateko. zeintzuk dira aurrei-kusten diren hurrengo urratsak? Momentu oro, herri mobilizazioan eta indarkeriarik gabeko desobe-dientzia zibil aktiboan oinarritu-tako urratsak izango dira. Inde-

pendentismoaren kontrakoa ez ezik, disidentzia politiko ororen aurkako epaia dela ulertzen duten pertsona eta eragile guztiak bar-nebilduko dituzten urratsak. zein da "tsunami demokratikoak" sortuko duen testuingurua?Tsunami demokratikoak agerto-ki oso interesgarria sortzen du, gure iritziz: autodeterminazio eskubidea eta amnistia aldi berean aldarrikatzea, eskubide politiko guztiak kontuan hartuta. Hau da bidea: ezer aldatzen ez den bitar-tean, gobernaezintasuna. Askeak ala gobernaezinak izango gara.Arabar bezala, uste duzu nahikoa dela euskal Herritik iristen den el-kartasuna?Gero eta jende gehiagok badaki Katalunian darabilten agertoki juridiko eta errepresiboaren la-borategia Euskal Herria izan dela. Bertako elkartasuna nabaria da eta independentismoak biziki

eskertzen du. Hori bai, elkartasu-netik harago, 78ko erregimenaren kontrako aurrerapausoak ematen jarraitzeko momentua da, ez soi-lik Herrialde Katalanetatik baizik eta gainontzeko herrietatik ere. Biluzik dabilela jakin behar du Espainiako Erregeak.eta arlo instituzionalean, ba al dago euskal Herritik prozesu horretan laguntzeko modurik?Duela egun batzuk, Auzitegi Kons-tituzionalak Kataluniako parla-mentua ohartarazi zuen subira-notasuna eta autodeterminazioa bezalako kontzeptuak baztertu zitzan. Zentzu horretan, interes-garria litzateke beste legebiltzar autonomikoetan, EAEn edota Nafarroan adibidez, autodeter-minazioaren aldeko ebazpenak aurrera ateratzea bertako alderdiek. Hilabete barru hauteskunde orokorrak egongo dira, eta lehen aldiz aurkez-tuko da CUP. zergatik hartu duzue erabakia?Espainiako gobernua osatzea ezi-nezkoa izan zen eta, orduan, hau-teskundeen inguruko eztabaida itzuli zen gurera. Eztabaida kora-pilatsua izan da eta erabakia zai-la. Baina helburu argi batekin egin dugu: Espainiako erakundeen zilegitasuna zalantzan jartzea, testuinguru errepresibo honetan.zein da espero duzuen emaitza, bai hauteskundeetan eta baita Kongre-suan bertan ere?Espainiako kongresuan gure or-dezkaritza oso txikia izango da beti. Baina jendarte katalanari egiten diogun proposamena era-matea beharrezkoa dela uste dugu: eskubide eta askatasunen defen-tsa, amnistia eta autodetermina-zio eskubidea. Diskurtso horretan oinarritutako ofentsiba politiko-rako momentua dela uste dugu, eliteen arteko ituna geldiarazteko.Ez dezatela goitik itxi behetik ire-ki dena.

"78 urteko erregimeNareN koNtrako aurreraPausuak emaN BeHar dira"

18 ALEA

astekoak gizartea

erredakzioa aguraiNESK sindikatuak eta beste hainbat eragilek Alokabidek alokairu pu-blikoko etxebizitzen esleipenean egindako "gehiegikeriak" salatu dituzte, ohar baten bitartez. Afe-rak Aguraingo eta Araiako eslei-pendunei eragiten die. Sindika-tuaren arabera, Alokabide "Agu-raingo eta Araiako balizko eslei-pendunak derrigortzen ari da euren proposamenak onartzera", erabiltzaile horiek beste etxebi-zitza bat aurkitu duten kasuetan

ere. Azaldu dutenez, zerbitzu pu-blikoak eskaintzen dien etxebizi-tza arbuiatuz gero, Etxebideren zerrendetatik kanpo ateratzen dituzte, eta horrek DBE Diru-Sa-rrerak Bermatzeko Errenta edota EPO Etxebizitzarako prestazio osagarria kentzea dakar.

Argudiatu dutenez, herritar as-kok izena emana dute Etxebiden, bai DBEa lortzeko zein alokairu-ko etxebizitza aurkitzeko bide egokia izango zen ustetan, baina izena eman eta etxebizitza lortu

bitartean hainbat urte igaro dira. "Bitarte horretan, askotan, bal-dintza onetan dagoen etxebizi-tzaren bat lortu dugu, batzuetan altzariekin eta guzti". Alokabidek eskainitako etxebizitzetan, berriz, "askotan ez dute altzaririk izaten eta hornigaietan alta ordaindu behar izaten da".

