NON ZER - Argia...bazterrak harrotu ditu, duela hamarkada batzuetako egoerara itzularaziko gaituen...

2012KO AZAROAREN 4A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:STOCKARCH-CC BY SA

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

DEABRUAREN ABOKATUAKARMELE JAIO: «Kanona bihurtzeko askoz errazagoa nuke

gizona banintz». SUSTRAI COLINA / 4

ASTEKO GAIAABORTUA Erabakitzeko eskubidea ezabatu nahi du PPk.

UNAI BREA / 5

PERTSONAIAAINHOA ARBURUA: «Heriotzaren aurrean, orain lehen baino

gehiago bortxatzen da ongi egotea». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKOSALDE Osasun publikoaren aldarriak.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 16KURDISTAN Ito nahi ez duen paisaia harrigarria.

LANDER ARBELAITZ / 18

IRITZIAREN LEIHOAHAUTESKUNDEAK ETA ERREALISMOA

GARBIÑE BIURRUN MANCISIDOR / 22ZEZENAK ERREPUBLIKAN? ANUNTXI ARANA / 24HURRENGO HELMUGA, KALE GORRIA? ALLANDE BOUTIN / 25GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 23TXANDAN Unilateraltasuna. AMETS ARZALLUS / 24BERTSO BERRIAK ETB analogikoan. JULIO SOTO / 25

ERDIKO KAIERATOÑO MURO: «Oso garbi dut Iruñean bi hiri daudela».

JONI UBEDA, PATXI LARRION / 26SASKI BETE INTXAUR Pentsamendu mastekatu gabea eskura.

MIEL A. ELUSTONDO / 30LIBURUAK IGOR ESTANKONA / 32 DISKOAK IKER BARANDIARAN / 33DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34ALEA Geure memoria hurbila. MYRIAM GARZIA / 35ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAKOLONBIA Bakeak zein zapore? HARTZEA LOPEZ ARANA / 39HIZKUNTZA POLITIKA Euskara lehenesteko urratsak

Gipuzkoako Diputazioan. IURE EIZAGIRRE / 43PEJENAUTE AUZIA Recordman berria Nafarroan.

URKO APAOLAZA AVILA / 46EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47NET HURBIL 2,2 milioi preso Romney-Obama lehiari begira.

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2012ko azaroaren 4a, 2.343. zenbakia

DEABRUAREN ABOKATUA

2012KO AZAROAREN 4A4 �

Idazlea, prentsa arduraduna... Seme-alabek uzten diotenean egiten du lo.

«Kanona bihurtzekoaskoz errazagoa

nuke gizonabanintz»

Zer moduz idazle zinematografikoen olinpo-an? Auzokoak ez du jakin idazlea naizenik peliku-la egingo dutela irakurri duen arte. Argi dagoglamour eta oihartzun kontuan literaturangabiltzanok ez daukagula zinearen aurreanzereginik.

Orain, Urrezko Euskadi Saria edo EspainiakoSari Nazionalarekin egingo duzu amets... Edoez... Auskalo. Hainbeste saltsarekin ez dau-kat argi. Kontuz ibili behar da sariekin, ametsa ames-gaizto bihurtu daiteke eta. Esan zuen Sarrio-nandiak: norbaitek baliogabetu nahi bazaituelefante zuria oparitzen dizula.

Izan ere, puntako idazlea izateko aski da liburuonak idaztea, ezta? Puntako idazlea izatea asko saltzea eta komu-nikabideetan agertzea baldin bada, hor mer-katuak eta marketinak eragin handia dute. Etaprestigioa lortzea baldin bada, kanona norkezartzen duen baldintzatzen du. Guzti horialde batera utzita, idazle ona izateko, liburuonak idatzi behar dira.

Tira, euskaraz idazten duen emakume gasteiz-tarra izanik, askotan esango zizuten kanonabihurtzeko txartel guztiak dauzkazula. Kanona? Barka, kanona bihurtzeko askozerrazago nuke lehenik eta behin gizonabanintz. Ez zenuen kanon hitza kuota hitza-rekin nahastuko, ezta?

Kuotak kuota, orijinaltasunaren saria mereziduzu. Liburu berria noizko eta Durangorako! Bai, ezta? Liburuetako gaietan ere ez omennaiz oso orijinala, baina norbaitek esan zuenbezala, idazleak beti gaude liburu bera idaz-ten, behin eta berriz.

Bota titular batzuk zure liburua irakurri gabeorriak bete beharko dituzten kazetari gaixo-entzat. Liburuaren izenburua: Ez naiz ni. Ipuin libu-rua da. Aurrekoak baino luzeagoak aterazaizkit, eta umore eta sexu gehiago dago.Azken hori gehiago saltzeko esan dut, noski.Nahiko erraztu diet lana, ez?

Ez da literaturaz hitz egitea komeni? Literaturaz baino gehiago literatur sistemandauden beste hainbat osagairi buruz hitz egi-ten da. Eta uste dut azkenean horrek eraginaizaten duela literatura egiteko moduan ere.

Eskerrak komunikazio arduradunak zaudetenkazetarion lana kontrolatzeko. Barka, “errazte-ko” esan nahi nuen. Kazetari asko eroso bizi da komunikazioarduradunen kontrolpean. Gaurko kazetari-tza erredakziotik irten gabe egiten da, etakazetari gehienek komunikazio bulegoendependentzia handiegia dute.Liburuak irakurri gabe idazleakelkarrizketatzen dituen kazetarialarri ibiliko litzateke prentsalaburpenik gabe. n

KARMELE JAIO

| SUSTRAI COLINA |

Argazkia: Alex Larretxi


ASTEKO GAIA

ABORTUA

Erabakitzeko eskubideaezabatu nahi du PPk

Geuk erabakitzen dugu, irakur dezakezue beheko argazkiko pankartan. Ez da errealitatearendeskribapena, eskaria baizik. Euskal Herrian indarrean dauden legediek epe jakin batean

baizik ez diete aitortzen emakumeei haurdunaldia eteteaz erabakitzeko eskubidea.Hegoaldean, Espainiako Gobernuak iragarritakoa betetzen badu, laster ezta hori ere.

| UNAI BREA |

JOAN DEN UZTAILEAN, Alberto Ruiz-Gallardón Espainiako Justizia ministroakaldaketak iragarri zituen haurdunaldiaren ete-tea erregulatzen duen legedian, aldaketahoriek noiz zertuko diren zehaztu ez bazuenere. 2010ean PSOEren Gobernuak ezarrita-ko legearen aurreko egoerara itzultzekoasmoa agertu zuen ministroak; zenbait alder-ditan 1985 baino lehenagoko egoerara buel-tatuko ginateke, batek baino gehiagok azpi-

marratu duenez. Gaia serioa da, besteak besteabortuaren “turismoa” eta abortu klandesti-noa garai bateko zifra eskandalagarrietara iri-tsi litezkeelako berriz.

2010eko legeak ekarritako aurrerapausorikhandiena ezabatu nahi du PPk: haurdunaldia-ren lehen hamalau asteetan emakumeek ino-lako azalpenik eman gabe abortatu ahal iza-tea. Popularren asmoa da emakumeeibaldintza jakin batzuetan baino ez aitortzea

Abortua Despenalizatzearen Aldeko Nazioarteko Egunean (irailaren 28a) Bilbon egindako elkarretaratzea.

MO

NIK

AD

EL

VA

LLE

/AR

GA

ZK

IPR

ESS

�6 2012KO AZAROAREN 4A

ABORTUA

haurdunaldia eteteko eskubidea, eta eskubidehori askatasunez gauzatu daitekeen inongoeperik ez existitzea. Hala zen Espainian 2010baino lehen, baina pauso bat harago joangodirela adierazi du Ruiz-Gallardónek: fetuarenmalformazioa ere ez litzateke izango abortuajustifikatzeko aski arrazoi.

2009an sortu zen Madrilen Mujeres ante elCongreso (Emakumeak KongresuarenAurrean) elkartea. PSOEk iragarria zuen legeberria beren ustez nolakoa izan behar zenadierazi nahi zioten Espainiako Gobernuari,baina ez zieten kasu handirik egin, ikusikodugunez. “Orain, PPk iragarritako erreformadela eta, lana pilatu zaigu”, diosku elkartekokide Toñi Ortegak. Haren ustez, PPrenasmoek arrazoi bitan dute oinarria, edo zeha-tzago esanda, biak uztartzen ditu: krisi eko-nomikoa eta ideologia eskuindarra.“Gallardónek argi esan du: emakumea bererol nagusira bueltatu behar da, alegia, ama etazaintzaile izatera. Ongizate estatuan murriz-ketak dauden honetan, etxean behar da ema-kumea, familiaren zaintzaz arduratzeko”.Analisi horrekin bat datoz erreportaje hauosatzeko gurekin hitz egin duten beste elkar-te feministetako ordezkariak. “Krisiarenaitzakiarekin ezartzen ari diren murrizketentestuingurua baliatzen ari dira ideologia kon-tserbadoreenak, beren prezeptu moral eta

erlijiosoak inposatzeko eta, berriz ere, ema-kumeen gorputza eta bizitza kontrolatzeko”,irakur daiteke Espainiako Estatuko ElkarteFeministen Koordinakundeak irailean argita-ratutako agiri batean.

Oraingo legeak ere hutsuneak dauzkaEspainiako Justizia ministroak haizatutakoasmoek sutan jarri dituzte Espainiako Estatuosoko feministak –eta ezkerra oro har–,baina horrek ez du esan nahi oraingoa gustu-ko dutenik. Irailaren 28an, Abortua Despena-lizatzearen Aldeko Nazioarteko Eguna zelaeta, hainbat talde feministak elkarretaratzeakantolatu zituzten Euskal Herrian. Egunhorretan bertan ezagutu genuen, Bilbon,Marta Brancas Bizkaiko Emakumeen Asan-bladako kidea. Hark argitu zigun ondo gogo-an dutela PP egosten ari den eskubidemurrizketa, baina oraindik indarrean dagoenespainiar legea aldatu dadin eskatzea zelaEspainiako Estatuko mobilizazioen helburunagusia.

“PSOEk esan zuen abortua Zigor Kode-tik aterako zuela, eta ez zuen egin”, dio Bran-casek. Funtsean, feministek eskatzen dutenada abortua –kasu honetan, epez kanpo egitendenean- ez dadila delitutzat hartua izan, etahaurdunaldia etetea emakumearen erabakia-ren menpe baizik ez egotea. Euskal Herriosoaz ari gara, oso antzekoak baitira Espai-niako zein Frantziako estatuetako legediak,eta ia Europa osokoak, bidenabar. Inolakoazalpenik eman gabe haurdunaldia etetea bai-mentzen den denbora tartearen iraupena dabatzuen eta besteen arteko desberdintasunhandiena. Euskal Herri osoan, kontinentekoherrialde gehientsuenetan bezala, hamalauastekoa da tarte hori; Iparraldearen kasuan,azken hilekotik zenbatzen hasita.

PRO

TE

STA

NT

ED

IGIT

AL.

CO

M

RA

DIO

FRA

NC

E.F

R

Argazkiotan, Alberto Ruiz-Gallardón Espainiako Justizia ministroa eta Marisol Touraine Frantziako Gizarte Gai eta Osasunministroa. Biek hala biek aldaketak iragarri dituzte abortuaren inguruan, baina oso joera desberdinekoak. Espainiarrakbazterrak harrotu ditu, duela hamarkada batzuetako egoerara itzularaziko gaituen lege atzerakoia iragarriz. Frantziarrak,aldiz, aurrerapauso txiki bat egiteko asmoa agertu du: datorren urtetik aurrera abortuaren kostua oso-osorik itzuliko zaiehaurdunaldia eteten duten emakumeei. Gaur egun, %70 edo %80 itzultzen zaie, erabiltzen den teknikaren arabera.Gainerakoan, legediak bere horretan jarraituko du momentuz Frantziako Estatuan.

PPk ilegal bihurtuko ditu abortu gehienak,eta osasun publikoan arazo larria sortuko du.Haurdunaldia eten nahi duen emakumeaketen egingo du, baldintzak edozein direla;abortu klandestinoek gora egingo dute, etaondorioak larriak izan daitezke


ABORTUA

Osasungintza pribatuak bermatuaEspainiako legediak jaso jasotzen dituenbaina praktikan gauzatu ez diren zenbaitalderdi behingoz indarrean jartzea ere eska-tzen dute feministek. Batetik, abortuak osa-sungintza publikoak egitea. Gaur egun,Espainiako Estatuko haurdunaldi etete gehie-nak –%95etik gorako portzentajeaz ari gara–erietxe pribatuetan egiten dira. Egia da, aitor-tzen dute feministek, osasungintza publikoakosorik finantzatzen dituela, baina hainbatñabardura egin behar dira. Bat ideologikoada, nolabait: sare publikoan egiteak abortuanormalizatzen du, estigma kentzen dio. Bestearazo bat finantzazioarekin lotuta dago:ACAIk, Haurdunaldia Eteteko EspainiakoKliniken Elkarteak, ohartarazi du estatukoerietxe asko kiebra jotzear daudela, adminis-trazio publikoek ordaintzen ez dietela eta.Zorra zortzi milioi eurokoa da. Hego EuskalHerrian ez da oraindik halakorik gertatu,baina arriskua hor dago, Nafarroan batez ere(ikus goiko koadroa).

Iparraldean, berriz, abiapuntua okerragoada, baina aurreikuspenak hobeak: gaur egun,Baionako ospitaleak abortu gutxi batzuk egi-

ten ditu, baina emakume gehienak –ez Ipa-rraldekoak bakarrik, baita Pirinio Atlantikoendepartamendu osokoak ere– Biarritzeko kli-nika pribatu batera bidaltzen dituzte. Bateanzein bestean, emakume bakoitzak aurreratubehar du abortua ordaintzeko dirua, etaGizarte Segurantzak, ondoren, zati bat itzul-tzen dio: %80 haurdunaldia kirurgiaz etetenbada –guztizko kostua 450 eurokoa da–, eta%70 farmakoen bidez eginez gero –190 eurobalio du, eta azken hilekoaren osteko lehenbederatzi asteetan egin daiteke–, PlanningFamilial elkarteko Maria Jose Aranak emandizkigun datuen arabera. Albiste ona MarisolTouraine Osasun ministroaren ahotik jasodugu: 2013an, hau idazteko unean data zeha-tzik eman ez bada ere, estatuak osorik itzuli-ko du dirua.

Abortu klandestinoek gora egingo duteHego Euskal Herrira itzulita, PPk egin nahiduen lege berria murrizketatzat har dezakeguargi eta garbi. Bortxaketa izan denean etaemakume haurdunaren osasuna arriskuandagoenean baino ez da kontsideratuko abor-tua egitea legearen barruan dagoela. Horrek

HAURDUNALDIA eten gura dutenemakume nafarrek ekimen priba-tuari, ezen ez administrazioari, zordiote beren nahia gauzatzekobeste herrialde batera jo behar ezizatea. 1990ean epaiketa egin zenIruñeko hiru ginekologoren aurka,ospitale publiko batean abortu bategiteaz salatuta. Harrezkeroztikmediku bat ere ez da ausartu haur-dunaldirik etetera osasungintzapublikoan, eta emakume nafaraskok nahi zutena baino hobetoikasi behar izan dute Donostia edoBilboko erietxeetarako bidea.

Iazko urrian abortuak egitendituen klinika pribatua ireki zutenAntsoainen –Bilboko beste erietxepribatu bateko arduradunen eki-menez–, eta horrek exodoa geldia-razi zuen. Erabakitzeko eskubidea-ren kontrakoei ez zitzaien horigustatu, aldameneko argazkiak era-kusten duenez. Lehen asteetan,arrosarioa errezatzeko biltzenziren erietxearen ate aurrean, bainaazkenean amore eman zuten, etagaur egun arazo handirik gabe fun-

tzionatzen du klinikak. UPNkoGobernuari, bestalde, aitortu beharzaio legea bete eta gogoz kontrabada ere ordaintzen dituela abor-tuak. Gainerakoan, ez du mekanis-morik ezartzen abortua errazteko,Nafarroan Abortatzeko Eskubi-dearen Aldeko Batzarreko kide

Oihana Lopezek adierazi digunez.“UPNk argi esan du beraiek bizia-ren alde daudela, eta legea betetze-ra mugatuko direla”. Bestela esan-da, ez dute debekatuko klinikapribatu batean haurdunaldiak ete-tea, baina seguruenik saririk ere ezdiote emango klinika horri.

Nafarroa, “biziaren aldekoen” gotorlekua

ER

LIJI

OA

NA

FAR

RO

AN


ABORTUA

ilegal bihurtuko ditu abortu gehienak, etaberaz, gastu handia kenduko dio osasungin-tza publikoari. Kontuan hartu behar da abor-tatzeko arrazoi nagusia, Euskal Herrian etamundu osoan, ez direla ez bortxaketak ezosasun arazoak, nahi gabeko haurdunaldiakbaizik. Ruiz-Gallardóni eta bere euskarriideologikoa diren “biziaren aldeko” elkarteeiez die axola, itxuraz, ezarri nahi duten neu-rriak osasun publikoko arazo latza eragindezakeela. ACAI elkarteak berak gogorarazidienez, haurdunaldia eten nahi duen emaku-meak eten egingo du, baldintzak edozeindirela; abortu klandestino kopurua handi-tzeak ondorio larriak izan ditzake. Datu bat:legez kanpoko abortuak dira emakumeenheriotza kausa nagusia Hego Amerikako zen-bait herrialdetan.

PSOEri ere zer leporatua badago, honai-nokoak argi utzi duenez. Elkarte feministekgarrantzi handia ematen diote gauzatu ez denlegearen beste alderdi bati: abortuaren aurka-ko kontzientzia objekzioa arautzea. Horrahor de facto abortu asko osasun publikoarensarean egitea eragozten duen arrazoi bat:administrazioak ez du oraino neurririk jarrizerbitzua kasu guztietan bermatu ahal izate-ko. Alegia, mediku objektoreak –ez dago datu

ofizialik haien kopuruaz– bestelako zerbi-tzuetara bidaltzea. Objekzioak indar handiadaukan lekuetan abortuak egiteko aukera,nahiz legearen barruan izan, klinika priba-tuen menpe dago erabat. Besteak beste,horregatik ez zen aborturik egin Nafarroan1990etik 2011ra arte, klandestinoak izan ezik.

Biziaren bideragarritasunaPPk bere legea egin bitartean, Euskal Herriosoan haurdunaldiaren hamalaugarren asteraarte abortatu daiteke horren arrazoiak azaldugabe. Hortik aurrera, espainiar zein frantziarlegeek osasun arazoak –emakumearenak zeinfetuarenak- dauden kasuetarako zirrikituauzten dute. Espainiako kasuan 22 astera arte,Frantziakoan eperik gabe, baina bietan medi-ku batzorde baten erabakiaren menpe. Taldefeministek, konprometituenek behintzat,haurdunaldia edozein unetan eteteko eraba-kia guztiz emakumearen esku egotea eska-tzen dute, administrazioaren edota medikun-tzaren onespenaren beharrik gabe. Alta, gauregun ez dago munduan hori onartzen duenestatu bakar bat ere.

Indarrean dirauen espainiar legediak ezdu gehiegi argitzen zergatik abortua baimen-tzen den epea hamalau astekoa den; izan ere,

PERUKO Inppares elkartearenwebgunetik hartua duzu goiko iru-dia. Letra handi eta larriz, “Niremehatxu handiena zure erabakiada” esaldia jartzen du fetu baten“ahoan”. Abortuak haurdun dago-

en emakumeari ondorio fisiko etamental larriak dakarzkiola esatenda beheraxeago. Tranpa fetuarenirudia da: oso garatuta dago. “Horiez da erreala”, dio Oihana Lope-zek, Nafarroan Abortatzeko

Eskubideen Aldeko Batzarrekokideak; “abortuaren kontrako kan-painetan oso umeki garatuak era-kusten dituzte beti, ia hortzakdituzte”. Lopezek azpimarratunahi du abortu gehienak (Nafarro-an, esaterako, %87) hamabigarrenastea bete baino lehen egiten dire-la. Zerikusirik ez irudi honekin.

