Baxakarteri elkarrizketa

212 0 0 6 k o A Z A R O A

Jose M Korta IndustriguneaA1 - 4. Pabilioiatel.: 943 86 50 68fax: 943 86 13 45e-mail: [email protected]

gure zumai zarra

Elkarrizketa hauek egiten hasterakoangure asmoa Zumaiako herri xehearenhistoria zatia, gerra aurretik gerraondorenera, argitara ematea izan zen,beren protagonisten ikuspegitik eraku-tsita. Hitz batean esanda, hain ezku-tuan geratu zaigun gure memoria his-torikoa berreskuratzea, ohiturak,gertakariak eta abar azaleratuz. Orainarte ez dugu baserrietara jo eta JexuxBaxakarterengana jo badugu, gerraondorengo baserriko lanak eta ohitu-rak, eta, gerra aurrekoak berdintsuakizango zirelakoan gaudelako da etabestetik Jexux oso hiztuna delako.Hurrengoan beste baserritar batenganaere joko dugu kultura mota honekinamaitzeko eta ea arrantzan eskarmen-tu handia duen Zumaia zaharra ondoezagututako besteren batekin elkarriz-keta egiteko aukera izaten dugun.Elkarrizketatua izan behar duenarenbaietza lortzea ez baita kontu erraza.Ez dugu uste Jexux Baxakarteren aur-kezpena egin beharrean gaudenik, ber-tsolari moduan oso ezaguna delako etabaita abertzale bezala ere.

Zein urtetan jaioa haiz eta hik lauz-pabost urte hitueneko baserriko kon-tuak gogoan al dituk?1.940-an jaioa nauk eta baserriko kon-tuak bai, ondo gogoratzen nauk.Behin bost bat urte ezkeo ittula junbehar izaten nian. Ittula deitzen zaiokganauaren aurrian ibiltzeai. Ganauaez dek ibiltzen souan hik nahi dekentokitikan, batzuk, idiak-eta, ikastendie denborarekin atzeko erremintakeindako arrastoan ibiltzen, baino behigaztiak ez ditek jakiten. Ordun, mutilkoxkorra baere jarri behar izaten dekanimaliak bere lekutik juteko. Atzetikjuten danak, goldia dala edo area dala,ondo eutsi behar izaten zaiok, betizaitu ein behar. Gu, mutil-koxkorrak,lau-bost urteako hasi behar izatengiien. Gogoratzen nauk nire lehen-gusu zaharrenakin goldian nabilela,hark kutxilo txiki bat zula, kerten txuripolitakin, eta lanean aspertzen nintza-nian, nik etxera ez aldegiteatikan,kutxilua ematen ziala, eta gauero loneola kendu, hurrengo goizian berri-ro eskeintzeko.

jexux iruretagoiena lafuente.(1)

ABELIN LINAZISORO

B a x a k a r t e

22 2 0 0 6 k o A Z A R O AZumbillo, 4 Tel. 943 861407

gure zumai zarra

Bien bitartean zer egite huan kutxilo-arekin?

Patrikan sartu gordetzeko. Pikardiarikez nian ezkutatzeko eta lo neola ken-tzen zian. Hurrengo egunian, gaurkutxilua eman eta ez diat kenduko, esa-ten zian, eta hola.Ganadua zaintzen-eta ibiltzen al zine-ten?

Bai. Guk behin zazpi urtekin, ilundueta gero ere, ganaua zaitzen ibiltzengiun. Ganaua larrera bota eta iluntze-an ganaua bittu. Baserrian berandu arteeiten dek lan. Ni mutil koxkorretanganauakin eta txakurrakin jun eta pinu-ipurdian lo hartzen nian askotan etaetxetik diarra eiten zien: Jexuuux! Jexuxlo ziok. Nik ez da kasurik ere. Beaiek ezhittuan bildurtzen eta ni, txakurra alda-menian, lo.Lauzpabost urterekinzenbat ordu lan egitenhuen?

Goizian goizo jaiki, goi-zak ez zian barkatzen, erdilotan jaiki eta goiz osoalanian, ittulan. Gero bahi-ttuan erreminta batzuk gai-nian jarrita ibiltzekoak zia-nak eta haien gainian gustoaibiltzen hintzen. Aurrianoinez baino askoz hobe. Alpe-rra eta holakoak hittuan etagainian jarrita primeran.

Goiz osoa lanean eman eta gero, arra-tsaldean zer egiten huen gogoratzen alhaiz?

Ez. Lau-bost urtekin ez nauk gogora-tzen oso umea niun-eta. Gero, bai.Zortzi hamar urte ezkeo bai. Orduan,zea, egunian 16 ordu igual. Gogoratzennauk hamar urte nittula Garate base-rrian jardun gendula. Baserri hartanordurako mutilzaharra eta neska zaha-rra bakarrik zeudean, bi edo hiru behizien eta ez zien laborantzik eta ezereiten eta eundoko terrenoak xixkienhaiek, lur sail haundiak. Haiek deitu etagaria erdi bana ein ginien. Guk lurralandu eta gero ateratako etekinak erdi

bana. Haiek ez zien inda-rrik lan horretako eta guk,bi edo hiru pare behiekinjun, lurra erabili, gozatueta hazia bota ginien.Goizian Baxakartetikoinez tapa-tapa jutengiun, lana ein,ganauak han uztengiuzen jaten eman-da, gu lotara etxeraitzuli eta hurrengogoizian, ilunpeanoaindik, jutengiuan behetikgora. Beharko. Aza-roa huan eta eguna

motza. Han juten giuan lane-ra, goizian goiz hasi eta iluntze arte.Han ez zeoan barkamenikan eta asko-tan gosaltzeako, puf!, hamarrak aldia

Mutil koxkorretanganauakin eta txaku-rrakin jun eta pinu-ipurdian lo hartzennian askotan etaetxetik diarra eitenzien: jexuux! Jexux lo

ziok. Nik ez dakasurik ere.

2 0 0 6 k o A Z A R O A 23E. Gurrutxaga plazan

Erlojueta bitxidenda

edo gehiago izate huan, zeozer, boka-diloa-edo jateako.Lurralde zabala, orduan.Bai. Egun mordua pasatu gendunguk han garia botatzen. Igual doze-na bat egun-edo pasatuko giuzengaria botatzen. Goiz ta arratsalde.Han ez zeon siestik, deskantsuriketa ezer. Bazkaldu ere, han bertanbeheko sua bakarrik zien, laratze-ko sua, eta etxetik eamaten giuanzeozer preparatuta. Han bitxikeribat bazeukat nik. Baserri hartanez zeoan argirik eta argia karbu-ruarekin eiten zien. Karburuapoto bat edo bi behar izatenhuan. Hala ba, gu lanian jardun-da gero, ganauak ikuilura eaman etagure osabak-eta ganauari jaten emaneta ikuiluko gorabeherak ein bitartian,ni oaindik mutil-koxkorra, sukaldiangeatu niuan erdi ilunpetan behekosuen argitasunakin bakarrik. Bertakoneskazaharrak merienda edo zeozerpreparatzen zian egunero. Egun hartansardin-zaharra huan. Neskazahar harkgutxi ikusten zian. Hark sardin-zaharraerre eta ondoko mahaian jartzen zian.Eta hark platerian jarri ahala nik janeiten nian. Izan ere, gosia!, ittotzekogosia izaten nian. Eguerdiko jatekoxaharrakin egon hadi tente ilundu arte,hi! Beatzi edo hamar sardin-zahar jannitian eta han ez zeon gehio. Besteaketorri zianian, non dira sardin-zaharrak?Zean eongo hittuan! Ez nian harrezkeo

sardin-zaharrik jan, ezta! Hogeiurtekin ere ez nian jaten.Zein izaten zenuten meriendatze-ko ordua?Ez zekiat, ba. Auskalo. Berandu. Aza-roa huan, baino ilunduta ere garianahasten jardutzen gendun, e? Lehe-nengo lurra goldatu eiten dek, geroberdintzeko area pasa, segun zer lurdan, bitan edo hirutan pasa behar iza-ten dek area. Gero gari hazia, galazia,bota behar dek eta ordun lur gaina are-arekin berriz nahastu galazia barruangeratzeko, bestela txoriak-eta jatendittek. Kriston lur saila ein behar izatenhuan, hazia egunargiz botatzen huan,noski, baina nahastu, ondo nahastu einbehar izaten huan eta ilunduta ere han-txe tirri-tarraka arearekin lanian buelta-ka. Hura lan nekosua huan, motel!Oaingo lanakin ez zeok konparatzeri-kan. Jefu!Lana haurtzarotik ezagutu baduk,eskola kontuak-eta nola joan zitzaiz-kian?

Eskola kontuak? Eskolara gutxi junaz.Sanmiela juten giun, neska eta mutil.Elkarrekin nahastuta?Nahastuta ez, bi lerrotan jartzengiuan mahaietan, alde batera neskaketa bestera mutilak, baina gela berean.Irakasle maixua al zenuten?Ez, maistra. Oriotarra. Anita Arruaba-rrena.

Hark sandin-zaharraplaterian jarri ahalanik jan eiten nian.Izan ere, gosia!,

Ittotzeko gosia izatennian. Eguerdiko jatekoxaharrakin egon haditente ilundu arte, hi!

amaiako plaza, 2Tel. 943 143278

24 2 0 0 6 k o A Z A R O A

gure zumai zarra

Klaseak urrian hasi dira baina oraindik ezda berandu. Animatu zaitez!

Zer moduzko emakumea zen?Oso jatorra. Guri euskeraz egiteatik-etaez zigun ezer esaten. Eskolan erderazein behar izate giuan, irakurri etaeskola dana, baino normalean alkarre-kin euskeraz eiten giuan, erderaz ba algenekin, ba!, bai eskola barruan, hiekartzak hori edo ba al daukak lapitza?,eta holakoak, baino ez zigun sekulaezer esaten, eta kanpoan jolasian zeresanik ez, euskeraz, jakina.Eta maistrak zuei nola hitz egitenzizuen?

Erderaz, obligazioa izaten zian, bainonirekin euskeraz, kanpoan behintzat.