Bestetik, aipatu dituzte ere bi-zitokitik aldatu behar izanagatik sortzen diren kalteak. Etxebizitza berria onartzeak kalte bat supo-satzen zuen kasuetan Alokabidek erabaki horri errekurtsoa jartzea onartzen zuela azaldu dute, bai-na, antza, jadanik ez da horrela. Hortaz, Eusko Jaurlaritzaren men-peko erakundeari eskatu diote Lautadako pertsonek helarazi dituzten alegazio-idazkiak onar-tzeko.

Atzera joGaia publikoki salatu duen Go-tzone Tejada auzokidearen kasuan bederen, Alokabidek etxebizitza berriaren esleipenean atzera jo duela informatu du Aguraingo EH Bilduk. Azaldu dutenez, auzokide hori langabezian dago eta osasun arazoak ditu.

Halere, lau urtez Alde Zaharrean izan duen etxebizitza utzi eta bes-te auzo bateko etxebizitza batera joatea behartu nahi zuten. Horrek, gainera, EPO laguntzaren 250 euroak galtzea suposatuko luke; horrez gain, ura, argia eta gas zer-bitzuetan alta eman eta hilabete bateko fidantza ordaindu behar-ko lukeela erantsi dute.

Haren kasua ez dela bakarra azaldu du Tejadak. "Jende guztiak onartzen du nire egoera ez dela bidezkoa, baina Jaurlaritzak urrun-tasunetik kudeatutako sistemak legearen ezarpenean tabula rasa egiten du. Beraientzat ez dago salbuespenik, roboten antzerakoak dira", kexu mintzo da auzokidea.

Erabiltzaileen beharrak kontuan hartzeko eskatu dute. ESk

etxebizitza berria onartu beharrasindikatuek diote alta emanda dauden erabiltzaileak proposamenak onartzera derrigortzen ari direla, aldaketa kalterako izanik ere. gaia salatu duen auzokide baten kasuan, bederen, alokabidek atzera jo du.

ALEA 19

astekoak ekonomia

Aparkalekuari buruz Udalak hartutako erabakia gaitzetsi du Benetako Greenek

erredazkioa gasteizMercedesko langileek haien auto pribatuak aparkatzeko duten zo-naldea handitzeko proiektuaren aurka azaldu da Benetako Green mugimendua.

Ohar batean adierazi duenez, Gasteizko Udalak zerealaren la-borantzara bideratutako eremu baten kalifikazioa aldatu du, ber-tan Mercedesko langileentzako aparkalekua zabaltzeko helbu-ruarekin. Ekologistek argudiatu dute erabaki hori hiriko Mugikor-tasun Iraunkorraren eta Espazio Publikoaren Planaren aurkakoa dela.

Gasteozko Udalari "kontraesa-netan" eta "diskriminazioetan" ibiltzea egotzi diote. "Kontraesa-na da hiritarrei esatea Udalaren erabakien helburua dela autoaren erabilera gutxitzea eta jasanga-rriagoak diren beste garraiobideen alde egitea, kontrako norabidean doazen neurriak hartzen diren bitartean".

diskriminazioaBestetik, halako jokabideak beste hiritarrekiko suposatzen duten "diskriminazioa" ere salatu dute. "Mercedesko fabrikara autoz joa-tea lehenesten da, baina Gasteiz-ko beste hainbat lekutara lan egitera doazen lagunei zigortu egiten zaie, leku horietan TAO-a dagoelako edo egongo delako". Mugikortasun planaren arabera, garraio publikoa bultzatu behar da, eta auto pribatuaren erabile-ra murriztu. Mugikortasunari lotutako beharrei lurzorurik ez dela bideratu behar gogoratu dute.

e. ugarte lz. de arkauteLan-hitzarmenean adostutako malgutasunari eutsiko diote Gas-teizko Mercedes plantako langi-leek. Enpresak 1.350 ibilgailu berri egiteko eskaera jaso berri du, eta, horrenbestez, ez du la-naldiaren aldaketarik egin behar-ko. Hala berretsi dio Igor Gebara enpresako batzordeko lehenda-kariak ALEAri.

"Negoziazioa eten da, lan karga sartu delako, eta gutxienez urtea amaitu arte hitzarmenean jaso-tako ordu kopuruak beteko ditu-gulako. Ez da aldaketarik behar", azaldu du Gebarak.

Gauzak horrela, irailaren 26an enpresako batzordeak eta Mer-cedesko zuzendaritzak abiatu zuten negoziazio prozesua eten-da geratu da, momentuz. Enpre-sak hitzarmenean aurreikusitako

lan orduetan malgutasuna han-ditzea eskatu zuen, 2020. urtera arte gutxienez 26 orduko malgu-tasuna onartzea hain zuzen; bes-tela Enplegu-erregulazioko Espe-dientearen mehatxua ere jarri zuen mahai gainean.

Sindikatuek uko egin zioten proposamenari, "informazio fal-tagatik"; gainera, enpresak pro-dukzioaren eta lanpostuen ingu-ruan "inolako bermerik" ez zuela eman salatu zuten langileek.