Mota honetako afixak abortua-ren aurkarien propaganda “huma-nizatzailean” kokatzen ditu Glo-ria Marin Assemblea de Dones deElx-eko kideak: “Jaiotzear dau-den fetuak azaltzen dizkigute;benetako jaioberriak eta, zer esa-nik ez, benetako fetuak etaenbrioiak baino ederragoak. Irudibatzuen interpretazioa manipula-tzen da, gainera. Hala, ikus ditza-kegu ‘irribarre egiten’ duten edo‘hatza xurgatzen’ duten umekiak,borondatezko mugimenduak–kortex zerebralak kontrolatuta-koak– existitu baino askoz lehe-nagoko epean”.

Abortuaren kontrako propaganda manipulatzailea


ABORTUA

guztiz muga arbitrarioa dela salatzen dutefeministek. 22 asteena, berriz, zehatzagoesplikatzen da legean: zientzialariek, kon-tsentsuz, hortxe kokatzen dute fetuarenbiziaren bideragarritasuna, alegia, amaren-gandik independenteki bizitzen has daite-keen unea.

Horri buruzko dokumentu hagitzez inte-resgarria aurkitu dugu Interneten: Assembleade Dones de Elx elkarteko Gloria Marineksinatzen du, eta izenburua du Biologia eta bioe-tika alderdiak abortuaren eztabaidan. “Emaku-meek aukeratzearen aurka daudenek –berenburuei biziaren aldeko esaten dietenek–gogaitu arte errepikatzen dute ernaltzearenunetik eskubide guztiak dituen gizakia dagoe-la. Abortua, ondorioz, hilketa da”. Marinekdio abortuaren zilegitasuna ezin duela zien-tziak ebatzi, etikak baizik, baina behin biolo-giaz hitz egiten hasita, berak ere badu zer esa-nik. Besteak beste, “bideragarritasun”hitzaren esangura asko desitxuratu dela sala-tzen du, eta horri buruz Erresuma Batuanegindako ikerketa mediku baten emaitzakdakartza gogora. Behatu zutenez, 1995 eta2006 artean, jaioberrien artatzean hobekun-tza nabarmenak izan arren, haurdunaldiaren24. astea baino lehen jaiotakoen bideragarri-tasuna ez zen handitu, eta edozein kasutan

oso txikia zen, bideragarritasuna bizitzareniraupenaren eta kalitatearen arabera neurtutabetiere. 25. eta 23. asteetan jaiotakoak konpa-ratuz gero, ikus daiteke bigarren multzoanbizirik jaiotakoak lehen multzokoen erdiadirela. 23. astean bizirik jaiotako umeen %10inguru baizik ez da iristen 6 urteak betetzera,eta inolako ahalmen urritasunik ez dutenakhutsaren hurrengoa dira. “Ez gara eugenesia-ren aldekoak, baina ez dugu onartzen biziakosta ahala kosta inposatzea”, dio GloriaMarinek. Gizakien genetika hobetzeari esatenzaio eugenesia; Espainian eskuinak lotsarikgabe darabil hitza, abortu euge-nesikoa debekatu nahi dutelaesanez. Intentzio makurra ageri-koa da, azkar lotzen baitira euge-nesia eta nazismoa. n

Espainiar legeak abortua erabat debekatzendu haurdunaldiaren 22. astetik aurrera,

hortik aurrera fetuak amarengandikbereizita biziraun dezakeelakoan. Baina epe

horretan jaiotakoetatik oso gutxi iristendira 6 urte betetzera

Osasun mentalaren inguruan aritu zinen laneanANASAPS elkartean arreta zuzena eskainiz.Bai, denetatik. Donezteben hasi nintzen.Gure inguruan gaitz psikikoak dituzten per-tsonendako zerbitzu egokirik ez zegoela ikus-ten genuen. Hilabetean behin Iruñerritik,Burlatatik, joaten zitzaizkien laguntzera, ber-tzerik ez. Hori dela-eta senitarteko batek etabiok Dizdira Elkartea sortu genuen. Handikgutxira ANASAPSetik deitu ziguten galdetuzea elkartean sartu nahi genuen. OndorenIruñera etorri nintzen egitasmo berriak etasentsibilizazio programak abian jartzeko hel-buruarekin. Garatutako programen arteanniretzako interesgarriena Iruñeko kartzelanegin genuena izan zen. Astero sartzen nin-tzen gaitz psikikoak dituzten presoekin ego-tera. Orain, uste dut, diru faltagatik bertanbehera utzi dute, tamalez.

Preso asko dago halako gaitzek jota?Pila bat. Gainera pentsatu beharra dago kasubatzuetan zergatik dauden kartzelan: gaitzadagoelako lehenagotik. Eta barruan makurra-go egoten dira; nahiz eta medikazioaren alde-tik, oro har, kontrolatuta egon, kartzelanlaguntza handiagoa behar izaten dute.

2009an Senda Fundazioan hasi zinen. Lan zaila?Lehenbiziko astean erran nuen “hau gehie-gizkoa da, ikaragarria. Nik ez dut nahi. Nibanoa etxera”. Hastapenak oso gogorrakizan ziren kasuengatik. Lehenbizikoa gogoandut: andrea eta bi seme-alabak galdu berriakzituen gizon bat etorri zen. Pentsatu nuen

“eta hau horrela da egunero? Sobera niretza-ko!”. Negarrez joaten nintzen etxera, ezinnuen deskonektatu. Hasieran hagitz gogorraegin zitzaidan, baina gero, hilabete batzukpasata, gelditzea erabaki nuen.

Orain lortzen duzu beste modu batez begiratzea?Bai, baina hala ere badira kasu batzuk burutikkendu ezin dituzunak: hildakoa jende gazteadenean edo istripu baten ondorioz denean,gogorragoa izaten da.

Zer zerbitzu ematen dituzue hemen, SendaFundazioan?Bi helburu nagusi ditugu: alde batetik, halakoegoera batean dagoen pertsonari laguntzea,eta bertze aldetik, sentsibilizazio mezuakzabaltzea jendeari ikusarazteko dolua lantzenahal dela, ez dela zergatik bakarka bizitubeharra. Bada jendea laguntzarik gabe gaindi-tzen duena eta badira bertze batzuk laguntzabehar dutenak. Guk hauei jakinarazi nahidiegu zerbitzu bat badagoela horretarako.

«Heriotzaren aurrean, orainlehen baino gehiago

bortxatzen da ongi egotea»Kanpora begira denok itxura onena erakutsi nahi dugu. Indartsu, baikor eta sasoiko

agertzera behartzen dugu geure burua, baita triste egoteko motibo aski dugunean ere.Heriotzak sortzen duen oinazea, dolua, bizi behar da gainditu ahal izateko.

AINHOA ARBURUA

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

Ainhoa Arburua, Etxalarren sortua (1971-08-28),Beran bizi da. Psikoterapeuta da Irache Tanatorio Taldeaksustatutako Senda Fundazioan (www.sendafun.org).Heriotzak pertsonei sortzen dien oinazea gainditzen lagun-tzea da bere eguneroko lana. Hemen baino lehen, 2003tik2009ra arte, gaitz psikologikoak dituzten gaixoekin arituzen lanean ANASAPSen, Osasun Mentalerako NafarroakoElkartean.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA



Banakako arreta eta taldekako saioak eskain-tzen ditugu, bai guk zuzenean, bai gurekinlanean ari diren Nafarroako hainbat zentropribatuetara bideratuz. Urte hauetan ikusidugu taldeka lantzeak aunitz laguntzen diolapertsonari ikusaraziz ez dagoela bakarrik etahalako ezbeharra ez zaiola berari bakarrikgertatu. Honetaz gain jardunaldiak antolatuohi ditugu urtero urriaren amaieran eta for-makuntza zerbitzuak eskaintzen dizkieguhainbat alorretako profesionalei.

Doan dira laguntza saio horiek?50 euro ordaintzen da normalean saioenga-tik, baina norbaitek arazorik izanez gero,Gizarte Zerbitzuen txosten batekin doanjasotzeko aukera izanen du. Guretzako onenadoan eskaintzea izanen zen, baina oraingokrisi garaian zaila da.

Dolua orain arte nola bizi izan da?Etxean eta bakarrik. Nik beti erraten dut:dolua ez dute denek landu behar. Badago jen-dea berez gainditzen duena ia-ia laguntzarikgabe, baina hala gertatzen ez denean batzue-tan pentsatzen dugu horretarako aski delatristura kentzeko pastilla bat hartzea eta kito.Baina gainditzeko, dolua bizitu egin behar da.Ez da kritika bat, baina uste dut errazegi ema-ten direla antidepresiboak, antsiolitikoak etadoluaren mina kentzeko beste botikak, etahori aunitzetan ez da beharrezkoa izaten.Sentimenduak estaltzen baditugu, goiz alaberandu aterako dira, edo bertzela zer? bizi-tza osoan pastillak hartu? Jende asko etortzenda halako kezkekin, pastillak hartu behardituzten ala ez galdezka. Nik beti erraten dietbotikak hartzea ona dela zure bizitza norma-la ezin duzunean egin: ezin ohetik jaiki, ezin

Letania“Pertsona batzuekbehin eta berrizgertatu denaz hitzegiteko beharradute etafamiliakoak etaondokoak nekatuegiten dira, haiekere beren doluariaurre egitensaiatzen aridirelako”.

Burlatako beilatokian egin dugu hitzordua.

jan, ezin lorik egin… Orduan, behar-beha-rrezkoak direnean, bai. Baina triste egoteaga-tik soilik ez. Triste egotea normala da, maitezenuen pertsona galdu duzulako.

Ez dago formula magikorik dolua gaindi-tzeko. Galdera ohikoa izaten da ea zenbatdenbora behar den hori lortzeko. Aditubatzuek diote bi urte, hiru urte… Desberdinada. Esan daiteke bost urte iraganik oraindikez baduzu lortu zure bizitza arruntera itzul-tzea, dolu hori patologiko bihurtzeko arris-kua duzula. Baina hori dena pertsonaren ara-berakoa da.

Zertan datza zuen lana?Guk egiten duguna da dolu prozesu horretanlagundu, ondoan egon. Pertsonak ikus dezalaez dagoela bakarrik. Aditu. Azkenean guk ezdugu deus egiten eta pertsonaren zalantzeieta galderei aunitzetan ezin diegu erantzunikeman. Askotan behar dute behin eta berrizzer gertatu den adierazi. Batzuetan galderakedo bukatu gabeko aferak gelditzen zaizkie,adibidez justu egun horretan haserre zeun-den gero hil egin den pertsonarekin, edo harizerbait errateko zeukaten eta ez zuten egin…Hori dena, tintaontzian gelditzen diren gau-zak, lantzen ditugu. Gehienbat entzun, etaaholku gutxi eman.

Egia esan, halako ezbeharrak gertatzendirenean berehala etortzen da norbait per-tsona horri erratera fuertea izan behar duelaedota egin behar duela ez dakit zenbat gauzadenbora betetzeko eta ez pentsatzeko. Bainahorrek ez du dolua hobetzen. Hobe da horegotea, joatea berarekin paseatzera, berakdeitzea itxaron gabe zu aitzinatu eta bereetxera joatea… Halako gauza txiki bainaeranginkorrak gure esku daude, lagundu nahiizanez gero.

Badira fase desberdinak doluaren prozesuan?Guk faseez hitz egin beharrean doluan dau-den pertsonaren betebeharrez mintzo gara.Honekin erran nahi dugu haiek paper aktiboadutela bere prozesuan, Worden adituarenteorian oinarrituta. Betebeharrak lau dira,nagusiki: 1- Onartzea zuk maite duzun pertsona hilegin dela eta ez dela itzuliko. Gogorra, bainahorrela da.2- Sentimenduak adieraztea. Doluan senti-menduak nahasten dira: amorrua, tristura,nekea, arindua eta abar. Ahal dugun guztiaatera behar da, barruan geratzen dena kalte-garria baita.3- Maite dugun pertsona gabe bizitzen ikasibehar dugu. Kasu aunitzetan, gainera, joan


AINHOA ARBURUA

Berrantolaketa“Doluarenprozesuanlehenbizi ikusibehar duzu nonzauden, nolagelditu zaren etanondik hasi beharduzun zeurebizitza antolatzenpertsona horigabe. Eta horidena tristuraikaragarriarekin”.

denak egiten zituen gauzakegin beharko ditu gelditzendenak. Adibidez, pentsatu ema-kume bati senarra hiltzen zaio-la eta bera ez zela banku kon-tuez arduratzen. Orain berakegin beharko du dena etahorrela mila gauzekin gertadaiteke.4- Azkenik gure bizitza bidera-tu eta ilusioak berriro izanbehar ditugu. Bizitzeko gogoakberreskuratu behar ditugu, ilu-sioz eta helburuak zehaztuz.Harremanak zabaldu eta auke-rak aprobetxatzen ahalegindubehar dugu.

Hauek denak pertsonak ikasibeharreko pausoak dira. Pro-zesu hori egiten duzunean etahil den pertsonaz larritasunikgabe hitz egin dezakezunean,erran daiteke dolua gaindituduzula.

Haur eta gazteekin ere lantzenduzue doluaren gaia?Irakaskuntzan ekimen batzukhasi gara egiten. Duela bi urteErronkariko eskolan eta insti-tutuan programa pilotu bategin nuen dolua edo galeramodu prebentiboan lantzeko,aitzinetik. Galerak aunitz dirabizitzan zehar, eta ez soilikheriotza. Jaiotzen garenetikgauzak, osasuna, ahalmenak,harremanak… galtzen ditugu. Adin guztie-tako ikasleekin aritu ginen, txikienetatik 18urtera arte. Liburuak, pelikulak, elkarrizke-tak… erabili genituen eta esperientzia hagitzpolita izan zen. Irakasle, guraso eta ikasleakizugarri ongi sartu ziren zenbait hilabeteiraun zuen programa honetan. Bertze ikas-

tetxe batzuetatik deitu izandigute zerbait gertatu ondo-ren. Aringarri moduan zerbaitegiteko. Beran guraso batgaldu zutenean, edo Menda-vian ikasle bat hil zelarik,eskolan bertan gainera. Tokihauetan landu duguna agurraizan da. Eskutitzak, marraz-kiak, omenalditxoak egin ziz-kieten joandakoei eta osoonuragarria izan zen. Irakas-leei aunitzetan asko kostatzenzaie halako egoerei aurre egi-tea. Bat-batean neska-mutikobat negarrez hasten bada “zeregin behar dut nik?” galde-tzen dute. Ez dute baliabide-rik. Guk egiten duguna damaterialak prestatu eta haieieman. Guk ez dugu zuzeneanlan egiten ikasleekin, baiziketa irakasleei materialak pasa-tuz.

Haur bati nola esan behar zaiopertsona bat hil dela? Gezurrik ez. Ama batek esa-ten zien umeei aita bidaianzegoela, eta haurrek ez zutenulertzen zergatik ez zen itzul-tzen eta, are gehiago, amakalde egiten zuenean ez ote zenitzuliko beldur izaten zirenbeti. Adinaren araberako azal-penak bilatu behar dira. Ikusibehar da prozesu kognitiboa-

ren zein momentutan dagoen haurra eta horijakiteko onena bere galderak aditzea da.Familian heriotza bat dagoenean haurrakaskotan kanpoan uzten dira. Ez etorri eliza-ra, ez etorri hilerrira… Eta zergatik ez? Aitafalta bada, adibidez, zergatik ezin da joan?Zergatik ez du despeditu behar? Zergatik ez


AINHOA ARBURUA

Hilezkor“Heriotzan noiz edo noiz pentsatzea ongietortzen da gehienbat beste modu batezbizitzeko. Sendan lan egiten dudanetik zerbaitaldatu da nire buruan. Lehen banuenhilezkortasun sentsazio moduko bat. Gazteanaizela eta niri ezin zaidala deus gertatu ustenuen. Orain, aldiz, heriotzak ez duela adinikikusten duzu, eta hasten zara pentsatzen bizibehar duzula, ez duzula biharko utzi behar gauregin dezakezuna. Heriotza inguruan, gertu, ezbadugu izan, iruditzen zaigu 90 urtera arte bizibehar dugula edota inoiz ez garela hilko”.

AZKEN HITZA

dio eskutitz bat idatzi edo marrazki bat hil-kutxan sartu behar? Nik uste dut helduokbeldur ikaragarria dugula eta hori transmiti-tzen diegula haurrei. Haiek normaltasunezhartuko dute guk horrela hartzen badugu.Horretarako argi eduki behar dugu heriotzabizitzaren parte dela. Haurrei utzi behardiegu gertuagotik bizitzen heriotza. Ez diraparte hartzera edo hilotza ikustera bortxatubehar, baina bazterrean utzi ere ez. Horreta-rako aldez aurretik azaldu behar zaie zer aur-kituko duten, zer esan nahi duen pertsonahila egoteak.

Mezu erlijiosoak nahasten dira askotan. Zeregin beharko genuke?Horiek dira helduon kontraesanak. Zaila dahaurrei azalpenak ematea eta are zailagoainguruan ikuspuntu desberdinak daudenean.Nik uste dut saiatu behar dugula ahalik etakoherenteenak izaten eta, batez ere, sentitzenduguna esaten argi eta garbi. Pentsatzenbadugu heriotzarekin dena amaitzen dela etaez dagoela bertzerik hori erran, eta aldiz,sinesten badugu bertze zerbait dagoela horiere lasai adierazi.

Dolua bizitzeko modua asko aldatu da?Nire ustez ez. Aunitz bizitzen da bakarda-dean, etxean, negarrez eta gero jendearenaurrean primeran bageunde bezala agertzengara. Aldatu dena da orain gutxiago erakus-ten dela. Txikiak ginenean norbait hiltzenzenean familiakoak beltzez janzten ziren.Adierazgarri batzuk zeuden pertsona horieknola zeuden erraten zutenak. Baina gauregun, onerako edo txarrerako, hori galduegin da. Lehen bazen zantzuren bat jakitekopertsona bat ez zegoela ongi eta doluanzegoela. Orain lehen baino gehiago bortxa-tzen da ongi egotea. Gaur zure ondoko bathil eta hemendik bi astetara zure bizitza nor-malarekin, lanean, kontent… izan beharduzu. Azkenean gizarteak eskatzen diguna

da lehenbailehen geure tokian egotea eta nikuste dut hori ez dela ona. Beso bat hautsiegiten denean bere osatzeko prozesua du,zergatik ez doluak? Barrutik sentitzen dugu-na ere prozesu bat da eta sendabidea behardu.

Sinesten dutenek errazago gainditzen dutedolua?Nik denetik ikusi dut: izugarri kristauak zire-nak bat-batean fedea galtzea eta batere fede-rik ez zutenak elizara joaten hastea. Egia dabenetan fedea duenak, berdin zait zertan,erlijio batean, jainko batean, energietan, ezdakit zer nolako ondorengo bizitzetan…aiseago gainditzen duela.

Erritoak garrantzitsuak dira?Hagitz garrantzitsuak. Adibidez norbait hileta gorpua berreskuratzen ez denean, doluhori zailagoa da, ez duzulako fisikoki ikusi etaezin duzu egiaztatu benetan hil ote den.

Garai batean festa modukoa egiten zen ehorz-ketaren ondoren.Euskal Herrian betidanik egin da. Ni herritxiki batetik heldu naiz, Etxalarretik, eta hile-rritik etorrita, ostatuan merendua egiten zen,duela gutxira arte. Tentsioa apaltzen lagun-tzen du.

