Ekosistemak

. Bilatuerantzunaktestuan.. Zer dira ekosistemak?

. Zer-nolakoharremanadute elkarren artean

ekosistemen osagaiek?

EKOSISTEMEN

OSAGAIAK

animaliaklandareakonddoak

algak

tenperaturahezetasuna

lurzoruaaireaura

argia

~--belarra

~

Elikadura kate hau hiru izaki bizidunek osatzen

dute: landare batek, belarjale batek (basahuntza)eta haragijale batek (otsoa).

46 . IZAKI BIZIDUNAK ETA INGURUNEA

1. Ekosistema leku jakin bate k eta bertako izaki bizidunekosatzen dute.

Esate baterako, basamortua bero handiko ekosistema da; ia ezdaga urik, eta lurzorua hareatsua eta elkorra da. Bertan game-luak, fenekoak eta kaktusak bizi dira, besteak beste.

Ekosistemaguztiak ez dira tamaina berekoak. Adibidez, basoeta-ko urmael txikiak ekosistemak dira, bai eta basoak berak ere.Ekosistemarik handiena eta konplexuena Lurra da, planeta asea,alegia.

2. Ekosistemek bi osagai dituzte: izaki bizidunak etaezaugarri fisikoak.

. Ekosistemetakoizaki bizidunik ugarienak animaliak eta landa-reak dira. Animaliek ekosistemaren fauna osatzen dute eta lan-

dareek, berriz, flora. Horrez gain, beste izaki bizidun batzukere izan daitezke; hala nola, algak eta onddoak.

. Hauek dira ekosistemetako ezaugarri fisikoak: lurzorua, airea,ura, argia, tenperatura, haizea, hezetasuna...

Baldintza fisikoek eta izaki bizidunek eragina dute elkarrengan.

Adibidez, hartz zuriak ezin dira ekosisterl1abero eta lehorrean bi-zi, eta ibai bateko ura kutsatzen bada, bertako animalia eta lan-dare ugari hilko dira. Animalien gorotzek eta landareetatik erorita-ko hostoek lurzorua aberasten dute.

3. Izaki bizidunenartekoharremanikgarrantzitsuenakelikaduraksortzenditu.

Ekosistema bateko izaki bizidun batzuek besteak jaten dituzte.Esate baterako, otsoek basahuntzak jaten dituzte, eta basahun-tzek, berriz, belarra. Batzuek besteak janez elikatzen diren izakibizidun guztiek elikadura katea osatzen dute. Landareek berenelikagaiak sortzen dituztenez, elikadura kateak landare batekinhasten dira beti, landare herí jaten duen belarjalearekin jarraitu,eta belarjalea jaten duen haragijalearekin amaitzen dira.

Ekosistema batean elikadura kate ugari izan daitezke. Izaki bizi-dun batzuk kate batean baino gehiagotan egoten dira.

Elikadurak sortzen dituen loturez gain, bestelako harremanakereizaten dira izaki bizidunen artean. Adibidez, animalia batzukelka-rrekin bizi izaten dira, eta taldeak, saldoak, sardak... eratzendi-tuzte. Parasitoak ere badira: beste izaki bizidun batzuen gorpu-tzean bizi dira eta horien haragiaz,odolaz... elikatzen dira.

,

ZIENTZIEN TXOKOA

Badirauretakoekosistemak,baieta lehorrekoakere

Itsasoauretakoekosistemada. landarerik

ugarienakalgak dira, itsasoan oso landare gutxibizi baitira. Animalia ornodunik ugarienak arrainakdira.

n

Basoa lehorreko ekosistema da. Basoko landarerik

handienak zuhaitzak dira; zuhaíxkak eta belarrakere hallen dira basoan. Izaki bizidun bakoitza

basoko eremu jakin batean bizi da: lurpean, belarartean, zuhaixken artean eta zuhaitzen adarretan,besteak beste.

i2.. ARIKETAK -{lJ HITZ EGIN DEZAGUN

~ Arrantzareningurukoarazoa1. Sailkatuondorengohitzak bi taldetan: izaki bizidunei

buruzkoak,batetik, eta ingurunekobaldintzei buruzkoak,bestetik.

. flora

. lurzorua

. haizea

. elikadura

. fauna

. airea

. hezetasuna

. tenperatura

Duela urte batzuetatik hona, arraingutxi harrapatzen dira lehen arrainugari harrapatzen ziren leku askotan.Arazo hori oso larria da gure inguruan,arrain asko jaten baitugu.

. Zer egin genezake itsasoak ez agor-tzeko?

2. Kopiatueta osatutaula hau, bi ekosistemakdeskribatzendituztenadibideakerabiliz. . Zure ustez, zergatik egiten dira pu-

blizitate kanpainak arrain txíkirik ezkontsumitzeko?

. Zer egin dezakezu zuk arazo horikonpontzen laguntzeko?

3. [Q] Eman ekosistemabatekobi bizidunenharremanarenetabizidun bateneta ingurunearenharremanarenadibide bana.

47

Animaliak BaldintzafisikoakBasamortua

Iparpoloa