1.350 Vito furgoneten eskaera egin berri dio UPS enpresa logis-tikoak Mercedesi, eta Ehari Go-beko lantegiko beharginek mun-tatu beharko dituzte hurrengo egunetan. Modu horretan, iragan irailean egin zituen ekoizpenaren aurreikuspenak hobetuko lituzke enpresak, 143.700 ibilgailutik 145.050era.

1.350 ibilgailu egiteko eskaera jaso berri dute Mercedesen. ALEA

lanaldia bere horretan utziko du mercedesek 1.350 ibilgailu berri egiteko eskaera jaso ondoren, lanaldiaren malgutasuna negoziatzeko mahaia eten du zuzendaritzak.

20 ALEA

esaNak zeNBakitaN

"Etxeko zineak balore sentimentalaz gain, historikoa eta soziala ere badu"

Clara saNCHez-deHesa ikus-eNtzuNezkoetaN adituaIturria: Noticias de Alava

igoeragasteizko udal igerilekuen kuota eta gizarte etxeetako ikastaroen prezioak %4 garestituko dira 2020. urtean, baita musiketxearen matrikulak ere. Hala onartu du aste honetan eaJren eta Pseren udal gobernuak PPrekin akordioa lortu eta gero. Halaber, %1eko igoera izango da zerga guztietan, ibilgailuen zergan izan ezik; eta ondasun higiezinen zergari dagokionez, kobrantza aparteko ordainsaria jasotzen den datetan egingo dute.

%4

umeakBukatu da kantari karaokean izena emateko epea. aurreikuspen guztiak gainditu egin dira berriro, gasteizko 15 ikastetxetako 622 neska-mutikok eman dutelako izena; 137 taldetan daude horiek guztiak banatuta. zoritxarrez, 84 taldek baino ezin dute parte hartu, eta, hortaz, zozketa egin behar izan dute. egunotan jakinaraziko dute parte-hartzaileen behin betiko zerrenda, eta urriaren 21ean taldeei zein abesti egokitu zaien jakinaraziko diete; kantua prestatzeko materialak eta bestelako argibideak bidaliko zaizkie. aurten, azaroaren 16 eta 17an grabatuko dira saioak, dendaraba aretoan.

622

Partaidelanbide Heziketa eta lan mundua euskararekin eta hizkuntza kudeaketarekin lotutako Hizkelan Jardunaldiaren laugarren edizioa egin da gasteizen, eta 120 eragile baino gehiagok parte hartu dute. aurten, sarean euskara sustatzearen garrantzia, zibersegurtasuna edo industria 4.0 eta "euskara sarean" gaiarekin loturiko esperientziak partekatzeko aukera izan dute partaideek. izan ere, aurtengo jardunaldien leloa saretu euskaraz izan baita.

120

astekoak laburrean

"Bertsoak berezko daukan izaera da kaleko euskara era naturalean erabiltzea"

Peru aBarrategiBertsolariaIturria: Hala Bedi

"De Miguel auziaren epaia ematea oso zaila gertatzen ari zaigu; atzeratu egingo da"

merCedes guerreroePaileaIturria: Radio Vitoria

ALEA 21

astekoak laburrean

2020ko Euskaraldiaren simulakro txikia egingo dute, urriaren 21etik 27ra, Lautadan. Iazko Euskaraldian bezala, "ahobizi" edo "belarriprest" izaten jarraituko dute, baina be-rrikuntza da entitateak parte-har-tzaile izango direla, eta erabakiak eta neurriak hartuko dituztela euskaraz ulertzen dutenak akti-batzeko aringuneak sortuz edo kideak babestuz.

Astelehenetik aurrera, Euskaraldiaren simulakroa Lautadan

Euskaraldiaren simulakroa egiteko informazioa eman dute Lautadan. EUSkARALdIA

Kuartangoko San Sebastian tri-kuharriaren inguruan Ondare Babesako arkeologoek hil honetan egin dituzten ikerketa lanak eza-gutzeko aukera izango da larunbat honetan. Anda eta Katadiano artean dagoen monumentu megalitikoan bertan, arratsaldeko 17:00etan, da hitzordua, eta indusketaren zu-zendari Alfonso Aldai arkeologoak gidatuko du.

San Sebastian trikuharriaren lanak ezagutzeko aukera

San Sebastian trikuharria. ondARE bAbESA

N-124 errepideko Berantevilla eta Zanbrana arteko tarte bikoiztu berria ireki dute. Tarte horretatik 10.000 ibilgailutik gora pasatzen dira egunero, batez ere kamioiak. 2017ko apirilean hasi ziren obrak egiten, eta 2,5 kilometro bikoiztu dituzte. Errepideak lotuneak izan-go ditu Berantevillara, Zanbrana-ra, Miranda Ebrora eta AP-68 autobidera sartzeko.

Zabalik da N-124 errepidearen tarte bikoiztu berria

Berantevillako, Zanbranako eta Urizaharreko bizilagunak artatzen dituzten hiru medikuek ordezko-rik ez dutela salatu dute, beste behin, Zanbranako eta Urizaha-rreko alkateek. Izan ere, azken astean, Urizaharreko osasun zen-troa itxi behar izan dute mediku-rik ez zegoelako. Osasun sailbu-ruari exijitu diote alkateek zerbitzua bermatzeko herri txikietan.