Euskal Herrian lotsa ematen digu negar egi-teak, oinazea erakusteak… Kostatzen zaigu mina adieraztea eta batzue-tan gertatzen da hasieran ondokoei kontatzendiezula zer sentitzen duzun, baina iristen damomentu bat non ondokoek erraten dizutenaski dela eta garaia dela aitzina jarraitzeko.Orduan espazio eta lekurik gabe gelditzenzara zure sentimenduak adieraz-teko. Hori da, hain zuzen, SendaFundazioak eskaintzen duena:joan den pertsonaz eta sentimen-duez hitz egiteko toki bat. n


AINHOA ARBURUA

Lehen etaorain“Heriotza lehengertuagotikbizitzen zen.Gorpua etxeanbeilatu egiten zen,etxera hurbiltzenzen jendea,familiakprestatzen zuengorpua… Gauzabatzuk aldatu dira.Harremangutxiago duguheriotzarekin. Ezduzu heriotzaetxean ikusi nahi.Ez dugunormaltasunezikusten ustedugulako betikoheldu garela honaeta ez dugula inoizhil behar”.


OSALDE

Krisiaren aterpean, murrizketen politika larriki ari da kaltetzen Ongizate Gizartearen oinarridiren zerbitzu publiko eta unibertsalak. Pribatizazioaren eta baliabideak urritzearen beldur,

herritarrentzako osasun zerbitzu indibidual eta kolektibo hobea aldarrikatu du OsaldeOsasun Publikoaren Aldeko Elkarteak.

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Argazkia: Dani Blanco

EUSKO LEGEBILTZARRERAKOhauteskunde kanpainan, aurkeztudiren alderdi politikoei hamarpuntuko eskutitza bidali zienOsaldek, eta bertan hainbateskaera egin dizkiote hurrengolehendakariari, Osakidetza kalita-tezko zerbitzua izan dadin:

� Osasunera bideratutakoaurrekontua ez da ekonomia era-ginkorraren aurka egiten duenzulo beltza, baizik eta sozialkiezinbestekoa den inbertsioa.Inbertsio publikoa izan behar du,doakotasuna eta unibertsaltasunabermatzeko, eta eraginkortasunhandiagoa lortzeko.

� Jasangarritasuna beste zer-bait da. Ez da “ospitalezentris-moaren” alde egitea, ez da medi-kalizazioa, ez da teknologia etafarmakoak neurrigabe bultzatzea,kontsumo nahiz prezio aldetik.

� Marketin gutxiago. Industriatekno-sanitarioaren botereak etapolitikarien utzikeriak sustatuta,sarri osasunarekin zerikusirik ezduten interes ekonomikoengatikegiten dira –beharrezkoak ez diren eta areago,kaltegarri izan daitezkeen– hainbat ebakuntza.

� Gardentasuna. Beharrezkoak dira zin-tzotasuna, independentzia eta informazioabezalako balioak bermatuko dituzten etainteresen arteko gatazkak arautuko dituztenmekanismo eraginkorrak.

� Osasun plan integralak. Piramide egitu-raren oinarrian, lehen mailako arreta; eta gai-lurrean, arreta kritikoa, espezializatua etalehen mailakoa egiteko baliabideen eta osa-sun publikoaren arteko oreka egokia.

� Osasunak politika programaguztietan egon behar du, bultza-tzeko elikadura osasuntsua, arike-ta fisikoa eta hirien birdiseinua,gizarte zerbitzuak, etxebizitza etalan duinak, garraio publiko ego-kia, aire osasuntsua, hondakinentratamendu jasangarria, gizartesareak… Udalerriak dira politikahauen arduradun eta ezin dituztebegiak itxi.

� Osasun arloan dauden des-berdintasunak eremu ekonomiko,sozial eta politikoan dauden des-berdintasunen ondorio dira,nahiz eta ikuspegi teknikoa, tek-nologikoa eta biologikoa emanezmozorrotu duten errealitatea.

� Herritarren parte-hartzea.Gaixoak bezero bilakatu ordez,herritarrek osasunaren politikapublikoen erabakietan hartubehar dute parte, eta eskubideadute osasun zerbitzuaren kontrolsozialean eragiteko.� Osasun publikoaren gestioa.

Gestio demokratikoa eta koope-ratiboa izatetik ur run, garai

bakoitzean gobernuan dauden agintarieneta epe motzeko erabakien esku dago etaeredu guztiz enpresarialerantz doa, merka-tuaren mekanismoak eta pizgarriak errepi-katuz.

� Lehen mailako arreta da lehentasunazaintza eta artatze ereduan. Baliabide ekono-miko handiagoak behar ditu lehenmailako arretak, burokraziagutxiago, eta erabakitzeko etabaliabideak modu eraginkorreanerabiltzeko gaitasun handiagoa. n

Osasun publikoaren aldarriak

Gaixoak bezero bilakatuordez, herritarrek osasunarenpolitika publikoen erabakietan

hartu behar dute parte

“Diyarbakirrera zoaztela? Zertara? Nik denei esaten diet hara ez joateko, ez dagoela ikustekoezer eta terroristaz beteta dagoela”. Horra Istanbulgo ostatu bateko jabearen aholku pozoitua,

Turkiak kurduenganako duen ezinikusi orokortuaren adierazle. Barneratzen diren bidaiaribakanak seguru ibiliko dira, harridura eta konplizitatea islatzen duten begirada artean.

Edozein herrialdek beretzat nahi lituzkeen lekuak bisita daitezke, Nemrut mendiko figuraarkeologikoak kasu. Herri duin baten eguneroko bizitza ikusteko aukera aparta da Kurdistan.

| LANDER ARBELAITZ |

KURDISTAN

Ito nahi ez duenpaisaia harrigarria


KURDISTAN

Amed du izena Ipar Kurdistango hiriburuak, Turkiako zatian dagoen Kurdistanek, alegia.Halere, mapetan turkierazko Diyarbakir ordaina besterik ezin daiteke irakurri. Milioi bat biztanletik gorako hiriraapenas iristen den atzerriko turistarik, nahiz eta bertan egon, Txinakoaren ondoren, munduko bigarren harresirikluzeena. Herrialdeak duen potentzialaren eta hau baldintzatzen duen egoera ekonomikoaren isla garbia damuraila, ez baitu inongo zerikusirik Istanbulgo eraikinen dizdirarekin. Amed hiri mugitua da, BDP alderdikurduak dauka bertako alkatetza, eta hizkuntza arazoak tarteko, euskaldunokin enpatia berezia duen jendea topadaiteke. Alde zahar historikotik at, tabernak, zuzeneko musika kurduaz gozatzeko ostatuak, kontzertu aretoak etaabar topa daitezke, kurduek ere aisialdiaz gozatzeko eskubidea dutela gogoraraziz kanpotarrari.

KURDISTAN

Hassankeyfdu izena eskuinorrian Ahmedgaztearen atzeanikusten den herriak.Tigris ibaiarenmagalean, orain 1.000 urte 40.000pertsona bizi zirenmendia zulatuzegindako herrian.Atzera eginez, 11.000urteko aztarnak eretopatu dituzte bertan,Mesopotamiakoarrastoak ezabatunahi ditu Turkiakordea, eta urtegiaeraikitzen ari dirabost urtean dena urazpian uzteko.Bestaldeanporlanezko etxeakegin dizkiete, etaeraikin horiekegunero ikusterazigortu dituzte.

Gatazka politiko gordinena Turkiarekin bizi dute kurduek, aspalditik. Egun,PKKren eta Turkiako militarren artean gudak dirau herrialdearen hego-ekialdean, eta Amedhiriburutik 500 bat kilometrora egindako atentatuen albisteek agerian uzten dute gatazka. Presodaukaten Abdulah Öcalan “APO” da kurduen sinboloetako bat. Beheko argazkian ikus daitekeAPOren askatasunaren aldeko mezua paretan. Azken urteotan, Turkiak Kurdistango alderdiabertzale eta aurrerakoia ilegalizatu, kurduerazko egunkariak itxi, kazetariak atxilotu eta kurdueraeskoletan irakastea debekatu du. Beren bandera ere ilegala da, berde, gorri eta horia, eta kolorehoriekin egindako zapiak dira debekuari aurre egiteko moduetako bat.

Argazkigehiagowebguneanduzungalerian.


HAUSNARKETA eguna aprobetxatu dutnire artikulua idazteko. Urriaren 20a da.Beraz, “demokraziaren egun handia” ezda oraindik iritsi eta herriaren borondatezehatza ez da ezagutzen. Hauteskundehauen emaitzak, lortuko diren akordioak,elkarrizketa batzuen porrota, bestebatzuen arrakasta, gobernuaren osaketa...aztertuko ditut hurrengoan. Gaur pre-miazko jotzen dut beste gogoeta bat.

Giza Eskubideen Adierazpenaren etaEspainiako Konstituzioaren arabera,herritarrok eskubidea dugu gai publiko-etan par te har tzeko, zuzenean edoordezkarien bitartez, ordezkariok librekiaukeratuko direlarik sufragio unibertsa-lez, aldian behin egingo diren hautes-kundeetan.

Beraz, hauteskunde hauetan, herrita-rrok gure ordezkariak hautatzen ari garagai publikoetan gure parte hartzeko esku-bidea gauzatu ahal izateko. Horren zerbi-tzura, bada, egon behar dute hauteskundeprozesuan ematen diren liturgiak eta ikus-kizunak. Baina horren zerbitzura, baitaere, hainbat printzipio ukaezinek: garden-tasuna, bereizkeriarik eza, herri-kargueta-ra iristeko aukera-berdintasuna eta gizarteaniztasuna –hauteskundeei buruzkoEusko Legebiltzarrerako Legeak dioena-ren arabera–.

Nik beste oinarri bat erantsiko nuke:errealismoa.

Bada, nire iritziz, printzipio hauek guz-tiak kolokan daude hauteskunde prozesuguztietako kanpaina garaian.

Alde batetik, ez dut nik garbi ikusten

gardentasun, berdintasun eta aniztasunpolitikoa printzipioak erabat betetzendirenik. Ez, horixe. Hasteko, alderdipolit ikoen eskuetan dagoelako gureaukera eta ez delako behar bezala susta-tzen beste gizataldeen esku-hartzea: ezda, sikiera, zerrenda sistema irekia onar-tzen. Bestalde, hauteskunde prozesuabera oso zurruna da. Sistema honetanalderdi eta talde txikiak kaltetuak suerta-tzen dira hainbat arrazoirengatik, baina,batez ere, hedabide publikoetan ematenzaien aukera eskasa delako eta boterepublikoengandik berriz, jasotzen dutenera guztietako laguntza txikia .

Herriak parte hartu behar badu gauzapublikoan, nahiz eta zeharka izan, herria-ren modura egin beharko litzateke. Bainaez da horrela gertatzen. Une honetan,herritarrok berealdiko krisia eta sufrimenapairatzen ari gara; hori da errealitatea. Etaegoera hori islatu beharko litzateke hau-teskunde prozesuetan ere. Baina ez dahorrela gertatzen, inolaz ere: gastuak ezdira murriztu (ez egiturazkoak ezta alder-dienak edota horiek hartzen dituztenlaguntzak), erabiltzen diren bitartekoak ezdira gutxitu eta, nire iritziz, handikeriazaritu dira alderdi handi guzti-guztiak.

Demokrazia osasuntsu batek gizartezibil indartsua, egituratua eta eraginkorradu oinarri. Horrek eskatzen du erakundeeta talde guztiek aukera izan behar dutelaaskatasun-erregimena sakontzeko, herri-tarron aniztasuna aitortuz eta errespeta-tuz.

Gaur, inork ez du ukatzen gure gizarteapolitikatik gero eta urrutiago dagoela.Beraz, guztiz beharrezkoa eta premiazkoada herritarron eta erakunde politikoenarteko loturak berreskuratzea eta sendo-tzea. Horretarako, gizarteak bizitza publi-koan parte-hartze benetakoa eta eragin-korra edukitzea sustatu behar da: ezbakarrik hauteskundeen bitartez, eztahauteskunde-sistema honetazere. Beste bide eta tresnabatzuk bultzatzen jarraitubehar da eta jadanik dauzkagu-nak hobetzen. n

Hauteskundeak eta errealismoa

DA

NI

BLA

NC

O

Hauteskunde prozesua bera oso zurrunada. Sistema honetan alderdi eta taldetxikiak kaltetuak suertatzen dira hainbatarrazoirengatik, baina, batez ere, hedabidepublikoetan ematen zaien aukera eskasaeta botere publikoengandik jasotzen dutenera guztietako laguntza txikia delako

GarbiñeBiurrunMancisidor �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E PA I L E A

IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

� 232012KO AZAROAREN 4A

24 � 2012KO AZAROAREN 4A

SINESGARRITASUN ariketa bat da; zureprintzipioak zuzenak diren konbentzi-mendu osoa, eta horiek obratzeko eki-men eta ausardia, inoren zain egon gabe,ez legeen, ez bedeinkatuko zaituen apaizbaten, denborak emanen dizu arrazoia,eta esplizituki eman nahi ez badizu, bida-liko dizu ministroren bat, adibidez labo-rantzakoa, bada aski aitormen. Egunka-riek ETAk armak utzi zituenekourteurrena aski letra ttipian ekarri zutenegun berean Lurramako berriak zetozenMiarritzetik. Ene irudiko gure herrianazken urteetan izan diren bi urratsik

sinesgarrienak, ezker abertzalearen barnehausnarketa eta estrategia berria, eta Eus-kal Herriko Laborantza Ganbara, pentsa-tu eta obratu, koherentzia ariketa bat.Legeak aldatu ezin badira alda dezagunerrealitate puska bat. Estatuak pitzatzenari diren garaiotan, eta autodeterminazioalor genezakeela sinesten hasi garenean,horra hor lur politikoa goldatzeko modubat, unilateraltasuna. Inteli-gentziaz eta ausardiaz erama-ten denean praktikara bestelateraletako jendea kabalakhirian bezala gelditzen da. n

“BALINBADA ESPAINIAN aztura zoro makurrik, horida zezen-kurtsetako hori. (...) Dagozila han zezen-hil-tzaile guziak, hunat etorri gabe, doazila Donostiarat,edo nahi badute, Madrilerat. (...) Zer atsegina, zezengaizoa kordokan mihia luzaturik hiltzen ikustea!Gizona hiltzen bada, hanbat gaixtoago harentzat!”.

Jean Hiriart-Urrutiren hitzak dira, Zezenak errepubli-kan liburutik hartuak eta Eskualduna aldizkarian1894an idatziak. Ordurako egitenziren zezenketak Hexagonoan (lehena1853ean Baionan), Eugenia de Monti-jok sustatuak, urte hartan ezkondubaitzen Napoleon III Txikiarekin –etaez zion goitizena Zaldieroak asmatu,Victor Hugok baizik–.

Lehentxeago, 1850ean, Grammontlegeak animalien tratu txarrak debe-katu zituen arren, zezenketak ilegalkizabaldu ziren mende batez, 1951 arte,orduan legeztatu baitziren tradiziozerrotuak zeuden lekuetan.

Tradizioa eta kultura usu izan diragehiegikerien estalkia; klitori ablazioa-ri, adibidez, indulgentzia handiaz begiratu izan zaio,baita euskal mundu abertzaleko sektore batzuetanere. Gauzak aldatu dira, ez hainbeste pekatzaileak ani-maliak direnean, baina hor ere badira ihardukitzaileaketa iaz CRAC eta DDA elkarteek (Comité radicale-ment anti corrida eta Droits des animaux) Frantziako

Konstituzio Kontseilura jo zuten zezenketei salbues-peneko lege babesa kentzeko eskatuz, legea estatuosoan berdina izan behar dela argudiatuz.

Esan behar da zernahi zuzengabe zuritzeko erabil-tzen dela berdintasun delako hori. Zenbat aldiz ezduten hartaz, euskara estekatu eta mailukatu; etabitartean “kultur aniztasuna” goraipatzen digute ani-malien tortura ederresteko! Zezenketak arbuiatzeko

hobe segur tratu txarren gaitzespe-nean oinarritzea, lege berdintasuna-ren goresmenean baino.

Bego. Irailean zezenketak konstitu-zionalak direla epaitu du Kontseiluak,eta oilartuta ibili dira zaleak egunkariiruzkinetan: ez dela barbarokeria,artea baizik, espiritualitatea, eta kon-trakoak oro mindulin dekadenteak.Agian, sos eskasiak trenkatuko ahaldu afera. Baionan, hasteko, erreka-jota daude zezen aldiak, HerrikoEtxeak azkarki diruztatuak. Diruzama hori zergatik ez den itzulikatzentratu txarrak jasaten dituzten emaz-

teak laguntzeko, galdetu zuen behin feminista batekUdal Behatokian: isiltasun osoa...

Eta aurten, optika denda batek zezen-ketei eman ohi zien sostengua eten du.Etorkizun hitsa festa monarkiko-inperia-lak Errepublikan. n

IRITZIAREN LEIHOA

Zezenak Errepublikan?

Anuntxi AranaAN T R O P O LO G OA �

Tradizioa eta kulturausu izan diragehiegikerienestalkia; klitoriablazioari, adibidez,indulgentzia handiazbegiratu izan zaio,baita euskal munduabertzaleko sektorebatzuetan ere

Amets Arzallus�

BE RT S O L A R I A

GA

IZK

AIR

OZ

DA

NI

BLA

NC

O

Unilateraltasuna

IRITZIAREN LEIHOA


“ESPAZIO GUTTIAGOREKIN,zuen herrialdeak berdin-ber-din presente izanen diragurean!” erran digute.

Hedabideetan, batez ereprentsa idatzian eta telebistapublikoetan krisia dela kausa,iragarkiak ttipitzen direlako,informazio kontsumoa alda-tzen delako, neurriak hartubehar dira. Eta noski, edonon,goiz ala berant, kazetarien etateknikarien kopuruen murriz-ketei buruzko zurrumurruakhedatzen dira kasu “hoberene-tan”. Aipatzen dira, hasierabatean behintzat, erredakzioe-tatik borondatezko abiatzeplan sozialak. Eta epe motze-tan, kobertura mediatikoen“arintzea” proposatzen da erebai.

Interesgarria da urriaren14ko El Paisen, irakurleen arar-tekoaren artikulua. Galiziariburuzko ordura arte eskain-tzen zen eguneroko koaderno-aren desagerpenaren inguruansorturiko irakurleen kezkakaipatzen ditu, orain eskatzendiren bi orrialdeen truke. Lasaiizan daitezen galiziarrak! “Ira-kurleekiko egunkariaren kon-promisoa ez da aldatzen. Tra-tamendu editoriala ttipiagoaizanen da, baina Galizian, gurelanaren espiritua mantendukodugu” dio arartekoak.

Bada, hau irakurri eta, Fran-ce 3ko zuzendariek El Paisekomanagement eskola berdina egindutela pentsatu dut. Ezen,gurean, Omiasaindu eta Egu-berriko oporren kari, frantseskate publiko erregionalaren“Hego mendebaldea” deitu

eremuan, France 3 Euskal Herribezalako beste hamabi albistegilokalak suspendituko baitituzte.

Krisia! Baina lasai! Akita-nian, bertako herrialdetxoak(Biarno, Ipar Euskal Herria,Perigords) ez omen dira entzu-le-ikusleen egunerokotik desa-gertuko! Bordeleko berri saile-tan ikuspenik izango dute!Hau da, Parisko zuzendaritza-tik oso kezkatuta dauden zine-gotziei (senatari, diputatu,kontseilu orokor, auzapez...)eman izan zaien erantzuna.

El Paisenaren antzekoa! IparEuskal Herriko eskuinetikezkerrera, zentristak, berdeaketa abertzaleak barne, eremupolitiko nolaz sindikatu etamugimendu herrikoien sosten-gu zabala adierazia izan arren,ezer ez dute aldatuko: hiruasteotan bertako informatibo-ak etengo dira. Informazioakoporretan izango dira! Haunotizia! Eta ororen buru, ber-zentralizazio prozesu batsumatzen da. Periferien baz-tertzea. Hau ez bada, zergatikbertako albistegiak kaltetu?Nola erran daiteke herrialdee-kiko konpromisoa atxikitzendela baldin eta egunerokozazpi minutu eta 40 segundoe-tako albistegi laburra 90segundoetako erreportajebatez trukatzen bada? Bertakohizkuntzen presentzia ttipiaerregio mailan (albistegi loka-letan ez bezala) ziurtatzen ezdelarik?