Hura Oriora trenezjuten huan eta nik hariaskotan laguntzenniuan. Seiretako tre-nian-edo juten huaneta hark kriston bildu-rra zian tren-zubiari,izan ere, Zumaiantrena haiziak botazunian, itxurazhura trenian sartuala ez sartu ibilieta kriston eskapaein omen zian.Hola, ba, Artadi-

tik Zumaira depositoondotik goitik behera jetxi eta tren-zubitik barruna estaziora. Eta tren-zubian, badakik, ohol zaharrak zeude-an asko eta bat zapaldu eta gaixki,bestea zapaldu eta okerro, oholaklibre antzean baitzeudean. Ordun, ba,hark Samielen halako haize pixkatnabaritzen bazun, eskolatik ertetzea-koan nei beti esaten zian: Gero ata-rian nere zai egon, e? Guk pelota pix-kat ein behar izaten gendun etxerajuteako, nahiz eta baserrian ni harajuteko presa izaten zuten, ittulako edozeozer beti izate huan-eta, ordun, ba,eoteko esaten bazian, behera jetxi etatren-zubia pasatu arte besotik heldutalaguntzen nioan. Tren-zubia bukatze-an, han uzten nian, ni bueltatzenniun eta nik zubia pasa arte bea haneoten huan atzetik nei begira. Eta ezhuan sekula abiatu nik zubi dana pasa

arte. Aio!, aio!, ein elkarrei eta ni tune-letik barruna Baxakartera.Zuek beti tuneletik ibiliko zineten,ezta?

Bai, bueno!, gu tuneletik ibiltzegiuan, zea, autopistan bezela. Trenaetortzen bazan, bruix, baztertu bazte-rrian eta bale. Eta gero, ba, lehen esan-dakoa, gutxitan juten giun gu eskola-ra. Udaberrian.-eta, lana zeon garaian,ganauakin-eta, ba, hori, eskolik pe.Egurko daon alde hortan lurra giuan,eta ganaua, badakik, mantsoa dek, etagurdika bat belar bila juteko ere, Santi-xotik bueltan jun behar izaten huan,gizon heldua zubitikan pasa eta mutilkoxkorra ganauakin hara juteako gurdi-ka belar ebakita eukitzen zin. Buelta-kua berdin, gurdia kargatu eta mutikoakbuelta haundia ein bitartean, besteaetxera jun eta lanak ein. Eta hola. Etazenbat aldiz astelehen goizian itxian neiamak eskolako jarri eta, ez bialdu muti-la eskolara gaur lana dao-eta. Eta mais-tra haserratu eiten huan. Nei zeatik ezdiazue mutila eskolara bialtzen? Etahau eta hori. Horreatikan, ba, guk ezgiun zigor handirik jaso, eta ezta askoikasi ere.Hi, orduan, urte betean urte erdia-edoibiliko hintzen, ezta?Bai. Negu aldian gehienbat. Behin uda-berria hasi ezkeo, lanera. Hala ere, haingutxi junda ere, matematikan ondomoldatzen niun. Gainuntzian, grama-

252 0 0 6 k o A Z A R O A

tika eta holakoekin astirik ez ikasteko.Matematikan igual hamabost egun jungabe eon eta gero hiru egun jarraianjuten baldin banintzan besteak harrapa-tu eiten nixkian.Gramatika, historia de Espaa etaholakoekin gaizki orduan.Gramatikakin gaixki, eta historia deEspaa, ene ba!, hori mailuakin ereezin sartu. Eskolan batzutan aurrenaeoten niun, eta historia de Espaajartzen zanian, nik ezta hitzik ere.Orduan maistrak, jata, azkeneko pos-tura bialtzen niun. Parbulitoekinbatera atzera. Ezin sartu historia deEspaa! Bibliako kontuak, aldiz, histo-ria sagrada deitzen zana, hori, jata, rara ra oso erraz ikasten nian. Ipuiabezela. Ein behar izaten gendun bestekontu bat, hori mixerikeria, eskolanaurrena zeonak bandera espainolakanpoan zintzilik jarri behar izatenzian. Nik behin ere ez nian jarri. Queno quieres! Al final!, maistrak. Eta niazkena. Baina nei ez zian batereinportik izaten. Eta egia esan beharbaldin badet, lehenengotikan ezzekiat zeatikan eiten nun ere. Etxeandanak gerran ibilitakoan hitttun etagerra kontuak ixilikan jardutzen zienhaiek. Ez zien mahaian kontatzen.Baina guk igartzen giun, zeozersumatzen giun. Guk han ez gendelauste bai, baino, badakik, umia betinonbaitetik azaltzen dek Aitu ere bai.Erdizka edo auskalo. Kontua dek, ez

nula bandera espainolik jarriko. Bihu-rria ere baniun, e? Eta hola. Gero,hamalau urtekin-edo kontu gehiojakin nitian.Konta ezak.Bueno, gure osaba bat huan gehienakontatzen zuna. Jenio bizikoa huan.Julio, Imanolen-eta aitta. Hark jardu-tzen zian askotan eta besteak: Ixilikegon ai, Julio! Beti umien bistan ere!Hamalau urtekin ere umiak giunhaientzako. Guk amama Errexilkoa

giun eta haiek Samieletan konbidau-ta etortzen hittuan gurera eta gureaittitta ere hara juten huan hango fes-tetan. Urte batian, aittitta, osaba Julioeta ni jun giun hara. Haiek ziharotxapel gorri jendia izan behar zien etabazkaltzen ai ginala haserratu hittuketa ia-ia muturrekoka ein zien. Hangeatu zian gure Errezilko konbidan-tzak. Nik dakitela inork ez dek harrez-kero jun. Gehiena osaba horrekinjakin nitian gerra kontuak. Gure amaere gerran ibili huan. Hemendik lausenide bialdu zitien kanpora. Bi senidezaharrenak aurrian zialako, beste lausenide Zumaitik kanpora, hi! Kanporabialdutako zerrenda bat azaldu huanlehengoan Hitzan eta guriak zauztarbezela azaldu hittuan. Deitu nianHitzari eta, hi hor azaldu dezuen lau-kote hori Zumaiarrak dittuk, ez dittukzauztarrak, e?Kontua dek hemendik bialdu zituztelaeta haiek gero Bizkaian nora jungozian, ba! Frentera jun behar! Gureamak eerki eiten omen zian tiro, e?Harrigarria. Hemendik bidalitakodenak babestuak egon baitziren.Ba, nei esan zian frentian izan ziala.Gure osaba gazteenak hamaika urteomen zitian eta kristonak jotzen omenxixkian jateko bila. Hura gosiak eta etxeinguruetan ogia edo zeozeren bila beti.Baina beharbada kontu hoiek gure amafrentera jun baino lehenokoak izangohittuk.

Ein behar izatengendun beste kontubat, hori mixerikeria,

eskolan aurrena zeonakbandera espainola

kanpoan zintzilik jarribehar izaten zian.

(jarraituko du)

232 0 0 6 k o A B E N D U A


gure zumai zarra

Eta zuen amaren istorio hori ez aldakik zehatz-mehatz?Ez. Nik osaba-izekok kontatutakuazekiat. Gure ama nik hamaika urtenittula hil huan-eta. Pentsa zak, neiizeko Xalbadorak esan zian gure amapunteri onekoa zala. Ahizpa danakkabreatuta eta gure amak, tira! Etagure amak igartzen omen zian noizbota zun beltza.(1) Jotzeakoan gureamak mingaina ateratzen omen zin,eta, ahizpak: Anttoni, bota al den?, etaamak: Bai!, bota diat, ba! Berriro fusi-la hartu, tiro batekoa izango huan,nonbait eta tiroa berriro. Gure amakmingaina ateratzen bazun, seguru bel-tza jo zula, esaten zien.Istorio hori zehatz-mehatz jakingonikek, ba.Ba, oain jai zeok ba. Haren senide batbizi dek oaindikan, baino hark ez dikhortaz ezer hitz egingo. Gerran gureamakin ibili huan eta larogeita hamar

urtetik gora izango dittik. Ondo zeok,hizketan ona dek, baina gerra kon-tuak?, jefu!, ez dik nahiko ez.Baxakartetik bialdutako lau senideakZumaiatik bialdutako sei kamioihorietan izango ziren, ezta? Ala, apar-te bialdu al zituzten?Ez, aparte ez. Zumaiko zerrendan azal-tzen dittuk. Hemen, Alondegi Zaharre-an egin zan erakusketan gure ama ereazaltzen huan bialdutako besteekinbatera. Eta esaten diat, nik haiei aitutazeukat, Bizkaian zebiltzala bonbardeo-ak hasi eta ez dakit nongo tunelian sar-tuta eon ziala, baina haiek frentian eonziala seguru neok. Nik uste diat haieknora joanik ez eta, nun da gure frentia?,galdetu eta alde hartara jungo ziala.Nola bukatu zuten tiroka ez zekiat etaezta zenbat denboran egon zirenarmak eskuetan ere. Gure amak 22-23urte izango zitian, sasoia galanta harkorduan, baserritik indarrez aterata, bel-tzei

(1)tiro eingo ez zian, ba, hark!


ABELIN LINAZISORO

B a x a k a r t e

(1) Beltza hitza karlista gerrateetatik etor daiteke. Euskal foruen alde egin zutenak karlistak ziren eta espainolekin bat eginez foruen kon-tra egin zutenak historian liberal izenez ezagutuak izan arren, foruen alde egin zutenentzako "beltzak" ziren. Beste ezizena "peseteroak"zuten. Hortik etor daiteke, ziur aski, abertzaleen kontrakoei beltzak deitzea.