Berantevilla, Zanbrana eta Urizaharreko osasun arreta kolokan

Urizaharreko osasun zentroa itxita egon da egun batzuk. ALEA

22 ALEA

Hamaika saltsa

Literatura, plazer huts moduraaurtengo ikasturteari dagokion programazioa aurkeztu du gasteizko irakurle klubak. euskarazko literatura irakurri eta horren inguruan hitz egitea da egitasmoaren helburua, horretan aditua izan behar gabe.

JuaNma gallego gasteiz

Jakina da Gasteizko ostegunek xarma berezia dutela, batez ere unibertsitatean ikasten ari direnen artean. Baina kutsu literarioa ere badute, Gasteizko Irakurle Klubari esker. Ez pentsa ez viktoriar garaiko britainiar estiloko hitzordua denik: azterketa erudituak sobera ez zaizkiela interesatzen argi utzi nahi izan dute antolatzaileek. Aldiz, "irakurleon esperientzia zuzena konpartitzea" da aurrean jartzen duten erronka. "Dinamika erraza da", azaldu du GEU elkarteko kide Oier Azkarragak. "Proposatutako liburu bat irakurri eta gero guztien artean lasai asko komentatzea".

Hilean behin daukate hitzordua. Iban Zaldua idazleak koordinatuta, euskarazko literaturaren inguruan biltzen dira irakurleak; zuzenean idatzitako lanak zein euskarara ekarritakoak aukeratu dituzte.

Joan den ostegunean egin zuten 2019/20 ikasturteko egitarauaren aurkezpen ofiziala, Amagoia Gurrutxaga, Irati Agirreazkuenaga eta Idurre Eskisabel idazleen eskutik, azken honen Goseak janak poema-bilduma abiapuntutzat hartuta.

Saioak hilaren 24an hasiko dira, eta ekainaren 25era arte luzatuko dira. Lehen hitzordua aurtengo Euskadi Literatura

sariarekin egingo dute, Irati Elorrietaren Neguko argiak eleberriarekin, hain justu. Datozen hilabeteotan, berriz, beste zortzi lan aztertuko dituzte.

Liburu sorta zabala Itzulpenei dagokienez, Slavenka Drakulic kroaziarraren Han ez banengo bezala eta Alice Munroren Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak landuko dituzte. Drakulicen lanean Yugoslaviako gerraren pasarterik mingarrienak agertzen dira; Munroren lanean, berriz, haren Ontarioko (Kanada) bizimoduko eguneroko bizitza jasotzen duten bederatzi kontakizun biltzen dira. Horiez gain, Emily Bronteren Gailur ekaiztsuak klasikoa ere landuko dute.

Euskaraz sortutako literaturari dagokionez, Angel

Erroren Lerro etena egunerokoa eta Iñigo Aranbarriren Munduko tokirik ederrena ipuin bilduma izango dituzte hizpide. Nobelaren alorreko beste hiru lanarekin osatu dute ikasturte honetarako proposamena: Katixa Agirreren Amek ez dute, Beñat Sarasolaren Deklaratzekorik ez eta Ruben Sanchezen Hondarrak.

Hitzorduak Ignacio Aldekoa kultur etxean dira, 19:30ean. Informazio gehiago jasotzeko, irakurlekluba@geuelkartea.eus posta elektronikora jo daiteke, edo @gastIraKluba twitter kontura. Dena dela, ez da izena eman beharrik, Azkarragak nabarmendu duenez. Baldintza bakarra da irakurritako horri buruz hitz egiteko gogoa izatea. Horren ondoren, zergatik ez, Gasteizko bizitza unibertsitarioan murgiltzeko aukera irekita dago.

Urtez urte finkatzen ari den kultur proposamena da Gasteizko Irakurle Klubarena. ALEA

ALEA 23

Sagarrari zukua aterako diote

esti laNao

Hirugarren urtez, sagarra izango da protagonista asteburu honetan Aiaraldean. Sagar eguna antolatu du Laudion Kukutxe San Blas elkarteak, tokiko ekoizleen babesarekin.

Udazkenarekin batera dator sagarren denboraldia, eta, hain zuzen ere, horregatik aukeratu dute datorren asteburua jaia egiteko. Txus Corredor egun osoko egitaraua antolatzen ibili den Kukutxe San Blas elkarteko kidea da, eta data zehazteko eguraldiarekin jokatu behar dutela adierazi du: "Eguraldia urtero aldatzen da. Aurten oso azkar etorri da denboraldia, eta baliteke hurrengo urtean aurrerago egin behar izatea".

Duela hiru urte hasi ziren ekitaldi hau prestatzen Laudioko auzokideak, sagarraren garrantziaz arduratuta. "Oso interesgarria eta garrantzitsua da jendeak ezagutzea sagarrak zenbat lagundu dezakeen elikaduran".