Eta zer izangoda hurrengo hel-muga? Kalegorria?! n

Allande Boutin � FRANCE 3KO KA Z E TA R I A

GA

IZK

AIR

OZ

Hurrengo helmuga, kale gorria?

XD

Z

ETB analogikoan

JulioSoto

�

Marca, Popular TVerretoreak predikuAntena 3, Nitro, Neoxbat dela nork entenditu?La tienda en casa bainohobe ezer ez adituIntereconomiako frankista jende aditu.Erabakia ez zaiguarraroa irudituNafarroan LTD-khainbeste eskaintza ditunonbait ETB-rentzat ezdela tokirik gelditu.

Pizten duzu telebista,tapatzen duzu sabela,analogikoan sartzenzara, isilpean gelaeta konturatzen zaraETB-3 falta dela.Berdin du! Badakizu Clanegun osoz dagoela.Wert-ek duela bi asteeskatu zuen bezelahaurrak espainolizatu beharko liratekeela... Nafarroan aspaldi dahorretan ari direla.

Diru laguntzarik ez dairisten gureetaraeskualdetako euskalkomunikabideetara.Ley del Vascuence-k egitendu hiru puska izaratxarrena da ohitu egingarela babes faltara!Politikak aldatzekokapaz ez baldin bagara,ahanzturaren, herioren(nahiko luketen erara)izango da gero etalagun hobea euskara. n

Doinua: ETAren su-etenetik.

BERTSOBERRIAK


ERDIKO KAIERA

TOÑO MURO

Hegoko lautadaren ertzetik disko berriarekineuskal musikagintzaren lehen lerrora itzulizarete. Laster iturri zaharretik ur berria edatenarituko da zaletu ugari.Balerdi Balerdi agertu zenean genuen inpre-sioa zen gure musika oso gutxik zutela gustu-ko, orain badirudi lehenengo disko horiekhobeki ikusita daudela. Gu geu ere musikakontuetan zalantza askorekin ibili gara.Batzuetan rocka egiten genuen, eta besteetanpoperoagoak ginen. Disko berri honetankantuetako batzuk folk estilokoak dira.

Ez zarete bat-batean eta ezustean itzu-li. Aro txikia igaro zen tartean, BalerdiErdi izenez emanaldi batzuk egin zeni-tuztenean.Orduko ideia Balerdi Balerdiren kan-tak eta aurreko taldeetan jotzen geni-tuen batzuk berreskuratzea zen.Balerdi Erdi izena hortik zetorren,kantutegiaren erdia gure aurrekobeste talde batzuetakoa zelako. Kantuberriak sortzen eta prestatzen hasiginenean Marino nekatu eta Felix Ruperezaspaldiko lagun batekin emanaldiak ematenjarraitu genuen. Ondoren, Karlos Ortizbaxuarekin agertu garenean Balerdi Balerdiizena berreskuratzea pentsatu genuen SergioIbarrola Zarak eta biok. Gaurko egunezzuzeneko kantutegi ia osoa Balerdi Balerdire-na bada ere, oraindik ere gustuko dut nireaurreko talde bakoitzeko kantu bana jotzea.

Musika sortzean, beti norbait alboan? Bai, musikagintzan lagun artean izan naiz beti.

Taldearen ideia ezinbestekoa iru-ditzen zait rock munduan. Kan-tautore gisa aritzea beste modubatez aritzea dela iruditzen zait.Hasieran, Tocamas taldearengaraietan Patxi Osinagak eta biok elkarrekinegin genituen kantak. Berezia da hori, bi lagu-nen artean konposatzea, oso egokia dela deri-tzot. Batzuetan norbera bakarrik tematzen dazerbaitetan, eta albokoak melodiaren garapenabeste norabait eramaten du. Konposatzekotenorean taldea nahi dut nik.

Pello Lizarralde idazlea musikazaleamorratua da. Ispilu efektua egitendiozue elkarri, musikari eta literaturzale amorratua zarelako.Literatur zalea eta literatur irakaslea,Iturrama institutuan. 37 urte emanditut irakaskuntzan. Literatura askozserioagoa eta sakonagoa iruditzenzait. Literatura adierazpide bezala osoaberatsa iruditzen zait. Musikak,ordea, badu askotan izendatu ezin

ditugun sentimenduetara iristeko ahalmena.Musikaren alde irrazional horrek erakartzennau bereziki. Ez dakigu zergatik baina mires-ten duzun goi mailako musikari baten melo-diak edota herri mailako melodia batek goza-tzeko ahalmen hori eskaintzen digu. Esangonuke entzun dudan musika guztiarekin goza-tu dudala. Nire kasuan musika nire baitanizan da beti. Txikitan irratiaren bitartez, gerodiskoekin. Musika guztiak gogoko ditut. Halaere egungo bizimoduan gehiegizkoa da musi-karen erabilera. Batzuetan askoz gusturago

Toño Muro kantaria 1977az geroztik Tocamas, Fuletamol, Motos edota Fiebretaldeetan aritu da, ia beti Marino Goñi Gor diskoetxeko burua alboan izan duela.

Euskal musikagintzan loria Balerdi Balerdi taldearekin lortu zuten 90ekohamarkadan, Lore etxea bezalako kantuei esker. Literatura du pasioa, eta

musikaren alde irrazionala gogoko.

«Oso garbi dut Iruñean bi hiri daudela»

| JONI UBEDA, PATXI LARRION |Argazkiak: Joni Ubeda

“Egungo bizimoduangehiegizkoa da

musikaren erabilera.Batzuetan askozgusturago nago

tabernan, musikarik ezdagoenean”


nago tabernan musikarik ez dagoenean, bes-talde, beste zenbait tokitan musika dekoraziobezala erabiltzen da, eta hori gorroto dut.

Pablo Antoñanaren narratibaz gehien dakienpertsona dugu aurrez aurre.Tira, Opusen ikasi nuen, eta lizentziaturan osolan sinpleak eta azalekoak egiten genituen.Handik atera eta urte batzuk pasata doktora-dutza egitea deliberatu nuen. Zaragozan hasieta Nafarroako Unibertsitate Publikoan jarrizutenean, hor amaitu nuen. Ordurako pentsa-tua nuen hemengo idazle bati buruzko tesiaegin behar nuela. Interesgarriena PabloAntoñana iruditu zitzaidan, ez nuen bere obra

osoa irakurria, bere nobela guz-tiak. Tesia egiten hasi nintze-nean atera zuten La cuerda rotaeta El capitán Cassou, nik usteBalerdi Balerdiren urte berbere-tan aritu nintzela tesia egiten.

Hainbat idazleren iritziz EuskalHerriak erdaraz eman duen idaz-lerik handiena da.Ez naiz horrenbeste esateraausartzen. Baina bere obran,hitzen bitartez mundu bateansarrarazten zaitu, erabat ingura-tzen zaitu eta hor inpresio bere-ziak eta egundoko ezustekoakemanen dizkizu. Oso prosaindartsua du, ipuinetan bereziki,eta kontatzen duenak beti duinteresa. Antoñana bezalakoidazleek irakurle zaletuak behardituzte, literaturarekiko zale-tuak. Gainera, kontatzeko eranahozko hizkuntza erabiltzen dueta bestalde, oso irudi literarioeta espresiobide aberatsak. Ezzuen inoiz erabiltzen prosa laua,egunkarietan edota politikarientxostenetan erabiltzen den

prosa, eta erabiltzekotan, berezko ideiak sus-tengatzeko eta prosa mota hori barregarriuzteko izaten zen. Polifonia deitzen den horioso ongi baliatzen zuen kontatzerakoan.

“Gerra garaian Ezkaba gainean / presondegiizugarria egon zen. / Ondoren, gaztetxoa nin-tzela / soilik soldadu talde bat zegoen. / Etxeasko eraiki zituzten / herri txikitan, Ezkaba-pean, / auzo berritan, Ezkabapean. / Ezkaba-pean, mina eta poza neure bihotzean”. Diskoberrirako idatzi duzun Ezkabapean kantakkarga ideologiko handia du.Oso mezu garbia duten kantak ez zaizkit gus-tatzen. Ez zait ateratzen. Hala, nire kantetan

«Literaturaadierazpide bezalaoso aberatsairuditzen zait.Musikak, ordea,badu askotanizendatu ezinditugunsentimenduetarairisteko ahalmena».


alde handirik ez da ikusten leloaren eta estro-faren artean. Nork bere kezkekin edo obse-sioekin sortzen ditu hitzak. Denei gertatzenzaigu hori. Ezkabapean kantari buruz, nireideia da Iruñean badirela auzo batzuk nonzerbitzu berezirik edo dotorerik ipintzen ezduten. Hiri guztietan gertatzen da hori. Horkokatzen dituzte koartelak, kartzelak, eroe-txeak. Ez dut sekulan ahaztuko Iruñeko kar-tzela berria lehen aldiz Euskalerria Irratikoterrazatik ikusi nuenekoa, munstro bat; han,horrelako eraikin bat, noski, ezin da NUP etaOPUSeko eremuen artean eraiki, hor aintzirabat egin behar omen dute, belaontzi eta guzti.Oso garbi dut Iruñean bi hiri daudela. Batgoian, goiko lautadan dagoena eta bestea ibaiertzean, iparraldean. Azken horiek langileauzoak dira, erabat utziak. Unibertsitatekofakultate bat jar zitekeen han, baina ez zaiebururatzen. Ez liburutegirik, ez filmotekarik.

Ezkabapean ska klasikoaren kutsukoa da.Musikalki, zerbait bazarete, eklektikoak zarete.[Barrez hasi da] Musika mota bat eta bakarraoso ongi egiten ez dakigulako izan daiteke.Ahal dugun moduan jotzen dugu. Nik ez dutinolako irakaslerik izan, lagunengandik akor-de batzuk ikasi, beste batzuk erdi asmatu...hori izan da gure belaunaldikook ikastekoizan dugun manera. Rock, pop, folk... herrimusika da niretzat. Herri musikariek ez zeki-ten solfeoa, besteengandik ikasten zuten.Solo ikusgarri eta azkar bat baino, melodiaeder bat nahiago dut. Onartzen dut musikariaskok oso ongi jotzen dutela baina birtuosis-moak ez nau erakartzen.

Zuzenean eskaini dituzue dagoeneko kantaberri batzuk. The Specials eta The Smithe-reens bezalako taldeen oihartzuna somatu

dugu, Gudukan kantari esaterako The Whorenkutsua nabaritu diogu. Diskoa aurreritzirikgabe egin duzue.Gaur egun musika mota bat gustatzen bazai-zu, badirudi beste musika klase guztiak baz-tertu behar dituzula, agian iritzi zaharrekoanauzu, baina lehen talde guztiek, berdin zaitBeatles edo Rolling Stones, oso kanta ezber-dinak egiten zituzten. Nire talde begikoenaden The Kinksek ere gauza bera egiten zuen.Egun, rock gogorra egin behar dugu, edoska, eta kitto. Disko honetan ska bat jotzenausartu gara eta egin dugu. Nire mugekin,saiatzen naiz bururatzen zaidana jotzen.

Ia estilo guztiak landu dituzu. Iturri zaharrekoura bezala, jota batekin ausartuko al zinateke? Balerdi Balerdiren hasieran prestatu nuenzerbait. Jota baten egitura errespetatuz rocka-billy estilora eramanda, hortera samar geratuzen. Eta azkenik ez genuen prestatu.

1977an dagoeneko taula gainean zinen.Tocamasek urtebete iraun zuen, gehienbatIruñean jo genuen. Orduan ikusi nuen jen-deak kantak ikasi eta gustura abesten zituela,egarri handia zen jendartean, oso modanzegoen anarkoen mundua, ikusten zen politi-kari batzuek laster eginen zutela egin zutena:etorri zen sistema onartu, egun duguna, etagainera onartu zuten aurretik sistema horrenaurka kristorenak eta bi esan eta gero. Gukorientabide anarkoa hartu genuen. Musikaga-tik izan dudan liskar bakarra garai hartanORTko militante batek bota zidana izan zen,kanta horiek egiteagatik gazteak desmobiliza-tzen ari ote ginelako. Oso kanta ironikoakegiten genituen.

Ironikoak eta hedonistak?Hedonistak alde batetik, baina hedonismoaoso modu ironikoan tratatzen genuen. Jendebatek ironia hori ulertu zuelako izan genuenIruñean nolabaiteko arrakasta, orduko tele-

«Gaur egun, musikamota bat gustatzenbazaizu, badirudibeste musika klaseguztiak baztertubehar dituzula, agianiritzi zaharrekoanauzu, baina lehentalde guztiek, berdinzait Beatles edoRolling Stones, osokanta ezberdinakjotzen zituzten».


TOÑO MURO - ERDIKO KAIERA

bistaren zaborra lixeritu etakanta bihurtu genuen.Orduan konturatu nintzenposible zela kantatzea etajendearen onespena jasotzea.

Euskarazko lehen kanta Fie-brerekin egin al zenuten?Fuletamol eta Motos garaie-tan zerbait egin nahi izangenuen baina ez genuenosatu. Motos garaietan kantabaten bitartez Niko Etxartiomenaldia egin nahi izangenion. Kanta ia egina zego-en baina ez genuen bukatu.Fuletamolen garaian ere,estribillo bat egin genuen,baina horretan geratu zen.

Noiz hasi zinen euskara ikas-ten?Iruñean zer edozer eginnuen, eta gero, Zumarragarajoan nintzenean. Garai hartan modan zeudenfolk taldeak, nire arreba Txantreako taldebatean ari zen, eta ni beste batean. Arrebarentalderako Arestiren poema bat musikatunuen, Biba Berango. Nire talderako GorkaTrintxerperen (Patxi Zabaleta) poema batimusika jarri nion.

Euskal musikagintzaren zenbait aro ezagutudituzu, egungo panoraman ezer deigarririksumatu al duzu?Ez dut ongi ezagutzen, baina fenomeno dei-garria da musikarien maila instrumentista osoaltua dela, eta ez soilik azken bi hamarkadahauetan. Bestelako mugak ikusten dizkiotfenomeno honi, estilo bakarrean trebatzendira, eta oso ongi egiten dute hori, baina esti-lo horretatik atera gabe. Azken urte hauetanagertu diren taldeen artean, The Uski´s, TheSparteens ditut gustuko. Horiek nahiago

ditut esperimentalago diren talde gogorhoriek baino.

2012an ere, disko berriko kantuak dioen beza-la, “Iruñean rock and rollik ez”?Aspaldidanik hemen Iruñean ez dut gustukotalderik entzun. The Posies etorri zirenduela zenbait urte. The Model RocketsAltsasuko gaztetxean ikusi nituen. OraindikIruñean oso gutxitan dago kanpoko talde onbat entzuteko aukerarik, nire gustukoakbehintzat. Disko berrian kantu bat honiburuz idatzi dut. Bertan aipatzen ditutLakuntza, Gares, Altsasu, Bergara, Gasteiz,Sos,…

Sos herriko Luna Lunera jaialdianElvis Costellok jo zuen.Guk ez dugu Elvis CostelloIruñean ikusiko. n

Toño Muro BalerdiBalerdiko kantari etagitarra-jotzailea, etaPatxi Larrion.


ERDIKO KAIERA

“NEGU MINEAN” dut Patziku Perurena1987an kanta egin zuten geroztik. Hitzeder haietan bota genuen aingura, ez beti-ko, baina portua dugu poema musikatuhura. Hamaika urtean lagun egin diguna.Bistan da, Negu minean baino gehiago daPerurena, da zenbaki da kolore da poesiada narrazio da mundu bat, guztiz beretikbizi duena, irakurlearekin partekatzekozinezko borondatea duena. Zorionez.

Oraindik orain, Saski bete intxaur. Ezalditan bilduak ekarri digu –Koldo Izagi-rrek bete-betean asmatu zuenez–, “iritzipertsonaleko eta behako zorrotzeko” arti-kulugileak. Iritzi eta behako horietarabidean abiatu gara liburuan barna. Ezgenuen besterik nahi, Perurena pertsonala,Perurena zorrotza baizik. Eta hortxe beraageri da, bederatzitik zazpira, saskira bildudituen intxaur ederren artean. Idazleakbere lana eskaini digu, nork bere baitanegos dezan. Ez du alferreko azalpenikeman nahi…

“Ipuina amaitzen ari zen, kontalari zaha-rra, entzuleak inguruan adi zituela. Ipuinaamaitu zuenean, denak isilik gelditu ziren,

bakoitza bere gogoetarekin, zerozeren zainbezala. Halako batean, entzuleetako batekesan zion:– Ipuin ederra kontatu duzu, baina ez digu-zu ipuinaren esanahia azaldu.Ipuin kontalari zaharrak hala erantzunzion:– Zer irudituko litzaizuke, inork intxaur bateskainitakoan, ongi mastekatu eta ahotikeskura emanen balizu.– Mastekatuta ez! –erantzun zion entzulebatek.– Nik nahiago dut oskolik kendu gabe –esan zuen beste batek, –bakoitzak bereoskola apur dezala.– Oskola apurturik, umeentzat bakarrik.– Eta maiteminduentzat…Atzenean, kontalari zaharrak, hala erabakizuen:– Mastekatuta inoiz ez, orduan. Oskolakenduta umeentzat eta maiteminduentzatbakarrik. Besteentzat oskol eta guzi”.

Perurena da kritika, da mina. “Nik uste,insolidarioa ez ezik, gizarte axolagabeasortu dela. Ez bakarrik laneko kontratue-tan, baita harreman afektiboetan ere (…)Nik uste, gogoeta zuhur eta patxadakoahutseraino ekarri dela, eta haren lekuan,pentsamendu bakarra, erreakzionariohutsa ezarri dela. Numero huts gara jada-nik: horrenbeste boto, eta kitto. (…) Ez,ezin nengoke lasa, panorama honekin, etauste dut jende askori gauza berbera gerta-tzen zaiola. Espero dut hemendik 20-30urtera oinaze honetatik ateratzea. Orduanerrauts izanen naiz, baina errauts maite-mindua, poetak esan bezala”.

Perurena da bidaiari porrokatua, dadesadostasuna. “Bizia liburua bezala omenda, eta bere txokotik atera ez dena, liburuhorren aurreneko orria besterik leitu ezduena. Ez nago konforme. Bere txokoandeus ikasten ez duenak, ez baitu deus ikas-ten munduan barrena. Bere txokoan milagauza ederrek liluratzen duenak, berriz,bere baitan darama mundu guzia”.

Pentsamendu mastekatu gabea eskura

Saski beteintxaur.Ezalditan bilduakPatzikuPerurena

Alberdania,2012.


Perurena da “belar moztu eta ez moztubakoitzaren usaina” dakiena, da MaisuJuan, da Peru Abarka. “Nik ez nuen ardirikezagutu etxean. Nire oroitzerako artaldeasaldua zuten. Baina joareak ez. Joareakartegiko habetik zintzilik egoten ziren.Ttiki eta handi, hirutan hogei joaretik goitiigoal: dunbak, joalaundiak, pulunpak,pullunpa koxkorrak, pullunpa ttikiak,kalankak, kalaska haundiak, kalaxka ttikiak,joalarriak, joalborrak, errobil joareak, zin-tzerriak, txintxerri ttikiak, behi joareak,behor joareak, ahuntz joareak, bildots joa-reak, ttalakak, bi soinukoak, nabariak,motelak, mihigabeak…”.