24 2 0 0 6 k o A B E N D U AZumbillo, 4 Tel. 943 861407

gure zumai zarra

Hamalau urterekin entzu-ten hituen kontuhoriek. Lanean erehamalau urterekinhasiko hintzen, ezta?Bai. Xoxokuan. Orduan,badakik, pintxe moduan,esmerilakin, taladroa-kin Ofizioa ikastekointentzio horrekin behin-tzat. Gero ajustadore ikasinian. Baina lehenagotikanesmerila zaharra pasa fundi-ziotik ertendako piezari, hon-dar asko botatzen zian etamuturra nahiko beltzakinjuten niun etxera. Eta huratailer txikia zanez, lanian ajusta-dorera iristeko aukera behar dek,gure osaba batek esan zian: Hik hor ezdek ezer ikasiko, eta, handik pixkateraYereginera aldatu niuen, Xoxokuanurte terdi egin ondoren. Yereginean,hoixe, soldau jun arte.Hamalau urterekin tailerrean laneanhasi arren, baserrian ere lagundu eginbeharko huen, ezta?Lagundu? Beharko. Pentsa ezak,orduan Yereginetik Baxakartera oinezjuten giuan, tren-bidetik barruna.Hamabitan erten eta ordu bata terdita-ko atzera lanera jun behar eta hamarre-tik zortzi aldiz, udaberrian behintzat,etxean sartu baino leheno sega haneoten zan bere sega-potuakin atean zai.Han etxe onduan gurdika bat belar

ebaki, haundia ez, jatordubaterako-edo, gero presa-ka babarrun batzuk iren-tsi eta korrika lanera.Hori eguerdian eta ilun-tzean, jo, etengabelanean.

Ze ordutan irtetenzenuten lanetik?Sei terditan. Arteantarte galanta. Uda-berrian eta batezere udan badakikze iluntze dagon.

Pentsa zak zenbaterainoaprobetxatu giuzen. Lanetik irten,etxera jun, merienda legia ein eta segi-tuan, ba, artajorra garaia bazan, bestie-kin batera artajorran. Oaintxe eguzkiajaisten hasten zanean, iluntzea bainoleheno, sega hartu eta belarra ebatzera.Ganauentzako jatekoa eittera eta haunahikoa ez eta lehenagotikan atxurrianein behar, bestela denbora alperrik gal-tzea zala-eta. Akordatzen nauk, ilunpe-tan lanean, Samielen hamaikak tanga-tanga jotzen eta ni zelaian ikusi ere einbe belarra biltzen, astoa edo gurdia kar-gatzeko.

Artajorran nola egiten da?Atxurrakin. Arto artian daon belarraebaki eiten dek eta bidebatez artualurrez bete. Artua zutik eon dedin lurra-kin bete ein behar dek, ez okertzeko.Artua badakik kainabera bezelakoa iza-

Bizkaian zebiltzalabonbardeoak hasi eta

ez dakit nongotunelian sartuta eonziala, baina haiekfrentian eon ziala

seguru neok.

2 0 0 6 k o A B E N D U A 25E. Gurrutxaga plazan


ten dala, ba, juntura lurraz estaltzenbadek, zuzterrak ertetzen ziok, orduanbehe aldeko junturak lurraz estali etaasko gogortzen dek, lotuta baleo bezela.Erriberetan eta hor leku zikin samarrakzaudek. Barrabas belarrak, belar txa-rrak, derrepente ertetzen duna askotan.Soua garbitu eta handik zortzi bat egu-nera berriro zikinduta azaltzen zana,ba, orduan garbitu ein behar. Atxurraasko astintzen huan orduan. Lurra kon-pontzeko ez zeoan oaingo tresnik etasegun ze girotan harrapatzen huanlurra, ba, beharbada zokor asko izatenhuan eta areak ez dik zokorrik puska-tzen. Orduan areakin zokorra gaineraatera eta alperrak zapaldu eiten zian,puskatu gabeko zokorra berriro sartueta orduan mazoakin ibili behar izatenhuan zokorra jotzen. Zokor-mazo izenahortik zetorrek. Zokor-mazoa egur biri-bil antzekoa huan, hari kertena jarri etazirti-zarta lurra puskatzen hauts eiteko.Lur zokorra txikitzeko.Baxakarteko lanez gain erriberetan-eta lanean jardundakoa haiz, ezta?Luakietan, alegia.Bai, bai. Luakietan baratza bakoitzakberea zian. Han ez huan auzo lanik iza-ten. Baina guk soua Egurkoneko horre-tan ginien. Lur hori oso samurra dek,hondarra moukoa, baina bazeok bestelur egoskorrago, baino aberatso, eta hortomatia, eta holakoa eiten ginien etaAzpeitira saltzera eraman. Txanponbatzuk ateratzeko kristonak jo behar, hi!

Urolan joango zineten, noski.Bai, Urolan. Azokako egunian astianbehin. Eibarra ere jute giuan. Kargahaundia ez bazan behintzat. Bi edohiru otar ganauakin Zumaiko estazio-ra eaman, han fakturatu eta handikaurrera estazioko mutilak eotenhittuan andenetan otarrak kargatu,hustu-eta eiteko. Azpeitian ere beaiekeamaten zien plazara. EmakumiaAzpeitira hiru astalotarrekin jutenbazan, haiek ezin zien bizkarreaneaman, otar bakoitza berrogei bat kilogutxienez izate huan-eta.Astalotarrak asto gainean erabiltzenzirenak eta kapalotarra zeri deitzenzitzaion?

Astalotarrak luziak hittuan, alkarri bilokarrirekin lotu eta astuaren alde bana-tan juten hittuan eta kapalotarra txikiadek. Hori bidegintzan-eta erabiltzenhuan. Baserrietan gutxi. Kamieruakerabiltzen zutena dek. Bestea lepaotarradek. Handiagoa, arbitan-eta ibiltzekoa.Arbiaz bete eta bizkarrean eamateko.Garia egiten al zenuten?Bai. Ez zekiat zein urtetan galdu zan,baina garia ere eiten ginien. Garia itaia-kin ebakitzen huan. Gero etorri huansega.

Igitaiaz ibiltzen zinatenean ez al zego-en sega, ba?Ez. Batek, ondorioz, bestea ekarrizian. Eta zaharrek sega ez zien nahi

Tailerretik etxeansartu baino lehenosega han eoten zanbere sega-potuakin

atean zai. Gurdika batbelar ebaki, presakababarrun batzukirentsi eta korrika

lanera.

Zokor-mazoa egurbiribil antzekoa huan,hari kertena jarri etazirti-zarta lur zokorrapuskatzera. Zokor-mazo izena hortik

zetorrek.


26 2 0 0 6 k o A B E N D U A

gure zumai zarra

gainera! Gari asko alperrik galtzenzala-eta. Segaz, ebaki, askoz azkarragoeiten huan, baina eskuz eiten zunakitaiaz ebaki eta lurrian gabikoa eindauzten zian. Gabikoa bi eskuka betexortari deitzen zaiok, gero atzetik zeto-rrenak hiru edo lau lasto hartu, bueltaeman eta lotu eiten zian.Txukun-

txukun. Gero,sega etorri zanean, badakik, segak

kertenetik lotuta beste bi hortza luzeeukitzen zian. Tente dagon garia segazazpitik ebaki ahala bi hortz hoiek etza-ten laguntzen ziok. Hala ere haize pix-kat ibili ezkeo txarra dek eta euri txi-kia, berriz, txarrena. Garia haundiadagonian, euri txikiak aldegiten ezdunez, garia pixuarekin bota eiten dik.Bueno, ba, segakin garia gehixonahasten dek. Galburu batzuk aurre-

raka egon beharrean, ipurdi alderaka,aldrebes geratu eta zaharrak ernegatueiten hittuan. Jode!, honenbeste garigaltzen dek!, eta ez dakit zer eta bada-kit zer. Eta hor gure artean borrokapixkat izaten huan. Garia jotzen maki-

nakin ezagutu nian, tubua-kin lastoa bere lekurainoeamaten, baina azkeneangu beti segakin ibiligiuan.

Garia jotzen al zenu-ten?

Bai. Garia txanketianeskuz jotzen giuan.Gari-meta etxe ingu-ruan einda eotenhuan eta egualdi onazetorrela jakiten zanegunian, goiziangoiz hartu eta gariabueltan-bueltan

zabaldu eiten huan,eguzkitan ondo ihartzeko. Gero, eguz-kiakin kris-kras jartzen zanean, larraapreparatzen huan. Larraa garia jotze-ko lekuak izena dik. Hortik zetorrekLarraaga. Lur lehor gainian danagarbi-garbi ein, harrizko losa zapal baterdi-erdian jartzen huan eta hiru edolau lagunen artian garia losaren kontrajotzen huan. Eskuan gabikoa hartu etazirti-zarta harrien kontra kristonak ema-ten segi. Eta danak lanian. Batzuk gariaekartzen, besteak jotzen. Garia aldebatera eta lastoa bestea bota eta batzuk

garia jasotzen eta besteak lastoa sapairaeamaten.

Eta makinak?Geroxeago matxaka deitzen giunmakina zaztar batzuk azaldu hittuanhemen. Zumaian Agerre haundia ibil-tzen huan garia jotzen. Bere automo-bil zaharrari gurdia erantsi eta gainianmotor zahar bat zula baserriz baserriibiltzen huan. Beste gari-jotzaileaOikiko Lore huan. Bere motor zaharrakristonak einda arrankatu ezinik ibil-tzen huan. Bujiak kendu, lastoakinsua ein, bujiak berotu, berriro jarriBeti berdin. Hark arrankeko motorrikez zian. Matxaka eta motorren artiankorrea bat eukitzen zian, korrea tirakajarri, soka-tiran bezela, eta, pu, pu,pu, arrankatzen zunian, balekua.Gero beste makina bat etorri huan,hark garia jo, bai, baina ez zian osoondo garbitzen eta hobeto garbitzekobeste torno batek ein behar izatenzian. Gero, lastoa zeharo txikituta,tubo batekin sapaira jarri eta beteeiten zian. Sapaian atzetik hasi eta las-toz betetzen zihoan bezela, tubuaaurreaka ekarriz. Hura kriston inben-tua izan huan. Azpeitiko Antxetakloaldi ederrak eiten zitian makinapon-pon martxan jartzeakin batera.Makina lanian eta hura arbola-ipur-dian exeri eta lo seko. Garia jotzengau eta egun jardutzen giuan auzo-lanean. Jende asko behar izaten huaneta auzolanean jardun behar.