Garai batean, Ameriketara joan aurretik, gure lurrek oso produktu gutxi eskaintzen zuten jateko: "Lehen sagarrondoak, gaztainondoak eta zerealen bat ere egongo zen ziur, baina orain jaten dugun gehiena Ameriketatik etorri eta ondoren hazitakoa da: patatak, piperrak, tomateak...". Horregatik elkartetik ezinbestekoa ikusten dute

Aiaraldeko jendeak gogoratzea lur horiek ematen dutena.

Goizeko hamarretan abiatuko da jaia, artisau produktuen eta baserrikoen merkatuaren irekierarekin eta sagardoa egiteko erabilitako produktuen erakusketarekin. Horren ondoren, sagarraren

aurkezpena egingo da, eta gerturatzen den edonork, besteak beste, sagar-jotze eskuzkoa eta mekanikoa ikusteko eta sagar zukua dastatzeko aukera izango du. "Asmoa jendeari sagar zukua nola egiten den irakastea da, sagarra apurtzen denetik, sagardoa gordetzen den arte". Hori egiteko erabiltzen den tresneria erakusgai izango da. Haurrentzako jolasak ere izango dira, 11:30ean hasita, eta baita herritarren arteko lehiaketak ere. Helburu argia, beraz, igandekoa: ondo pasatzea eta ikastea.

Jaiaren helburua, irakasteaz gain, sagarraren garrantzia gogoratzea da. AIARALdEA.EUS

igandean antolatu dute, hirugarrenez, sagar eguna laudion. kukutxe san Blas elkarteak eta tokiko ekoizleek prestatu dute jaia, sagarra elikaduraren ezinbesteko elementua dela azpimarratzeko asmoz.

Besteak Beste, leHiaketak eta HaurreNtzako Jolasak izaNgo dira eguN osoaN zeHar

24 ALEA

Hamaika saltsa

aNakoz ameNaBar gasteiz

Familia bereko hiru belaunaldi, Uxue herria, 36ko gerra, Gasteiz, ETA, kartzela, memoria. Horiek azalera atera eta kateatu ditu Ruben Sanchezek (Gasteiz, 1975) Hondarrak bere lehenengo eleberrian. Alea FM irratsaioan kontatu ditu Txalaparta argitaletxearekin kaleratu duen lanari buruzkoak.etxeko memoria jasotzeko beharretik sortu zen lana, ezta?Bai, gure amatxi duela urte batzuk hasi zen memoria galtzen. Egun batean konturatu nintzen zeinen ezberdinak izan diren gure bizitzak –bera 1918an jaio zen–, eta kontu batzuk biltzea erabaki nuen. Esan daiteke lehenengo abiapuntua hor dagoela. etxe baten hondarrak, gatazka baten hondarrak, memoriaren hondarrak, kafearenak... zein hondar da nabarmenena? Denak, eta bitxikeriagatik kafearenak ere bai. Gero konturatu nintzen denak zirela hondarrak, baina lehenengoak horiek agertu ziren. Nafarroa eta Araban, euskara galdutako

herri askotan, geratzen dira noizbait hitz egin zen hizkuntza horren hondarrak, besteak beste hondarrak hitza ere bai. "Bildu kafearen hondar horiek!", esan zidan amatxik erdaraz, "las hondarras". Gero, bere memoria galtzean geratzen diren hondarrak, gaur egun oraindik Euskal Herrian bizirik daude bizi izan dugun gatazkaren hondarrak, etxea ere erortzen da eta barreiatuta geratzen diren hondarrak, hondarrak han eta hemen.Gatazkaren errelatoari zein ekarpen egin nahi izan diozu eleberriarekin?

Beste bat gehiago. Alde horretatik, nik estimatzen ditut kontakizun guztiak, sintzeroak direnean. Are gehiago, beste kontakizun batzuk irakurtzeko gosea daukat. Fikzioak, bestalde, laguntzen du nire ustez kontakizun bat gehiago janzten, gehiago sakontzen.Hiru belaunaldiren istorioak ageri dira, tartekatuta. Hala erabaki zenuen hasieratik? Hasieran zalantza izan nuen, hiru pertsonaiak jarraian ala txandakatuta emango nituen. Gero konturatu nintzen izugarri desberdinak zirela, eta horrekin jolastu nahi izan nuen, gurutzaketak egiten, kontakizunen artean izan daitezkeen parekotasunak lotzen. dokumentazio lan handia izan da, ezta? Besteak beste, kartzelaren inguruko detaile ugari daude.Kartzelan ez naiz egon, zorionez, baina badauzkat egon diren lagunak eta oraindik daudenak. Elkarrizketa asko ere egin ditut, lagun eta ezagunekin; askotan bildu naiz, eta konturatu naiz gauza handirik ez dakigula kartzelako egunerokoari buruz. Diskurtso