Perurena da hau eta hori eta hura irakur-tzen duen idazlea. Egas Moniz eta PelloTxato, Orixe eta Mark Twain, Jose Yanguaseta Alonso Lopez Corellakoa, Zaratustraeta Jean Giradoux, Friedrich Nietzsche,Eduardo Gil Bera eta Joseba Sarrionandia,Baltasar Gracian eta Karlos Luñusorokoa,Ignacio Malaxecheverria eta J.E. Cirlot,Wendorth Webster eta Toribio Etxebarria,Atxaga eta Enzensberger…

Perurena da euskara, bizia, aho-idatziz-koa, bridarik aise ametitzen ez duena. “Ezda bakarrik xuxen hitzegite edo idazte kon-tua, libertate kontua ere bada. Hizkuntza-ren lexiko zabala eta nabardura ugariakjakitea, iduritzen zaio askori apaindura etapedantekeria hutsa dela, eta ez da ohartzenhitzen bidez sentitzen, aztertzen, jasotzeneta adierazten dugula garen guzia (…)Gizatasun osoa pasatzen baita, azkenbatean, hitzetatik. Ez baitugu hitza bestetresnarik, munduaz eta mundukoez ohar-tzeko eta adierazteko”.

Perurena da literatura. “Biziari beraridarion atsegina (…) arteak, bizia barren-

tzen, edertzen, gozatzen, osoago ikustenlaguntzen du (…) Behin edo behin ibilianaiz Eduardorekin. Txoil mozkortu erebai elkarrekin. Baina Gil-ek, nere lagunikonena bihurtuko balitz ere, ez lidake inoizemanen haren liburuek eman didatenatseginik. Literatura, beste inon aurkituezin dudan gizamoduaren ahotsa da nere-tzako”.

Perurena da, esan dugu, iritzi pertsonalaeta behako zorrotza. “Niri, nolakoak garenohartzea, eta esatera arriskatzea gustatzenzait, ilunpeko egia bilanahi horrek liberti-tzen nau bizien, funtsean deusetarako balioez duela ongi jakin arren”.

Perurena da idazle bat bizitza biziduena, pekoz gora bizi dugun gizartearenkontraesanak erraietaraino bizi dituena,arriskuak hartzen dituena, esatekoak esa-ten asmatzen duena, haurretan itzain ibili-tako idazlea, “belar moztu eta ez moztubakoitzaren usaina” aditzen dakiena etausain egiteko eskaintzen diguna, ahozko-tik edaten inoiz ase ez dena, idatziariongietorria egin diona, intxaurrak bildueta irakurlea, bere baitako intxaurrak ira-kurleari eskura jartzen dizkiona, “maste-katuta inoiz ez”.– Ez da pentsamendua gehiegi garatzeneta inpresio xumeetan geratzen dira asko-tan ideiak –esan du gure ondoan kritika-riak.– Oskola kenduta umeentzat eta maite-minduentzat bakarrik. Besteentzat oskoleta guzi –erantzun dio jaun kritikariarikontalari zaharrak, erantzundio Patzikuk, erantzun dioguhirurok... n

Miel A. Elustondo

MA

DD

ISO

RO

A

Perurena da iritzipertsonala etabehako zorrotza.“Niri, nolakoakgaren ohartzea, eta esateraarriskatzeagustatzen zait,ilunpeko egiabilanahi horreklibertitzen naubizien, funtseandeusetarako balio ez duela ongi jakinarren”.

ERDIKO KAIERA - LIBURUAK

2012KO AZAROAREN 4A�32

BIZITZAN izaten ditugun aldaketek uzten diguten zorabioigarokorra. Moldatzen da pertsona baina ez da lehengoa,hobea da, txarragoa da: jet-lag-ak jota dago. Eta Maite Tole-dok diosku bizitzea poesia dela, eta poesia bidaia bat: “Bizi-tzeak, bidaiatzeak bezalaxe, lehena, oraina eta geroa ditu.Bitzitzeak hausturak eragiten dizkigu, erritmo berrietaraegokiarazten. Era berean, bidaiatzeak jet lag-a sortzen digu,gure arima ondoezik ibiltzen baita, harik eta helmuga berri-ko erritmora moldatzen garen arte”.

Lurreratze baten antzekoa izan da Jet lag, handik hortik etahemendik zaldibiarrari irakurritako txatalek bat egin dutenlekua. Maite Toledok Ametsaren aro berria komiki-liburuaargitaratu zuen 2005ean. Gaztelaniara, frantsesera, portuge-sera eta ingelesera itzuli, eta formatu digitalean argitaratuzuten 2010eko udaberrian. Baina 2012an liburu bi eman dituargitara, eta hobeto ezagutu ahal izan dugu unibertso batzabala, zeruz, hegazkinez eta mendiz osatua. Jet Lag olerki-liburua eta Tekno + turismoa saiakera etorri dira aurtengo2012 honetan.

Batzutan minimalista, beste batzutan barruko giza ordo-kietara irekia, Jet lag hegazkin bateko leihoarekin lotuko duzusegituan: handik ikusten da guztia perspektibarekin baina,era berean, eskala horretan ez da ia ezer bereizten. Soilikzatiak, soilik, autoreak dioen legez, bakoitzak iragazi behardituen sentsazioak. Izan ere, irakurria diogu autoreari olerkihauek “bakoitzak bere erara bizitzekoak” landu dituela.Agian distanteak esan nahi du horrek, agian bokazio uni-bertsla dutela.

Dena dela, guztiongana iristeko asmo horretan, inozen-teki idazten du Maite Toledok. Arima poetikoa xaloa du,leuna, gatz bakoa. Berak buruan izango ditu beharbada sen-tsazio batzuk, kontatu beharra zerbait, baina iruditu zait ezdela liburu osoan zehar muinera egundo iristen. Uneka,txinpartaren bat? Hori ere ez, ordea. Zer edo zer transmiti-tu behar du liburu batek zelanbait harrapa zaitzan, bainakasu honetan erritmo eta irudi lauso eta motelekin doa ezaurrera ez atzera diskurtsoa, inora heldu barik: “Munduariez diot nik/ inoiz biribiltasun/ absoluturik igarri.// Ezpentsa, lurraren/ biribiltasunaren teoria/ ukatu nahiannabilenik.// Ilargira joan nahi dut,/ hura dakusadan eran/lurra biribila dela ikusi,/ hodei ertzaren irris-tan/ erori; zuregana etorri”. Berba batean, eznau hunkitu. n

Igor Estankona

Jet lagMaite Toledo

Ediciones Beta, 2012.

Helduen literatura | POESIA

Zorabioa

FRANTZIAKO TOURRA bost aldiz irabazizuen lehendabiziko txirrindularia izan zenJacques Anquetil (1934-1987). 1950ekohamarkadaren hasieran, Monsieur Cronoktxiki utzi zituen Frantziak garai hartanzuen ziklista onenaren –Louison Bobe-ten– lorpenak. Bien arteko lehiaz mintzoda Raul Perez Martinez donostiarra, baitaRaymond Poulidor Betiereko bigarrena beza-la ezaguna zen txirrindulariarekin zuenharremanaz ere. Ezin daiteke bietako batiburuz hitz egin bestea aipatu gabe. Errepi-dean etsai, lehiatik kanpo adiskide, halaxebota zion hilzorian zen Anquetilek Pouli-dorri, erietxera bisitan joan zitzaionean:“Mundu honetatik joateko tenorean ere,zu nire atzetik”.

Azaroaren 18an beteko dira 25 urteAnquetil hil zela, eta urteurren hori gogo-an, haren euskarazko biografia plazaratudu Perezek, txirrindulari frantziarrarengaztarotik hasi eta erretiro osteko garaie-taraino. Tartean, 1969ko Euskal HerrikoItzuliari buruzkoak, hura izan baitzenAnquetilek irabazi zuen sona handikoazken lasterketa. Arerio, entrenatzaile etazaletuekin zuen harremana, dopin kon-tuak –bai, garai hartan ere matraka ederraematen zuen gai horrek–, egindakoparrandak eta kazetariek idatzitakoakdakartza besteak beste Perezek. Haietakobatena da “Frantziak badu bere Coppi”goiburua, italiar handiaren pareko ziklistabazutela adierazteko erabili zuena.

Liburuaren hitzaurrea Txomin Perure-na ziklista ohi eta EITBko esatariak idatzidu, eta epilogoa Anquetilekintropelean ibili zen Luis Otañoerrenteriarrak. n

Jon Torner

Frantziak badu bere Coppi

Jacques Anquetil.Raul Perez Martinez

Autoedizioa, 2012.110 orrialde.

| BIOGRAFIA

| IKER BARANDIARAN | DISKOAK - ERDIKO KAIERA


Zerk bereizten zaituzte EuskalHerrian rocka eta ska oinarri dutenbeste taldeengandik?Oso kantu desberdinak ditugu,guztiek ska oinarria badute ere:reggae, rap, punk, heavy, rock, lati-no… Eta ska zergatik? Punkaentzuten hasi, baina gero ska des-kubritzean horri heldu genion. Skaitsaskorra da, entzuterraza, jaieta-rako aproposa eta beste estiloekinondo ezkontzen da, esaterako,Euskal Herriko musika errebindi-katiboarekin.

Deigarria iruditu zait “Musika barik,bizi ezinik, borrokan parte hartzekohemen gaude” abesterakoan, “eginklik” aipatzea. Ohiturak aldatu dira?Interpretazioak libre dira, eta bes-talde, hori lagun batek idatzi zuen.Borroka kaletik atera eta bestelakogailuak ere erabili behar ditugulairuditzen zait.

Nola eman diezaiokegu ahotsa aho-tsik ez dutenei?Edozeini eman behar zaio hitza,pertsonak subjektu bihurtu behardira eta era errealean guztioi aukeraeman, errespetuz, denok eraikiz.

“Ez!” esateko asko falta da oraindik?

Gehiegi. Nazkagarri asko dago, ezdago errespeturik. Gu borrokara-ko eta parrandarako taldea izanda,gaiari buruz idaztera behartutageunden.

Zer aldatu dezake musikak?Musika bozgorailua da eta senti-menduetan eragin dezake. Musikada jendeari mezua heltzeko askegelditzen den instrumentu iabakarra, kontrolatuta ez dagoena.Saiatzen dira zentsuratzen, bainazentsuratutako talde bakoitzekobeste asko irteten dira mezuakzabaltzera.

Harrituta nauka gaur egungo EuskalHerriko gazteek musika latinoa eza-gutu eta entzuteak.Beno, taldeko guztiok rockean arituaurretik talde klasiko eta Big Ban-detan esperientzia izan dugu etabestelako musika entzuten ohitugara. Biolina, alboka, tronpeta, pia-noa, tronboia, edota perkusioa erejo izan ditugu. Neuk, adibidez,Mano Negra, Celia Cruz, Buena-wista Social Club…txikitatik entzutennituen, eta gehiagobaloratzen ditut girolasaiagoak. n

Ahots gabekoahotsaSkakeitan

Mauka. Iraupena: 46’17’’. 10 euro.

Buruaz dantza egiteaDONOSTIAKO zazpikote gazteak gau-zak argi ditu. 16 urterekin taldea ezere-zetik martxan jarri eta ordutik bideazabaltzen dihardute. Maketarekin jendeaskok ezagutu egin zuen eta zuzeneko-en bidez taldea heldu egin da. Hainbarneratuta duten skaren estalpeanbeste hainbat estilo batu dituzte, betiere kantuei eta mezuei haize-instru-mentuen laguntzaz dantzagarritasunagehituz. Jamaika eta Ingalaterranhanka bana duen oinarri horren alboan

arakatuz gero, hip-hopa, hardcoremelodikoa, musika latinoa, punk-rockaeta beste estilo batzuk ere nabari dira.Bestalde, kantuen hitzetan gaztetasu-naren eta kontsekuente izatearen arte-ko oreka zaila baina posiblea gauzatudute. Tratu txarrak, etorkinak, espe-txea, parranda, Piratak… Ohikoakdiren gaiak hurbiltasunez eta sormenezlandu dituzte. n

www.myspace.com/skakeitan

SKAKEITAN / Asier Iriondo

«Musika, jendeari mezua helarazteko askegelditzen den instrumentu ia bakarra da»


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

2 4 6 3 8

8 4 5

9 5 7 8

8 3 9 6 1

2 7

5 7 9 4 2

1 4 6 7

5 4 1

1 7 5 2 9

Erraza

Zaila

9 3

1 5 9

8 6 3 7 2

2 5

6 4 8 3

7 8

2 5 6 4 3

4 8 5

6 3

Erraza

Zaila

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ezker-eskuin:

1. Deus. Alderdi politiko bat bitan bereiztea. 2. Apaingarritarako landatzen denlandare, lore arrosak, gorriak edo zuriak dituena. Izena (laburdura). 3. Egokia.Trebetasunez, abileziaz. 4. Askatu eta ihes egin. Arras, zeharo. 5. Modu atzizkia.Honelako, horrelako. Zolda. 6. Larruazalean, ehun edo paper batean sortzen dentoles. Koipeztaketa. 7. Halaber. Umetokia. 8. Kalika jokoan bola jotzeko makila.Argazkiko parkea.

Goitik behera:

1. Egotetxeak, bizilekuak. 2. Erraldoi. 3. Erara. Belgikako hiria. 4. Egiptokojainkoa. Ulu (Iparraldean). 5. Narotasunez. 6. Ez militar ez erlijioso. Bigarrenletraren izena. 7. Atomo kargatu. Akats, narrio (alderantziz). 8. Aleak kenduzaizkion artaburu. 9. Mikrometro. 10. Egite txar. Ordutegi berezia duen taber-na. 11. Euskal alfabetoko azken letra. 12. Ahuntzaren ar. 13. Alemanez, jaun.14. Txerritegi. 15. Bokal errepikatua.

Ezker-eskuin:1. Ezer, Zisma. 2. Geranio, Iz. 3. Ona, Abilki. 4. Itzuri, Oro. 5. To, Holako, Zahia.6. Zimur, Koipeketa. 7. Orobat, Uteroa. 8. Kali,Etxebarria. Goitik behera: 1. Egoitzak. 2. Zentoi. 3. Eraz,Mol. 4. Ra, Uhuri. 5. Naroro. 6. Zibil, Be. 7. Ioi,Akat. 8. Lokotx. 9. Mikroi. 10. Azio, Pub. 11. Zeta.12. Aker. 13. Herr. 14. Itoi. 15. Aaaa.

11 12 13 14 15

561729384

327814569

984563172

842136957

695478213

173295846

259641738

438957621

716382495

721465389

368129457

495783216

839247561

142596738

576831942

283914675

954678123

617352894

Mikel egunetik egunera bere zakilahanditzen ari zela hasi zen nabari-tzen. Eta ez hori bakarrik! Ohibaino denbora gehiagoz manten-tzen zitzaion zut. Lehen sintomaksentitu zituen egunetik hilabetera,bere isipua 40 bat zentimetro han-diagoa zen! Pozik zegoen bera etapozik zegoen bikotekidea.

Hasierako pozaren ondoren,ordea, kezkatzen hasi ziren. Mike-lek arazoak zituen janzteko, eus-kaltegiko ikasleen aurrean zutikjartzen zenean guztien begiradakhankartera zihoazen, eta arazoakzituen lasterka egiteko.

Azkenik, urologoarengana jo

zuen bikotekidearekin batera.Ohiko azterketak egn eta gero,medikuak berehala esan zien ezlarritzeko, arazoa kirurgia bidezkonpon zitekeela. Hori entzunda-koan, honelaxe galdetu zion uro-logoari Mikelen bikotekideak:

– Eta zenbat denbora ibilibeharko du makuluekin?

– Maku luek in ?Zer t a r akobeharko ditu ba makuluak?

– Hankak luzatu eta geromakuluak beharko ditu, ezta?–xalo-xalo bikotekideak.

Izan ere, murrizketak ez baitirabeti, ez soluzio bakarra, ez hobe-rena!

Gurutzegrama Sudokuak

Mikelen zakila

Soluzioak

ME

TR

OC

EN

TR

IC-C

C B

Y2.

0

Kike Amonarrizen umorea

| MYRIAM GARZIA | ALEA - ERDIKO KAIERA


Geure memoria hurbilaBI LAGUN, adiskidetasuna, traizioaeta iraganaren pisu astuna. Hitzhoriekin laburbildu daiteke Soinujo-learen semea (Pamiela, 2002), Bernar-do Atxagak idatzitako eleberriarenistorioa. Baina hori baino gehiagoere badela esan daiteke, bai elebe-rriaz, baita antzerkirako egokitzape-naz ere, geure memoria hurbila des-kribatzen baita Daviden etaJosebaren arteko harremana oina-rritzat duen narrazio honetan, Eus-kal Herriko XX. mendeko historia,36ko Gerra zibiletik hasi eta gauregun artekoa.

Tanttaka Teatroak EAEko hiri-buruetako hiru antzoki nagusiakbiltzea lortu du ekoizpen handihonetan, eta antzerkirako sasoionenak ez diren arren, ekinaren eki-nez asmo handiko antzezpena aur-keztu digu lanean jada aspalditik ariden antzerki talde honek.

Bernardo Atxagak berak oina-rrizkotzat jo du antzerkirako egoki-tzapena. “Antzespena Arriagan aur-keztea oinarri-oinarrizko zerbait daeuskal antzerkirako. Literaturak zer-bait adierazteko duen ahalmena,besteei zerbait esateko eginkizunhorretan, antzerkia oinarrizkoa

baita Greziako garaietatik, eta hor-tik aurrera dena da haren zorduna,egun idazten denak badu antzerkihorren kutsurik, formetan edotaelkarrizketan. Beraz, SoinujolearenSemea antzerkira eramate hori nola-bait iraganera egindako bidaia da”.Idazleak duela 35 urte egindakoantzerki lanak ekarri zituen gogora.

Atxagaren ustez edozein eleberriizan daiteke antzerkia, eta antzerkiaizan daiteke eleberria. “Literatutaametsa da, bakoitzaren irudia,antzerkian aldiz, pertsonaia gor-puzten da, abantaila desberdinakdituzte literaturak eta antzerkiak”.

Patxo Telleriak zehaztu zizkionhitzak: “Nobela guztiak antzerkia-rako materiala izan daitezke, bainabatzuk besteak baino errezagoak

dira. Liburu honen egokitzapenaridagokionez, hitzetan denboretaneta gertaeretan daukan dimentsioa-gatik, zailtasun handia izan du.Hala ere narrazioak badu hezurdu-ra bat, eta hezurdura hori beharbeharrezkoa genuen horren gai-nean josteko”. Hala ere, pertsonaiaeta egoera ugari bazter utzi beharizan zituzten, “lokomotora bizikle-ta bihurtu genuen”, urratu beha-rreko bidea bera izanagatik ere.

Soinua, musika-instrumentuaalegia, oso presente dago antzezlanhonetan. Alde batetik, Iñaki Salva-dorrek zuzenean jotzenduelako. Bestetik, zen-bait tresna eszenato-kian kokatuta ikusikoditugulako. n

Soinujolearen semea. Egilea: Bernardo Atxaga. Antzerkirakoegokitzapena: Patxo Telleria. Zuzendaria: Fernando Bernues. Musika:Iñaki Salvador. Eszenografia: Jose Ibarrola. Argiztapena: Xabier Lozano.Jantziak: Ana Turrillas. Aktoreak: Aitor Beltran, Joseba Apaolaza, VitoRogado, Anke Moll, Iñaki Rikarte, Patxo Telleria, Mikel Losada, AsierHernandez, Amancay Gaztañaga, David Pinilla, Mireia Gabilondo.Ekoizpena: Tanttaka Teatroa, Bilboko Arriaga Antzokia, GasteizekoAntzoki Zaharra eta Donostiko Victoria Eugenia Antzokia.

Urriaren 18an Bilboko Arriaga Antzokian estreinatu zen Soinujolearensemea, Bernardo Atxagaren nobelan oinarrituako antzeslana. GasteizkoAntzoki Zaharrean eskaini da geroztik, eta azaroaren 3an eta 4an,Donostiako Victoria Eugenia Antzokira helduko da.