272 0 0 6 k o A B E N D U A

Konta ezak nola zen hori.Ba, makinak bi tanbor zitian. Hurabueltaka zebilela, gabikoa alde batetiksartzen huan eta eskuaz eutsi einbehar izaten huan, atzea lastua botaeiten zian-eta. Gabikoa, galburua berelastoakin pila bat eginda dek. Bi ilaralagun jartzen hittuan, batek gabikoasartu eta besteak atera, buelta emaneta berriro sartu. Jendiak, ba, gabikoaekarri, mahaian jarri, besteak mahatikjaso eta makinan ari zianei eskuraeman Gero lasto hura jaso einbehar izaten huan, eta lasteikoa luziabazan, ba, hura sapaian tolostatu einbehar izaten huan. Bat edo bi hantxesapaian tolostatzen, beste bi haiei las-teikoa eskura ematen, beste batzukkanpotik sapai barrura sartzen, besteakgari aliak jasotzen Auzolanian. Nor-malian gu Artadi gehiena ibiltzengiuan alkarrekin, Santixokuak barne.Gau eta egun makina berria etorri zanarte. Txandatuz eiten giuan lana.Eguna zabaltzen zanean batzuk lotaeta besteak lanea eta hurrengoan alde-rantziz, eta horrela.Auzolana gariarekin bakarrik egite alzen?, eta, garia baserri denak egiten alzuten?

Bai, bai. Auzolana gariakin eta gariaetxe guztietan eiten huan. Garia hel-tzen zanean, ebaki, eta euri bildurraizan ezkeo souan bertan metatxoakeiten hittuan. Gero, dana ebakitzean,garia hartu, etxe ingurura eaman eta

orduan zuhatza haundiagoak eitenhittuan. Euria hasi ezkeo gainerazakua bota eta hola. Gari garaianbaserri batetik hasten hintzan eta bai-larako baserri danak bukatu arte.Lehen ere galdetu diat eta ez didakerantzun, Zubi Txikitik estazioraino-ko erribera horietan ere lan egindakohaiz, ezta?Bueno, hor ez zegok erriberarik niibili gabekoikan. Gurian idi paredezentea zeoan eta kaletar askokbakoitzak erriberatxo edo lur puskabana zien. Babarruna, artua eta horre-lakoa eiten zien, baina lurra ereitekoprestatu ein behar. Ni Yeregineanlanean hasita niun eta aittitta nerenaetortzen huan, Zubi Txikira, idiekineta goldiakin, ordurako auskalo zenbaterriberetan lana hartuta eongo zan,eta, biok bokadilotxoa jan, golde saioaederra ein eta geure dirutxoa kobratueta etxera juten giuan. Baratza haiekkale-baserrikoak hittuan, haiek ez zienanimaliarik, eta lurra guk goldatubehar. Lana bukatzean, egun bat edobi, lurra ereiten zuna etortzen huan,jende jatorra huan, meriendatxoa ardotragoaz ematen zigutean, zenbat da,galdetu, hainbeste, erantzun eta txan-pon batzuk etxerako. Ederra izatenhuan hura. Sou bazterrean bertanexeri, meriendatu, kobratu eta etxera.

Azpeitiko antxetakloaldi ederrak eiten

zitian makina pon-ponmartxan jartzearekinbatera. Makina lanian

eta hura arbola-ipurdian exeri

eta lo seko.Jende jatorra huan,meriendatxoa ardo

tragoaz ematenzigutean. Zenbat da,galdetu, hainbeste,

erantzun eta txanponbatzuk etxerako. Ederraizaten huan hura. Sou

bazterrean exeri,meriendatu, kobratu

eta etxera.(jarraituko du)

26 2 0 0 7 k o U R T A R R I L A

gure zumai zarra

(eta 3)

Garai hartan zuek baserritarrak kale-tarrak bezainbeste joaten al zineteneleizara?

Eleizara gehiegi juten giun gu. Arta-dira. Zumaira ez giuan sartu ereeiten. Tailerrean hasi ginanean juxtu-juxtu eta lanetik erten orduko orratzaArtadira begira beti. Mezetara? Junbeharko. Eta hemezortzi urtekin ere,umetan bezela, arratsaldian bezpetarajun behar izaten giuan. Bezpetara,hi! Hantxe, Artadin, danakin batera.Lehenbiziko jaunartzea, komuniotxikia, zazpi urteren egingo huan,ezta?

Bai. Eta komunio haundia hamaika-kin, Zumaian bezela.Eta Zumaian bezala, izua sartzekosermoi beldurgarriak botatzen alzizueten kanpotik ekarritako abadeakedo fraideak?Ez, ez. Samielko eleizan beti bertakoapaiza izaten huan. Gainera ni urtebatzuetan hor akolito ibili niun eta ezdiat ezagutu ez kanpoko apaizik etaezta sermoi bildurgarririk ere. Bazekiatetxetik aittitta-eta Zumaira juten zialaegundokoak aitzera eta, puf!, serio etor-tzen huan hura etxera. Eta gure aitta,gainera, bazekiat Zumaiko parrokikokongregaziokoa edo horrelako zeozerzala. Akordatzen nauk egundoko eska-pulario haundiakin ibiltzen zala eta gu,berriz, hilero jauna hartzerakoan

medaila lepotik zintzilik, trentza itxura-ko lokarri batetik. Samielen Eustakiozeoan sakristau eta hark partitzen xix-kin. Sakristaua berez Joxe ManuelXaharra huan, Txikito Artadiren anaia,eta Eustakio etxean morroi zeukanez,ba, hau bialtzen zian. Joxe Manuelberak beti pelota partidoa edo kristoaizaten zian-eta.Zumaiara, orduan, zuek ez zineten iaetorri ere egiten.Elizkizunetara ostegun santu eta ostiralsantu egunian prozesioa ikustera. Txan-daka. Batzuek ostegunian eta besteakostiralian. Bestela, elizkizun danak

Samielen bertan. Kalbarioak-eta. Guhan eoten giun begira neskak makur-tuta lurrari pa ematean ipurdia ikusikoote genien-edo.Eta neskatan? Hamabost, hamaseiurterekin hasiko zineten, ezta? Etanon?

Hamabost, hamasei, ez. Gehio. Kanpo-ra ertentzeko dirurik izaten al genien,ba? Hamabost, hamasei urtekin oaindiksoka-saltoan ibiltzen giuan neskekin.Gerora, bai. Behin hemezortzi urtebuelta hortan hasi giun trenean Zau-tza juten. Eta neguan, ba, hoixe,Zumaiko Goiko Plazan dantzan edodantza egin nahian. Neguan Zumaira,baina udan, usaira-edo, Zautzako joerahartu ginien. Badakik, kanpokoa betigozoago izaten dek-eta. Holaxe. Gurebizimodua holakoa izan dek, motel.Lana eta lana eta ezer naturala eiteapekatua huan.Bekatu kontu hau oso pertsonala dek,baina iri zer iruditzen zaik, bekatuarizitzaion beldurra txikiago ote zenbaserritarrengan kaletarrenganbaino?

Hori, auskalo. Baina guk ez ginien inon-go bildurrik. Sinistu ere ez, e? Gu akoli-to mutil koxkorretan izan giun, eta,pentsa zak, apaizak ardo garbi-garbiaeukitzen zian meza emateko, ur ttanttabatekin. Ba, hamaika aldiz jo ginientrago galanta eta gero botila urez betepekatuaren beldur haundirik pe. Han

jexux iruretagoiena lafuente

ABELIN LINAZISORO

B a x a k a r t e

Santaeskean ibiltzekobaimena ematenyereginean onakhittuan. Xeberozaharra ondora

etortzen huan eta: ze?Kantuan ondo ai alzeate? Eta nik, bai,

oso ondo.

2 0 0 7 k o U R T A R R I L A 27E. Gurrutxaga plazan


bazuan apaiz jator askoa, DonJuan Beltxa, ba, hark bazekianedaten gendula eta ez ziankasurik eiten. Txapel gorriahuan, baina huraxe izan huanSamieleko apaizik jatorrena.Gero, pekatuaren beldurhorrekin jarraituz, ba, emaku-meak pekatuari beldurra bainogehio buruan sartuta zutenazera huan, zer gertatu zeikengero. Haurdun geatzeko bildu-rra. Orduan batenbat haurdungeatzea gerran hiltzea bainookerro huan, motel. Eitekoamorratzen bai, baina ezine-an. Izan ere, orduan aitarikgabeko haurrak Billabonarabialtzen hittuan eta gehio ikusiez haurrik. Lotsagarria huanhura. Oain ere eleizara jutendanentzat lotsagarria izangodek haurdun geratzea, baina orduan,puf!, akabo.Gaia aldatuz. Bertsotarako zaletasunaumetatik izan al dek?Bai. Gurian aittittatik hasi eta beti izandek halako afizio pixkat. Eta gero, ba,ukuiluan gure umorea horixe huan:Txistutan ein, bertsoa bota eta horrela.Gero, Baxarri hasi zanean, haren ber-tsoak, bi, hiru ederki geatzen zitzaiz-kian buruan. Haiek kantatu eta holaibiltzen niun beti. Orduan ez zeoanez bertso eskolarik eta ez ezer eta gureamaren osaba batek, Andoaingoak, ber-tsotan bapo eiten zian eta bertso zaharpila zekian hark. Asko. Nahiago nikek

nik hainbeste baneki. Hola, ba,hura samieletan etortzen huaneta latigo bertsotan. Harekinhasi giuan poliki-poliki etxe-an. Gonbidauak etorri eta baz-kal ondoren, hantxe mahaian.Nik orduan hamabi bat urte-edo izango nixkian. Hortikaurrera, ba, pixkanaka. Hama-sei urtekin-edo santaeskean junniun. Bueno, santaeskean betiibiltzen giun ikasitako bertso-ekin. Baina hamasei urtekin,ba, hau motxa dek eta bertso-tan hasiko nauk, esan nioannere buruari.Nondik nora ibili zineten?Ba, Arrua inguruan. Xoxokuannerekin ibilitako jendearekin.Haiek santaeskean ibiltzea pen-tsatu zutenian, ba, hark baze-

kik, eta nei deitu niuen. Eta hor ibiligiuan Arrua aldian. Mardu alde horre-tan, gero Talo, Mailu, Agerre eta horinguruan. Eguna eta gaua pasa giun,e? Elorrixa aldian ere bai. Eta oinez, e?Ez oain bezela kotxiakin.Santa Ageda bezpera egun osoa etagaua ere bai?Bai, bai. Egun osoa eta gaua hurrengogoiza arte. Akordatzen nauk hurrengogoizian goiz nola jan gendun Mailu-nian.