"Amatxiren memoria izan dut lehenengo informazio iturria"rUBeN SANCHez idazlea

'Hondarrak' eleberria. ALEA

ALEA 25

politiko eta panfletoak badakizkigu, baina egunerokoan hori nahiko urruna zaigu. edozer gauza egiteko bete beharreko eskabide-orriak, esate baterako...Bai, eta arauak. Noiz jaikitzen diren, zer ordutegi daukaten, lehenengo graduan egotea zer den, isolamenduan egotea... Bestetik, kartzela desastre bat da; espetxera bidaltzen ditugu gaizki portatzen direnak, hor ez ditugu gehiago ikusten, eta gero noizbait ateratzen dira. Suposatzen da bergizarteratze baterako dela kartzela, baina ez da hala, eta hori ere destripatu nahi nuen. Espetxeak sistema bezala edozein presori nola eragiten dion agerian utzi. Uxue herriaren historiari buruzko hamaika kontakizun ere jaso dituzu. Nolakoa izan da historiari buruzkoak jasotzeko lana? ezkilen inguruan, besteak beste.Amatxiren memoria bera izan dut lehenengo informazio iturria, eta gero, badaezpada ere, memoriak nahiko traizio egiten digulako ustez ondo daukagunean ere, beste hainbati ere galdetu diet.

Gainera, Uxueko herritar ugari dago sare sozialetan, eta horien komentarioak ere kuxkuxeatu ditut. Gaur egun gure sare sozialak ditugun bezala, beste tresna batzuk zeuzkaten lehen, eta ezkilak, adibidez, komunikatzeko tresna ziren. 'mortichuelo' kanpai-hotsa, esaterako.Ikaragarria da imajinatzea herri bat bere isiltasunean, eta bapatean kanpai hots konkretu batek adieraztea ume bat hil dela herrian.Azken urteetako gertaera garrantzitsu batzuk ere ekarri dituzu; kartzelako pasarteetan horietako batzuk. Benetako gertakizunekin pixka bat jolastu nahi izan dut. Irrati esatari batek esaten duena edota prentsa artikulu zatiak bere horretan atera ditut, Aznarren atentatuaren

ingurukoa esaterako, hemerotekan konprobatu daiteke, eta horiek baliatu ditut pertsonaiei nola eragiten dieten kontatzeko, kasu honetan Tupa protagonistari. Hizkuntza aldetik ahalegin berezia nabari da. erregistro desberdinak, euskalkiak... Uxue irudikatu behar badut 1936an, eta egin dut euskaraz, –tranpa egin dut, sasoi hartan erdaraz bizi zirelako–, geratzen diren euskararen hondar horiekin jolastu dut, eta nafarrera kutsu bat izan dezakeen hizkuntza bat irudikatu dut. Ez da saiakera filologiko-linguistiko bat, halere... Hikari dagokionez, esaterako, Uxue moduko herri txiki batean euskara hitz egingo balitz 1936an, ama batek alabari hika egingo zion; niretzako naturala da hala irudikatzea. Tupan pertsonaiaren kasuan, berriz, euskara ikasteko ahalegina egin duen gazte bat dugu, eta oraindik euskara hori gehiago landu nahi duena, bertsoekin... Erregistro aldetik, zailena neska gaztearen azalean jartzea izan da.

Euskal gatazka eta memoria ardatz dituen 'Hondarrak' lehenengo eleberria aurkeztu du Ruben Sanchezek. ESTI LAnAo

"euskal gatazkareN koNtakizuN guztiak estimatzeN ditut; areago, irakurtzeko gosea dut"

26 ALEA

testua: estitxu ugarte lz. de arkaute

Aiarako eta Añanako egungo lurrak lotzen dituzten mendietan jazo dira otso-zuloen inguruko aztarna nagusiak, Gorobel, Gibijo eta Arkamu mendilerroen artean, hain zuzen. Felix Murga arkeologo eta etnografoak tranpa horien azterketa sakona egiten lehenengoetakoa izan zen, eta horren emaitza katalogo batean argitaratu zuen, 1978an. Horretan jaso zuen hamahirutik sei gutxienez zonalde horretan daudela, Araban eta Burgosko mugan. Halaber, Kobie aldizkarian La caza del lobo en Álava; la lobera de Barrón y Ordenanza de corridas de lobos en Archua artikulua idatzi zuen.

Ezaugarri komunak dituzte otso-zuloek: pareta luzeak, zulo bat eta txabola txiki batzuk otso-zuloaren barruan, animalia sartzen zenean atzera egin ez zezan. Oihuak, makilak eta txakurrak erabiliz eta zarata handia eginez, ehundik gora gizonek otsoak eramaten zituzten tranpa aldera; hormek ihesa galarazten zieten otsoei, eta aurrera joanik zuloan erortzen ziren eta han hiltzen zituzten.

Uxaldietara joateko obligazioa zuten herriek. Beraz, isunak ezartzen zitzaizkien parte hartzen ez zutenei, eta herri-larretan zituzten eskubideak ere galdu zitzaketen. Hala gertatu

zen, adibidez, Abornikanon eta Lukianon, Badaiako mendilerroan bazkatzeko eskubideak galdu zituztela.