Babeslea: iametza Interaktiboa

| JOXERRA AIZPURUA | ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA


FUKUSHIMAKO zentral nuklearralehertu zenetik urte eta erdi pasatxoigaro da. Japoniako Gobernuak etazentrala kudeatzen duen enpresaknoizean behin egoera orokorrariburuzko datuak ematen badituzteere, bertako berriemaile indepen-dente zenbaiten jarraipena egiten arigara hilabete hauetan. Erradiazioaoso barreiatuta dagoela badakigu,batzuetan animaliak gaixotzen dira,besteetan landareengan aldaketagenetikoak sumatzen dira, eta nolaez, leuzemia kasuen hazkundeaaipagarria da hainbat hiritan. Orohar anomalia gehiago detektatzendira, ez oso kantitate handitan bainabai, aldiz, lur eremu zabaletan:hemen leuzemiaren hazkundeadago, hogei kilometrora ez da ezersumatzen, 40 kilometrora erradiaziohandia neurtzen da arroz uztetan... Egoera anarkiko samarra dela esan dai-teke, intentsitate txikikoa eta iraunkorra aldi berean. Inork ez daki natura,gizakia barne, gai izango ote den erradiazio txiki, iraunkor eta anarkikohorri egokitzeko.

Badirudi zentraletik ateratzen ari den erradiazioa oraingo mailan man-tentzen bada, erradiazioaren eta biziaren arteko oreka lortzea dela Japonia-

ko Gobernuaren asmoa, baina horretarakohamarkada batzuk igaro behar dira. Ezdirudi unean uneko balantzeak larriakizango direnik; aldiz, hemendik 30ra urtebalantze metatua eginez gero, milioika per-tsonarengan eragina izango duela ziur naiz,baina orduan beste agintari batzuk izangodirenez eta agian zentral nuklearrak histo-ria izango direnez, inork ez du erantzuki-zunik izango.

Saiakerak saiakera, orain gutxi erakutsidute urte gutxi barru zentrala desmunta-tzen hasi behar duten langileen metalezkoarropa-sistema, HAL deiturikoa. 70 kilo-gramo pisatzen du, eta langi-

leen bizi ezaugarriak kontrolatzeaz gain, mugimenduak erraz-teko mekanismo robotikoak ditu.

Geuri hilkutxara psikologikoki ohitzen joateko sistema iru-ditu zaigu. n

Aurten txikia izan daozono geruzaren zuloaAntartikan udaberrian sartzean,gurean udazkena ailegatzean,ozono geruza txikitzen hastenda iragandako mendean igorri-tako kutsatzaileen eraginez.Urtero begiratzen dugu geruza-ren tamaina noraino txikitzenden, eta aurten berri onak ditu-gu: mende honetako zuloriktxikiena izan dugula baieztadezakegu.

ttiki.com/43616(Ingelesez)

Googlek ateak zabalduditu... birtualki

Ez pentsa Googlek bisita gida-tuak antolatu dituenik militarkiantolatuta dituen zerbitzari-guneak bisitatu ahal izateko.Argazki eta bideo bidezko bisi-tak baino ez ditu antolatu esta-tubatuar konpainiak; hor era-kusten dutena ondoko loturanikus dezakezue.

ttiki.com/43617(Frantsesez)

Jariakinen portaeraduten metal solidoak

AEBetako zenbait ikerlarikbehatu dutenez, eskala mikros-kopikoan pieza metaliko solidobat beste baten gainean higi-tzean jariakinek izaten dituztenpropietateak sortzen dira. Aur-kikuntza horrek higadurasaihesteko bideak zabalduditzake.

ttiki.com/43618(Gaztelaniaz)

KE

NSH

IMIZ

U/A

FP/G

ET

TY

IMA

GE

S

Fukushima, saiakera eremua

Hau da HAL, Fukushimakozentrala desmuntatu beharkoduten langileek eramangoduten jantzi berezia.

AFP

/GE

TT

YIM

AG

ES

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA


Kaixo Edorta. Ereindako hazi guztiak horiak izangoziren, noski. Horrek ez du ziurtatzen, ordea, haiek sor-tuko dituzten landareek emango dituzten artaburu guz-tietako ale guztiak horiak izango direnik. Aukera baka-rra hazia nahasia etortzearena da. Ereindako aleakhoriak ziren, landare ama horrek ale horiak ematendituelako. Baina ale horiek sortzeko arren baten polenaetorri da eta hark erantsi dio horiak ez diren aleak ema-teko gaitasuna. Orain azaleratu diren kolore horieklehengo nahasketarenak dira. Hazia heldu zen tokiangertatutako hibridazioarenak...

Orain zure etxean ere hibridatuko zen ingurukoekin,

baina nahasketahori hurrengoe-tan, hazi horiekereinda sortzendiren landareekematen dituzte-netan azalduko da, azaleratuko da. Aprobetxatu etazure etxean bakarrik egiten den nahasketa bat sortu!Nik koloreetako horiek ereingo nituzke... Baina gozora-ko hazia beti kanpotik ekarri, nahasketarik gertatu ezdela ziurta dezaketen toki batetik.

Artaburu gozo eta talo on! n

Irakurleak galdezka

DULTZEAK, marmeladak, konfitu-rak, jeleak, ardoak, muztioak,gatzunak, gesalak, lehortuak, liko-reak, uxualak, ratafiak, ozpinkiak,tomate saltsak, piper erreak, mariabainuak... Zer ez da kontserbaontzietarako prestatzen urte sasoihonetan? Hori da udazkenarenusaina. Hori, eta perretxikoena...

Usain horietan nabil, espaloieta-tik urrun. Nire agendako urterokojai nagusietako batean izana naizBaztango Arizkunen. Han dago,daukate, darabilte XVII. mendekosagardo dolarea, Gamioxarrekoa.Munduan bakarra. Bailarako gaz-

teek berritua, sagar-patsaren etakirikoketa musikaren usainez urte-ro bustitzen dutena. Ikaragarrizkolana egiten ari dira: bertako barie-tateak, sagarrari eta sagardoarilotutako hizkuntza, dolare-etxeenerrolda, sagardogintza bera... Txa-pela kentzeko modukoa.

Usain horietara jende asko bil-tzen da. Han, bateko eta bestekolan horien zaleek topo egin eta elkarezagutzen dugu. Arotzak, musika-riak, sagardogileak, errotariak, his-torialariak, hizkuntzalariak, baserri-tarrak... Espaloi artean gero etabakanagoa den jendea horrelakoe-

tan gozo sentitzen da.Sekula urardotzen ez direnadiskidantzak, sekulakolagunak lotzen dira hor.

Gozotasun horren epe-lean Erratzuko Azkarateauzoko IdaborroakoPedro Joakin ezagutu duteta bere bidez, Eugenia,Nagore eta Harkaitz.Hitz-erdirako, sagardoaegiten dutela, gero pitarraere egiten dutela, ondorenmuztioa ere ontziratzen

dutela... Urte osorako nahikoaedari sortzen dute. Dolareko etabarrikako zalantza batzuk gora-behera, biharamunean ezagutu dutbere etxea. Arizkungo OtsondokoIkatzateako bordan, bere jaiote-txean ikasitako pitargintzaz arituzaigu Pedro, eta milaka urte atzera-ko bidaia egin dut. Gamioxarrekodolare barrokoa eraiki zuen XVII.mendetik aise atzera. Pitarra sagar-do on guztien amandrea da. Honapitarra egiteko bidea: sagarrakbanaka-banaka mazoaz jo, ahokarratu zabaleko barrika bete etazirrikituak urez osatu. Aste parebatera edaten asteko moduko pita-rra izango da, pitxarretik eztarrira.Ez dolarerik ez botilarik ez zengaraiko beste aztarna bat ere bai,Pedroren ahotsean: sagarra nahi-koan zenean, mehe-mehe xerratu,“hostia baino lodixeago”, eta oiha-len gainean eguzkitara zabaldu,ongi lehortutakoan zakutan jasoeta gero neguan nahiahala berriz pitarraegiteko aukera. Neoli-toko euskal sagardo-gintza bizirik. nKirikoketa Gamioxarreko dolarean, Arizkunen.

JUA

NM

AR

IO

ND

IKO

L

ED

OR

TA

MU

RU

AZ

UB

IET

A

Idaborroako pitarra

Aupa Jakoba. Baratzean hazi klase bakarra erein nuen, arto “dultzea”;inguruan ez da bertze artasororik. Buru gehienak hori kolore bakarre-koak irten dira, baina argazkiko hau nahasia agertu da, ez dakit haziabera hibridatua zetorren, edo halako polen saldoa iritsi ote zaion non-baitetik...

Edorta Murua Zubiria (Zubieta)

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA


TO

UR

ALI

S

NEW PLYMOUTH (ZEELANDABERRIA), 1891. Taranaki Herald egun-kariak begien bidez ligatzeko gidamodukoa argitaratu zuen “Eye Flir-tation” (begien bidezko maite jolasa)izenburupean.

Zeelanda Berria 1947. urtera arteez zen ofizialki Commonwealtheansartu, baina XIX. mende amaieranIngalaterrako monarka zen uhartekoestatu buru. Viktoria erreginarenerreginaldi betean, haren moral estueta zorrotzaren itzala antipodetarainoere iristen zen, beraz. Zaila zenezkontzeko adinean zeuden emaku-meak bakarrik topatzea, ama, bestesenitartekoren bat edo neskamea era-man ohi baitzuten alboan, xexteroaedo karabina, alegia. Horrenbestez,bikotekideen arteko komunikazioarina lortzeko trabak gainditu beharziren, eta bestelako bideak asmatu.

Esaterako, gezurrezko orinenbidez mezuak igortzeko sistemagaratu zuten: orina eskuin masaileanjarrita, ezkonduta zegoela adieraztenzuen emakumeak; ezker masailekoakezkontzeko hitza emana zuela esannahi zuen; ahoaren ondoan jarrita,aldiz, ligatzeko prest zegoela... Etahaizemaile edo abanikoekin eremezuak igor zitezkeen: abanikoamasailean jartzeak tristezia adieraz-ten zuen; ahoa estaliz gero, gertura-tzeko eskatzen zitzaion ezkon-nahia-ri,eta haizemailea begietara eramanezgero, alde egiteko. Baina orinak eta

abanikoak modaz pasatzen ari ziren,eta gainera komunikazioa aldebaka-rrekoa izan ohi zen, gizonezkoekaskoz gutxiago erabiltzen baitzituz-ten “komunikabide” horiek. Begiak,aldiz, gizaki guztiek erabil zitzaketen.

Hona hemen Zeelanda Berrikoegunkariak jasotako kodeko zenbaitmezu:

� Eskuineko begia kliskatu: maitezaitut.

� Ezkerreko begia kliskatu: gorro-to dizut.

� Bi begiak kliskatu: bai.� Eskuineko begia bitan kliskatu:

ezkontzeko hitz emanda nago.� Ezkerreko begia bitan kliskatu:

ezkonduta nago.� Bekainak jaso: musu emadazu.� Ezkerreko begia poliki itxi: saia

zaitez ni maitatzen.� Eskuineko begia poliki itxi: ede-

rra zara.� Eskuineko erakuslea eskuineko

begian ipini: maite al nauzu?� Eskuineko hatz txikia eskuineko

begian ipini: lotsagabe hori!Gauzak asko aldatu dira ordutik.

Xexterorik ez dugu izaten itsatsitaeta telefono mugikorrek abanikoakordezkatu dituzte. Baina begirunerikez dutenak oraindik badira; BeldurBarik elkarteak ligatzekobeste gida bat argitaratuberri du: Errespetuz liga-tzeko dekalogoa. Interne-ten aurkituko duzu. n

XIX. mendeanligatzeko gida 2013an Troia

induskatukodute berriro

ARKEOLOGO eta bestelakozientzialarien talde bat Troiaindusteko espedizioa presta-tzen ari da. Wisconsin-Madi-son unibertsitateko WilliamAylward buru duen taldea2013an hasiko da aztarnate-gian lanean.

Heinrich Schliemannek1870ean aurkitu zituen hirimitikoaren arrastoak, etaarkeologia modernoaren oina-rriak ezarri zituen azterketasakona egin zuen. Handikaurrera eta gaur arte indusketaasko egin dira bertan, lanek 50urteko etenaldia izan zutenarren (1938tik 1988ra). Bainaoraindik asko dago aztertzeko.4.500 urtetan, HistoriaurretikErdi Arora, hamar hiri izanziren eremu berean, lur azpikohamar geruzatan gorde dire-nak.

Espedizioko arduradunenesanetan, ia 100 urteko lanenondoren aztarnategiaren boste-na besterik ez da induskatu. n

Arrastoak

RaimundoMadrazoGarrettaren (1841-1920) Maite jolasamargolanean,bikotearen alboanxexteroa agerida, ligatzekoteknikak fintzerabultzatzen zuenpertsonaia.

BO

NH

AM

S

Goian Homeroren Troiaren irudibirtuala ( K.a. 1700-1250).Azpian, egungo aztarnategia.

AR

QU

EO


| HARTZEA LOPEZ ARANA |

Urriaren 17an Oslon publikoki abiatu hizketek itxaropen franko piztu dute Kolonbian, baitanazioartean ere. Aitzitik, mugimendu herrikoietako ordezkariek mende erdiko gerla apropos

amaitzeko aterabide integralak igurikatzen dituzte.

Bakeak zein zapore?KOLONBIA

TERMOMETROA

BAKEAREN AMETSAREN sorburua,gatazkaren konponbiderako lehenpauso ezinbestekoa, errotik landugabeko akordioen sinatzea, aurretikitundu pailazokeri hutsa… FARC-ek eta ELN-k garaipen militarralortzea eta Kolonbiako Gobernuakgerrillekin bukatzea ezinezkoa dire-la onartu ondoren, Norvegian eroa-

ten ari diren elkarrizketek zernahiiritzi pizten dituzte Kolonbian gain-di. Mugimendu zibilek iniziatibabiolentziaren desaktibaziorakomugarri gisa jo badute ere, bestearazoek iraungo duten beldur dira.“Justizia sozialik gabe bakerik ez”irakur daiteke Bogotako alde zaha-rreko tindaketaz josi paretetan.

Álvaro Uriberen zortzi urtekoagintaritzan Kolonbiako Estatuaren“paramilitarizazioa” orokor bihurtuzuen. Orduko kontzeptu eta egitu-rak indarrean daude oraino: “Terro-risten beso politiko” kutsua atze-maten zaion edonoren kontrakogerla politikoa eta judiziala, eta kan-poko interbentzio militarren onar-

Marcha Patriótica mugimenduaren manifestazioa Bogotan, bakea eta justizia soziala aldarrikatuz.

MA

RC

HA

PAT

RIÓ

TIC

A


TERMOMETROA - KOLONBIA

pena; narkotrafikatzaile eta lurjabealiatuekin jarrera bihozbera batzukez aipatzearren. “Santos-ek bakea-ren lehendakari gisa pasa nahi duhistoriara, gerrillaren problemagainditurik 2014ko hauteskundeakberriz irabazteko. Diskurtso aldake-

ta nabaria gertatu da UriberenGobernuaz geroztik eta jende esku-bideen alorrean nazioarteko presio-ak oso behera egin du. Baina eraso-en maiztasuna ez da baretu”. HitzakLorena Rodríguezenak dira, zonal-de jazarrietan diharduten bake bri-gaden boluntarioa. Gorputz milita-rren arazketa eta seguritaterakogastuen beherapen drastikoa lirate-ke haren iritziz normalizaziora hur-biltzeko lehen gakoak, barkamenzintzoen eta Uribe lehendakari ohiaauziperatzearen aiduru.

Ahots suminduak entzungaiLa Habanako aitzin solasaldiakmartxan zirela, leherketa, atxiloke-ta eta segada eta notiziek ez zutenpausarik izan. Ejertzitoaren pre-sentzia izugarria ikus zitekeennonahi. Bogotan ere bazen giro:grebak unibertsitateetan, batza-

rrak, manifestaldiak… ONIC era-kunde indigenen bost mila delega-tuek aste osoko kongresua zeuka-ten hiriburuko auzo herrikoibatean. Luis Evelis AndradeONIC-eko sailburuaren aburuz“gure lurraldeetan distentsioa jar-

HOGEITA BOST URTE darama Ali-rio Uribek kolonbiarren eskubideekonomiko eta politikoen aldekozereginetan lanean, paramilita-rrek aldizka luzatzen dizkiotenheriotza mehatxuei aurre eginez.FIDH (Giza Eskubideen Nazio-arteko Federazioa) nazioartekoerakundearen lehendakariordeere bada.

Nola dakusazu elkarrizketa tandaberri hau?Iduri luke Osloko aktoreek lehen-tasunez eurei zuzenean dagozkiengaiak trenkatu nahi dituztela. ELNmahaira gomitatzea garrantzizkoada: kanpoan gelditzen badiraFARC-eko kide zenbait erakundehorretara pasa litezke ika-mikabetikotuz. Dena den, biolentziaziklikoki errepikatzea jendartearenmobilizazio egokiaren absentziaridagokio ere. Kolonbiak aldaketapolitikorako potentzial handiadauka eta prozesuan aktiboki partehartzea tokatzen zaigu.

Abokatuen kolektiboak FARC-i etaSantos lehendakariari idatzi publi-koa helarazi berri die. Zer eskatzendiezue?Zigorgabetasunik gabeko bakeasustatzeko atariko ekarpenak eza-gutaraztea dugu xede. Gatazka gain-ditzea ez da soilik armak isilaraztea.Demokrazia sendotzearekin lortu-ko dugu bakea. Sektore sozialekprozesu honen indartzeko askodugu egiteko eta errateko, gerrillaketa Estatuak ezin baitute ordezka-pen herrikoia beretzat bakarrikhartu. Aktore armatuek burutuzuzengabekeriak zuritu nahi izateaulergarria da, are gehiago inor garai-tua izan ez den negoziaketa mahaibaten inguruan. Baina erasankomunitateek euren borreroak jus-tiziari eskapatzen ikustea eztabaida-garria da. 1996tik 2012ra 30.665 hil-keta estrajudizial eta desagerketaizan dira, gehienak talde paramilita-rren eta Estatuaren indarren esku-tik. FARC-ek ere gehiegikeriak argi-tu behar ditu: non daude agertzen

Alirio Uribe MuñozJosé Alvear Restrepo kolektiboko abokatua

«Berehalako su-eten orokorra ituntzea premiazkoa da»

“Hildakoen %95 ezdituzte balek eragiten.

Zuzentasun ekonomikoakonpontzearekin

helduko ginateke bakesakonera, gerla ez

baitago errealitatehorretatik at”

Evelis Andrade,ONIC erakunde indigenako

sailburua


KOLONBIA - TERMOMETROA

tzea gozagarria litzateke. Indi-genok su gurutzatuaren erdiangaude, hezkuntza eta osasunprogrametan baztertuak izateazgain. Guk diogu hildakoen %95ez dituztela balek eragiten, setioegoerak eta desnutrizioak bai-zik, ezin baititugu aktibitateaknormalki gauzatu, laborantzan,mugikortasunean, ehizan.Zuzentasun ekonomikoa kon-pontzearekin helduko ginatekebake sakonera, gerla ez baitagoerrealitate horretatik at”.

David Flores Marcha Patrió-tica mugimenduko ordezkariak,bere aldetik, elkarrizketak “aba-gune historikoa” direla uste du,nahiz “zailak” iragarri. “FARCarmak entregatzearen eta des-mobilizazioaren show-anendredatuko dela uste dutenakoker dabiltza. Solasaldien arra-

kastaren giltzarria bata eta bes-tearen arteko errespetuan datza,gudaren osteko blindatzean.Borroka armatuaren sustraiakdemokrazia ezan gorpuztuziren eta eskubide konstituzio-nalak gaur egun oraindik erezapuzten dira”. Urriaren 12koprotesta-egun nazionalarenbiharamuna da, eta Floresekbaieztatu digu Santosen Gober-nuak oraindik ere errepresioarieusten diola. “Gatazkarekinbukatzeko agendaren hedapenaaldarrikatzea zen protesta egunhorren helburua eta ehunkaatxilotu eta zauritu zenbatudira. Herri osoak bakera ailega-tu nahi du, baina parean zeriamore emateko prest daude eli-teak? Beste eszenatoki bateraheltzeko ahaleginen porrotakarrazoi nagusi bati erantzun die

ez diren bahituak? Kasu guztie-tan, argi dugu ekintza penalakezin duela simetrikoa izan.Estatuaren krimenen eragileakzorrotzago zigortu behar lirate-ke, gerlaren arduradun nagusiaketa gerrillen existentziaren fak-toreak izanki.