Gau osoa ere kantari.Bai. Baserriz baserri. Goizeko ordubitan edo hiruretan baserriren batera

Orduan batenbathaurdun geatzea

gerran hiltzea bainookerro huan, motel.Aitarik gabeko

haurrak billabonarabialtzen hittuan etagehio ikusi ez haurrik.

Lotsagarria.


28 2 0 0 7 k o U R T A R R I L A

gure zumai zarra

ailegatu eta segi kantuan baserrikoakjaiki arte. Eta nahiz eta jakin santaeske-an jungo giala baserrietan lo eotenhittuan, normala ordu horretan. Gulehenagotik soinua jo eta orruak eitenhasten giun ea jendia moitzen zen,baina badakik, ohean daonak jaiki etajantzi ein behar izaten dik eta gero argiapiztu gabe ate ondora etorri entzutera,gu bien bitartian jaiki ez balia bezelakantatzen ginien. Ikaragarri kantatubehar izaten ginien. Bildurgarri.Eta hainbeste denbora behar izaten alzenuten baserri denetatik pasatzeko?Bai. Denbora luzea behar izaten dekbailara dana eiteko. Guk, hemendikhasi eta han bukatuko diagu, esatenginien eta goizaldeko seiretan-edoartian dozenerdi bat etxe falta zialaikusten bahuan, ba, haietako bakarrenbat utzi eiten huan, baina gero kristo-nak entzun behar haienean ez giulakokantatu. Bailara osoa osatu nahi izatenhuan. Baserri danetara iritsi.Zergatik Arruako bailara?Ba, taldeko gehiena hangoa zalako.Aranberrikoak, Sakonberrikoak etaalde hartakoa. Behin Agerreraino ereailegatu giuan, baina ez nauk ondoakordatzen. Soinu txikia jotzen Praxkuhuan. Soinu honek tekletan zapatatxo-ak eamaten ixkik eta soinua jotzean ezdek ezer pasatzen, baina hura beti zapa-tatxuak askatuta eta larri ibiltzen huan.Pildumena hartu, patrikan gorde, etateklatxoak alde batera eiten zunian, pil-dumena poxpoluakin berotu eta hare-

kin lotzen zian. Arbi hostroa eta guztierabiltzen zian hark teklen arazoa kon-pontzeko.

Egun osoa eta gaua ere kantari ibiliondoren hurrengo goizean lanerajoan beharko zenuten, ba.

Bai, bai. Gogoratzen nauk behin batianUrrestillan izan ginala. Gau osoa kanta-ri pasa eta hurrengo goizian UrolanZumaiara etorri eta lanera jun ginala.Behin egun bat galdu ezkeo, bigarrenaezin galdu.Tailerrean jai egitea eskatuko zenu-ten, jakina.Bai. Santaeskea otsailak lauan izatendek eta astegun buruzurian tokatuezkeo egun bat galtzen huan. Santaes-kean ibiltzeko baimena ematen Yeregi-nean onak hittuan. Xebero zaharraondora etortzen huan eta: Ze? Kantuanondo ai al zeate? Eta nik, bai, oso ondo.Gero, bertsotan pixkat porratzen hasinintzanian, ba, Euxebiori esatennittuan: Hi, bihar honelako lekutanzeukat saioa, eta Euxebiok, ondo, ondo.Ez nian sekula arazorik izan. Gogora-tzen nauk halako batian gerente batjarri zutela Yereginean. Egun batianhutsegin diat bertso kontuakin etahurrengo egunian nerena etorri huanea zer pasatu zitzaidan galdezka. Nik,betiko martxan nebilela eta lagatzekopakian, esan nittuan. Orduan hark, ba,zeozer pentsatu beharko zala, bertsuaala lana. Eta nik orduan: Hi, adarrajotzea etorri al haiz honea? Nik oainarte ez diat arazorik izan hortan eta aldezak begi bistatik! Haizia hartzera bialdunian. Geroxeago, Euxebiok ofizinaradeitu zian eta orain hura gerentea zalaeta errespeto pixkatekin hitz egin beharzitzaiola eta horrela hitz egin zian.Euxebio gizon ona huan. Nerekin ondokonpontzen huan. Handik aurrera, ba,

Neskekin, elkarharrapatzen, korrika,harri tiraka, kortalibreka, mando-mandoka, hankaerrenkan, soka

saltoan pelotanfueraka ere bai, bainahonetan neskak ezzien nahi izaten, guastoak baino okerro

ginalako eta jota iguallurrera bueltakabotatzen ginitien

neskak.

292 0 0 7 k o U R T A R R I L A

lehen bezperan esaten nunbezela, bi egun leheno abixatzennian. Baina ez gerenteari, e?Yeregitarren bati. Hi, esaiok goikohorrei, e? Hortan Yereginean eznian izan arazorik.Bertsolaritzan plazaz-plaza noizhasi hintzen?Hemeretzi urte nittunian, Aginagangazteentzako lehenengo txapelketajarri zien. Hogeita hamar urte arteko-entzako zala uste diat. Ordurako JoxeAgirre eta hauek bazebiltzan eta Joxeberak irabazi zian. Hau ni baino hamarurte zaharro izango dek, baina kristonpoza hartu nian, sekula prestatu ez etazortzien barruan geratu bainiun. Goi-zian hemeretzi hasi, arratsaldeko saiora-ko zortzi sailkatu eta azkenean seiga-rren geratu niun. Urte hartan bertanVillafrancara jun eta ez nian gauzahandirik ein. Baina hurrengokoan Oiar-tzuna jun eta irabazi ein nian. 1.960an,hogei urte nittula. Gero hor ibili nauktxarra-txarra. Eztarria ere zeharo txarranian, polipoekin-eta. Orduan medikue-na jun banintz, sendatuko niuen,baina garai hartan medikuena jutea zeahuan

Amaitzeko, zintzilik geratu zaidangaldera. Zuek eskolan neska mutilakgela berean elkarrekin egoten zineteneta kanpoan jolasean ere elkarrekin?Bai. Elkar harrapatzen, korrika, harritiraka, korta libreka Pelotan fuerakaere bai. Baina honetan neska ez ziennahi izaten, gu astoak baino okerro

gialako eta jotaigual lurrera bueltaka botatzen giitienneskak. Artadin hoixe huan. Hankabaten gainian batek besteak harrapa-tzen ere bai. Hanka errenka deitzengiun. Mando-mandoka eta soka-salto-an ere baiJai egunean hemezortzi urtetik aurre-ra Artaditik batera eta bestera irtetenhasi zinatenean, meza entzuten-etaberdin jarraitu al zenuten?Bai. Soldautza jun arte bai behintzat.Uda partian askotan Santixora jutengiuan meza entzutera. Santixo aldehortan ere baginien zelaia, goizianbelarra ebatera jun eta hamabitanmezeta.

Zer jende mota joaten zen mezahorretara?

Bueno! Guardi zibil zaharra ugari!Gainuntzian baserrietako jendia.Meza merzedarioak ematen zien,badakik, "artista" jendia. Ondo zaitutaeoten giun, bai. Larramendi, Karakaseta inguruko baserritarrak jutengiun. Zuloaga hurre zeolako. Zelaiabertan eta, tak, mezeta. Bestela, Zulo-aganekuakin-eta bagiun amistadepixkat. Pelotan-eta han bertan,beaien frontoian ibiltzen giun. Jaiegunian hondartzan ere ibiltzengiun.

Orduan, jai egunean jai egitenzenuten.

Jai bai, baina goizian hiru edo lauordu lan egin ondoren. Ganauari

jaten emateko lana ein behar izatendek. Baserri batzuetan larunbatean eineta jai hartzen zien, baina gurian ezzeon holakorik. Ganaua pixkat baldinbadao, belar pila behar izaten huanegun osorako. Eguerdirako, iluntzeakoeta hurrengo goizerako listo euki behar.Bost-sei behi eta hauen txahalei jatenemateko belar mordoa behar.Txahalekin zer egiten zenuten?Hazi eta saldu, jakina. Ahal zen azka-rrena. Nahiko txikiak askotan, diruabehar izaten giun-eta. Badakik. Hara-kinari, Artia Txikiari saltzen giuan.Bueno, uste diat nahiko izango degu-la, ezta?Bai, bai. Nereatik ondo zeok.

232 0 0 6 k o A B E N D U A


gure zumai zarra

Eta zuen amaren istorio hori ez aldakik zehatz-mehatz?Ez. Nik osaba-izekok kontatutakuazekiat. Gure ama nik hamaika urtenittula hil huan-eta. Pentsa zak, neiizeko Xalbadorak esan zian gure amapunteri onekoa zala. Ahizpa danakkabreatuta eta gure amak, tira! Etagure amak igartzen omen zian noizbota zun beltza.(1) Jotzeakoan gureamak mingaina ateratzen omen zin,eta, ahizpak: Anttoni, bota al den?, etaamak: Bai!, bota diat, ba! Berriro fusi-la hartu, tiro batekoa izango huan,nonbait eta tiroa berriro. Gure amakmingaina ateratzen bazun, seguru bel-tza jo zula, esaten zien.

Istorio hori zehatz-mehatz jakingonikek, ba.Ba, oain jai zeok ba. Haren senide batbizi dek oaindikan, baino hark ez dikhortaz ezer hitz egingo. Gerran gureamakin ibili huan eta larogeita hamar

urtetik gora izango dittik. Ondo zeok,hizketan ona dek, baina gerra kon-tuak?, jefu!, ez dik nahiko ez.

Baxakartetik bialdutako lau senideakZumaiatik bialdutako sei kamioihorietan izango ziren, ezta? Ala, apar-te bialdu al zituzten?Ez, aparte ez. Zumaiko zerrendan azal-tzen dittuk. Hemen, Alondegi Zaharre-an egin zan erakusketan gure ama ereazaltzen huan bialdutako besteekinbatera. Eta esaten diat, nik haiei aitutazeukat, Bizkaian zebiltzala bonbardeo-ak hasi eta ez dakit nongo tunelian sar-tuta eon ziala, baina haiek frentian eonziala seguru neok. Nik uste diat haieknora joanik ez eta, nun da gure frentia?,galdetu eta alde hartara jungo ziala.Nola bukatu zuten tiroka ez zekiat etaezta zenbat denboran egon zirenarmak eskuetan ere. Gure amak 22-23urte izango zitian, sasoia galanta harkorduan, baserritik indarrez aterata, bel-tzei(1) tiro eingo ez zian, ba, hark!