Araba mendebaldeko otso-zuloen aztarnak ez dira erraz aurkitzen. Abezia, Uzkiano, Goiuri, Unza eta Oiardo herrien artean dagoen Arangatxas izeneko pagadi eder batean ezkutaturik dago Gibiljokoa, herrialdeko handiena. Paretak nahiko ondo gorde dira, 330 metro inguruko luzera dute, eta

zuloak 44,27 metro koadro. 1931. urtean erabili zuten azkenekoz.

Barrongo otso-zuloa, berriz, Arkamuko mendilerroan dago, eta XVI. mendean eraiki zuten, adarrekin eta txillarrarekin eraikitako zahar baten gainean. Lakozmonteko Ermandadeko herri guztiek parte hartu zuten eraikuntzan, eta otsoen ehiza egiteko araudi zehatza ere bazuten. Barrongo tranparen paretek hiru metroko altuera eta 150 metroko luzera dute, eta zuloak 20 metro koadro inguru. Paretara itsatsita hiru txabola txikiren aztarnak atzeman

daitezke. 1955. urtean harrapatu zuten azken aldiz otso bat tranpan.

Arabako bi otso-zulo ezagun horietaz gainera, Mendialdean ere otsoaren presentzia nabarmena zen. Horren lekuko dira 1562 eta 1700 urteen artean hil zituzten 234 otso eta harrapatu zituzten 337 kumaldi. Otsoak harrapatzeko zepoak erabiltzen zituzten, baina baita otso-zuloak ere.

Izan ere, Arraia-Maeztuko Udalak Isidro Saenz de Urturi ikertzailearen lana berreskuratu du, eta udalerriko otso-zuloak nabarmentzeko argibide-taulak jarri ditu, Erroetan, Apinaizen, eta Birgaragoienen. Lehenengo biak tranpa naturalak dira; Apinaizkoa herritik hurbil dago, Unzarrate ingurunean; bertan dagoen sei metro altuerako amildegia baliatzen zuten ingurukoek animalia bertara eramateko eta hiltzeko. Erroetako otso-zuloak, berriz, 50 metroko luzera duen haitzen arteko bidea aprobetxatzen du, eta amaieran erraz itxi daitekeen hertsigunea dago. Birgaragoiengoa, aldiz, artifiziala da, bi pareta eta zulo bat dituena. Behin otsoa zulora erori denean, han akabatzen zuten.

Otsoen edo bestelako piztien harrapaketa edo hilketa gertaera handia zen Arabako herrietan, eta jaia antolatzen zuten bizilagunek uxaldia ospatzeko.

Milurteko borrokaren lekukoakotsoaren eta gizakiaren arteko borrokak milurteko ondarea utzi du araba zabalean. otso-zuloak dira animalia harrapatzeko eraikitako harrizko tranpak; gehienak ia desagerturik daude, sasien artean.

otsoareN uxaldietara Joateko oBligazioa zuteN araBako Herriek

Gure bazterrak

ALEA 27

Otso-zuloak Araban

Kuadrilla: Añana eta Mendialdea.Udalerriak: Erriberagoitia, Kuartango, Arraia-Maeztu.Bitxikeria: 1946. urtean, Arkamuko Ermandadean, 50 pezeta ordaintzen zioten otsoa akabatzen zuen bizilagunari.

Arraia-Maeztuko Udalak jarritako paneletan otsoa nola hiltzen zuten ageri da. ESTITXU UGARTE

Gibijoko otso-zuloa, Kuartangon. kUARTAnGoko UdALA Barrongo otso-zuloa, Erriberagoitian. AnAnATURISMo

28 ALEA

Araban da, baina... zein izen du irudiko karobiak?ika euskaltegia

Denbora-pasak

Lehiaketan parte hartu nahi baduzu, eman erantzuna gure webgunean:alea.eus/bereziak/ika31

LabirintoaBarrutia ikastola - lH 6

Txorikumea habiatik erori egin da eta lehenbailehen habiara itzuli nahi du bero-bero egoteko. Lagunduko al diozu bidea aurkitzen?

ALEA 29

Irakurleen txokoa

Babestu Arabako euskarazko kazetaritza, eta jaso ALEA astero zure etxean (55 euro urtean).

alea.eus/harpidetzak/

Irabazleak: 'Utzi mezua seinalearen ondoren' ikusteko sarrerak: Nerea Larrazabal Lazkano eta Susana Ibañez de Opakua Ameskua.GoPro motako kamera: Sheila Prosa de Arza.

Gorbeia zinemetanSarrera bikoitza

Gorbeia zinemetan, edozein pelikula ikusteko sarrera bikoitz bat zozkatzen du ALEAk. Parte hartu urriaren 23a baino lehen, eta urriaren 25eko ALEAn publikatuko dugu irabazlearen izena.

parte hartU www.alea.eus/zozketakzozketak

Ibernalo landetxean bazkariaBi lagunentzat

Kanpezuko Ibernalo landetxean astelehenetik ostiralera bitartean bazkaltzeko bi pertsonarentzako eguneko menua zozkatuko du ALEAk. Parte hartu urriaren 23a baino lehen; hilaren 25eko ALEAn publikatuko ditugu irabazleen izena.