Elkarrizketen harira baikortasunneurritsua begiztatzen duzu.Zergatik?Negoziaketak liskarren etenikgabe jarraituz gero, alde bakoi-tzak indar erakustaldiei ekindiezaieke, edozein ekintza pro-zesuaren kontrako bumeranbilakatuz. Berehalako su-etenorokorra ituntzeak jendartearizorigaitzaren iraupena aurrez-tuko lioke, bereziki gatazkagogor dagoen eremuetan. Bes-talde, akordioen onuradunak

enpresa multinazionalak izan-go dira, iniziatiba honen gibe-lean daude natur aniztasunezjabetzeko zain, momentuzbederen gerrillak kontrolatzendituen lurraldeetan zaila dute-lako ustiatzea.

Halere, militarren eskuine-ko sektoreak eta narkotrafika-tzaileak dira negoziaketahauen kontra dauden sektorebakarrak, gerlari probetxuaateratzen diotelako. Denakgaude haietaz akituak etairtenbide politikoa ekarrikoduen akordioa gauzatuko delaespero dugu. Gatazkak moldezibilizatuan kudeatzeko pre-miazko aukera dago, horrekaldakuntza handia ekarrikoluke, hemen disidente oroheriotzara kondenatua baita-go. Sindikalgintzan, adibidez,urtea hasi zenetik hamazazpihildako zenbatu ditugu,enpresari eta instituzioekbabestutako kriminalizaziokanpainen ondorioz. Oslokoelkarrizketak emangarri bihur-tuko direla opa dut benetan,bestela gidoi maltzur bateraitzuliko ginateke, erasoenlehen lerroan jendarte zibilaberriz ere kokatuz.

“Alde bakoitzakindar erakustaldieiekin diezaieke,edozein ekintzaprozesuarenkontrako bumeranbihurtuz”


TERMOMETROA - KOLONBIA

beti, boterean daudenek ez dituzte-la euren abantailak zalantzan jarrinahi”.

Zurrumurru mediatiko eta diplo-matiko ugariren itzalean, akordioeninplementazioak luze jo dezakeelaaipatzen da han-hemenka. UniónPatriótica FARC-etik gertu zegoenalderdiak jasandako sarraskiarenmamuak bizirik dirau eta galderakairean dabiltza: zein motako birgi-

zarteratzea eskaini gerrillariei? Nolaekin nekazaritza erreformari, tokial-datutako milioika errefuxiatuen itzu-lerari, lurren banaketari, TLC etaPlan Colombia itunen birmoldake-tei? Datorren azaroan AEBetan ira-ganen diren lehendakaritza hautes-kundeen emaitzek korapiloaaskatzeko ala estutzeko eragin zuze-na ukanen dute adituen aburuz,Venezuelako Chávezen garaipenaren

adinakoa. “Horixe da gure drama,arrotzek gu baino pisu handiagoadutela aberastasun natural oparoakoparitzen dizkigun Locombia hone-tan” dio Nelson Uriarte hainbatkolektibotan ibili militanteak: “Dina-mika konprometituetangabiltzan kolonbiarrokbatasunera iritsi beharkodugu bakea eraiki eta jus-tizia erdiesteko”. n

FARCeko eta Kolonbiako Gobernuko ordezkariek urriaren 17an hasi zituzten negoziazioak ofizialki Oslon.


TERMOMETROA

HIZKUNTZA POLITIKA

GIPUZKOA lurralde euskalduna iza-nik –herritarren erdiek badakite etabeste %16,4k ulertzen du–, euskara-ri lehentasuna emateko asmoa ager-tu du Gipuzkoako Foru Aldundiak.Dagoeneko egiten ari diren barnelanaz gain, aurrerantzean aplikatukodituzten hainbat neurri eman duteezagutzera urrian. Neurri horietakobik zeresan eta kritika ugari eragindute: prentsaurrekoak euskaraz ema-teak –gaztelaniazko aldibereko inter-prete zerbitzuarekin– eta kontrataziopublikoen oinarrietan hizkuntzaeskakizuna sartzeak.

Orain arte ele bitan egin dituagerraldi publikoak Aldundiak etahedabideek, oro har, gaztelaniazkohitzak erabili izan dituzte horienberri emateko. Hitzok euskarahutsean eskainita hizkuntza herrita-rrengana heltzea du helburu foruerakundeak. Dena den, prentsau-rrekoetan gaztelaniazko aldiberekointerpretea izango da eta prentsaoharrak ele bietan emango dituaurrerantzean ere. Jarrera horrekingaztelania baztertzen ari direla kriti-katu dute zenbaitzuk baina Aldun-diko ordezkariek argi dute bi hiz-kuntzak ofizialak direla eta ez dutelagaztelania albo batera uzten, euska-ra lehenetsi baizik. Hala dio ZigorEtxeburua Aldundiko Euskarazuzendariak: “Orain arte instituzio-etatik zabaldutako mezuek dioteelebidunak garela eta euskarazgehiago egiten ez bada euskaldunen

erruagatik dela. Hori ez da egia:euskaldunak euskara erabili nahi dubaina ezin du, trabak eta debekuakdituelako, eta solaskide askok ezdakielako. Guk euskara erabiltzekohautua egin dugu eta egungo egoerazein den jakinda, interprete zerbi-tzua eskaini dugu”.

Euskara lehenesteko, herritarrekinharremana euskaraz edukitzeko pres-tatuak egon daitezen eskatuko dieAldundiak bere izenean ariko diren

enpresei eta lanaren araberako hiz-kuntza eskakizunak ezarriko ditu.Esaterako, GI-632 errepideanAntzuola-Bergara zatia egiteko kon-tratuaren baldintzen artean jarri zuenobrako zuzendariari laguntza tekni-koa emango dion taldeko bi kidek,gutxienez, EGA edo titulazio balio-kideko euskara maila egiaztatzea, etahain justu, enpresa bat esleipenetikkanpo geratu zen baldintza horibetetzen ez zuelako.

Gipuzkoako Foru Aldundiak euskarari lehentasuna emateko proposatutako neurriek zeresanugari eman dute azken asteotan. Batez ere bi neurrik harrotu dituzte hautsak:

prentsaurrekoak euskaraz ematea eta kontratazio publikoan hizkuntza eskakizuna sartuizana. Alabaina, Diputazioaren hizkuntza politikak hori baino askoz gehiago biltzen du.

Hemendik aurrera Diputazioak bere prentsaurrekoetan euskara lehenetsiko du.Argazkian, Helena Franco eta Larraitz Ugarte diputatuak neurria gauzatu bainolehenagoko prentsaurrekoan.

| IURE EIZAGIRRE |

Euskara lehenesteko urratsakGipuzkoako Diputazioan

JUA

NC

AR

LOS

RU

IZ/

AR

GA

ZK

IPR

ESS


TERMOMETROA - HIZKUNTZA POLITIKA

Euskara ez dela inposatu behar,neurri hori baztergarria dela,Aldundiak naziek bezala jokatzenduela edo hizkuntza eskakizunarenirizpide horrekin Europako merka-tu bakarreko enpresek duten lehiaaskeko araudia urratzen ari litekeelaadierazi dute, besteak beste, hainbatalderditako politikariek. Aldundiakbere jarrera berretsi du, neurrienatzean aurreko Diputatuen Kon-tseiluak onartutako foru dekretubat dagoela argudiatuta. “EGAeskatu izana leporatu digute. Titu-luaren zehaztasuna ez dago jasotaforu dekretuan, herritarrei zerbi-tzua euskaraz emango zaiela ziurta-tu behar dela dio legeak, baina lanjakin batzuetarako gaitasun jakinbatzuk eskatzen dira eta hala egindugu. Iruditzen zitzaigun pertsonabatek zuzentasun nahikoa izanbehar zuela euskaraz maila teknikohorretan ere”, gaineratu du Etxebu-ruak.

Azken asteotako kritikenaurrean bi ikuspegi bereizi dituAldundiko Euskara zuzendariak:euskararen garapenaren kontradaudenen aldetik jasotakoak etaeuskararen alde daudenengandikjasotakoak. Lehenengoei esker argigeratu ei da euskaldunok bizi

dugun egoera: ez dugu nahikoaburujabetza euskaraz bizi, gure era-bakiak hartu eta aplikatzeko. “Iru-ditzen zaigu ez direla ari Aldundia-ren kontra, euskaldunon, euskarazbizi nahi dugunon aurka baizik. Etahorren aurrean harresia eraiki etaez dugula onartzen esan behardiegu”, dio. Aldi berean, bidegabeeta iraingarritzat jo du euskararengarapenaren aldekoek hizkuntzareninposizioaz aritu izana, eta euska-raz bizitzeko nahikoa uste sendo ezdutela iritzi dio.

Zerbitzuak euskaraz 2015erakoEz da Aldundiaren –Bildurengobernupean iaztik– erabakieninguruan horrelako eztabaida sor-tzen den lehen aldia, antzeko zer-bait gertatu baitzen errenta aitor-penaren kanpaina bal iatuta,administrazioarekin harremanaeuskaraz izan nahi duten gipuzko-arren zerrenda osatuko zuela ira-garri zuenean. Orain eman diraargitara egitasmo haren emaitzak:aurten 49.234 pertsonek eskatudute Ogasunarekin euskaraz ari-tzea eta 643 enpresek Aldundiare-kin hizkuntza bera erabiltzea.

Etxeburuaren esanetan, emaitzakez dira bikainak eta jendeak atzera

egin du Ogasunak Aldundiaridatuak laga izaganatik. Horregatik,herritarrei beren hizkuntza hautuazuzenean galdetuko die foru era-kundeak. Euskaldunari zerbitzuaeskaintzen dionak ere euskaldunabehar duenaren jakitun, errentaaitorpenaren kanpainan euskarazkohirugarren hizkuntza eskakizunazuten 83 pertsona kontratatu zituenAldundiak lehen aldiz. 2015erakozerbitzuak euskaraz eskaintzeko

Foru aldundiak Udal<>ekin programa dauka abian Gipuzkoako hainbat udalekin.Argazkian, hogei udaletako ordezkariak eta Foru Aldundiko Euskara zuzendariZigor Etxeburua (hizlari).

UD

AL<

>E

KIN

EUSKARA barneko hizkuntzabihurtzearekin batera, eragileizaera mantendu nahi duGipuzkoako Foru Aldundiaketa horretarako udalak ditualiatu nagusi. Udal<>ekin pro-grama gauzatzen du horietakobatzuekin.

Legegintzaldi honetan egi-tasmoan parte hartzen dutenudalak tamainaren eta egoerasoziolinguistikoaren araberabanatu dira. Diagnostiko par-tekatua egin dute, dituzten ara-zoak eta irtenbideak elkarrekinlantzeko. Udal txikiek euskara-ren erabilera kalean eta guraso-ek haurren hizkuntza erabile-ran duten eragina izan dutekezka; ertainek agintariek hiz-kuntza irizpideak bere egin etaudal kontratazioetan aintzathartzeko beharra; eta handiek,berriz, lan-lekuan gaztelaniazegiteko ohitura. Landutakoalurraldeko gainerako udaleneskura jartzea da asmoa.

Euskara ez da, ordea, tekni-karien kontua bakarrik etaaldundia udal ordezkarieninplikazioa lortzen saiatu da.Ideiak hasieran arrakasta izanbazuen ere, gero ez du jarrai-penik izan. Orain pauso berribat emango du ildo horretan:udaletako eta aldundiko euska-ra ordezkarien mahai politikoaeratzea. Udal<>ekin egitasmo-ari eta gainerako beharrei erre-paratzea eta jarraipena egiteaizango da horren zeregina.

Hizkuntza, guztion ardura


HIZKUNTZA POLITIKA - TERMOMETROA

erronkaren harira hartu ditu bi neu-rriok erakundeak.

Euskara, lan-hizkuntzaKalean hainbestetan errepikatzenden egoera dago Aldundi barruanere: langileek euskara ezagutzendute (%17 dira euskara gaitasunikez dutenak) baina gaztelaniaz egi-ten dute lan. Beraz, euskararilehentasuna emateko bidean, eus-kara lan-hizkuntza bihurtzeko pro-zesua azkartzea da beste helburue-tako bat. Horretarako plangintzaintentsiboak egiten ari da bost zer-bitzutan.

Legegintzaldi berrian zerbitzu-buru eta idazkari teknikoak aldatuegin dira, eta euskararen ezagutzaeskatu zaie. Horri esker, departa-mentu gehienetako arduradunakeuskaldunak dira. Barne-bilerakeuskaraz egin ahal izatea ahalbidetudu horrek eta protokoloa ere ari dasortzen Aldundia: euskaraz mintza-tu ezin baina ulertzen duenak, gaz-telaniaz hitz egin dezake bileretanbaina gainerakoek euskaraz jarraitu-ko dute.

Neurri horiek guztiak hasi diradagoeneko emaitzak ematen.Horren erakusle euskaratik gaztela-niara itzuli beharreko testuen kopu-ruak gora egin izana.

Gipuzkoako Foru Aldundia bakarrikGipuzkoako Foru Aldun-dia/Diputación Foral de Gipuz-koa zioen erakundearen irudikorporatiboak aurreko legegin-tzaldian. Itxura ez ezik, hizkun-tza irizpideak ere aldatu dira etagaur egun euskarazko hitzakbaino ez dira ageri irudi korpora-tibo nagusian. Gaztelania ez dadesagertu baina bigarren mailarapasa, eta departamenduen etazuzendaritzen aipamena egitekoerabiliko da, euskararekin batera.Etxeburuaren hitzetan, “gure iru-

diak islatu egin behar du berezkohizkuntza, lehentasunezkoa, eus-kara dela”.

Foru dekretu berriaAurten iraungiko da GipuzkoakoForu Aldundiaren hizkuntza ofizia-len erabilera arautzen duen forudekretua eta dagoeneko berria pres-tatzen ari dira. Orain artekoa dekre-tu ona dela aitortu badu ere, Euska-ra zuzendariak adierazi du hobetuegingo dutela. Maila politikokoberrikuntzak izango dira, nagusiki.

Aldundian euskara berezko etalehentasunezko hizkuntza delaesplizituki jaso nahi dute dekretuan.Zenbait neurri ideia horretan oina-

rrituz hartzen direla argituko dute.Euskararen erabilera indartzekolehenago aipatutako neurri horiekere islatuko dituzte dekretuan.

Orain eskuartean duen beste egi-tasmo bat ere agertuko da dekre-tuan: edozein ekintzak ingurunebatean izan dezakeen inpaktu lin-guistikoaren azterketa. Azpiegiturek,lanek edo berrikuntzek herri batekoeuskararen erabileran zein eraginduen aztertuko du Aldundiak.Demagun, herri txiki euskaldunbatean hainbat etxe atxiki egiten

dituztela. Horrek kanpoko jendeahara bizitzera joatea eta herrikohizkuntza ohiturak aldatzea eraginlezake. Aldaketen inpaktua etahauen aurrean har litezkeen neurrizuzentzaileak proposatuko lituzkeAldundiak modu positiboan. Besteherrialde batzuetan, Galesen etaFlandrian esaterako, dagoenekoegiten dira azterketa horiek. “Eus-karaz bizi diren ingu-

ruak, herriak, arnasgu-neak zaintzea lukehelburu”, azaldu duEtxeburuak. n

“Iruditzen zaigu ez direla ariAldundiaren kontra,euskaldunon, euskaraz bizinahi dugunon aurka baizik”

Zigor Etxeburua,Euskara zuzendaria

Babeslea: Emun

Irudi korporatiboan Diputazioak euskarazko izena baino ez du eramango.Departamentuetan eta zuzendaritzetan euskara lehenetsiko da.

TERMOMETROA


KONTUZ! ELKARTEAK Pejenaute auziaazaleratu eta egun gutxitara, Nafa-rroako herritarrak kontseilari berriazuten. Iñigo Allik ordezkatuko duJesús Pejenaute, honek dimisioa aur-keztu eta gero, eskandaluaren ondo-rioz. Yolanda Barcina presidenteakOnda Cero irratian onartu zuen baze-kiela Pejenaute dirua zuritzen arituzela. Hala ere bere alboan egin zuenPejenautek karrera politikoa.

“Honek guztiak lotsa ematen dit”Kontseilari ohiak 500 euroko billeteugari aldatu zituen CANeko zuzen-dariorde zenean eta bertoko langi-leek kapital zuriketaren prebentzio-rako batzordean (SEPBLAC)eragiketa irregular horien berri emanzuten. Nafarroako Gobernuak dioPejenautek ez zuela zigorrik jaso,baina Kontuz! elkarteak eskatu duSEPBLACek egindako espedienteaikustea, kontseilari ohiak egiaz diruzuriketan izan zuen ardura argitzeko.

Kontuz!-ek emandako informa-zioaren arabera, 2007ko otsailaren19an CANeko bulego nagusietakozuzendariak eskatu zien 50.000euro aldatzea 500eko billetetatiktxikiagoetara, Jesus Pejenauterenenkarguz. Langileek kontrol orga-

noetara jo zuten harrituta. Erantzu-na izan zen kontua “oso larria” zelaeta arduradun nagusiarekin –Peje-nauterekin– hitz egingo zutela.Hala ere, hurrengo egunetan gisabereko operazioak egiten segituzuten eta guztira 180.000 euro alda-tu zituen kontseilariak.

“Honek guztiak lotsa ematendit”, esan omen zuen kontrol orga-no horietako arduradun batek. CANoraindik eraitsi gabeko eta adminis-trazio publikoak kontrolatutakoaurrezki kutxa zen. Miguel Sanz zenKontseilari Nagusia, eta Yolanda

Barcina Kontrol Batzordeko burueta Ikuskaritza saileko kidea. Eskan-dalua lehertu eta berehala Foru Par-lamentuko oposizioko hainbat alder-dik ohartarazi zuten iruzur horretazzerbait jakin behar zutela UPNn.“Jende guztiak zekien” esan zuenBarcinak irratian, galderek setiaturik.

Jesús Pejenautek hortik urtebeterautzi zuen CANeko zuzendariordetza–aurre-jubilazioa jaso ondoren, 53urterekin– baina aurrezki kutxareninguruko beste erakundeetan segituzuen goi karguetan –Viálogos, APD,Sodena…–. 2009an, Yolanda Barci-na Nafarroako presidente izatekojauzia prestatzen ari zela, aholkularipertsonal hartu zuen, harik eta2012ko ekainean Gizarte Politikakokontseilari izendatu zuten arte.

CANeko iruzurra publiko egineta hiru egunera aurkeztu du Peje-nautek dimisioa. Epaitegian gerta-tuko denaren esperoan, delituaukatu du, eta kargua uzteko eraba-kia Gobernuari kalte ez egitekohartu duela esan du. “Muga osogoian jarri du” adierazidu Barcinak, berak egin-dako lana baloratzean.Nor izango da errekorragainditzen hurrena? n

PEJENAUTE AUZIA

Yolanda Barcinak onartu du bazekiela Jesús Pejenaute kontseilariak dirua zuritu zuela CANen.