ABELIN LINAZISORO

B a x a k a r t e

(1) Beltza hitza karlista gerrateetatik etor daiteke. Euskal foruen alde egin zutenak karlistak ziren eta espainolekin bat eginez foruen kon-tra egin zutenak historian liberal izenez ezagutuak izan arren, foruen alde egin zutenentzako "beltzak" ziren. Beste ezizena "peseteroak"zuten. Hortik etor daiteke, ziur aski, abertzaleen kontrakoei beltzak deitzea.

24 2 0 0 6 k o A B E N D U AZumbillo, 4 Tel. 943 861407

gure zumai zarra

Hamalau urterekin entzu-ten hituen kontuhoriek. Lanean erehamalau urterekinhasiko hintzen, ezta?Bai. Xoxokuan. Orduan,badakik, pintxe moduan,esmerilakin, taladroa-kin Ofizioa ikastekointentzio horrekin behin-tzat. Gero ajustadore ikasinian. Baina lehenagotikanesmerila zaharra pasa fundi-ziotik ertendako piezari, hon-dar asko botatzen zian etamuturra nahiko beltzakinjuten niun etxera. Eta huratailer txikia zanez, lanian ajusta-dorera iristeko aukera behar dek,gure osaba batek esan zian: Hik hor ezdek ezer ikasiko, eta, handik pixkateraYereginera aldatu niuen, Xoxokuanurte terdi egin ondoren. Yereginean,hoixe, soldau jun arte.

Hamalau urterekin tailerrean laneanhasi arren, baserrian ere lagundu eginbeharko huen, ezta?Lagundu? Beharko. Pentsa ezak,orduan Yereginetik Baxakartera oinezjuten giuan, tren-bidetik barruna.Hamabitan erten eta ordu bata terdita-ko atzera lanera jun behar eta hamarre-tik zortzi aldiz, udaberrian behintzat,etxean sartu baino leheno sega haneoten zan bere sega-potuakin atean zai.Han etxe onduan gurdika bat belar

ebaki, haundia ez, jatordubaterako-edo, gero presa-ka babarrun batzuk iren-tsi eta korrika lanera.Hori eguerdian eta ilun-tzean, jo, etengabelanean.

Ze ordutan irtetenzenuten lanetik?Sei terditan. Arteantarte galanta. Uda-berrian eta batezere udan badakikze iluntze dagon.

Pentsa zak zenbaterainoaprobetxatu giuzen. Lanetik irten,etxera jun, merienda legia ein eta segi-tuan, ba, artajorra garaia bazan, bestie-kin batera artajorran. Oaintxe eguzkiajaisten hasten zanean, iluntzea bainoleheno, sega hartu eta belarra ebatzera.Ganauentzako jatekoa eittera eta haunahikoa ez eta lehenagotikan atxurrianein behar, bestela denbora alperrik gal-tzea zala-eta. Akordatzen nauk, ilunpe-tan lanean, Samielen hamaikak tanga-tanga jotzen eta ni zelaian ikusi ere einbe belarra biltzen, astoa edo gurdia kar-gatzeko.

Artajorran nola egiten da?Atxurrakin. Arto artian daon belarraebaki eiten dek eta bidebatez artualurrez bete. Artua zutik eon dedin lurra-kin bete ein behar dek, ez okertzeko.Artua badakik kainabera bezelakoa iza-

Bizkaian zebiltzalabonbardeoak hasi eta

ez dakit nongotunelian sartuta eonziala, baina haiekfrentian eon ziala

seguru neok.

2 0 0 6 k o A B E N D U A 25E. Gurrutxaga plazan


ten dala, ba, juntura lurraz estaltzenbadek, zuzterrak ertetzen ziok, orduanbehe aldeko junturak lurraz estali etaasko gogortzen dek, lotuta baleo bezela.Erriberetan eta hor leku zikin samarrakzaudek. Barrabas belarrak, belar txa-rrak, derrepente ertetzen duna askotan.Soua garbitu eta handik zortzi bat egu-nera berriro zikinduta azaltzen zana,ba, orduan garbitu ein behar. Atxurraasko astintzen huan orduan. Lurra kon-pontzeko ez zeoan oaingo tresnik etasegun ze girotan harrapatzen huanlurra, ba, beharbada zokor asko izatenhuan eta areak ez dik zokorrik puska-tzen. Orduan areakin zokorra gaineraatera eta alperrak zapaldu eiten zian,puskatu gabeko zokorra berriro sartueta orduan mazoakin ibili behar izatenhuan zokorra jotzen. Zokor-mazo izenahortik zetorrek. Zokor-mazoa egur biri-bil antzekoa huan, hari kertena jarri etazirti-zarta lurra puskatzen hauts eiteko.Lur zokorra txikitzeko.

Baxakarteko lanez gain erriberetan-eta lanean jardundakoa haiz, ezta?Luakietan, alegia.Bai, bai. Luakietan baratza bakoitzakberea zian. Han ez huan auzo lanik iza-ten. Baina guk soua Egurkoneko horre-tan ginien. Lur hori oso samurra dek,hondarra moukoa, baina bazeok bestelur egoskorrago, baino aberatso, eta hortomatia, eta holakoa eiten ginien etaAzpeitira saltzera eraman. Txanponbatzuk ateratzeko kristonak jo behar, hi!

Urolan joango zineten, noski.Bai, Urolan. Azokako egunian astianbehin. Eibarra ere jute giuan. Kargahaundia ez bazan behintzat. Bi edohiru otar ganauakin Zumaiko estazio-ra eaman, han fakturatu eta handikaurrera estazioko mutilak eotenhittuan andenetan otarrak kargatu,hustu-eta eiteko. Azpeitian ere beaiekeamaten zien plazara. EmakumiaAzpeitira hiru astalotarrekin jutenbazan, haiek ezin zien bizkarreaneaman, otar bakoitza berrogei bat kilogutxienez izate huan-eta.

Astalotarrak asto gainean erabiltzenzirenak eta kapalotarra zeri deitzenzitzaion?Astalotarrak luziak hittuan, alkarri bilokarrirekin lotu eta astuaren alde bana-tan juten hittuan eta kapalotarra txikiadek. Hori bidegintzan-eta erabiltzenhuan. Baserrietan gutxi. Kamieruakerabiltzen zutena dek. Bestea lepaotarradek. Handiagoa, arbitan-eta ibiltzekoa.Arbiaz bete eta bizkarrean eamateko.

Garia egiten al zenuten?Bai. Ez zekiat zein urtetan galdu zan,baina garia ere eiten ginien. Garia itaia-kin ebakitzen huan. Gero etorri huansega.

Igitaiaz ibiltzen zinatenean ez al zego-en sega, ba?Ez. Batek, ondorioz, bestea ekarrizian. Eta zaharrek sega ez zien nahi

Tailerretik etxeansartu baino lehenosega han eoten zanbere sega-potuakin

atean zai. Gurdika batbelar ebaki, presaka

babarrun batzukirentsi eta korrika

lanera.Zokor-mazoa egur

biribil antzekoa huan,hari kertena jarri etazirti-zarta lur zokorrapuskatzera. Zokor-mazo izena hortik

zetorrek.


26 2 0 0 6 k o A B E N D U A

gure zumai zarra

gainera! Gari asko alperrik galtzenzala-eta. Segaz, ebaki, askoz azkarragoeiten huan, baina eskuz eiten zunakitaiaz ebaki eta lurrian gabikoa eindauzten zian. Gabikoa bi eskuka betexortari deitzen zaiok, gero atzetik zeto-rrenak hiru edo lau lasto hartu, bueltaeman eta lotu eiten zian.Txukun-

txukun. Gero,sega etorri zanean, badakik, segak

kertenetik lotuta beste bi hortza luzeeukitzen zian. Tente dagon garia segazazpitik ebaki ahala bi hortz hoiek etza-ten laguntzen ziok. Hala ere haize pix-kat ibili ezkeo txarra dek eta euri txi-kia, berriz, txarrena. Garia haundiadagonian, euri txikiak aldegiten ezdunez, garia pixuarekin bota eiten dik.Bueno, ba, segakin garia gehixonahasten dek. Galburu batzuk aurre-

raka egon beharrean, ipurdi alderaka,aldrebes geratu eta zaharrak ernegatueiten hittuan. Jode!, honenbeste garigaltzen dek!, eta ez dakit zer eta bada-kit zer. Eta hor gure artean borrokapixkat izaten huan. Garia jotzen maki-

nakin ezagutu nian, tubua-kin lastoa bere lekurainoeamaten, baina azkeneangu beti segakin ibiligiuan.

Garia jotzen al zenu-ten?Bai. Garia txanketianeskuz jotzen giuan.Gari-meta etxe ingu-ruan einda eotenhuan eta egualdi onazetorrela jakiten zanegunian, goiziangoiz hartu eta gariabueltan-bueltan

zabaldu eiten huan,eguzkitan ondo ihartzeko. Gero, eguz-kiakin kris-kras jartzen zanean, larraapreparatzen huan. Larraa garia jotze-ko lekuak izena dik. Hortik zetorrekLarraaga. Lur lehor gainian danagarbi-garbi ein, harrizko losa zapal baterdi-erdian jartzen huan eta hiru edolau lagunen artian garia losaren kontrajotzen huan. Eskuan gabikoa hartu etazirti-zarta harrien kontra kristonak ema-ten segi. Eta danak lanian. Batzuk gariaekartzen, besteak jotzen. Garia aldebatera eta lastoa bestea bota eta batzuk

garia jasotzen eta besteak lastoa sapairaeamaten.