30 ALEA

AGEnDA Urriaren 18tik 24ra

Euskararen agenda

mUsikA

LAUdio silvio eta rodriguezArrastiak Faktorian zikloa.Ostirala 18, 20:00etan, Ekintzen Faktorian.

kANpEZU 'kontuak eta kantuak araban' ikuskizunaGontzal Mendibil eta Iñaki Garcia Uriberekin.Igandea 20, 19:00etan, kultur etxean.

gAStEiZ iker lauroba'Udazkena' lana aurkeztuko du.Osteguna 24, 19:30ean, Falerina tabernan.

AnTzErkiA

gAStEiZ 'utzi mezua seinalearen ondoren'Miren Arrieta, Mireia Gabilondo, oihana Maritorena eta Leire Ruiz aktoreekin.Asteartea 22, 20:30ean, Principal antzokian.

BErTsolAriTzA

ArAmAio kopla txapelketakalean zehar izango dira, eta Iturrieta sagardotegian egingo dute finala.Ostirala 18, 18:30etik aurrera.

gAStEiZ Bertso-poteoaFelipe Zelaieta eta Asier otamendi bertsolariekin. Zapateneoren urtemuga festan.Ostirala 18, 19:00etan, Zapateneon.

BArANBio Bertso bazkariaoihana Iguaran eta Sebastian Lizasorekin.Larunbata 19, 14:30ean, Garrastatxu ermitan.

gAStEiZ gasteiz jaialdiaSustrai Colina, onintza Enbeita, Maialen Lujanbio, Julio Soto eta Iñaki Viñaspre bertsolariekin.Osteguna 24, 21:00etan, Jimmy Jazzen.

hAUrrAk

gAStEiZ 'Basoko paseoak'Ane Gebara kontalariarekin. 3-6 urte bitartean. Astelehena 21, 18:00etan, Aldabe gizarte etxean.

gAStEiZ 'yoga familian'Yoga, jolasak, komunikazioa, arnasketa, erlaxazioa. 3-12 urte

bitartean. Haur eta helduak. GEU elkartearen eskutik.Asteartea 22, 18:00etan, Landatxon.

ikUs-EnTzUn

gAStEiZ 'Hmong beltzak'Alicia Jimenez eta diego Gomezen argazki-hizki aurkezpena. Gasteiztarrak Arraun The World lehialetako irabazleak. Asteazkena 23, 19:00etan, Koxka tabernan.

BEsTElAkoAk

gAStEiZ 'euskaraz ahoskatzen ikasi eta irakatsi'Lourdes oñederra, oroitz Jauregi eta Julia Marinekin. Euskaltzaindiaren Ahoskera batzordearen eskutik.Asteartea 22, 16:00etan, Oihaneder Euskararen Etxean.

Berri txarrak

AmUrrio Berri txarrakIkusi Arte taldearen agur biraren barruan.Ostirala 18, 21:00etan, Burubio aretoan.

Beste batzuk

mUsikA

ZigoitiA fetén feténdiego Galaz eta Jorge Arribase musikariekin.Larunbata 19, 19:00etan, Zigoitia aretoan.

gAStEiZ sugar daddy & the Cereal killersLarunbata 19, 21:30ean, Hell Dorado aretoan.

AnTzErkiA

gAStEiZIara Solano, Rebeca Matellan eta Samy Metcalferekin. Sleepwalk Collectiveren eskutik.Ostirala 18, 20:30ean, Jesus Ibañez de Matauko antzokian.

gAStEiZ 'lehman trilogy'barco pirata konpainiarekin. Aitor beltran, dario paso, Litus, pepe Lorente, Leo Rivera eta Victor Clavijo aktoreekin.Osteguna 24, 20:30ean, Principal antzokian.

BEsTElAkoAk

kANpEZU 'despopulazioa eta landa garapena'Arabako kontzeju Elkarteak antolatutako jardunaldiak. besteak beste, Arabako despopulazioa saihesteko erakundeen mahai-ingurua izango da.Ostirala eta larunbata, goiz eta arratsaldez, kultur etxean.

LAUdio sagar egunaSagar-zukua egiteko saioa, sagar-garrafa dastatzeko saioa, sagar-tarta gastronomia lehiaketa, haurrentzako jolasak eta beste hainbat jarduera. kukutxe San blas elkarteak antolatutako jaialdia.Igandea 20, 10:00etatik aurrera, Aldai plazan.

la Basu

oNdAtEgi rap feminista tailerraLa basurekin. 11 urtetik gorako gazteentzat.Ostirala 18, 18:00etan, Zigoitia aretoan.

Euskararen Agendako hitzordu guztiak ikusteko:

alea.eus/agenda

ALEA 31