Recordman berria Nafarroan

Jesús Pejenaute kontseilari ohia.

| URKO APAOLAZA AVILA |

WW

W.N

OT

ICIA

SDE

NAV

AR

RA

.CO

M

| ONINTZA IRURETA AZKUNE | EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA


IRAKURLEAK lerrook ikusten dituen egun bereanHego Euskal Herrian 17 familia euren etxeetatik kan-poratuko dituzte, eta 17 familietan sufrimendua ageri-koa izango da. 2008tik, krisia hasi zen urtetik, 2012koekaina arte, Hego Euskal Herrian 10.997 kanporatzeizan dira. Urtarrila eta ekaina artean 3.166 familiaatera zituzten, batez beste egunean 17. EspainiakoEstatuan 350.000 hipoteka exekutatu dira urteotan.Gutxi dira gertaera publiko egiten duten familiak etaondorioz zertxobait desitxuratuta geratzen da argaz-kia: epaileak eta poliziak, bankuen zerbitzura, jendeaetxeetatik ateratzen. Familia ugari, bere garaian ban-kuek oso pozik emandako kredituei ezin aurre eginikdaude –krisiak eta langabeziak jota–, horixe da hipo-teken exekuzioa.

Etxetik kanporatuek zorra ordaindu nahi dute,baina krisi garaiotan ezin dute. Moratoria eskatzen

dute, edo sikiera kreditua kitatu ahal izatea etxebizitzaemanda. Eta bankuen tratu bera nahi dute. Finantzaerakunde askok hondoa jo eta ateak itxi beharko lituz-kete, baina Estatuak ez die erortzen utzi eta milakamilioi euro eman dizkie, zergadunen dirua alegia,baita etxetik kanporatu dituzten horiena ere. Kanpo-ratze horiek geratzeko ordua da, eta egin daiteke,borondate politikoa badago. Hego Euskal HerrianKutxabank da kasu gehien dituena. Erakunde horikontrolatzen duten alderdi politikoek, batez ereEAJk, ardura handia dute. Hauteskundeetako prome-sak bete ditzatela, gehien behar dutenei lagunduz;gaur etxetik kanporatu dituzten horiei,esaterako.

Juan Mari Arregi

Etxetik kanporatzeak gelditu

ESPAINIAKO ESTATUAK EuropakoHizkuntza Gutxituen Ituna sina-tua dauka. Europako BatzordeakNafarroan eta Euskal AutonomiaErkidegoan euskararen egoeraaztertu du eta emaitzekin txostenaargitaratu. Nafarroako Gobernua-ren hizkuntza politika aztertu dueta Gobernuari eskatu dio gutxie-nez euskarazko telebista kate bateta irrati bat bermatzeko. Izan lite-ke irrati-telebistak sortzea, bainabaita EITB emititzeko baldintzakbere gain hartzea ere. Izan ere,Europako Batzordeak jakinarazidio Nafarroako Gobernuari berebetebeharra dela EITB emititzendela bermatzea eta horretarakokostuak bere gain har tu behardituela. Hedabideekin segiz, Eus-kalerria Irratiak lizentziarik gabezergatik jarraitzen duen berrizaztertzeko eskatu dio, baita Xorro-xin Irratiaren eta Xaloa Telebista-ren egoerak begiratzeko ere. Euro-

pako Batzordeak gomendatu dioeuskarazko hedabideei diru-lagun-tzak bideratzea.

Hezkuntzan, ingeles ereduek(TIL eta British eredua) euskararinola eragiten dien aztertzeko eskatudio. Batzordeak Nafarroako Gober-nuaren eta Eusko Jaurlaritzarenarteko lankidetza hitzarmenak txa-lotu ditu, baina dio praktikan ezdutela eragin garrantzitsurik izan.

Eusko Jaurlaritzari eta Espai-niako Estatuari eskatu die justiziaadministrazioan langile euskaldu-nen proportzioa egokitzeko, esatebaterako, hala nahi duen herrita-rrak epaiketa euskaraz izan dezan.Europako Batzordeak EspainiakoEstatuari hizkuntza gutxituak bul-tzatzeko egindako esfortzua esker-tu dio, eta era berean, justizia etaEstatuko administrazioetan hiz-kuntza gutxituak gehiago sustatze-ko neurri gehiago har tu behardituela esan dio.

Europako BatzordeakNafarroako Gobernuari EITB bermatzeko eskatu dio

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

MALLORKAKO GAZTEAK Hizkun-tzaren alde elkartekoek eskutitzahelarazi diote Mallorkako Kulturakontseilariari, hizkuntza politikanizan duen ibilbideagatik eta azkenaldian egin dituen adierazpenenga-tik. Elkartekoek salatu dute Kon-tseiluak irlako kultura hondatzekohelburua duela, eta besteak beste,gurasoek eskolan euren haurrentza-ko gaztelania aukeratzeko gurutza-da hasi dutela. Kontseilariari bidali-tako eskutitzean diotenez, gurasoen%90ak baino gehiagok irakaskuntzakatalanez nahi du.

Mallorkako gazteak KulturaKontseilariari kontu eske,katalan politika dela-eta

Gazteak kontseilariari erregalatu diotenhiztegia eskuetan dutela.


TERMOMETROA - NET HURBIL

The Sure Truth guneak eskaintzen duenirudian, Kaliforniako espetxe bat presozmukuru. AEBek preso kopurutan mundukotxapeldun bilakatu dituen azken 30 urteotakopolitikaren kritikoek sarritan aipatzen dutePrison Industrial Complex, negozioaespetxeratze sisteman daukan enpresa saila.L. Evans eta E. Goldebergek idatzia (PrisonIndustrial Complex and the Global Economy2009) da gatibu jendea ugaritzeak elikatzendituela negozio txiki eta handiak hala nolaaltzari, garraio, janari, janzki, zerbitzu mediku,eraikuntza eta komunikazioan hornitzailedirenak. Presondegi sistema zabaltzeainteresatzen zaie, beren etekinakkartzelaratutakoen nombrearen araberaaldatzen baitira. Espetxeen industriak geroeta lehengai gehiago behar du eta hori baizikez dira haien kontabilitatean gatibuak.Espetxe politika horren ondorio sozial etahumanoak... haien kontabilitatetik kanpo.

SENTENCING PROJECT ELKARTEAKudan publikatu duenez, AEBetanpresidente berria hautatu beharduten botoen artean populazioaren%2,5enak faltako dira. Zehazki 5,85milioi iparramerikarrek galdua baitueskubide hori edo espetxean dagoe-lako edo handik irten ondoren felon(gaiztagin, delinkuente) direlakoensailean katalogatuta egoteagatik.

Gaiztagin eskubide bako (felondisenfranchised) izate hori loturikdago AEBek azken urteotan lortuduten marka historiko batekin:mundu osoan ez da herrialderikAEBek adina preso daukanik.100.000 biztanleko 753. Herrialdehandien artean zilarrezko dominaeskuratu du Errusiak 502rekin.Kubak 510 dauzka, dena esateko.

Gizarte ereduz yankien antzahandiagoa duten estatu mendebal-darrei begiratuz gero, Espainiak 150dauzka espetxean 100.000 herrita-rretatik, Frantziak 102, Belgikak100, Alemaniak 83, Britainia Han-diak 154, Italiak 109... Yankiek bizi-lagun dituzten kanadarrek 117.

Uneotan AEBetako presonde-gietan 2,2 milioi pertsona daudegiltzapean. Baina ez da pentsatubehar beti horrela izan denik: inge-lesezko Wikipediak badu grafikobeldurgarri bat United States incarce-ration rate sarreran, erakusten duenaazken 100 urteotako garapena, eta

bertan ikustekoa da nola duela 30urte espetxeratuak ez zirela milioierdira iristen. Hiru hamarkadarenburuan, orduko bakoitzeko bostdira.

Zer dela eta hainbeste preso?Yankien legeek delitu txikiak beste-tan baino gogorrago zigortzendituzte, Europan 6 hilabeteko espe-txealdiz ordainduko litzatekeendroga afera bat han sarritan 6 urtezpagatzen da. Delitu handi bat hiru-tan eginez gero, 25 urtekoaz. Zen-bait legek epaileei bidea ixten diebortxarik gabe egindako delituakarinago kastigatzeko tentalditik.

Drogaren kontrako gerra fama-tua da beste arrazoi funtsezkoa Sen-tencing Projectekoek beren guneandiotenez “Drogaren kontrako gerradeitu zaionak ekarri duen epai poli-tikak eragin du drogen gaietan egin-dako delituengatiko espetxeratuenkopurua harrigarriki handitzea. (...)Preso horietako gehienak ez dirapertsonai inportanteak droga trafi-koan, gehienek ez zeukaten aurre-karirik delitu bortitzetan”. Datuhotzak bero mintzo dira: 1980an41.000 preso drogen inguruko deli-tuengatik; 2010ean 507.000.

XXI. mendea aurrera doalaAEBetan jendeen artean arrazarenkolorearen arabera dauden diferen-tziak txit nabarmen ageri dira pre-sondegietan ere. Gizartean minoria

direnek espetxeetan gehiengoa dau-kate: %60 baino gehiago. Hogeitahamar-berrogei urte arteko 10 gizo-nezko beltzetatik bat gatibu da unehonetan. Drogen kontrako gerrare-kin zerikusia duten delituengatikitxian dauden hirutatik bat beltzaden moduan.

Beti gizonezkoekin segituz –pro-portzioan emakumeak oso urri diragiltzapean– 100.000 gizonezko bel-tzen artean 3.059 daude preso, lati-noen artean 1.252, aldiz, 100.000zuritatik 456.

Kalean bai baina boz barik Richard Nixonek hasi eta geroRonald Reaganek gogortutako waron drugs famatuak kriminalitateagutxitu ez baina kondenatuen kopu-rua biderkatu duenean, protagonis-ta berria agertu da jokoan: negozioakartzela pribatuak eraiki eta kudea-tzean daukaten konpainiak.

Dollars and Detainees (Dolarrak etaAtxilotuak) tituluz udan plazaratu-tako dosierrean Sentencing Projectelkarteak azaldu ditu informazioesanguratsuak: “Presondegi priba-tuen patronala den CorrectionsCorporation of Americak 2010ean1.670 milioi dolar irabazi zituen,aurreko urtean baino 46 milioigehiago. (...) 2001eko irailaren 11zgeroztik modu esponentzialeanhanditu da etorkin presoen kopu-

Amerikako Estatu Batuak munduko lider dira presotan:2,2 milioi jende espetxeraturik, epaia betetzen edo judizio

zain. Duela 30 urte baino %500 gehiago. Presondegiakjendez gainezka, espetxe pribatuen ugazabak legedia

gogortzeko eskatzen, estatua larri pagakizunetan... eta aldiberean herritarrak ez dira seguruago bizi.

2,2 milioi presoRomney-Obama

lehiari begira

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

rua, eta hauetatik espetxe pribatue-tan direnak ordukoen %206 dira”.

Krisi ekonomikoarekin, ordea,agintari batzuk hasi ei dira ohartzenatxilotu kopurua jaitsi beharradagoela, diru publikoa denetaraezin heldurik. Dirurik eza ez dabilurruti kriminalitatearen kontrakoestrategiaz, droga batzuen despena-lizazio proposamenez eta espetxesistemaz ernetzen hasi den eztabai-da giro berriarekin.

Ildo horretan aurrerapausonabarmenik egin ez dadin, garbiesanda, preso kopurua murriztu ezdadin, presio egiten dute espetxepribatuen sustatzaileek. Dirutzakgastatzen dituzte lobbygintzan etaSentencing Projectek aipatu dossie-rrean salatu duenez, “beren iraba-

zietatik milioika dolar bideratzendituzte berriro sistema politikoarenzainetara, ziurtatu ahal izatekopreso kopuru aski handi egotenjarraituko duela konpainien eteki-nak handitzeko”.

Gorago esan dugun arren gizo-nezkoen alboan urriak direla ema-kume atxilotuak, hauen ugaritzeaikaragarriagoa izan da: 1980an13.000 baldin baziren, 2010ean112.000 baino haboro. %861ekoigoera! Sentencing Projecten hitze-tan, “hainbeste emakume kartzela-ratzeak ekarri du amarik gabe etafamiliako loturarik gabe hazitakohaurren kopuruaren handitzea”.

Azkenean, kaleko segurtasuna-ren eta kriminalitatearen eztabaidahankamotz planteatzen da AEBeko

hauteskundeetan. Nor ausartu lite-ke mahai gainean aurkeztera bereherrialdea dela munduan presogehien duena? Nola aurkeztu hau-teskundetara esanez agian, edoseguru, hogeita hamar urteotakodrogaren kontrako gerra hanka sar-tze historikoa izan dela?

Presoak asko izanik, ordea, askozgehiago dira noizbait espetxetikpasea izateagatik boto eskubiderikgabe hauteskundeak pasatzen ikusi-ko dituztenak. Zehazki ia sei milioi,zehazki 5,85, populazioaren %2,5,felon disenfranchising etiketaz marka-tutakoak.

Gaiotaz informazio zehatzaeskaintzen duen ProCon.org gunea-ren arabera, AEBetako estatuetatikbitan presoek atxikitzen dute boz-katzeko eskubidea; 13tan eskubideaberreskuratzen dute espetxetik irte-tearekin; beste 23 gehiagotan ezdute eskubiderik irten eta askozberanduago arte, kondizionalak etabestelako baldintzak gaindituta; eta,azkenik, 12 estatutan bizi osorakogaldu dezakete eskubidea espetxetikpasea izateagatik.

Boza ukatzen zaienen kopuruanere aldatzen dira larruazalaren kolo-rearekin. Bataz beste estatubatua-rren %2,5 baldin bada egoerahorretan, afrikar amerikarren%7,7daude zigorturik, hamahirutikbat. Preso beltz gehiago dagoelakoeta beltzak okerren bizi diren esta-tuetan daudelako felony disenfranchise-ment lege gogorrenak.

AEBek ia denetanmarkatzen dute tenden-tzia munduan. Presoakbiderkatzeko honetanere bai? n

HAUTESKUNDEETAKO analisiandana irakurtzeko astia hartu due-nak, denetarik ikusteko aukera izandu. Beste behin ere argi geratu dabeti dagoela lasaiago geratzekomoduko heldu lekurik. Baina puntubatzuekiko kontsentsuak erabate-koak dira eta hori bera ez da gutxi:EAJk irabazi du lasai asko, jaun etajabe da, baina garai batean bainogutxiago. EH Bilduren emaitzakoso onak dira, Gipuzkoako orbaneta guzti; PP eta PSE-EE dira gal-tzaile handiak, batez ere azkenhauek; ETAren ondorengo garaikolehen Eusko Legebiltzarra azken30 urteetako abertzaleenetakoa daeta inoizko independentistena; abs-tentzioak handia jarraitzen du iza-ten eta ez da ezagutzen botoemaileen herenak hainbat gaigarrantzitsuri buruz zer pen-tsatzen duen.

Ñabarduretara etorrita, jel-tzaleek ez dute lasai egotekoarrazoi askorik, 2009ko auto-nomikoekiko boto beheraka-da hor dago. Murrizketalegealdia datorkio burutik beheraeta artaziei eragiteko PP lagun iza-tea ez da onena izango bere irudia-rentzat. 80ko eta 90eko urteetakoesperientzia motxilan du, bainaorduan baino estuago ibili beharkodu orain, mendebaleko gobernugehientsuenak bezala. Ikuspegisozialean EAJ ez da PP, inondikinora, baina murrizketa sasoi gogo-rretan hala dela erakustea akaso ezzaio horren samurra izango.

Bada esatea, baina seguruenikbere agintaldi korapilatsuena bizi-tzea egokituko zaio. Eta hobe lukeez sinestea EH Bilduk bere goia joduela, edo bestela azal dezatela horidiotenek zein zientziatan oinarritu-ta egiten diren aurreikuspen horiek.Irabaztera doanak sinetsi behar dueta galtzen badu, lehen unean zarta-

koa hartzea da normalena, kiroleanere bi onenen artean gertatzen denbezala. Zientzia soziologikoakgehiago esaten du EH Bildukbaduela irabazteko aukera, besteherrialde batzuetan bederen halagertatzen da, batzuetan eskuinakirabazten du eta besteetan ezkerrak.

EH BILDUREN Gipuzkoako jaitsie-ra (Amaiurrekiko) atez atekoari etabere gestio txarrari leporatu dizkiopozarren oposizioak. EH Bildunere askok uste du atez atekoak era-gin handia duela. Komunikazioarazoak ere azaleratzen dira, etahorrek badu logikarik kontuan har-tuta Gipuzkoan Vocentok duenindar handia. Bilduk pentsa dezake

Espainiako orokorrak eta autono-miko hauek hauteskunde motadesberdinak direla eta ez dagoelaezer aldatu beharrik. Edo pentsadezake abisu motaren bat badagoe-la eta erantzuten saiatu beharkodela. Zer egin beharko luke?

Seguruenik atez atekoan izandezake modulatzeko aukerarik:herritarrak seguruago ikustendituen tokietan aurrera eginez,herri batzuetako prozesuak geldo-tuz eta beste batzuetan hurrengolegealdira arte atzeratuz. Eta segu-ruenik hori egiteko arazo gehiegirikez legoke, erraustegi baten meha-txua gainean ez balego. Baina hordago, eta horrek dena baldintza-tzen du.

Orduan zer? Edo berriz hitz egi-ten dute serio gaiaz EAJk eta Bil-

duk, irtenbideren bat adosteko edobakoitzak bereari eutsi beharko dio.Eta atez atekoak 15.000 milakoboto galera horretan eragin handiaizan badu, hurrengoan EH BildukGipuzkoa gal lezake. Edo bestebatzuek dioten moduan, behin atezatekoa jarrita, jendea ohartuko da–orain arte egin den herrietanlegez– oso erraza dela, ahaztuko daeta beste gai batzuk izango diragarrantzitsuak.

PP eta PSE-EEri dagokienez,gobernu kidetasuna apurtu zuten,baina konstituzionalismo itxiankide izaten jarraitzen dute. Nolaberreskuratzen dira 100.000boto? Patxi Lopezek edo bereordezkoak badute lanik. PSOEk

politika sozialdemokratakditu beren programa politi-koetan, baina, Europakosozialdemokrazia gehienakegin duen moduan, politikaneoliberal ugari jar ri dituindarrean. Krisia lar rutikbizitzen ari diren milaka botoemaile geratu zaie etxean eta

horiek ez dituzte berreskuratukohaiek beren interesak defenda-tzen direla sentitzen ez badute.

Nazio eta elkarbizitza gaietanere, bada garaia PSOEk 35 urteatzera egin eta XXI. mendean kokadadin, PSC egiten ari den bezala:erabaki eskubidea herriei dagokieeta ez dago, indarrez ez bada, horigaindituko duen konstituziorik.Bada ordua klabe horietan kokatze-ko eta bake prozesuak eman die-zaieke horretarako aukerarik, bikti-ma eta presoenari bezala, elkarbizitzari ere berandu baino lehenkosk egin behar zaio eta. Espainiak,azken finean, Europa-ko herri demokratiko-enekin homologatze-ko aukera historikoadu. n

Nazio eta elkarbizitza gaietanere, bada garaia PSOEk 35 urteatzera egin eta XXI. mendeankoka dadin, PSC egiten ari denbezala

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� AR G I A KO Z U Z E N DA R I A

Atez atekoa ala erraustegia oztopo?

TERMOMETROA - MALTZAGATIK


2012KO IRAILAREN 2A�52

2013ko egutegia

EGUTEGIA

opari

50€EGURREZKO

TAULA 9€

EGUTEGIA

5€BURNIZKO

EUSKARRIA

ARGIA astekariko pasarteak• Zientzia• Deabruaren abokatua• Denboraren makina• Txisteak

• Bertsoak

SantuakEuskal izendegiaEguzkia, ilargia eta mareak

ARGIAko eskaintza bereziak

ESKAERAK � 943 37 15 45 | [email protected]

Salgai dagoeneko!

NON ZER - Argia...bazterrak harrotu ditu, duela hamarkada batzuetako egoerara itzularaziko gaituen...

Documents

Transcript of NON ZER - Argia...bazterrak harrotu ditu, duela hamarkada batzuetako egoerara itzularaziko gaituen...