Eta makinak?Geroxeago matxaka deitzen giunmakina zaztar batzuk azaldu hittuanhemen. Zumaian Agerre haundia ibil-tzen huan garia jotzen. Bere automo-bil zaharrari gurdia erantsi eta gainianmotor zahar bat zula baserriz baserriibiltzen huan. Beste gari-jotzaileaOikiko Lore huan. Bere motor zaharrakristonak einda arrankatu ezinik ibil-tzen huan. Bujiak kendu, lastoakinsua ein, bujiak berotu, berriro jarriBeti berdin. Hark arrankeko motorrikez zian. Matxaka eta motorren artiankorrea bat eukitzen zian, korrea tirakajarri, soka-tiran bezela, eta, pu, pu,pu, arrankatzen zunian, balekua.Gero beste makina bat etorri huan,hark garia jo, bai, baina ez zian osoondo garbitzen eta hobeto garbitzekobeste torno batek ein behar izatenzian. Gero, lastoa zeharo txikituta,tubo batekin sapaira jarri eta beteeiten zian. Sapaian atzetik hasi eta las-toz betetzen zihoan bezela, tubuaaurreaka ekarriz. Hura kriston inben-tua izan huan. Azpeitiko Antxetakloaldi ederrak eiten zitian makinapon-pon martxan jartzeakin batera.Makina lanian eta hura arbola-ipur-dian exeri eta lo seko. Garia jotzengau eta egun jardutzen giuan auzo-lanean. Jende asko behar izaten huaneta auzolanean jardun behar.

272 0 0 6 k o A B E N D U A

Konta ezak nola zen hori.Ba, makinak bi tanbor zitian. Hurabueltaka zebilela, gabikoa alde batetiksartzen huan eta eskuaz eutsi einbehar izaten huan, atzea lastua botaeiten zian-eta. Gabikoa, galburua berelastoakin pila bat eginda dek. Bi ilaralagun jartzen hittuan, batek gabikoasartu eta besteak atera, buelta emaneta berriro sartu. Jendiak, ba, gabikoaekarri, mahaian jarri, besteak mahatikjaso eta makinan ari zianei eskuraeman Gero lasto hura jaso einbehar izaten huan, eta lasteikoa luziabazan, ba, hura sapaian tolostatu einbehar izaten huan. Bat edo bi hantxesapaian tolostatzen, beste bi haiei las-teikoa eskura ematen, beste batzukkanpotik sapai barrura sartzen, besteakgari aliak jasotzen Auzolanian. Nor-malian gu Artadi gehiena ibiltzengiuan alkarrekin, Santixokuak barne.Gau eta egun makina berria etorri zanarte. Txandatuz eiten giuan lana.Eguna zabaltzen zanean batzuk lotaeta besteak lanea eta hurrengoan alde-rantziz, eta horrela.

Auzolana gariarekin bakarrik egite alzen?, eta, garia baserri denak egiten alzuten?Bai, bai. Auzolana gariakin eta gariaetxe guztietan eiten huan. Garia hel-tzen zanean, ebaki, eta euri bildurraizan ezkeo souan bertan metatxoakeiten hittuan. Gero, dana ebakitzean,garia hartu, etxe ingurura eaman eta

orduan zuhatza haundiagoak eitenhittuan. Euria hasi ezkeo gainerazakua bota eta hola. Gari garaianbaserri batetik hasten hintzan eta bai-larako baserri danak bukatu arte.

Lehen ere galdetu diat eta ez didakerantzun, Zubi Txikitik estazioraino-ko erribera horietan ere lan egindakohaiz, ezta?Bueno, hor ez zegok erriberarik niibili gabekoikan. Gurian idi paredezentea zeoan eta kaletar askokbakoitzak erriberatxo edo lur puskabana zien. Babarruna, artua eta horre-lakoa eiten zien, baina lurra ereitekoprestatu ein behar. Ni Yeregineanlanean hasita niun eta aittitta nerenaetortzen huan, Zubi Txikira, idiekineta goldiakin, ordurako auskalo zenbaterriberetan lana hartuta eongo zan,eta, biok bokadilotxoa jan, golde saioaederra ein eta geure dirutxoa kobratueta etxera juten giuan. Baratza haiekkale-baserrikoak hittuan, haiek ez zienanimaliarik, eta lurra guk goldatubehar. Lana bukatzean, egun bat edobi, lurra ereiten zuna etortzen huan,jende jatorra huan, meriendatxoa ardotragoaz ematen zigutean, zenbat da,galdetu, hainbeste, erantzun eta txan-pon batzuk etxerako. Ederra izatenhuan hura. Sou bazterrean bertanexeri, meriendatu, kobratu eta etxera.

Azpeitiko antxetakloaldi ederrak eiten

zitian makina pon-ponmartxan jartzearekin

batera. Makina lanianeta hura

arbola-ipurdian exerieta lo seko.

Jende jatorra huan,meriendatxoa ardo

tragoaz ematenzigutean. Zenbat da,galdetu, hainbeste,

erantzun eta txanponbatzuk etxerako. Ederraizaten huan hura. Sou

bazterrean exeri,meriendatu, kobratu

eta etxera. (jarraituko du)

26 2 0 0 7 k o U R T A R R I L A

gure zumai zarra

(eta 3)

Garai hartan zuek baserritarrak kale-tarrak bezainbeste joaten al zineteneleizara?Eleizara gehiegi juten giun gu. Arta-dira. Zumaira ez giuan sartu ereeiten. Tailerrean hasi ginanean juxtu-juxtu eta lanetik erten orduko orratzaArtadira begira beti. Mezetara? Junbeharko. Eta hemezortzi urtekin ere,umetan bezela, arratsaldian bezpetarajun behar izaten giuan. Bezpetara,hi! Hantxe, Artadin, danakin batera.

Lehenbiziko jaunartzea, komuniotxikia, zazpi urteren egingo huan,ezta?Bai. Eta komunio haundia hamaika-kin, Zumaian bezela.

Eta Zumaian bezala, izua sartzekosermoi beldurgarriak botatzen alzizueten kanpotik ekarritako abadeakedo fraideak?Ez, ez. Samielko eleizan beti bertakoapaiza izaten huan. Gainera ni urtebatzuetan hor akolito ibili niun eta ezdiat ezagutu ez kanpoko apaizik etaezta sermoi bildurgarririk ere. Bazekiatetxetik aittitta-eta Zumaira juten zialaegundokoak aitzera eta, puf!, serio etor-tzen huan hura etxera. Eta gure aitta,gainera, bazekiat Zumaiko parrokikokongregaziokoa edo horrelako zeozerzala. Akordatzen nauk egundoko eska-pulario haundiakin ibiltzen zala eta gu,berriz, hilero jauna hartzerakoan

medaila lepotik zintzilik, trentza itxura-ko lokarri batetik. Samielen Eustakiozeoan sakristau eta hark partitzen xix-kin. Sakristaua berez Joxe ManuelXaharra huan, Txikito Artadiren anaia,eta Eustakio etxean morroi zeukanez,ba, hau bialtzen zian. Joxe Manuelberak beti pelota partidoa edo kristoaizaten zian-eta.

Zumaiara, orduan, zuek ez zineten iaetorri ere egiten.Elizkizunetara ostegun santu eta ostiralsantu egunian prozesioa ikustera. Txan-daka. Batzuek ostegunian eta besteakostiralian. Bestela, elizkizun danak

Samielen bertan. Kalbarioak-eta. Guhan eoten giun begira neskak makur-tuta lurrari pa ematean ipurdia ikusikoote genien-edo.

Eta neskatan? Hamabost, hamaseiurterekin hasiko zineten, ezta? Etanon?Hamabost, hamasei, ez. Gehio. Kanpo-ra ertentzeko dirurik izaten al genien,ba? Hamabost, hamasei urtekin oaindiksoka-saltoan ibiltzen giuan neskekin.Gerora, bai. Behin hemezortzi urtebuelta hortan hasi giun trenean Zau-tza juten. Eta neguan, ba, hoixe,Zumaiko Goiko Plazan dantzan edodantza egin nahian. Neguan Zumaira,baina udan, usaira-edo, Zautzako joerahartu ginien. Badakik, kanpokoa betigozoago izaten dek-eta. Holaxe. Gurebizimodua holakoa izan dek, motel.Lana eta lana eta ezer naturala eiteapekatua huan.

Bekatu kontu hau oso pertsonala dek,baina iri zer iruditzen zaik, bekatuarizitzaion beldurra txikiago ote zenbaserritarrengan kaletarrenganbaino?Hori, auskalo. Baina guk ez ginien inon-go bildurrik. Sinistu ere ez, e? Gu akoli-to mutil koxkorretan izan giun, eta,pentsa zak, apaizak ardo garbi-garbiaeukitzen zian meza emateko, ur ttanttabatekin. Ba, hamaika aldiz jo ginientrago galanta eta gero botila urez betepekatuaren beldur haundirik pe. Han

jexux iruretagoiena lafuente

ABELIN LINAZISORO

B a x a k a r t e

Santaeskean ibiltzekobaimena ematenyereginean onakhittuan. Xeberozaharra ondora

etortzen huan eta: ze?Kantuan ondo ai alzeate? Eta nik, bai,

oso ondo.

2 0 0 7 k o U R T A R R I L A 27E. Gurrutxaga plazan


bazuan apaiz jator askoa, DonJuan Beltxa, ba, hark bazekianedaten gendula eta ez ziankasurik eiten. Txapel gorriahuan, baina huraxe izan huanSamieleko apaizik jatorrena.Gero, pekatuaren beldurhorrekin jarraituz, ba, emaku-meak pekatuari beldurra bainogehio buruan sartuta zutenazera huan, zer gertatu zeikengero. Haurdun geatzeko bildu-rra. Orduan batenbat haurdungeatzea gerran hiltzea bainookerro huan, motel. Eitekoamorratzen bai, baina ezine-an. Izan ere, orduan aitarikgabeko haurrak Billabonarabialtzen hittuan eta gehio ikusiez haurrik. Lotsagarria huanhura. Oain ere eleizara jutendanentzat lotsagarria izangodek haurdun geratzea, baina orduan,puf!, akabo.

Gaia aldatuz. Bertsotarako zaletasunaumetatik izan al dek?Bai. Gurian aittittatik hasi eta beti izandek halako afizio pixkat. Eta gero, ba,ukuiluan gure umorea horixe huan:Txistutan ein, bertsoa bota eta horrela.Gero, Baxarri hasi zanean, haren ber-tsoak, bi, hiru ederki geatzen zitzaiz-kian buruan. Haiek kantatu eta holaibiltzen niun beti. Orduan ez zeoanez bertso eskolarik eta ez ezer eta gureamaren osaba batek, Andoaingoak, ber-tsotan bapo eiten zian eta bertso zaharpila zekian hark. Asko. Nahiago nikek

nik hainbeste baneki. Hola, ba,hura samieletan etortzen huaneta latigo bertsotan. Harekinhasi giuan poliki-poliki etxe-an. Gonbidauak etorri eta baz-kal ondoren, hantxe mahaian.Nik orduan hamabi bat urte-edo izango nixkian. Hortikaurrera, ba, pixkanaka. Hama-sei urtekin-edo santaeskean junniun. Bueno, santaeskean betiibiltzen giun ikasitako bertso-ekin. Baina hamasei urtekin,ba, hau motxa dek eta bertso-tan hasiko nauk, esan nioannere buruari.

Nondik nora ibili zineten?Ba, Arrua inguruan. Xoxokuannerekin ibilitako jendearekin.Haiek santaeskean ibiltzea pen-tsatu zutenian, ba, hark baze-

kik, eta nei deitu niuen. Eta hor ibiligiuan Arrua aldian. Mardu alde horre-tan, gero Talo, Mailu, Agerre eta horinguruan. Eguna eta gaua pasa giun,e? Elorrixa aldian ere bai. Eta oinez, e?Ez oain bezela kotxiakin.

Santa Ageda bezpera egun osoa etagaua ere bai?Bai, bai. Egun osoa eta gaua hurrengogoiza arte. Akordatzen nauk hurrengogoizian goiz nola jan gendun Mailu-nian.

Gau osoa ere kantari.Bai. Baserriz baserri. Goizeko ordubitan edo hiruretan baserriren batera

Orduan batenbathaurdun geatzea

gerran hiltzea bainookerro huan, motel.

Aitarik gabekohaurrak billabonarabialtzen hittuan eta

gehio ikusi ez haurrik.Lotsagarria.


28 2 0 0 7 k o U R T A R R I L A

gure zumai zarraailegatu eta segi kantuan baserrikoakjaiki arte. Eta nahiz eta jakin santaeske-an jungo giala baserrietan lo eotenhittuan, normala ordu horretan. Gulehenagotik soinua jo eta orruak eitenhasten giun ea jendia moitzen zen,baina badakik, ohean daonak jaiki etajantzi ein behar izaten dik eta gero argiapiztu gabe ate ondora etorri entzutera,gu bien bitartian jaiki ez balia bezelakantatzen ginien. Ikaragarri kantatubehar izaten ginien. Bildurgarri.

Eta hainbeste denbora behar izaten alzenuten baserri denetatik pasatzeko?Bai. Denbora luzea behar izaten dekbailara dana eiteko. Guk, hemendikhasi eta han bukatuko diagu, esatenginien eta goizaldeko seiretan-edoartian dozenerdi bat etxe falta zialaikusten bahuan, ba, haietako bakarrenbat utzi eiten huan, baina gero kristo-nak entzun behar haienean ez giulakokantatu. Bailara osoa osatu nahi izatenhuan. Baserri danetara iritsi.

Zergatik Arruako bailara?Ba, taldeko gehiena hangoa zalako.Aranberrikoak, Sakonberrikoak etaalde hartakoa. Behin Agerreraino ereailegatu giuan, baina ez nauk ondoakordatzen. Soinu txikia jotzen Praxkuhuan. Soinu honek tekletan zapatatxo-ak eamaten ixkik eta soinua jotzean ezdek ezer pasatzen, baina hura beti zapa-tatxuak askatuta eta larri ibiltzen huan.Pildumena hartu, patrikan gorde, etateklatxoak alde batera eiten zunian, pil-dumena poxpoluakin berotu eta hare-

kin lotzen zian. Arbi hostroa eta guztierabiltzen zian hark teklen arazoa kon-pontzeko.

Egun osoa eta gaua ere kantari ibiliondoren hurrengo goizean lanerajoan beharko zenuten, ba.

Bai, bai. Gogoratzen nauk behin batianUrrestillan izan ginala. Gau osoa kanta-ri pasa eta hurrengo goizian UrolanZumaiara etorri eta lanera jun ginala.Behin egun bat galdu ezkeo, bigarrenaezin galdu.

Tailerrean jai egitea eskatuko zenu-ten, jakina.Bai. Santaeskea otsailak lauan izatendek eta astegun buruzurian tokatuezkeo egun bat galtzen huan. Santaes-kean ibiltzeko baimena ematen Yeregi-nean onak hittuan. Xebero zaharraondora etortzen huan eta: Ze? Kantuanondo ai al zeate? Eta nik, bai, oso ondo.Gero, bertsotan pixkat porratzen hasinintzanian, ba, Euxebiori esatennittuan: Hi, bihar honelako lekutanzeukat saioa, eta Euxebiok, ondo, ondo.Ez nian sekula arazorik izan. Gogora-tzen nauk halako batian gerente batjarri zutela Yereginean. Egun batianhutsegin diat bertso kontuakin etahurrengo egunian nerena etorri huanea zer pasatu zitzaidan galdezka. Nik,betiko martxan nebilela eta lagatzekopakian, esan nittuan. Orduan hark, ba,zeozer pentsatu beharko zala, bertsuaala lana. Eta nik orduan: Hi, adarrajotzea etorri al haiz honea? Nik oainarte ez diat arazorik izan hortan eta aldezak begi bistatik! Haizia hartzera bialdunian. Geroxeago, Euxebiok ofizinaradeitu zian eta orain hura gerentea zalaeta errespeto pixkatekin hitz egin beharzitzaiola eta horrela hitz egin zian.Euxebio gizon ona huan. Nerekin ondokonpontzen huan. Handik aurrera, ba,

Neskekin, elkarharrapatzen, korrika,

harri tiraka, kortalibreka, mando-mandoka, hankaerrenkan, soka

saltoan pelotanfueraka ere bai, baina

honetan neskak ezzien nahi izaten, guastoak baino okerro

ginalako eta jota iguallurrera bueltakabotatzen ginitien

neskak.

292 0 0 7 k o U R T A R R I L A

lehen bezperan esaten nunbezela, bi egun leheno abixatzennian. Baina ez gerenteari, e?Yeregitarren bati. Hi, esaiok goikohorrei, e? Hortan Yereginean eznian izan arazorik.

Bertsolaritzan plazaz-plaza noizhasi hintzen?Hemeretzi urte nittunian, Aginagangazteentzako lehenengo txapelketajarri zien. Hogeita hamar urte arteko-entzako zala uste diat. Ordurako JoxeAgirre eta hauek bazebiltzan eta Joxeberak irabazi zian. Hau ni baino hamarurte zaharro izango dek, baina kristonpoza hartu nian, sekula prestatu ez etazortzien barruan geratu bainiun. Goi-zian hemeretzi hasi, arratsaldeko saiora-ko zortzi sailkatu eta azkenean seiga-rren geratu niun. Urte hartan bertanVillafrancara jun eta ez nian gauzahandirik ein. Baina hurrengokoan Oiar-tzuna jun eta irabazi ein nian. 1.960an,hogei urte nittula. Gero hor ibili nauktxarra-txarra. Eztarria ere zeharo txarranian, polipoekin-eta. Orduan medikue-na jun banintz, sendatuko niuen,baina garai hartan medikuena jutea zeahuan

Amaitzeko, zintzilik geratu zaidangaldera. Zuek eskolan neska mutilakgela berean elkarrekin egoten zineteneta kanpoan jolasean ere elkarrekin?Bai. Elkar harrapatzen, korrika, harritiraka, korta libreka Pelotan fuerakaere bai. Baina honetan neska ez ziennahi izaten, gu astoak baino okerro

gialako eta jotaigual lurrera bueltaka botatzen giitienneskak. Artadin hoixe huan. Hankabaten gainian batek besteak harrapa-tzen ere bai. Hanka errenka deitzengiun. Mando-mandoka eta soka-salto-an ere bai

Jai egunean hemezortzi urtetik aurre-ra Artaditik batera eta bestera irtetenhasi zinatenean, meza entzuten-etaberdin jarraitu al zenuten?Bai. Soldautza jun arte bai behintzat.Uda partian askotan Santixora jutengiuan meza entzutera. Santixo aldehortan ere baginien zelaia, goizianbelarra ebatera jun eta hamabitanmezeta.

Zer jende mota joaten zen mezahorretara?Bueno! Guardi zibil zaharra ugari!Gainuntzian baserrietako jendia.Meza merzedarioak ematen zien,badakik, "artista" jendia. Ondo zaitutaeoten giun, bai. Larramendi, Karakaseta inguruko baserritarrak jutengiun. Zuloaga hurre zeolako. Zelaiabertan eta, tak, mezeta. Bestela, Zulo-aganekuakin-eta bagiun amistadepixkat. Pelotan-eta han bertan,beaien frontoian ibiltzen giun. Jaiegunian hondartzan ere ibiltzengiun.

Orduan, jai egunean jai egitenzenuten.Jai bai, baina goizian hiru edo lauordu lan egin ondoren. Ganauari

jaten emateko lana ein behar izatendek. Baserri batzuetan larunbatean eineta jai hartzen zien, baina gurian ezzeon holakorik. Ganaua pixkat baldinbadao, belar pila behar izaten huanegun osorako. Eguerdirako, iluntzeakoeta hurrengo goizerako listo euki behar.Bost-sei behi eta hauen txahalei jatenemateko belar mordoa behar.

Txahalekin zer egiten zenuten?Hazi eta saldu, jakina. Ahal zen azka-rrena. Nahiko txikiak askotan, diruabehar izaten giun-eta. Badakik. Hara-kinari, Artia Txikiari saltzen giuan.

Bueno, uste diat nahiko izango degu-la, ezta?Bai, bai. Nereatik ondo zeok.

Baxakarteri elkarrizketa

Documents

Transcript of Baxakarteri elkarrizketa